Sytuacja demograficzna Poznania na tle aglomeracji poznańskiej oraz największych miast w 2014 r.

Transkrypt

1

2 Opracowanie merytoryczne: Leszek Łodyga Wydział Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Poznania Autor zdjęcia z okładki: Szymon Sobczak 2

3 Spis treści Wprowadzenie Liczba ludności Struktura wg płci i wieku Ruch naturalny ludności Trwanie Ŝycia MałŜeństwa, rozwody Stan cywilny Wykształcenie Ruch migracyjny Cudzoziemcy Wskaźniki demograficzne wg byłych dzielnic Wskaźniki demograficzne w Poznaniu na tle aglomeracji poznańskiej Wskaźniki demograficzne w Poznaniu na tle największych polskich miast Prognoza demograficzna Głównego Urzędu Statystycznego Prognoza demograficzna prof. J. Paradysza dla poznańskich jednostek pomocniczych osiedli Podsumowanie 3

4 4

5 Wprowadzenie Tematyka demograficzna jest przedmiotem stałego monitoringu prowadzonego przez Wydział Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Poznania. Powstała w wydziale bogata baza informacyjna jest wykorzystywana najczęściej fragmentarycznie, w związku z licznymi zapytaniami podmiotów zainteresowanych sytuacją demograficzną w róŝnych kontekstach problemowych. WzmoŜone zainteresowanie wielkością i strukturą ludności miasta odnotowuje się szczególnie od kilkunastu lat, w których rejestruje się tendencję spadkową ludności Poznania. Niniejsze opracowanie jest formą rekapitulacji wiedzy z zakresu demografii Poznania na podstawie posiadanej bazy danych. Zagadnienie prezentowane jest w ujęciu problemowym, formułowanym często przez podmioty zwracające się do Wydziału Rozwoju Miasta o przedmiotowe informacje. Opracowanie nie pretenduje do wyczerpującej monografii demograficznej Poznania. W warstwie treściowej jest syntetyczną charakterystyką najwaŝniejszych aspektów przemian ludnościowych miasta. Uzupełnieniem materiału są liczne zestawienia tabelaryczne i diagramy charakteryzujące demograficzną przestrzeń miasta. Zakres przedmiotowy opracowania obejmuje wszystkie najistotniejsze aspekty charakterystyki demograficznej Poznania, takie jak: liczba ludności, struktura według płci i wieku, urodzenia, zgony, trwanie Ŝycia, ruch migracyjny, cudzoziemcy, demografia w przestrzeni miasta i aglomeracji poznańskiej oraz w porównaniu z największymi miastami Polski. Dane dotyczące Poznania uwzględniają układ pięciu byłych dzielnic miasta oraz - w przypadku prognozy demograficznej - obejmują czterdzieści dwie osiedla. Zakres czasowy opracowania obejmuje: retrospekcję procesów demograficznych sięgającą w przypadku niektórych danych lat 80. i 90. minionego wieku; stan aktualny dotyczący zasadniczo 2014 r. porównywanego z latami 2013, 2010, 2000 oraz 1990; prognozy demograficzne sięgające roku Źródłem wyjściowym danych opracowanych w Wydziale Rozwoju Miasta są roczniki demograficzne, roczniki miasta Poznania, Bank Danych Lokalnych, spisy powszechne oraz okresowe biuletyny Urzędu Statystycznego w Poznaniu i Głównego Urzędu Statystycznego 5

6 w Warszawie. W części prognostycznej opracowania omawia się prognozę demograficzną do 2050 r. wykonaną na zlecenie Wydziału Rozwoju Miasta przez prof. dra hab. J. Paradysza z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz prognozę Głównego Urzędu Statystycznego do 2050 r. 6

