Chciałabym, abyś na początku pracy z poradnikiem rozwiązał test Ja i moja koncentracja. Będzie on dla ciebie pomocnym arkuszem diagnostycznym.

Transkrypt

1 Wstęp Wstęp Umiejętność koncentracji jest w dzisiejszym świecie niezwykle ważna. Właściwie we wszystkim, co robisz w życiu, musisz umieć się koncentrować. Dla wielu osób okazuje się to bardzo trudne i to z myślą o nich powstał ten poradnik. Zagadnieniami związanymi z koncentracją uwagi zainteresowałam się już ponad 10 lat temu, kiedy zaczęłam prowadzić szkolenia z zakresu szybkiego czytania i efektywnej nauki. Gdy pogłębiałam wiedzę na temat nowoczesnych strategii uczenia się i zapamiętywania, odkryłam mnóstwo ćwiczeń sprzyjających koncentracji. Inspiracją do napisania niniejszej książki była moja wieloletnia praca z dziećmi mającymi problemy z koncentracją uwagi. Chciałam pomóc im, ich rodzicom i nauczycielom. Jak zauważyłam, coraz częściej spotyka się również dorosłych, którym koncentracja przysparza wielu trudności. Zaczęłam więc wnikliwiej zajmować się tematem. Najpierw skierowałam swoją ciekawość na przyczyny zaburzeń tego typu. Okazało się, że oprócz oczywistych, takich jak zbyt długie oglądanie telewizji czy granie na komputerze, są też powody bardziej złożone: mikrouszkodzenia mózgu w trakcie porodu lub brak aktywności fizycznej. Za dobrą, nowatorską formę treningu uznałam odpowiednio dobrane ćwiczenia sensoryczne. Praca ze zmysłami okazała się bardzo korzystna, poprawiała skupienie moich słuchaczy. Wkrótce i ty się przekonasz, że właściwy zestaw zapachów, smaków, trening dotykowy i muzyczny bardzo pomagają w koncentracji. Ponadto w poradniku skupiłam się na właściwym doborze gier i zabaw rozwijających koncentrację. Duży nacisk położyłam na ćwiczenia synchronizujące półkule mózgowe i odpowiednie ćwiczenia fizyczne. Książka jest przeznaczona dla dzieci, młodzieży, rodziców, nauczycieli, pedagogów, psychologów i wszystkich osób, które mają problemy z utrzymywaniem skupienia. Można ją z powodzeniem wykorzystywać jako narzędzie terapeutyczne. Znajdziesz tu wiele ciekawostek związanych z omawianą tematyką i zadań do wykonania, będących jednocześnie treningiem koncentracji. 7

2 Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi Poradnikowi towarzyszy płyta CD z sześcioma zestawami ćwiczeń, dostosowanymi do różnych grup wiekowych i stopni zaawansowania: I dla dzieci przedszkolnych (3 5 lat); II dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6 8 lat); III dla dzieci szkolnych (9 11 lat); IV dla młodzieży gimnazjalnej (12 14 lat); V dla młodzieży (15 17 lat); VI dla dorosłych. Ćwiczenia stanowią integralną część publikacji i uzupełnienie wiedzy teoretycznej zawartej w poradniku. Zestawy są bardzo urozmaicone, kształtują różnorodne umiejętności związane z koncentracją: refleks, spostrzegawczość, umiejętności antycypacyjne czy relaksacyjne. Ćwiczenia polegają na znajdywaniu różnic i podobieństw, rozwijają pamięć fotograficzną i umiejętność selekcjonowania informacji, poszerzają pole widzenia, wspierają synchronizację półkul mózgowych. Możesz je wykorzystywać podczas treningów koncentracji, zajęć kompensacyjnych lub terapeutycznych albo indywidualnej pracy. W przypadku części ćwiczeń wskazane jest wyznaczanie limitów czasowych ustalisz je sobie sam albo z grupą, z którą pracujesz. W zestawach I V znajduje się po pięć lekcji. W zestawie I każda z nich zawiera trzy zadania, w pozostałych na lekcję składa się pięć zadań. Zestaw VI to natomiast zestaw dodatkowy, pilotażowy, pokazujący możliwości doboru ćwiczeń dla dorosłych. Składa się z jednej lekcji z pięcioma zadaniami. Czas na wykonanie lekcji jest bardzo różny, zależy od indywidualnych umiejętności trenującego. Niektórym osobom jedna lekcja może zająć kilka minut, a innym nawet kilkadziesiąt. Zestawy są jednak tak skonstruowane, aby czas pracy nad lekcją nie przekraczał 45 min. Jeśli limit zostanie przekroczony, to znak, że u danej osoby występują problemy z koncentracją uwagi. Chciałabym, abyś na początku pracy z poradnikiem rozwiązał test Ja i moja koncentracja. Będzie on dla ciebie pomocnym arkuszem diagnostycznym. 8

