CHRONOLOGIA ŻYCIA PAWŁA. Praca napisana przez. Emanuela Weremiejewicza. Praca jest wypełnieniem wymagań kursu

Transkrypt

1 CHRONOLOGIA ŻYCIA PAWŁA Praca napisana przez Emanuela Weremiejewicza Praca jest wypełnieniem wymagań kursu BS-PT 540 Misja w Nowym Testamencie, Paweł i wczesny Kościół Międzynarodowy Instytut TCM Heiligenkreuz, Austria 1

2 2 1. Dzieciństwo Biblia nie mówi nam wiele o dzieciństwie i okresie dorastania Pawła. Pierwszy raz spotykamy go w 7 rozdziale Dziejów Apostolskich, gdzie już jako młodzieniec pilnuje szat tych, którzy kamienowali Szczepana (Dz 7,58). Bezpośrednio z Biblii na temat jego wcześniejszego życia wiemy tylko, że urodził się w Tarsie, będącym stolicą Cylicji (Dz 22,3) jako żyd z plemienia Beniamina (Rz 11,1) i od urodzenia posiadał rzymskie obywatelstwo (Dz 22,27-28) oraz, że odebrał wykształcenie religijne u Gamaliela (Dz 22,3) i nauczył się wyrobu namiotów (Dz 18,3). Paweł urodził mniej więcej w tym samym czasie co Jezus 1 i musiał pochodzić ze znaczącej rodziny, ponieważ tylko najbardziej zasłużeni i najbogatsi mogli dostać obywatelstwo rzymskie obywatelstwo. Ponadto, by być obywatelem Tarsu, trzeba było posiadać co najmniej drachm 2. Fiensy dodaje też, że rodzina Pawła, emigrując z Palestyny, zachowała tamtejszą kulturę i język, w związku z czym, Paweł znał aramejski. Jeśli wierzyć Van Unnickowi, Paweł jeszcze przed ukończeniem 10 lat wrócił do Jerozolimy 3 gdzie studiował u Gamaliela. Być może po tych studiach wrócił jeszcze do Tarsu 4, a nawet jeśli nie, prawdopodobnie tak czy inaczej na pewien czas opuścił Jerozolimę Nawrócenie i okres przed pierwszą podróżą misyjną Paweł nawrócił się nie wcześniej niż w 34 r 6. Ks. prof. Dąbrowski pisze, że po listy uwierzytelniające (Dz 9,1) Paweł nie zgłosił się już do Kajfasza, lecz do nowego arcykapłana, który został mianowany w 36 r. 7 Jeśli tak było, Paweł nie mógł się nawrócić przed 36 r. Na pewno nie mogło się to stać wcześniej niż w 33 r., czyli przed ukrzyżowaniem Jezusa. Samo 1 Przegląd Nowego Testamentu, s Wstęp do Nowego Testamentu, s Dzieje..., s Dzieje Pawła z Tarsu, s Przegląd, s Słownik Teologii Św. Pawła, s Dzieje, s. 76

3 3 wydarzenie jest trzykrotnie dokładnie opisane w Dziejach (9,1-9; 22,6-16; 26,12-18). Miało ono miejsce na drodze do Damaszku i w tym mieście został napełniony Duchem Świętym i ochrzczony (Dz 9,17-18). Nawrócenie wywarło na Pawła tak silny wpływ, że od razu zaczął głosić ewangelię co doprowadziło do spisku przeciwko niemu. Uciekł on jednak z Damaszku do Jerozolimy, gdzie po pewnych wahaniach, został przyłączony do zboru (Dz 9,26-28). Tam też uknuto przeciwko niemu spisek, więc przez Cezareę uciekł do Tarsu, skąd Barnaba sprowadził go do Anitiochii (Syryjskiej 8 ). Antiochia stała się nową bazą wypadową Pawła. Dzieje podają, że Paweł przebywał w Damaszku dłuższy czas (Dz 9,23). Jednak w 2 Liście do Koryntian, gdy Paweł wspomina o ucieczce z Damaszku, łącząc to wydarzenie z panowaniem namiestnika króla Aretasa (2 Kor 11,33), więc musiało mieć to miejsce między 37 a 39/40 rokiem 9. Łukasz dokładniejszy jest jeśli chodzi o pobyt Pawła w Antiochii i pisze, że trwał on rok (Dz 11,26). Z kolei w Liście do Galacjan Paweł pisze, że minęły trzy lata od nawrócenia do momentu jego pobytu w Jerozolimie (Gl 1,18). Odliczając rok w Antiochii, można założyć, że Paweł uciekł z Damaszku dwa lata po nawróceniu, czyli w 38 roku, zakładając, że nawrócenie miało miejsce w 36 r. Tutaj pojawia się jednak kolejny problem. Kilka wersetów dalej (Gl 2,1) Paweł pisze, że następnym razem był w Jerozlimie 14 lat później. Jeśli utożsamimy naradę o której tu pisze z Soborem Jerozolimskim, który odbył się w 49 r. 10 Jeśli tak było, to Paweł pierwszy raz był w Jerozolimie w 35 roku i nawrócił się w 32 co nie jest możliwe. Rozwiązaniem jest nałożenie na siebie okresu 3 oraz 14 lat, o których Paweł pisze do Galacjan 11. Zgodnie z zapisem z Dziejów, po tym czasie Paweł z Barnabą wyruszyli do Jerozolimy w celu zaniesienia zapomogi dla mieszkających tam chrześcijan (Dz 11,29-30) i po spełnieniu swojego zadania wrócili do Antiochii zabierając ze sobą Marka (Dz 12,25). Wystąpienie głodu 8 Dzieje, s Słownik, s Przegląd, s Słownik, s. 87

