Analiza strukturalna polityki inwestycyjnej w polsko-ukraińskim regionie transgranicznym

Transkrypt

1 Analiza strukturalna polityki inwestycyjnej w polsko-ukraińskim 335 Doktorant Iryna M. Polyova Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Lwowska Akademia Komercyjna we Lwowie Analiza strukturalna polityki inwestycyjnej w polsko-ukraińskim regionie transgranicznym Skuteczność funkcjonowania euroregionów jednej z najbardziej rozpowszechnionych form stosunków transgranicznych, została udowodniona przez praktyczne doświadczenie w zakresie działalności powyŝszych ugrupowań na obszarach transgranicznych Niemiec, Szwajcarii, Francji, Czech, Polski, Węgier, Słowacji oraz innych rozwiniętych państw europejskich. Ukraina jest jednym z postradzieckich krajów, który próbuje aktywnie wykorzystywać zalety połoŝenia transgranicznego w celu aktywizacji współpracy z krajami sąsiednimi. Przede wszystkim dotyczy to wykorzystania potencjału regionów na zachodniej granicy państwa. Jednym z jaskrawych przykładów wspólnej działalności jest Euroregion Bug, w skład którego wchodzą obwody lwowski, wołyński i zakarpacki ze strony ukraińskiej oraz województwo podkarpackie i lubelskie z polskiej strony granicy. Zazwyczaj, korzyści wynikające ze ścisłej współpracy w zakresie gospodarczym, handlowym, inwestycyjnym, innowacyjnym, ekologicznym, społeczno- -kulturowym powinny czerpać regiony po obu stronach granicy. Jednak w przypadku polsko-ukraińskiego pogranicza są obserwowane powaŝne dysproporcje pod względem rozwoju, wynikające z ogólnego stanu obu gospodarek. W sytuacji przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, coraz bardziej oczywiste staje się powstanie duŝych nierówności, które wymagają opracowania kompleksowej oraz wywaŝonej polityki transgranicznej, ukierunkowanej na pokonywanie barier na drodze do potencjalnego stabilnego rozwoju gospodarczego i społeczno- -kulturowego. Problematyka w zakresie działalności transgranicznej była przedmiotem badań wielu krajowych oraz zagranicznych uczonych, mianowicie Долішній М., Мікула Н., Демченко В., Пирожков С., Бєлєнький П., Кирюхин А., Бройде З., Євдокименко В., Гакман С., Бабець І., Тей Ю i innych. W swoich publikacjach zastanawiali się oni nad podstawami prawnymi funkcjonowania działalności transgranicznej, mechanizmem organizacyjno-gospodarczym współpracy transgranicznej w ramach euroregionów, wpływem współpracy przygranicznej na działalność innowacyjną i itp. [Мікула 2003; Бєлєнький, Мікула 2001, s ; Пирожков 2001, s ]. JednakŜe wciąŝ niedostatecznie zbadane pozostają kwestie pozyskiwania oraz efektywnego wykorzy-