3 Rozdział 4 Ćwiczenia koncentrujące uwagę Z tego rozdziału dowiesz się: jakie są podstawowe ćwiczenia koncentrujące uwagę; w jaki sposób wykorzystywać poznane ćwiczenia, aby nie popełniać błędów; jak dobrać odpowiedni zestaw ćwiczeń, aby zwiększyć koncentrację; jakie dodatkowe korzyści przynosi stosowanie zaprezentowanych ćwiczeń.

4 Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi Labirynty Labirynty to budowle, drogi lub rysunki o bardzo skomplikowanej strukturze, które za sprawą ślepych uliczek utrudniają dojście do celu. Stosuje się je w badaniach procesów uczenia się, zapamiętywania i rozwiązywania zadań. Labirynty to także doskonałe ćwiczenie koncentrujące uwagę. Gdy pracujesz tą techniką, najpierw przechodź labirynty oczami, a następnie narysuj ołówkiem prawidłowy przebieg trasy. Aby zwiększyć skupienie, ćwicz na czas, ze stoperem lub minutnikiem. Dla urozmaicenia różnicuj poziomy trudności, od najłatwiejszego do najtrudniejszego. Wędruj od startu do mety i odwrotnie. Ciekawostka W Polsce znajduje się labirynt ogrodowy Hortulus Spectabilis w Dobrzycy (woj. zachodniopomorskie). Ma on wieżę widokową, można go zwiedzać od maja do września. Istnieje wiele rodzajów labiryntów: w kształcie koła bądź kwadratu, posadzkowe, ogrodowe i kreteńskie. Ciekawostka Jeff Saward wyróżnia trzy typy labiryntów 31. Labirynt klasyczny, inaczej kreteński lub siedmiozwojowy, to najstarszy typ labiryntu, znany od ok. 4 tys. lat. 31 Zob. J. Saward, Magical Paths: Labyrinths & Mazes in the 21st Century, Mitchell Beazley, Londyn

5 Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę Labirynt romański to labirynt linearny, jego ścieżki przebiegają wzdłuż ćwiartek kwadratu. W czasach Imperium Rzymskiego był jednym z najpopularniejszych wzorów dekoracyjnych. Labirynt średniowieczny ma kształt koła, kwadratu lub ośmiokąta. Ścieżka krąży po wszystkich częściach labiryntu i wywołuje zaskoczenie, bo nie można przewidzieć, w którym kierunku podąży się za chwilę. Najbardziej znanym labiryntem średniowiecznym jest ten znajdujący się w katedrze w Chartres we Francji. Jeśli będziesz ćwiczył labirynty regularnie i według wskazówek, to: poprawi się twoja koncentracja; usprawnisz oczy, co przyda się podczas czytania; twoja orientacja wzrokowo-przestrzenna znacznie się poprawi; zsynchronizujesz półkule mózgowe. Wskazówka >> Wiele ciekawych szablonów labiryntów znajdziesz na stronie Zakładka z kropkami Zakładka to usztywniona kartka z dwiema kropkami, oddalonymi od siebie o 5 8 cm. Bez problemu wykonasz ją samodzielnie. Narysuj lub naklej dwa duże punkty powinny się różnić odcieniem lub kolorem. Możesz posłużyć się poniższą zakładką, zawierającą bardzo ciekawy efekt. 95

