Słownik DYSLEKSJI Afazja Agrafia Aliteracja Aleksja Analizator Analizator, system, układ kinestetyczno ruchowy Artykulacja Lateralizacja

Transkrypt

1 Afazja - utrata zdolności mówienia oraz rozumienia wypowiedzi słownych w następstwie zmian korze mózgowej. Józef Surowaniec, 1996, "Logopedyczny Słownik Terminologii Diagnostycznej", Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków Agrafia - termin logopedyczny - całkowita niezdolność lub utrata umiejętności posługiwania się znakami pisanymi 'amnezja' przy jednoczesnym braku objawów zaburzeń grafomotorycznych. Józef Surowaniec, 1996, "Logopedyczny Słownik Terminologii Diagnostycznej", Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków. Aliteracja - łac. ad litteram do głoski], powtórzenie jednej lub kilku głosek na początku kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers, np....bura burza od boru... (J. Czechowicz); Copyright Wydawnictwo Naukowe PWN SA Aleksja - termin logopedyczny - całkowita niezdolność czytania, niezdolność opanowania technik czytania 'procesu czytania' albo utrata tej umiejętności; trudność w kojarzeniu głosek z literami; niezdolność rozumienia pisma. Józef Surowaniec, 1996, "Logopedyczny Słownik Terminologii Diagnostycznej", Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków. Analizator (układ, system) to aparat będący neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania odebranych bodźców spostrzeżenia. Analizator, układ, system wzrokowy - dzięki niemu możliwy jest odbiór liter, sylab, słów, zdań, tekstów. Odpowiada on za prawidłowy odbiór informacji wizualnej. Analizator, system, układ kinestetyczno ruchowy to zdolność, dzięki której występuje odbiór i wykonywanie różnorodnych czynności motorycznych. Analizator, układ, system słuchowy dzięki niemu możliwy jest odbiór dźwięków mowy. Służy on odbieraniu bodźców słuchowych, mowy ludzkiej. Przyczynia się do rozróżniania ich, zapamiętywania i spostrzegania. Praca zbior., red. Mielcarek D., 2006, "MINI-MAX o dysleksji - czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele dziecka dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc", Wydawnictwo "Seventh Sea", Warszawa. Artykulacja - przez artykulację rozumie się w fonetyce proces kształtowania dźwięków mowy ludzkiej, odbywający się w części aparatu mowy obejmującą jamy ponad krtaniowe, tzw. nasadę. Artykulacja jest jednym z zasadniczych aspektów procesu wytwarzania głosek, na który składają się ponadto inicjacja, czyli mechanizm wytworzenia prądu powietrza i fonacja, czyli sposób zachowania się wiązadeł głosowych. Lateralizacja [łac. lateralis boczny], psychol. czynnościowa asymetria ciała ludzkiego; najczęściej przeważa sprawność prawej strony (oka, ręki, nogi), związana z dominacją lewej półkuli mózgu; kształtuje się w toku rozwoju osobniczego. 1 / 7

2 Lateralizacja to proces odbywający się w mózgu, lewej lub prawej półkuli. Odzwierciedleniem tego zjawiska jest to, że dziecko preferuje jedną z dwóch stron i wykonuje tą stroną czynności (ręka, oko, noga). Najlepiej jest, gdy układ powiązań nerwowych dotyczy jednej strony ciała. Wielkim problemem, zwłaszcza na początkowym etapie nauki pisania, jest lateralizacja niejednorodna, odmienna dla oka i ręki. Praca zbior., red. Mielcarek D., 2006, "MINI-MAX o dysleksji - czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele dziecka dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc", Wydawnictwo "Seventh Sea", Warszawa. Legastenia jest to wrodzony defekt zdolności czytania, inaczej wrodzona ślepota słowna, wrodzona aleksja, dysleksja, analfabetia partialis, strephosymbolia. (Bychowski, 1934) Legastenia - syn.: aleksja rozwojowa, dysleksja, dysleksja dziecięca 'wg J.B. de Quiros', specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, wrodzona ślepota słowna; wrodzone trudności w opanowaniu umiejętności czytania na skutek osłabionej sprawności postrzegania wzrokowego, słuchowego i motorycznego. Józef Surowaniec, 1996, "Logopedyczny Słownik Terminologii Diagnostycznej", Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków. Motoryka duża - to ogólna sprawność ruchowa całego ciała, zwinność, utrzymywanie równowagi, koordynacja ruchów. Ważną rolę odgrywa tu również automatyzacja czynności czyli nie muszę zastanawiać się jak coś zrobić. Praca zbior., red. Mielcarek D., 2006, "MINI-MAX o dysleksji - czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele dziecka dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc", Wydawnictwo "Seventh Sea", Warszawa. Motoryka mała - czyli sprawność ruchowa rąk, ich precyzja, szybkość wykonywania czynności, elastyczność nadgarstka, odpowiednie ułożenie ręki, odpowiedni nacisk na kartkę. Praca zbior., red. Mielcarek D., 2006, "MINI-MAX o dysleksji - czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele dziecka dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc", Wydawnictwo "Seventh Sea", Warszawa. Pamięć mimowolna i sekwencyjna - dyslektycy często maja słabą pamięć mimowolną, czyli tą odpowiedzialną za nieświadome uczenie się. A także pamięć sekwencyjną, czyli dyslektycy mają problemy z przyswajaniem i odtwarzaniem sekwencji: ciągu liczb, pór roku, dni tygodnia, miesięcy, itp. Kolejną przypadłością dyslektyków, jest słabsza pamięć operacyjna (zwłaszcza słuchowa), jest to zdolność do przyswajania oraz odtwarzania określonych działań i operacji, np. literowanie w języku angielskim (tak zwany spelling). Praca zbior., red. Mielcarek D., 2006, "MINI-MAX o dysleksji - czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele dziecka dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc", Wydawnictwo "Seventh Sea", Warszawa. Pamięć wzrokowa, słuchowa - przy tematyce dysleksji często pojawia się również określenie słaba pamięć wzrokowa, słuchowa. Jeżeli chodzi o pierwszą, to polega ona na trudności w zapamiętywaniu wyglądu liter, zapisów, wyrazów, szczegółów graficznych. Co tyczy się drugiej, to trudność w zapamiętywaniu sekwencji głosek, cyfr, słów, nazw. Praca zbior., red. Mielcarek D., 2006, "MINI-MAX o dysleksji - czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele dziecka dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc", Wydawnictwo "Seventh 2 / 7