7 Liczba ludności Ludność Poznania, podobnie jak większości duŝych miast w Polsce, w ostatnich latach ulegała systematycznemu ubytkowi. W Poznaniu najwyŝsze zaludnienie wynoszące 590,1 tys. osób odnotowano w 1990 r. Na koniec 2014 r. Poznań zamieszkiwało 545,7 tys. osób, czyli w ciągu 24 lat populacja miasta zmniejszyła się o 44,4 tys. osób, tj. o 7,5%. Bezpośrednim skutkiem ubytku ludnościowego jest zmniejszanie się gęstości zaludnienia Poznania. W 2014 r. na 1 km 2 przypadały 2083 osoby. Mimo niekorzystnych trendów Poznań znajduje się nadal na piątym pod względem liczby ludności - miejscu wśród miast Polski, plasując się za Warszawą (1735,4 tys.), Krakowem (761,9 tys.), Łodzią (706,0 tys.) i Wrocławiem (634,5 tys.). W końcu 2014 r. poznaniacy stanowili 15,7% mieszkańców województwa wielkopolskiego oraz 1,4% ludności kraju. Struktura wg płci i wieku Wśród mieszkańców Poznania zachodzą dynamiczne zmiany w strukturze wieku. Od 1990 r. - na skutek niskiej liczby urodzeń - aŝ o 43,6% zmalała liczebność grupy w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat). O 4,2% zmalała takŝe liczebność grupy osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat). Spadek ten następuje po przejściowym wzroście liczebności, który był rezultatem wejścia do tego przedziału wiekowego wyŝu demograficznego z przełomu lat 70. i 80. XX w. Jedyną subpopulacją która zanotowała przyrost w stosunku do 1990 r. były osoby w wieku poprodukcyjnym (wzrost o 44,1%), co było zbieŝne z ogólnoeuropejską tendencją starzenia się społeczeństw. Proces ten nabrał wyjątkowego przyspieszenia po 2005 r. W ciągu 8 lat udział ludności w wieku emerytalnym zwiększył się o 5,4 pkt proc. W 2014 r. subpopulacja osób w wieku produkcyjnym liczyła 339,7 tys. mieszkańców (62,2%), w tym blisko 2/3 z nich (223,3 tys.) naleŝało do grupy mobilnej (18-44 lata). Liczebność osób w wieku poprodukcyjnym (120,3 tys.), bardzo wyraźnie przewyŝszała juŝ wielkość grupy przedprodukcyjnej (85,7 tys.) 1. Na 1000 osób w wieku zdolności do pracy przypadało 607 mieszkańców w wieku nieprodukcyjnym. W związku ze wzrostem liczby urodzeń obserwowanym po 2002 r. (po okresie szybkiego spadku rozrodczości), w ostatnim roku nieznacznie wzrosła liczebność młodszych grup dzieci i młodzieŝy. W szczególności wzrost liczebności dotyczył roczników w wieku Po raz pierwszy grupa osób w wieku poprodukcyjnym przewyŝszyła swoją liczebnością grupę przedprodukcyjną w 2004 r. 7