2 336 Iryna M. Polyova stania środków finansowych, a przede wszystkim racjonalizacji struktury krajowego i zagranicznego inwestowania. Niniejszym podejmę próbę przeanalizowania struktury inwestycji, tendencji oraz cech szczególnych działalności inwestycyjnej w badanym regionie transgranicznym, określenia priorytetów polityki inwestycyjnej oraz zaproponuję metody pobudzania procesu inwestycyjnego. Według danych Departamentu Rozwoju Regionalnego województwa podkarpackiego, na początku 2005 r. inwestycje zagraniczne w województwie stanowiły około 2,3% ogólnej wielkości inwestycji w Polsce (11. pozycja w skali krajowej) [Regionalny, 2006, s. 9]. Na początku 2004 r. inwestycje zagraniczne w województwie wynosiły około 1,99 mld USD, czyli 935 dolarów na jednego mieszkańca (15 pozycja w skali krajowej) [Sobala-Gwóźdź, s. 1]. Dla porównania obwód lwowski według stanu na r. pozyskał 304,9 mln USD, co stanowiło 118,2 USD na jednego mieszkańca, obwód wołyński 86,3 mln USD, zakarpacki 181,6 mln USD. RóŜnica pomiędzy polskimi i ukraińskimi obszarami przygranicznymi pod względem pozyskanych inwestycji zagranicznych jest poraŝająca: podkarpackie otrzymało 6,5 raza więcej inwestycji niŝ obwód lwowski (7,9 razy więcej w przeliczeniu na jednego mieszkańca), 22 razy więcej w porównaniu z obwodem wołyńskim oraz 11 razy więcej w porównaniu z Zakarpaciem. Szczególnie wymowny jest fakt, iŝ zgodnie z analizą dokonaną w 2005 r. przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, który przeprowadził klasyfikację województw oraz podregionów Polski wg atrakcyjności inwestycyjnej dla inwestorów zagranicznych [Kalinowski 2005], przygraniczne województwa lubelskie i podkarpackie okazały się najmniej atrakcyjne pod względem inwestycyjnym 1. Paradoksem jest to, iŝ po drugiej stronie granicy obwód lwowski, z wielkością inwestycji na poziomie 382,3 mln USD (147,04 USD na jednego mieszkańca według stanu na 1 stycznia 2006 r.), pozostaje jednym z najbardziej atrakcyjnych regionów pod względem inwestycji zagranicznych na Ukrainie, poniewaŝ w corocznych rankingach atrakcyjności inwestycyjnej pozycjonuje się na miejscu. Obwód zakarpacki w 2004 roku miał 11. pozycję, a obwód wołyński 17. Co więcej, nawet obwód dniepropietrowski, charakteryzujący się największą liczbą inwestycji zagranicznych (1717,2 mln USD według stanu na 1 stycznia 2005 r.) znacznie odstaje od jednego z najmniej rozwiniętych województw Polski Podkarpacia. 1 Podstawowe wskaźniki wykorzystane w analizie to: dostęp do infrastruktury transportowej, koszty pracy, wielkość rynku zbytu, infrastruktura gospodarcza, infrastruktura społeczna, ogólny poziom bezpieczeństwa, aktywność polityki województw wobec inwestorów oraz ogólny wskaźnik atrakcyjności inwestycyjnej województwa, obliczony na podstawie ocen ekspertów.

3 Analiza strukturalna polityki inwestycyjnej w polsko-ukraińskim 337 Analogiczne dysproporcje obserwujemy podczas analizy wskaźników wewnętrznej aktywności gospodarczej i inwestycyjnej po obu stronach granicy (tabela 1). Tabela 1. Niektóre wskaźniki gospodarcze regionu transgranicznego Wartość dodana brutto per capita 2002 r., USD Inwestycje w środki trwałe per capita 2002 r., USD Wartość środków trwałych per capita 2002 r., USD Podmioty działalności gospodarczej 2003 r. W tym sektor państwowy, jedn. sektor niepaństwowy, jedn. obwód lwowski obwód wołyński obwód zakarpacki województwo podkarpackie województwo lubelskie 615,21 552,51 480, , ,90 185,77 130,18 153,40 531,37 402, , , , , , , Źródło: obliczenia własne na podstawie [Кавалко, Матковський, Міщук 2005, s. 26, , 253; Biuletyn, 2006; Przedsiębiorczość..., 2005]. Wskaźnik nakładów inwestycyjnych na środki trwałe, odzwierciedlający wewnętrzną aktywność inwestycyjną w ukraińskim obszarze przygranicznym, jest 3,9 razy niŝszy od polskiego, przy czym wartość dodana brutto regionów róŝni się 6,4 razy. Znaczne róŝnice w regionie transgranicznym są obserwowane biorąc pod uwagę równieŝ wskaźnik liczby podmiotów działalności gospodarczej: w części polskiej funkcjonuje 5,3 razy więcej przedsiębiorstw, przy czym 1,4 raza więcej przedsiębiorstw państwowych i aŝ 6,1 raza więcej przedsiębiorstw o charakterze niepaństwowym. Dysproporcja w finansowaniu wewnętrznym, inwestycjach zagranicznych oraz w liczbie podmiotów gospodarczych wyjaśnia równieŝ 3,2-krotną róŝnicę w wartości środków trwałych. Ogólnie, polskie obszary przygraniczne cechują się najniŝszym poziomem rozwoju w ujęciu krajowym. Jednak porównując dane z tabeli 1, dochodzimy do wniosku o konieczności zrównania wskaźników rozwoju gospodarczego po obu stronach granicy. Jest to istotne dla pokonywania problemów, wygenerowanych tym, iŝ wyŝszy stopień rozwoju regionów polskich jest podstawą dla istnienia