6 Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi Rys. 1. Zakładka do ćwiczeń Źródło: opracowanie własne. Ćwiczenie polega na patrzeniu na kropki w taki sposób, aby zamiast dwóch zobaczyć trzy. Warianty patrzenia: 1. Zmniejsz ostrość i zobacz zamazany obraz, tak aby nie patrzeć bezpośrednio na kropki. 2. W połowie odległości między zakładką a oczami umieść palec, tak aby załamywał ostrość widzenia. 3. Przyłóż zakładkę do nosa i powoli oddalaj kartkę od siebie. Sprawdź, jak długo udaje ci się utrzymać trzy kropki w jednym miejscu: 15 s wynik słaby; 30 s wynik przeciętny; 45 s wynik dobry; 50 s wynik bardzo dobry; 65 s wynik ponadprzeciętny. Jeśli będziesz ćwiczył technikę zakładkową regularnie i według wskazówek, to poprawi się twoja koncentracja, zsynchronizujesz półkule mózgowe, nauczysz się tzw. miękkiego patrzenia, wprowadzisz się w stan relaksu. Mucha Mucha to ćwiczenie wymagające szczególnej koncentracji, analizy przestrzennej i znajomości kierunków: prawo lewo, góra dół. Chodzi o to, by mucha znalazła się na środku 25-kratkowej planszy otoczonej ramką. Ćwiczenie należy wykonywać 96

7 Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę w parach: jedna osoba słucha poleceń drugiej. Polecenia to hasła góra dół oraz lewo prawo. Zadanie polega na przesuwaniu muchy wzrokiem po kwadratach, zgodnie z poleceniami trenera. Ćwiczenie zawsze rozpoczyna się na środkowym kwadracie planszy, na której w wyobraźni umieszczasz muchę. Jeśli mucha trafi poza ramkę planszy, musisz powiedzieć Aut! i wskazać jej położenie. Następnie ćwiczenie zaczyna się od nowa w środkowym kwadracie. Ćwiczenie możesz wykonywać na trzy sposoby: 1. Śledź wzrokiem przemieszczanie się muchy. 2. Zapamiętaj układ kwadratów i bez patrzenia śledź ruch muchy. 3. Zwiększ liczbę kwadratów na planszy, czyli dodaj kolejne rzędy, i ćwicz według tych samych zasad. Rys. 2. Ćwiczenie Mucha Źródło: opracowanie własne. Jeśli będziesz ćwiczył tę technikę regularnie i według wskazówek, to poprawisz koncentrację, refleks i spostrzegawczość, wzmocnisz orientację wzrokowo-przestrzenną, poszerzysz pole widzenia peryferyjnego i rozwiniesz wyobraźnię. 97

8 Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi Różnice Dwa prawie identyczne obrazki, ułożone w poziomie lub pionie, różnią się niewielkimi, sprytnie ukrytymi szczegółami. Ćwiczenie polega na jak najszybszym znalezieniu tych różnic. Rób to na czas, ze stoperem lub minutnikiem. Oto limity czasowe, w których powinieneś się zmieścić: 5 różnic 30 s; 10 różnic 1 min; 15 różnic 1,5 min; 20 różnic 2 min. Jeśli będziesz ćwiczył znajdywanie różnic regularnie i według wskazówek, wpłynie to pozytywnie na koncentrację, orientację wzrokowo-przestrzenną, refleks i spostrzegawczość, a dodatkowo poszerzy się twoje pole widzenia peryferyjnego. Wskazówka >> Wiele rysunków z różnicami przygotowanych do wydruku (przeznaczonych dla dzieci, ale do wykonania również dla dorosłych) znajduje się na stronie Dyktanda graficzne Dyktanda graficzne to specjalnie przygotowane plansze, na które musisz nanieść pary punktów. Następnie łączysz je ze sobą za pomocą linii prostych (pionowych, poziomych lub ukośnych). Po prawidłowym połączeniu otrzymujesz rysunek. Twórcami dyktand graficznych są Zofia Handzel i Jacek Furmański. To ćwiczenie przypomina grę w statki. Warto wyznaczać sobie limity czasowe. Zadanie możesz wykonać na dwa sposoby: 1. Samodzielnie odczytaj pary punktów i łącz je liniami prostymi. 2. Trener dyktuje ci pary punktów do połączenia. 98