4 4 można datować na lata , wtedy więc Paweł musiał być w Jerozolimie po raz drugi, jeśli to datowanie jest prawidłowe. Problemem jednak pojawia się jeśli utożsamić naradę o której czytamy 2 rozdziale Listu do Galacjan z Soborem Jerozolimskim. Paweł pisze, że był wtedy w Jerozolimie dopiero drugi raz, co by było sprzeczne z zapisem z Dziejów, według których była to trzecia wizyt. Połączenie przyniesienia zapomogi z soborem rodzi jednak inne problemy i wydaje się, że informacje Łukasza nie były kompletne, przez co umiejscowił tą wizytę w złym miejscu I wyprawa misyjna I wyprawa misyjna rozpoczęła się w r 14. Wysłany przez Ducha Świętego, Paweł wyruszył przez Seleucję na Cypr. Wylądował w Salaminie i stamtąd wyruszył na obchód wyspy (Dz 13,5-6). W międzyczasie spotkał się z prokonsulem wyspy Sergiuszem oraz z fałszywym prorokiem Bar-Jezusem (Dz 13,6-12). Po wypłynięciu z Pafos, poprzez Perge w Pamfilii, Paweł wyruszył do Antiochii Pizydyjskiej, zostawiając po drodze Jana (Dz 13,13-14). Nauczenie Pawła wywołuje zamieszki, w związku z czym musi on uciekać do Ikonium (Dz 13,49-51). Tam sytuacja się powtórzyła i Paweł udał się do Listry (Dz 14,1-6), gdzie uznano Pawła i Barnabę za bogów (Dz 14,12). Znów podburzony lud wystąpił przeciwko Pawłowi, co tym razem doprowadziło do jego ukamienowania, które jednak przeżył (Dz 14,19-20). Po tych wydarzeniach udał się do Derbe. Stamtąd przez Listrę i Ikonium, Perge i Atalię wrócił do Antiochii, gdzie został niemały czas (Dz 14,28). 4. Sobór Jerozolimski Między I i II wyprawą misyjną, Paweł wybrał się do Jerozolimy na sobór związany z sytuacją pogan w Kościele. Odbył się on w 49 r. Paweł dotarł tam przez Fenicję i Samarię, 12 Dzieje, s Słownik, s Dzieje, s. 137