3 Sea", Warszawa. Słuch fonemowy to zdolność do różnicowania głosek dzięki analizie dźwięków mowy i odróżnieniu ich od siebie. Praca zbior., red. Mielcarek D., 2006, "MINI-MAX o dysleksji - czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele dziecka dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc", Wydawnictwo "Seventh Sea", Warszawa. Dysleksja ['dys' - oznacza w języku łacińskim i greckim brak czegoś, trudność, nadaje znaczenie negatywne], ['lego' język grecki i łacina czytam] - trudność w opanowaniu umiejętności czytania. Hiperdysleksja - trudność w czytaniu ze zrozumieniem. Technika czytania jest dobra na poziomie elementarnego czytania (dekodowania zapisu), lecz czytający nie rozumie czytanego tekstu. Ekspresja - psychiczna czynność wyrażanie siebie. Bywa najczęściej związana z wyrażaniem estetycznym i zachodzi wówczas, gdy ujawnione są zjawiska emocjonalne, nadające produktowi twórczemu artysty lub twórcy (dziecka) wyraz jego stosunku emocjonalnego do wytworu (w formie i treści). Percepcja - organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie; uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania, odbierania wrażeń. (W. Kopaliński) Istnieją dwa rodzaje struktur poznawczych: związana z wyobraźnią - odbierane przez nią wrażenia zmysłowe zazwyczaj są deformowane przez nasze oczekiwania, potrzeby, uczucia i mechanizmy obronne, uruchamiane przez podświadomość. Kolejna, związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni. Systemy percepcyjne człowieka umożliwiają mu widzieć, słyszeć, czuć smak, zapach, dotyk i zmiany temperatury. Jest to także poczucie świadomości (otoczenia). Percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa to te obszary, na które należy zwrócić uwagę przy ocenie gotowości szkolnej dziecka i które warto ćwiczyć, aby ułatwić mu późniejszą naukę. Percepcja wzrokowa odpowiada za to, co i w jaki sposób dziecko widzi. Czy dostrzega szczegóły na obrazkach, czy potrafi różnicować narysowane kształty, odróżniać je od tła, a co za tym idzie, czy nie będzie w przyszłości myliło p z b, 3 / 7

4 b z d czy u z n i czy ważne będą dla niego ogonki w ą i ę oraz kreski i kropki w innych literach (ż, ź, ó). GŁĘBOKA DYSLEKSJA ROZWOJOWA międzynarodowe klasyfikacje medyczne (ICD-10, DSM-IV) podają, że około 3-4% dzieci ma poważne zaburzenia w uczeniu się czytania o specyficznym charakterze. Brak jest szczegółowej charakterystyki tej postaci głębokich zaburzeń. Za podstawowe kryterium rozpoznania przyjmuje się zatrzymanie się na poziomie czytania elementarnego (klasa II) i nieosiąganie poziomu czytania zaawansowanego lub opóźnienie o 3-4 lata w zakresie umiejętności czytania. Tak poważnym zaburzeniom czytania zwykle towarzyszą równie poważne zaburzenia opanowania poprawnej pisowni. Inną postać tych zaburzeń cechuje istotne opóźnienie w czytaniu przy bardzo nasilonych trudnościach w pisaniu zarówno w zakresie poprawności pisowni, jak i budowania wypowiedzi na piśmie, błędów stylistycznych i interpunkcyjnych (zaburzenia ekspresji pisania). RYZYKO DYSLEKSJI to symptomy dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyty rozwoju funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania), które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej. Terminem tym można też określić objawy występujące u młodszych dzieci w wieku przedszkolnym (3-5 lat) i pierwsze niepowodzenia w nauce czytania i pisania (w klasie 0-1). Przedrostek dys oznacza w języku łacińskim i greckim brak czegoś, niemożność, nadaje znaczenie negatywne. Termin dysleksja wywodzi się też od czasownika lego - czytam, lexis - mowa. Używane są również inne określenia omawianych trudności, np.: mikrodeficyty, mikrodysfunkcje, fragmentaryczne deficyty rozwojowe. ETIOLOGIA czyli podłoże uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie, tj. dziedziczność, mikrouszkodzenia lub niedokształcenie układu nerwowego z okresu ciąży, porodu i pierwszych miesięcy życia. Zaniedbanie środowiskowe i dydaktyczne pogłębia zaburzenia i trudności dziecka. 4 / 7