9 Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę Wskazówka >> Wiele dyktand graficznych przygotowanych do wydruku (o różnych poziomach trudności) znajduje się na stronie Jeśli będziesz ćwiczył dyktanda graficzne regularnie i według wskazówek, zauważysz poprawę koncentracji, orientacji wzrokowo-przestrzennej, koordynacji ruchowej, refleksu i spostrzegawczości. Poszerzy się twoje pole widzenia peryferyjnego i rozwinie pamięć słuchowa. Na rynku są dostępne kolorowe dyktanda graficzne. Zasada ich tworzenia jest taka sama, różnica polega tylko na tym, że utworzoną figurę należy wypełnić kolorami podanymi w instrukcji. To ćwiczenie działa podobnie jak tradycyjne: rozwija percepcję wzrokową i umiejętności grafomotoryczne, pobudza prawą półkulę, poprawia orientację przestrzenną i skupienie. Dyktanda symetryczne Dyktanda symetryczne to trudniejsza, bardziej zaawansowana forma dyktand graficznych. Stworzyli ją Robert Zelker i Aleksander Jaglarz. To ćwiczenie polega na łączeniu liniami prostymi par punktów wskazanych w instrukcji i odwzorowaniu ich po drugiej stronie osi symetrii. Po połączeniu wszystkich par widać obrazek. Ważne jest umieszczanie w przygotowanej tabelce symetrycznych punktów, będących swoimi lustrzanymi odbiciami. W tym przypadku również warto wyznaczać sobie limity czasowe. Ćwiczenie możesz wykonać na cztery sposoby: 1. Odczytaj przygotowane pary punktów, nanieś je i połącz prostymi. 2. Nanieś i połącz liniami pary punktów dyktowane przez trenera. 3. Stwórz własne pary punktów, połącz je prostymi i przenieś w odbiciu lustrzanym na drugą stronę osi symetrii. Efektem będzie abstrakcyjny rysunek. 4. Stwórz konkretny rysunek z par punktów, połącz je prostymi i przenieś w odbiciu lustrzanym na drugą stronę osi symetrii. 99

10 Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi Przykład: Współrzędne par punktów F1 D1 D1 E3 E3 D3 D3 C5 C5 D8 D8 E10 E10 F10 F1 H1 H1 G3 G3 H3 H3 I5 I5 H8 H8 G10 G10 F10 Rys. 3. Przykład dyktanda symetrycznego wraz ze współrzędnymi par punktów Źródło: opracowano na podstawie książki R. Zelkera Symetryczne dyktanda graficzne, Harmonia, Gdańsk

11 Rozdział 4. Ćwiczenia koncentrujące uwagę Jeśli będziesz ćwiczył dyktanda symetryczne regularnie i według wskazówek, poprawisz koncentrację i orientację wzrokowo-przestrzenną, a także pobudzisz wyobraźnię. Stereogramy Stereogram (inaczej: obraz stereoskopowy) to obraz przedstawiony na płaszczyźnie w taki sposób, aby przy odpowiednim spojrzeniu sprawiał wrażenie trójwymiarowego. Ćwiczenie polega na tym, by dostrzec efekt 3D. Podobnie jak w przypadku zakładki z kropkami, możesz patrzeć na trzy sposoby: 1. Zmniejsz ostrość widzenia i zobacz zamazany obraz, tak aby nie patrzeć na każdy element obrazka osobno. 2. W połowie odległości między obrazkiem a oczami umieść palec, tak aby załamywał ostrość widzenia. 3. Przyłóż obrazek do nosa i powoli oddalaj kartkę od oczu. Wskazówka >> Bardzo bogata kolekcja stereogramów znajduje się na stronie com/3dstereo.htm. Jeśli będziesz ćwiczył stereogramy regularnie i według wskazówek, wpłynie to korzystnie na twoją koncentrację. Zsynchronizujesz półkule mózgowe, nauczysz się tzw. miękkiego patrzenia i utrwalisz tę umiejętność. Po długotrwałym czytaniu lub intensywnej pracy twoje oczy szybko się zregenerują i odprężą. Wskazówka >> Darmowy program do tworzenia własnych stereogramów znajdziesz na stronie 101