8 oraz 7-12 lat. Mimo to łączna liczba osób w wieku edukacji szkolnej i studiów wyŝszych nadal spadała i była znacznie mniejsza niŝ w 1990 r. W końcu 2014 r. liczebność grup osób w wieku poszczególnych szczebli edukacyjnych przedstawiała się następująco: 0-2 lata (wiek Ŝłobkowy) 16,9 tys. osób, ubytek w stosunku do 1990 r. wyniósł 15%, 3-6 lat (wiek przedszkolny) 22,4 tys. osób, liczebność zmniejszyła się o 32%, 7-12 lat (wiek szkoły podstawowej) 26,1 tys., ubytek wyniósł 52%, lat (wiek gimnazjalny) 11,7 tys., spadek liczebności o 57%, lat (wiek szkoły średniej) 12,9 tys., ubytek wyniósł 49%. Prognozy zakładają, Ŝe w najbliŝszych latach w niewielkim stopniu zacznie wzrastać liczebność młodzieŝy w wieku szkoły podstawowej i gimnazjalnej, co wskazuje na konieczność zadbania o odpowiednią liczbę miejsc w tego typu placówkach. Osoby w wieku studiów wyŝszych (19-24 lata), na początku XXI w. stanowiły kulminację wyŝu demograficznego, osiągając rekordową liczebność w 2002 r. (73,9 tys. osób). Była ona większa o 41% w stosunku do 1990 r. W 2014 r. populacja osób w wieku studiów wyŝszych obejmowała juŝ tylko 35,0 tys. osób, tj. o 52% mniej niŝ w 2002 r. Tak szybki spadek liczebności młodzieŝy w wieku akademickim (takŝe w regionie oraz kraju) przekłada się bezpośrednio na problemy z naborem na niektóre kierunki studiów wyŝszych na poznańskich uczelniach. Na koniec 2014 r. największą liczebność miały grupy ludności w wieku lata, a w drugiej kolejności w wieku lata. Są to roczniki naleŝące do dwóch kolejnych wyŝów demograficznych. Przewaga liczebna męŝczyzn wystąpiła w rocznikach do 19 roku Ŝycia. Przewaga liczby kobiet w przedziale lata spowodowana była liczniejszym napływem kobiet, które pozostały w mieście na czas nauki lub teŝ bezpośrednio po jej zakończeniu. Dodatkowo przewaga liczby kobiet, rosnąca w coraz to starszych rocznikach, była uwarunkowana biologicznie. W odniesieniu do 1990 r. systematycznie wzrastał wskaźnik feminizacji, jednakŝe od 2000 r. liczba kobiet przypadających na 100 męŝczyzn nie zmienia się i wynosi 115. PowaŜnym problemem, który będzie narastał w kolejnych latach, jest starzenie się poznaniaków. Z jednej strony będzie się to przejawiać w rosnącym średnim wieku ludności, a z drugiej strony w powiększaniu się liczebności grupy osób w wieku zaawansowanym. Obecnie mediana wieku mieszkańców Poznania wynosi 40 lat, podczas gdy 3 lata wcześniej wynosiła o rok mniej, a na początku lat 90. przyjmowała wartość przekraczającą nieco 34 lata. Wskaźnik starości demograficznej, określający udział osób w wieku 65 lat i powyŝej, wynosi w Poznaniu 17,8% (w 2000 r. - 13,6%), natomiast udział mieszkańców w 8

9 najstarszych przedziałach wieku (80 lat i więcej) wynosi 4,7% i jest o 2,3 pkt proc. wyŝszy niŝ na początku wieku. Wśród osób starszych zdecydowanie przewaŝają kobiety, których w wieku 80 lat i powyŝej, jest ponad dwukrotnie więcej niŝ męŝczyzn. Zmiany w strukturze wieku powodują, iŝ coraz więcej osób w wieku 65 lat i powyŝej przypada na najmłodsze pokolenie poznaniaków, czyli na osoby w wieku do 14 lat (w 2014 r. na 1000 dzieci i młodzieŝy do 14 lat przypadało 1324 osób starszych, w 2000 r ). Ruch naturalny ludności W Poznaniu od połowy lat 80. XX w. malejącemu trendowi podlegała liczba urodzeń, co było spowodowane wejściem w okres rozrodczości niŝu demograficznego z lat 60. oraz (na początku lat 90.) pogorszeniem się warunków socjalno-ekonomicznych. Skutkiem tego było obniŝenie się dzietności kobiet z 1,6 w 1992 r. do mniej niŝ 1,0 w 2002 r., podczas gdy w przypadku prostej zastępowalności pokoleń wartość tego wskaźnika powinna przekraczać 2,1. Po 2002 r. nastąpiło przełamanie wieloletniego spadkowego trendu urodzeń, co było związane m.in. ze wzrostem liczebności kobiet w wieku najwyŝszej rozrodczości (wyŝ demograficzny z przełomu lat 70. i 80.). Od tego roku powoli polepszał się takŝe wskaźnik dzietności, jednakŝe jego wartość nie przekroczyła poziomu 1,3. Niestety, od 2010 r. ponownie następuje powolny spadek dzietności (w 2014 r. wyniósł 1,18), który, jak się przypuszcza, w najbliŝszych latach moŝe nadal się pogłębiać. Cechą charakterystyczną dla ostatniej dekady było takŝe przesuwanie się przeciętnego wieku rodzenia dzieci. Obecnie najwyŝszą płodnością charakteryzują się kobiety w wieku lat, podczas gdy jeszcze kilkanaście lat temu dzieci rodziły najczęściej kobiety w wieku lata. W ostatnich latach na niskim poziomie utrzymuje się umieralność. Podczas gdy 25 lat temu odnotowano blisko 7 tys. zgonów, obecnie ich liczba ustabilizowała się na poziomie ok. 5,5 tys. rocznie. Oznacza to, iŝ na 1000 mieszkańców umiera rocznie ok. 10 osób, statystycznie o ponad 2 mniej niŝ w 1990 r. Sytuacja ta jest skutkiem stałego polepszania się uwarunkowań wydłuŝania się przeciętnego trwania Ŝycia. NaleŜą do nich: bardziej urozmaicona i zdrowsza dieta, odchodzenie coraz większej liczby osób od nałogu palenia tytoniu oraz polepszanie się poziomu opieki zdrowotnej. Ostatni z tych czynników jest takŝe powodem szybkiego spadku umieralności niemowląt. Obecnie w pierwszym roku Ŝycia umiera jedno na ok. 330 niemowląt (3,0 ), podczas gdy jeszcze 25 lat temu umierało jedno na 60 (16,4 ). Podobna sytuacja występuje w pozostałych większych miastach kraju. Dwa na pięć zgonów w Poznaniu są spowodowane chorobami związanymi z układem krąŝenia, a za blisko co trzeci odpowiedzialne są choroby nowotworowe. Inne dolegliwości 9