5 5 opowiadają po drodze o nawróceniu pogan (Dz 15,3). Po zakończeniu soboru Paweł wrócił bezpośrednio do Antiochii. Wtedy też nastąpiło rozstanie Pawła z Barnabą spowodowane sporem o Marka (Dz 15,36-41). Łukasz znów używa tu wyrażenie pewien czas (w. 33). Do jego nieprecyzyjności dokłada się to, że ciężko z cała pewnością powiedzieć, czy kilka dni użyte w w. 36 odnosi się do powrotu Pawła z Jerozolimy czy do odesłania Judy i Sylasa z Antiochii. 5. II wyprawa misyjna W związku z powyższą nieścisłością w opisie Łukasza, trudno dokładnie określić moment rozpoczęcia wyprawy. Ponieważ jednak napisał on pewien czas, a nie dłuższy czas jak w innych fragmentach, wydaje mi się bezpieczne założyć, że apostoł wyruszył jeszcze w tym samym roku, w którym odbył się sobór. Paweł, już tylko z Sylasem wyruszył do Derbe i Listry, przez Syrię i Cylicję. Na miejscu spotkał Tymoteusza, którego przyjął jako współpracownika (Dz 15,41-16,3). Ponieważ Duch Swięty nie pozwolił mu głosić w Azji, wyruszył do Frygii i Galacji (Dz 16,6). Przez Mizję doszedł do Troady, gdzie z powodu widzenia, zdecydował się iść do Macedonii (Dz 16,7-10). W Troadzie do Pawła dołączył Łukasz (zmiana narracji z trzecioosobowej na pierwszoosobową). Następnie udali się przez Samotrakę i Neapol do Filippi, gdzie pozostali przez kilka dni. Tam tez Paweł został wychłostany i uwięziony (Dz 16,22-23). Po opuszczeniu miasta udał się przez Amfipolis i Apolonię do Tesaloniki (Dz 17,1), a następni do Berei (Dz 17,10). W obu tych miastach głoszenie ewangelii przez Pawła wywołało zamieszki. W Berei Paweł rozstał się z Tymoteuszem i Sylasem (Dz 17,14). Następnie Paweł wyruszył do Aten, gdzie rozprawiał z żydami i filozofiami (Rz 17,16-34), a później do Koryntu (Dz 18,1). Tam poznał Pryscylle i Akwille, wspominanych później niejednokrotnie w listach. Korynt był ważnym przystankiem w podróży Pawła, który spędził

6 6 tam półtora roku (Dz 18,11). Przez pewien czas zajmował się wyrobem namiotów i głoszeniem ewangelii, gdy dołączyli do niego Tymoteusz i Sylas, zaczął się zajmować tylko tym drugim (Dz 18,3-5). Po raz kolejny żydzi wystąpili przeciwko Pawłowi, który musiał stanąć przed sądem. Sąd ten jednak został rozwiązany przez prokonsula Achai, Galliona (Dz 18,12-16). Gallion został prokonsulem w 52 r. ale już po kilku miesiącach, w zimie tego samego roki, był w Rzymie. Pozwala to więc określić datę przesłuchania Pawła przed nim na lato 52 r. W związku z tym, Paweł przybył do Koryntu jesienią 50 r. 15 Prawdopodobnie opuścił miasto jesienią 52 r., jeszcze dopóki możliwa była podróż morska III wyprawa misyjna Trzecia podróż zaczęła się jeszcze w tym samym roku. Z Koryntu Paweł przez Kanchrey, Efez i Cezareę wrócił do Antiochii (Dz 18,18-22) po czym wyruszył przez Galację i Frygię do Efezu (Dz 18,23). Łukasz kolejny raz używa nieprecyzyjnego terminu jakiś czas. W Efezie spędził ponad 27 miesięcy 3 miesiące odwiedzał synagogę, dwa lata nauczał w szkole Tyranosa i przedtem był w mieście przez nieokreślony czas (Dz 19,8-10). Nauczanie Pawła po raz kolejny wywołało zamieszki. Tym razem ze strony tracących zarobek rzemieślników wyrabiających przedmioty kultowe (Dz 19,23-40). Po tych wydarzeniach Paweł wyruszył w drogę do Jerozolimy. Dotarł tam przez Grecję (Dz 20,2), Macedonię (Dz 20,3), Filippi, Troadę (Dz 20,6), Assos, Mitylene, Samos, Milet (Dz 20,13-16), Kos, Rodos, Patarę, Tyr (Dz 21,1-3) Ptolomeidę i Cezareę (Dz 21,7-8). W Grecji spędził trzy miesiące (Dz 20,3). Było to miejsce, w którym zimował na przełomie lat 57 i 58, czekając na wznowienie sezonu żeglugowego 17. Na wiosnę wznowił podróż, spędzając tydzień w Troadzie i Tyrze (Dz 20,6; 21,4) oraz jeden dzień Ptolomeidzie 15 Dzieje, ss Dzieje, ss Dzieje..., s. 401

