Cele, priorytety i narzędzia polityki naukowej prof. dr hab. Marek Ratajczak. Poznań,

Transkrypt

1 Cele, priorytety i narzędzia polityki naukowej prof. dr hab. Marek Ratajczak Poznań,

2 Polityka naukowa najczęściej rozumiana jest jako działalność państwa związana z oddziaływaniem na naukę, także poprzez narzędzia finansowe, w celu uzyskania efektów zarówno w samej nauce, jak i a nawet przede wszystkim - w sferze gospodarczej i społecznej Cele polityki naukowej w Polsce: Innowacyjność!!! Nauka: poprawa miejsca na naukowej i akademickiej mapie świata, umocnienie powiązań z otoczeniem a w tym biznesowym Gospodarka i społeczeństwo: ryzyko pułapki średniego dochodu i ryzyko pułapki przeciętnego produktu; Uwolnienie własnego potencjału dla odpowiedzialnego rozwoju Polski i podniesienia jakości życia Polaków (Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju) 2

3 Źródło: Innovation Union Scoreboard

4 Źródło: Innovation Union Scoreboard

5 Pozycja innowacyjna Polski Miejsce Polski w UE Wskaźnik innowacji ogółem 24 w tym: 1. Warunki fundamentalne a w tym: Zasoby ludzkie 19 Otwartość, doskonałość i atrakcyjność systemu badań naukowych Finanse i wsparcie Aktywność firm a w tym: Inwestycje sektora prywatnego 14 Współpraca i przedsiębiorczość 26 Aktywa intelektualne Efekty a w tym: Aktywność innowacyjna 23 Efekty ekonomiczne Tylko 13% MŚ wprowadza innowacje (31% średnia UE), tylko 5% eksportu ma charakter innowacyjny Źródło: Innovation Union Scoreboard

6 Priorytety: Krajowy Program Badań (Założenia polityki naukowo technicznej i innowacyjnej państwa), Krajowe Inteligentne Specjalizacje, Polska Mapa Drogowa Infrastruktury Badawczej, Programy Strategiczne Inne dokumenty w tym takie, jak Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju Narzędzia: legislacyjne: ustawy i inne regulacje prawne, organizacyjne: KEJN, KPN, NCN, NCBiR, Zespoły Ministra a w tym zespół ds. Oceny Czasopism (Liczba czasopism naukowych 2015: Lista A: 11114, Lista B: 2212, Lista C: 4111) finansowe: środki konkursowe versus dotacja podmiotowa 6

7 Krajowy Program Badań ustanowiony Uchwałą Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 2011 roku. KPB obejmuje siedem strategicznych, interdyscyplinarnych kierunków badań naukowych i prac rozwojowych. Kierunki te to: 1.nowe technologie w zakresie energetyki, 2.choroby cywilizacyjne, nowe leki oraz medycyna regeneracyjna, 3.zaawansowane technologie informacyjne, telekomunikacyjne i mechatroniczne, 4.nowoczesne technologie materiałowe, 5.środowisko naturalne, rolnictwo i leśnictwo, 6.społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków, 7.bezpieczeństwo i obronność państwa. Do wyboru strategicznych kierunków badań naukowych i prac rozwojowych zastosowano następujące kryteria: Długookresowe potrzeby gospodarki ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania nowoczesnych technologii oraz efektywnego wykorzystania kapitału ludzkiego, Wysoki poziom badań naukowych w ośrodkach krajowych - konkurencyjność na poziomie światowym, osiągnięcia honorowane nagrodami i wyróżnieniami międzynarodowymi, Rozwój innowacyjnych sektorów przedsiębiorczości w skali mikro, małej i średniej, opartych na nowych polskich technologiach możliwość wykorzystania w przedsiębiorstwach zawansowanych technologii, wytwarzania nowoczesnych wyrobów lub świadczenia nowych usług lub znacząco ulepszonych na rynku polskim, Priorytetowe kierunki rozwoju badań naukowych zawarte w europejskich programach badawczych w szczególności zawarte w 7 Programie Ramowym, programach Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych oraz Euratomu. 7