10 powodują zgony znacznie rzadziej. Generalnie 2/3 zgonów odnotowuje się w grupie wiekowej 70 lat i więcej. W 2014 r. na świat przyszło dzieci, co oznacza, iŝ po raz piaty z rzędu urodziło się ich mniej niŝ rok wcześniej. JednakŜe liczba urodzeń (10,4 na 1000 mieszkańców) była wyŝsza od liczby zgonów (10,2 ), co spowodowało pojawienie się niewielkiego dodatniego wskaźnika przyrostu naturalnego, który wyniósł 0,2, wobec 1,2 w 2009 r. Trwanie Ŝycia Od ok. 20 lat w Poznaniu notuje się niemal nieprzerwany wzrost długości trwania Ŝycia. W 2014 r. średnie dalsze trwanie Ŝycia dla osób urodzonych w tym roku wynosiło w przypadku chłopców 75,1 lat, a dziewczynek 81,4 lat. W ostatnich 10 latach długość Ŝycia wydłuŝyła się więc o ok. 3 lata w przypadku męŝczyzn i 2 lata w przypadku kobiet. Dla porównania osoby 60-letnie statystycznie mają przed sobą 19,8 lat (męŝczyźni) lub 23,8 lat (kobiety). Wśród pięciu największych miast Polski, pod względem oczekiwanego trwania Ŝycia Poznań zajmuje czwartą pozycję w przypadku kobiet (przed Łodzią) oraz trzecią w przypadku męŝczyzn (przed Łodzią oraz Wrocławiem). MałŜeństwa, rozwody Od 2005 r., po trwającym ponad dekadę okresie stabilizacji, pojawiła się silna tendencja wzrostowa liczby zawieranych związków małŝeńskich związana z wchodzeniem w wiek matrymonialny ostatniego wyŝu demograficznego. Trwała ona jednak tylko do 2008 r., by następnie ulec odwróceniu. O ile w 2008 r. związek małŝeński zawarły 3667 pary, to w 2013 i 2014 r. juŝ tylko ok. 2,5 tys. par, co oznacza powrót do poziomu lat sześćdziesiątych XX w. Statystycznie na 10 tys. mieszkańców przypadało 46 małŝeństw, podczas gdy 6 lat wcześniej 67. Najczęściej w związek małŝeński wchodzą osoby w wieku lat. Nieco ponad 1/3 małŝeństw ma charakter cywilny, a pozostałe zawierane są w instytucjach wyznaniowych. Poziom rozwodów od 15 lat utrzymuje się na mniej więcej zbliŝonym poziomie ok. 1 tys. rocznie. W 2014 r. w Poznaniu rozwiązano 1147 małŝeństw, tj. 21 w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, o 10 mniej niŝ rok wcześniej. Oznacza to, Ŝe na 100 małŝeństw przypadało 45 rozwodów, tj. o 13 więcej w stosunku do 2010 r. 10