5 PRZYCZYNY specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu mogą dotyczyć zaburzeń: funkcji percepcyjno-motorycznych (spostrzegania słuchowego, wzrokowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej) uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (przewagi stronnej ciała), orientacji w schemacie ciała, kierunkach i przestrzeni, koncentracji uwagi, funkcji językowych. PROFILAKTYKA: dzieci z nieprawidłowej ciąży i porodu, nieharmonijnie rozwijające się (np. z opóźnionym rozwojem ruchowym, rozwojem mowy) to dzieci ryzyka dysleksji. Im wcześniej zostaną objęte opieką, tym większe szanse, aby zapobiec ich trudnościom szkolnym. Nie każde dziecko ryzyka dysleksji musi stać się uczniem z dysleksją. TYPY DYSLEKSJI wg M Bogdanowicz: Dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dysleksja typu słuchowego uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej (powiązana z zaburzeniami funkcji językowych). Dysleksja integracyjna kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest ich koordynacja (integracja percepcyjno-motoryczna). Dysleksja typu mieszanego gdy występują zaburzenia zarówno w percepcji słuchowej, jak i wzrokowej. TYPY DYSLEKSJI wg D. Bakker, wyróżnia inne typy dysleksji: Typ L - czyli typ lingwistyczny - uczeń potrafi szybko czytać, ale popełnia mnóstwo błędów. 5 / 7

6 Czynność czytania - dominuje lewa półkula mózgu. Typ P - czyli typ percepcyjny- uczeń czyta bardzo wolno, ale popełnia mało błędów. Czynność czytania - dominuje prawa półkula mózgu. TERAPIA osób ze specyficznymi trudnościami w nauce polega na usprawnianiu zaburzonych funkcji (wzrokowych, słuchowych, ruchowych, mowy) i ich integracji oraz rozwijaniu tych, które działają bez zakłóceń, aby w ten sposób osiągnąć pożądane efekty. Terapia jest jednak tym skuteczniejsza, im wcześniej zostaje podjęta. Ważny jest też stopień zaangażowania ucznia, jego motywacja do pracy oraz ilość czasu przeznaczonego na zajęcia. OGÓLNE ZALECENIA TERAPEUTYCZNE w pracy z dyslektykami: 1. Dostosowywać wymagania edukacyjne do indywidualnych, psychofizycznych możliwości dziecka. 2. Dostosować metody, środki i system oceniania do potrzeb ucznia. 3. Uwzględnić wolne tempo pracy. 4. Zapewnić dodatkową pomoc, kierować samokształceniem ucznia. 5. Ocenę z języka polskiego traktować globalnie, wieloaspektowo z uwzględnieniem całego zasobu wiadomości i umiejętności ucznia, nie wycinkowo. 6. Dostrzegać wkład pracy ucznia i jego starania, traktować go podmiotowo i pozytywnie nastawiać do pokonywania trudności. 7. Zapewnić poczucie sukcesu, uwzględniać czynniki emocjonalne. 8. Przy wielkich problemach z czytaniem umożliwić korzystanie z magnetofonu (nagrania lektur szkolnych), nauczyciel może odczytywać dziecku polecenia do zadań; przy problemach z pisaniem maszyna do pisania, komputer lub nauczyciel może zapisywać odpowiedzi dziecka. 9. Dla uczniów z głęboką dysleksją istnieje możliwość zwolnienia z nauki jednego języka obcego. 10. Zapewnić udogodnienia podczas całego toku nauki, (jeśli istnieje taka potrzeba również na innych przedmiotach szkolnych, nie tylko na j. polskim), a w sposób szczególny na wszelkiego rodzaju klasówkach, sprawdzianach i egzaminach zewnętrznych. 10. Stosować zalecenia opracowane przez Komisje Egzaminacyjne dotyczące sposobów dostosowania warunków egzaminacyjnych dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. 6 / 7

7 Bibliografia: 1. Bogdanowicz M., Adryjanek A., Różyńska M., Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców, Gdynia Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria- diagnoza- terapia. Warszawa Bogdanowicz M., O dysleksji. Lublin / 7