8 Krajowe Inteligentne Specjalizacje to zbiór branż, które mają zapewnić tworzenie innowacyjnych rozwiązań społeczno-gospodarczych, a także zwiększenie wartości dodanej gospodarki oraz podniesienie jej konkurencyjności na arenie międzynarodowej. W perspektywie finansowej wsparcie na projekty B+R ze środków Unii Europejskiej jest przyznawane wyłącznie w przypadku wpisywania się takiego projektu w KIS. ZDROWE SPOŁECZEŃSTWO KIS 1. TECHNOLOGIE INŻYNIERII MEDYCZNEJ, W TYM BIOTECHNOLOGIE MEDYCZNE KIS 2. DIAGNOSTYKA I TERAPIA CHORÓB CYWILIZACYJNYCH ORAZ W MEDYCYNIE SPERSONALIZOWANEJ KIS 3. WYTWARZANIE PRODUKTÓW LECZNICZYCH BIOGOSPODARKA ROLNO-SPOŻYWCZA, LEŚNO-DRZEWNA I ŚRODOWISKOWA KIS 4. INNOWACYJNE TECHNOLOGIE, PROCESY I PRODUKTY SEKTORA ROLNO-SPOŻYWCZEGO I LEŚNO- DRZEWNEGO KIS 5. ŻYWNOŚĆ WYSOKIEJ JAKOŚCI KIS 6. BIOTECHNOLOGICZNE PROCESY I PRODUKTY CHEMII SPECJALISTYCZNEJ I INŻYNIERII ŚRODOWISKA ZRÓWNOWAŻONA ENERGETYKA KIS 7. WYSOKOSPRAWNE, NISKOEMISYJNE I ZINTEGROWANE UKŁADY WYTWARZANIA, MAGAZYNOWANIA, PRZESYŁU I DYSTRYBUCJI ENERGII KIS 8. INTELIGENTNE I ENERGOOSZCZĘDNE BUDOWNICTWO KIS 9. ROZWIĄZANIA TRANSPORTOWE PRZYJAZNE ŚRODOWISKU SUROWCE NATURALNE I GOSPODARKA ODPADAMI KIS 10. NOWOCZESNE TECHNOLOGIE POZYSKIWANIA, PRZETWÓRSTWA I WYKORZYSTYWANIA SUROWCÓW NATURALNYCH ORAZ WYTWARZANIE ICH SUBSTYTUTÓW KIS 11. MINIMALIZACJA WYTWARZANIA ODPADÓW, W TYM NIEZDATNYCH DO PRZETWORZENIA ORAZ WYKORZYSTANIE MATERIAŁOWE I ENERGETYCZNE ODPADÓW (RECYKLING I INNE METODY ODZYSKU) KIS 12. INNOWACYJNE TECHNOLOGIE PRZETWARZANIA I ODZYSKIWANIA WODY ORAZ ZMNIEJSZAJĄCE JEJ ZUŻYCIE INNOWACYJNE TECHNOLOGIE I PROCESY PRZEMYSŁOWE (W UJĘCIU HORYZONTALNYM) KIS 13. WIELOFUNKCYJNE MATERIAŁY I KOMPOZYTY O ZAAWANSOWANYCH WŁAŚCIWOŚCIACH, W TYM NANOPROCESY I NANOPRODUKTY KIS 14. SENSORY (W TYM BIOSENSORY) I INTELIGENTNE SIECI SENSOROWE KIS 15. INTELIGENTNE SIECI I TECHNOLOGIE GEOINFORMACYJNE KIS 16. ELEKTRONIKA OPARTA NA POLIMERACH PRZEWODZĄCYCH KIS 17. AUTOMATYZACJA I ROBOTYKA PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH KIS 18. OPTOELEKTRONICZNE SYSTEMY I MATERIAŁY KIS 19. INTELIGENTNE TECHNOLOGIE KREACYJNE 8

9 Polska Mapa Drogowa Infrastruktury Badawczej obejmuje 53 punkty strategiczne dla rozwoju polskiej nauki i gospodarki z obszaru nauk fizycznych i matematycznych 14, nauk technicznych również 14, nauk o Ziemi i biologicznych 11, zagadnień interdyscyplinarnych 6, nauk medycznych i rolniczych 6, nauk społecznych i humanistycznych projektów ma charakter krajowy, 23 natomiast międzynarodowy.13 spośród przedsięwzięć obecnych na PMDIB jest w fazie realizacji. Strategiczna infrastruktura badawcza to urządzenia i obiekty, mające wyjątkowy charakter w skali krajowej, europejskiej lub międzynarodowej, a także kluczowe znaczenie dla rozwoju badań naukowych. Może być to jeden obiekt (np. duży teleskop) lub też sieć rozproszonych obiektów (np. obserwatoriów posiadających małe teleskopy). Aparatura naukowa, umieszczona na mapie, może być stacjonarna (np. synchrotron) lub przemieszczająca (np. obiekty jeżdżące, latające lub pływające). Kryteria infrastruktury badawczej spełniają również banki danych, sieci telekomunikacyjne i systemy informatyczne, a nawet zasoby wiedzy takie jak archiwa czy kolekcje i depozyty (np. treści gromadzone w bankach danych). 9

10 Programy strategiczne są ścisłe powiązane z Krajowym Programie Badań i są uruchamiane oraz realizowane w ramach NCBiR. Aktualnie realizowane są Strategmed i Biostrateg. W trakcie przygotowań Techmatstrateg. Źródło: Krajowy Program Badań 10