4 338 Iryna M. Polyova zjawiska migracji zarobkowej z ukraińskiego pogranicza, często niestety o charakterze nielegalnym, rozwoju handlu walizkowego, przepływu kapitału i zasobów naturalnych, a takŝe powstania szarej strefy. Kwestią problemową pozostaje równieŝ branŝowa struktura inwestycji w regionie transgranicznym, poniewaŝ środki inwestycyjne kierowane są głównie do przemysłu przetwórczego, handlu oraz pośrednictwa finansowego i prawie nie są przeznaczane na budowanie odpowiedniej infrastruktury, niezbędnej dla obsługiwania potrzeb granicy. Naszym zdaniem, głównym wyzwaniem dla polityki inwestycyjnej w obszarach przygranicznych jest realizacja wspólnych projektów inwestycyjnych, skierowanych na doskonalenie przejść granicznych, rozbudowę dróg oraz budowę infrastruktury przydroŝnej, pomieszczeń magazynowych, centrów logistycznych. Biorąc pod uwagę fakt, iŝ Polska jest członkiem UE, polsko-ukraińska granica staje się strategicznie istotną równieŝ dla Unii Europejskiej, poniewaŝ jest to krańcowa wschodnia granica UE. Ze względu na powyŝsze, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Polski policzyło liczbę umów, podpisanych pomiędzy Komisją Europejską i województwami polskimi, celem których było pozyskanie dodatkowego finansowania. Województwo podkarpackie w latach podpisało 1785 umów o ogólnej wartości 883,7 mln zł (421,3 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca), a lubelskie 3342 umowy o wartości ogólnej 1049,7 mln zł (480,3 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca) [Kalinowski 2005, s. 29]. Pozyskane środki zostały wykorzystane na rozwój infrastruktury technicznej i społecznej (budownictwo i modernizacja dróg, przebudowa mostów, budownictwo i modernizacja infrastruktury komunalnej), jak równieŝ na wsparcie przedsiębiorstw, szkolenie i przekwalifikowanie personelu, usługi doradcze. Właśnie z tego względu, ukraińska strona musi aktywizować działalność w zakresie opracowania projektów inwestycyjnych w kierunku doskonalenia, modernizacji i budownictwa nowych obiektów infrastruktury w regionie transgranicznym, przy pomocy władz lokalnych poszukiwać partnerów do współpracy po polskiej stronie granicy oraz opracowywać wspólne projekty i składać wnioski o pozyskanie środków z Unii Europejskiej. Naszym zdaniem problemową równieŝ pozostaje kwestia uznania istotności rozwoju współpracy transgranicznej dla wzrostu gospodarczego województw. Przykładowo, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata , spośród sześciu głównych priorytetów oraz szeregu podzadań, nie wyodrębnia konieczności udoskonalenia infrastruktury przygranicznej, poprawy działalności przejść granicznych i innych. Natomiast dokumenty programowe obwodu lwowskiego zawierają propozycje oraz rekomendacje w kwestiach pobudzania rozwoju pogranicza. Ze względu na powyŝsze, właściwy rozwój regionu transgranicznego w aspekcie aktywizacji działalności inwestycyjnej widzimy w określeniu ram

5 Analiza strukturalna polityki inwestycyjnej w polsko-ukraińskim 339 instytucjonalnych współpracy inwestycyjnej. Dla wzrostu konkurencyjności oraz rozwoju gospodarczego obszarów przygranicznych, proponujemy następujący mechanizm zarządzania działalnością inwestycyjną (rysunek 1). Transgraniczne projekty inwestycyjne Lokalne inwestycyjne agencje koordynacyjno-zarządcze Regionalne kierunkowe podprogramy rozwoju obszarów przygranicznych Kompleksowy program inwestycyjny rozwoju obszarów transgranicznych Ogólnokrajowy program działalności transgranicznej Rysunek 1. Struktura zarządzania działalnością inwestycyjną w regionie transgranicznym Źródło: opracowanie własne. Badacze środowiska inwestycyjnego polskich województw [Kalinowski 2005, s. 76] podkreślają, Ŝe głównym problemem, powodującym zacofanie regionów przygranicznych Polski pod względem pozyskanych inwestycji zagranicznych jest ich bierna polityka inwestycyjna, której towarzyszy niewielka liczba opracowanych projektów inwestycyjnych, jak równieŝ słaba infrastruktura, niezachęcająca do alokacji nowych inwestycji. W celu zapewnienia optymalnego rozwoju obszarów, aktywizacji działalności inwestycyjnej, pokonywania problemu nieracjonalnych inwestycji proponujemy opracować kompleksowy program inwestycyjny, skierowany na selekcyjne pozyskanie środków od inwestorów zagranicznych, pomocy technicznej od UE oraz innych programów oraz funduszy światowych i regionalnych. Program ten mógłby stać się bodźcem dla wykorzystania środków inwestorów wewnętrznych oraz przyciągnięcia prywatnych środków osób fizycznych do działalności gospodarczej w ramach regionu transgranicznego. Istotnym źródłem inwestycji w obszarach przygranicznych moŝe zostać racjonalnie wykorzystany w procesie inwestycyjnym kapitał migracyjny w postaci środków finansowych przygranicznych migrantów.