7 7 (Dz 21,7). O długości pobytu Pawła w Cezarei Łukasz znów nieprecyzyjnie pisze: dłuższy czas. 7. Ostatni pobyt w Jerozolimie i pierwsze uwięzienie Do Jerozolimy Paweł przybył wiosną 58 r. Spędził tam mniej więcej tydzień. Na początku poddał się 7-dniowemu oczyszczeniu (Dz 21,26-27), pod koniec którego został porwany przez tłum żydów i uratowany przez wojsko (Dz 21,27.32). Następnego dnia bronił się przed Radą Najwyższą (Dz 22,30-23,11), a w kolejną noc w związku ze spiskiem przeciwko niemu (Dz 23,12-22) został wywieziony do namiestnika Feliksa w Cezarei pod eskorta wojska (Dz 23,23-24). Dodatkową rzeczą, wskazującą na to, że Paweł nie mógł opuścić Jerozolimy później niż w 58 r. jest to, że Ananiasz, będący wtedy arcykapłanem, został odwołany z urzędu w 59 r. 18 Po pięciu dniach od przybycia do Cezarei, odbył się sąd przed Feliksem (Dz 24,1), ale Paweł pozostał w więzieniu jeszcze dwa lata, do wejścia w urząd nowego namiestnika (Dz 24,27). Festus objął nowa funkcję wiosną 60 r. 19 Po tym wydarzeniu, Paweł przebywał w więzieniu jeszcze przynajmniej około trzech tygodni. Liczą się na to trzy dni, których Festus potrzebował by udać się do Jerozolimy (Dz 25,1), maksymalnie dziesięć dni, które tam spędził (Dz 25,6) oraz kilka dni, które minęły od momentu jego powrotu do Cezarei do przybycia do niego Agryppy i Bereniki (Dz 25, 13). 8. Podróż do Rzymu i drugie uwięzienie Paweł, pod strażą Juliusza, setnika kohorty, przez Sydon i Mirę dotarł do Pięknych Przystani w pobliżu Lesey (Dz 27,1-8). Tam weszli na statek, który z powodu huraganu rozbił 18 Dzieje, s Dzieje, s. 459

8 8 się na Malcie (Dz 27,9-28,1). Na Malcie spędził trzy miesiące (Dz 28,11), po czym przez dotarł do Syrakuz, w których spędził 3 dni (Dz 28,2), Regium, Puetoli, w której spędził tydzień (Dz 28,3) i w końcu do Rzymu. W Rzymie pozostał dwa lata aż do czasu swojego uwolnienia (Dz 28,30). 9. Ostatnie lata życia i śmierć Ostatnie lata życia Pawła są przedmiotem kontrowersji. Łukasz swój zapis na dwuletnim uwięzieniu w Rzymie (Dz 28,30) i dalsze lata nie są opisane w Biblii. Rz 15,28 sugeruje możliwość pobytu Pawła w Hiszpanii, ale nie jest to pewne. Proponuje się trzy daty: 62 r., 64/65 r. oraz 68 r 20. Pierwsza oznaczałaby, że Paweł został stracony mniej więcej w tym czasie, gdy kończy się historia Dziejów Apostolskich, druga byłaby związana pożarem Rzymu, a trzecia byłaby związana z trwającymi prześladowaniami po pożarze, ale poza tym nie odznaczałaby się niczym konkretnym. Jensen pisze, że Paweł został stracony co najmniej 4 lata po wyjściu z rzymskiego więzienia 21, ale jak pisze Fiensy, trudno wymyślić powód, dla którego Neron czekałby z egzekucją Pawła tyle czasu 22 i na pierwszy rzut oka można by mu przyznać rację, jednak rozwiązanie tej zagadki proponuje Ks. prof. Dąbrowski. W swojej książce cytuje Klaudiusza Rzymskiego, który jeszcze pod koniec pierwszego wieku pisał, że Paweł: dotarł aż do krańców zachodu 23. Wspomina tez o Kanonie Muratoriego, który o podróży Pawła do Hiszpanii pisze jako o fakcie ogólnie znanym 24. Nie widzę powodu, dla którego nie należałoby uznać świadectwa wczesnych ojców Kościoła, przychylam się więc do wersji według której Paweł po uwolnieniu z rzymskiego więzienia zdążył jeszcze odbyć podróż do Hiszpanii i został stracony w związku z prześladowaniami po pożarze Rzymu. 20 Wstęp, s Przegląd, s Wstęp, s Dzieje Pawla, s J.w.