11 Źródło: Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju 11

12 Źródło: Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju 12

13 Narzędzia legislacyjne USTAWA z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki USTAWA z dnia 30 kwietnia 2010 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki USTAWA z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Nauki USTAWA z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju USTAWA z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych USTAWA z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk USTAWA z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 o zmianie ustawy o niektórych formach wspierania innowacyjności i Krajowym Funduszu Kapitałowym 13

14 Ocena parametryczna 2017 a ocena 2013 Pozostają 4 podstawowe kryteria oceny: osiągnięcia naukowe lub twórcze, potencjał naukowy, praktyczne efekty działalności naukowej pozostałe osiągnięcia, które nie mieszczą się w trzech pierwszych kryteriach, które są trudno mierzalne. Kategoryzacja będzie prowadzona metodą porównań parami w grupach wspólnej oceny (GWO), przy czym porównanie będzie uproszczone w stosunku do poprzedniej kategoryzacji będzie to porównanie parami nie między sobą, a jedynie między jednostką naukową a jednostkami referencyjnymi. Wprowadzono pojęcie niejednorodnej jednostki naukowej (NJN), tzn. takiej, której działalność naukowa wykracza poza jeden obszar wiedzy. Pozostaje 3N 2N0 Wprowadzono pojęcie monografii wybitnej. Podstawę do uznania monografii naukowej za dzieło wybitne stanowi prestiżowa nagroda, przyznana w okresie objętym oceną: nagroda Prezesa Rady Ministrów, ministra, właściwego Wydziału Polskiej Akademii Nauk, Komitetu Naukowego Polskiej Akademii Nauk, Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, zagranicznego towarzystwa naukowego, organizacji międzynarodowej lub ogólnopolskiego towarzystwa naukowego o szczególnym prestiżu. Klasyfikacja do kategorii A+oparta na ocenie eksperckiej podpartej kryteriami formalnymi Liczba jednostek A+ uzależniona od pozycji danej dziedziny nauki w Polsce na arenie międzynarodowej 14

15 Ogółem w tym: Środki unijne Środki krajowe w tym nakłady na: NCN NCBiR Działalność statutowa w tym: Planowany budżet nauki (część 28) w latach Dotacja podmiotowa Źródło: Ustawy budżetowe na kolejne lata, 2013: plan po nowelizacji Ustawy 15

16 Uwagi końcowe ( również pro domo sua) Nie ma i nie będzie odwrotu od zasadniczych założeń reformy nauki w Polsce acz będą na pewno różnego rodzaju korekty i zmiany o nie w pełni możliwym jak na razie do określenia zakresie i charakterze. Na pewno będzie bardzo silnie akcentowana konieczność powiązania nauki ze sferą praktyki gospodarczej. Na styku nauki i szkolnictwa wyższego trzeba liczyć się ze zmianami, które będą służyć wyłonieniu liderów sektora szkolnictwa wyższego zdolnych do konkurowania z najlepszymi na świecie. Należy przy tym pamiętać, że np. tak popularny ranking szkolnictwa wyższego jakim jest Ranking Szanghajski klasyfikuje uczelnie z punktu widzenia ich pozycji naukowej a nie aktywności dydaktycznej. Co prawda ma nastąpić radykalny wzrost nakładów na naukę, ale raczej nie będzie to oznaczać zmiękczenia ograniczenia budżetowego. Pieniędzy może być więcej, ale nie dla wszystkich w takim samym stopniu. Trudno liczyć na równie istotny wzrost nakładów na szkolnictwo wyższe. Uczelnie ekonomiczne nie są ani wieloobszarowymi uniwersytetami klasycznymi ani politechnikami ani uczelniami zlokalizowanymi w mniejszych ośrodkach akademickich. 16

17 Uwagi końcowe ( również pro domo sua) Na różnym etapie są praca związane z niekiedy istotnymi (biorąc pod uwagę zapowiedzi) zmianami legislacyjnymi Jeśli Polska ma stać się krajem rzeczywiście innowacyjnym i uniknąć ugrzęźnięcia w pułapkach średniego dochodu i średniego produktu to prędzej czy później musi dojść do bardzo istotnych zmian zarówno w sferze organizacji szeroko rozumianego sektora nauki a w tym szkolnictwa wyższego, jak i w mechanizmach podziału środków finansowych oraz w systemie zarządzania instytucjami nauki. Warto jednak pamiętać odwołując się do Petera Druckera - że co prawda ekonomiści i nie tylko oni mają wiedzę, ale to politycy mają władzę i to od nich zależy na ile działania i decyzje dotyczące pewnych kwestii fundamentalnych z punktu widzenia długookresowych możliwości rozwoju kraju i społeczeństwa, a w tym nauki i edukacji, podejmowane są zgodnie z pewną długookresową strategią rozwoju a na ile zgodnie z krótkookresowym rachunkiem strat i korzyści politycznych. 17

18 Dziękuję za uwagę 18