6 340 Iryna M. Polyova Podstawę polityki inwestycyjnej w regionie transgranicznym upatrujemy w realizacji następujących przedsięwzięć: kształtowanie wspólnej strategii rozwoju regionu transgranicznego z uwzględnieniem priorytetów narodowych obu stron; powołanie organu, odpowiedzialnego za proces inwestycyjny w regionie transgranicznym, do funkcji którego naleŝałaby współpraca z potencjalnymi oraz stałymi inwestorami, udzielanie pomocy w zakresie zagospodarowania inwestycji, jak równieŝ usługi informacyjno-doradcze dla inwestorów; powołanie sieci centrów informacyjno-analitycznych po obu stronach granicy, mających na celu badanie potrzeb inwestorów i przedsiębiorstw obszarów transgranicznych, prowadzenie baz danych potencjalnych inwestorów, działalności marketingowej, a takŝe stałego monitoringu realizowanych inwestycji; pobudzanie inwestycji wewnętrznych oraz opracowanie wspólnych projektów inwestycyjnych, ukierunkowanych na pozyskiwanie inwestycji dla projektów, mających na celu udoskonalenie infrastruktury przygranicznej, rozwoju wspólnej struktury przedsiębiorczości i informacyjnej; udoskonalenie mechanizmów wykorzystywania celowych środków pienięŝnych UE oraz innych międzynarodowych organizacji i instytucji. Problemem wymagającym największej uwagi jest konieczność ograniczania dysproporcji pomiędzy obszarami ukraińskimi i polskimi pod względem wielkości zagranicznych inwestycji, nakładów inwestycyjnych ogółem, poniewaŝ skuteczność funkcjonowania euroregionu jest moŝliwa jedynie pod warunkiem równouprawnienia partnerów oraz skoordynowanej działalności w celu wykrywania wspólnych problemów oraz realizacji kompleksowej, kierunkowej oraz zrównowaŝonej polityki gospodarczo-inwestycyjnej. Literatura Бєлєнький П.Ю, Мікула Н.А. (2001), Формування та розвиток системи міжрегіонального транскордонного співробітництва в Україні, Регіональна економіка, т. 3. Biuletyn Statystyczny Województwa Podkarpackiego, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów, maj Кавалко Б., Матковський С., Міщук А. (2005), Польсько-українське прикордоння. Середовище. Суспільство. Економіка, Вища школа управління та адміінстрації в Замосці, Замосць. Kalinowski T. red. (2005), Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2005, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk.

7 Analiza strukturalna polityki inwestycyjnej w polsko-ukraińskim 341 Karpuś P. (2005), Prognoza Makroekonomiczna Województwa Lubelskiego na lata Ekspertyza wykonana na zlecenie departamentu rozwoju regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego, Lublin. Мікула Н. (2003), Єврорегіони: досвід та перспективи, Львів: ІРД НАН України. Пирожков С.І. (2001), Актуальні питання міжрегіонального і прикордонного співробітництва України і Росії, Стратегічна панорама, 3. Przedsiębiorczość w Polsce, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Regionalny program operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata , Departament Rozwoju Regionalnego, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Rzeszów, czerwiec Sobala-Gwóźdź A., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie podkarpackim do końca 2003 roku, Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG. Streszczenie W opracowaniu przeanalizowano tendencje i główne cechy procesu zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz wskazano przyczyny dysparytetu krajowych inwestycji w polsko-ukraińskim regionie przygranicznym. Zaproponowano mechanizm zarządzania działalnością inwestycyjną i sposoby przyciągania zagranicznych inwestycji. Summary Structural Analysis of Polish and Ukrainian Investment Policy in the Border Region Tendencies and the main features of foreign direct investing process and disparity in domestic investments in Ukrainian-Polish cross-border region are analysed. Mechanism of investment activity management and foreign investments attracting measures in crossborder region are developed.