9 9 Jest to wyjaśnieniem kwestii późniejszej egzekucji w roku 64 Pawła nie było w Rzymie 25. Za tym poglądem wydaje się przemawiać też to, że w Tt 1,5 Paweł pisze, że pozostawił Tytusa na Krecie, ale Dzieje wspominają tylko, że Paweł planował tam być, ale uniemożliwił mu to huragan (Dz 27,12 i dalej). Mógłby jednak zostawić tam Tytusa, jeśli przybyłby na Kretę wracając z Hiszpanii jak podaje ks. prof. Dąbrowski 26. Według tej wersji, po uwolnieniu z rzymskiego więzienia, Paweł odwiedził Macedonię, Genuę, Marsylię o Tortos w drodze do Hiszpanii, oraz Azję Mniejszą i Grecję (w tym Filippi, Efez i Korynt) po powrocie. Mniej kontrowersji wzbudzają okoliczności śmierci. Tertulian wspomina, że Paweł poniósł śmierć męczeńską >>jak Jan<< (to jest Jan Chrzciciel) 27, który został ścięty (Mt 14,10). Zgadzają się z nim Euzebiusz z Cezarei oraz Sulpicjusz Sewer 28. Jest to zgodne z rzymskim prawem, według którego rzymski obywatel mógł umrzeć w czasie egzekucji tylko od miecza 29. Jak pisze Ks. prof. Dąbrowski, Wiadomość [o miejscu egzekucji Pawła] przechowały nam wprawdzie tylko apokryfy, ale nie ma powodu odrzucać tego ich świadectwa wobec potwierdzenia go przez całą tradycję rzymską 30. Według tego świadectwa, Paweł został stracony za bramą ostyjska w Aquae Salviae. Jego szczątki pochowano w posiadłości Lucyny, gdzie Konstantyn wzniósł poświęconą Pawłowi bazylikę. 31 Trudno powiedzieć, czy należy wierzyć apokryfom w sprawie śmierci Pawła, ale wydaje mi się, że w tym wypadku nie ma powodu, żeby wątpić w ich świadectwo, tym bardziej, jeśli jest ono potwierdzone przez znaleziska archeologiczne Dzieje, s Dzieje, s Wstep, s J.w. 29 Dzieje, s Dzieje, s J.w. 32 J.w.

10 Różnice w datowaniu W wielu miejscach autorzy poszczególnych książek podają odmienne datowanie konkretnych wydarzeń. Najczęściej różnice są niewielkie i nie dotyczą kolejności, ale dokładnego umiejscowienia danego wydarzenia w czasie. Wydaje mi się, że w dużym stopniu wynika to z różnic w dostępie do materiałów źródłowych. Widać to na przykład mianowania Festusa namiestnikiem. Autorzy Słownika teologii Św. Pawła piszą, że nie sposób określić daty przekazania urzędu 33, ale już ks. prof. Dąbrowski w swojej książce podaje datę powołując się na Józefa Flawiusza 34. W takich sytuacjach opierałem się na tych książkach, w których były podane źródła. W przypadku chronologii opartej na wydarzeniach, co do których panuje generalna zgodność, opierałem się na wersji, która datowała inne wydarzenia w zgodzie z tymi. Przykładem takiego wydarzenia jest Sobór Jerozolimski, co do którego zgodne są tez np. Biblia Tysiąclecia 35 oraz Słownik wiedzy biblijnej Podsumowanie najważniejszych wydarzeń 0 r.- narodziny 36 r. - nawrócenie 46/47-48 I wyprawa misyjna 49 Sobór Jerozolimski II wyprawa misyjna III wyprawa misyjna 33 Słownik, s Dzieje, s Biblia Tysiąclecia, Tablica chronologiczna 36 Słownik wiedzy biblijnej, s. 713

11 pierwsze uwięzienie drugie uwięzienia podróż do Hiszpanii 68 r. - Śmierć Bibliografia 1. Biblia Tysiąclecia. Poznań Warszawa: Pallotinum, Dąbrowski, Ks. prof. E. Dzieje Pawła z Tarsu. Warszawa: Pax, Fiensy, David A. Wstęp do Nowego Testamentu. Warszawa: ChIB, Hawthorne, Geralf F., Martin, Ralph P., Reid, Daniel G. red. Słownik Teologii Św. Pawła. Warszawa: Vocatio, Jensen, Irving L. Przegląd Nowego Testamentu. Warszawa: ChIB, Metzger, Bruce M., Coogan, Michael D. red. Słownik Wiedzy Biblijnej. Warszawa: Vocatio, 1996