11 Stan cywilny Cechą charakterystyczną ludności Poznania po 1988 r. jest rosnący udział osób rozwiedzionych (blisko dwukrotny), przy jednoczesnym spadku udziału osób pozostających w związku małŝeńskim. Od 1988 r. na zbliŝonym poziomie utrzymuje się udział mieszkańców owdowiałych (ok. 9,5%) oraz od 2002 r. udział kawalerów i panien (32%). Łączna liczba osób stanu wolnego oraz pozostających w związkach małŝeńskich w 2011 r. uległa niemal zrównaniu. Mimo to mieszkańcy pozostających w związkach małŝeńskich, nadal stanowią nieco ponad połowę (51,4%) populacji powyŝej 15 roku Ŝycia. Wykształcenie Według danych ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r. Poznań zamieszkują osoby o wysokich kwalifikacjach zawodowych. JuŜ blisko co trzeci poznaniak posiada wykształcenie wyŝsze (30,4%), a blisko 37% średnie lub policealne. Wskaźniki te znacznie przewyŝszają wartości ogólnopolskie. Na szczególną uwagę zasługuje przyrost grupy osób z wykształceniem wyŝszym, których udział w okresie ostatnich 16 lat wzrósł blisko dwukrotnie. Stosunkowo znaczna grupa ludności w wieku produkcyjnym w połączeniu z jej wysokim wykształceniem stanowi waŝny atut w obliczu konieczności sprostania konkurencji na unijnym rynku pracy. Ruch migracyjny Spadek zaludnienia miasta w początkowym okresie tego trendu spowodowany był wyłącznie ujemnym przyrostem naturalnym. JednakŜe od 2000 r. w Poznaniu notuje się ujemne saldo migracji, które od 2003 r. stało się głównym, a w latach oraz w roku 2014 wręcz jedynym czynnikiem ubytku ludnościowego w mieście. Wysoka liczba osób corocznie opuszczających miasto jest czynnikiem niepokojącym, rzutującym bezpośrednio na dochody miasta oraz jego rozwój społeczno-demograficzny. W 2014 r. na stałe miejsce swojego zamieszkania wybrało Poznań 5,7 tys. osób, podczas gdy na stałe zamieszkanie poza granicami miasta zdecydowało się 7,6 tys. poznaniaków. Oznacza to, iŝ w ostatnim roku 1,9 tys. osób więcej wymeldowało się z Poznania niŝ do niego przybyło. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców saldo migracji wyniosło 3,5 i w ciągu roku poprawiło się o 1,2 punktu. Po dwóch latach poprawy wartości wskaźnika salda migracji (w 2011 i 2012 r.) i pogorszeniu się jego wartości w 2013 r., odnotowano więc ponowne polepszenie się jego wielkości. 11

12 Wskaźnik ten był rekordowo niekorzystny wśród duŝych miast w Polsce. Co ciekawe, wysokie ujemne saldo występuje w ruchu migracyjnym z wsiami, niewielkie ujemne - z zagranicą, natomiast niezmiennie dodatnie - w migracjach z miastami. Od wielu lat większą ruchliwością przestrzenną charakteryzują się kobiety, jednak wyŝsze ujemne saldo migracji występuje wśród męŝczyzn. Z danych meldunkowych wynika, iŝ w ostatnich latach poznaniacy najchętniej przeprowadzali się do gmin sąsiednich (powiatu poznańskiego), takich jak: Swarzędz, Komorniki, Kostrzyn, Czerwonak, Dopiewo, Tarnowo Podgórne, Suchy Las, Rokietnica, Murowana Goślina. Głównym powodem tego stanu rzeczy były korzystniejsze warunki ekonomiczne dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego, szczególnie jednorodzinnego i atrakcyjniejsze otoczenie środowiska naturalnego, przy względnie dobrych warunkach komunikacyjnych z Poznaniem. Ten kierunek migracji wybrało aŝ 2/3 osób, które postanowiły opuścić Poznań, podczas gdy przepływ osób w drugą stronę był kilkukrotnie mniejszy i stanowił zaledwie 1/5 wszystkich zameldowań w mieście. Około 15% osób wyprowadzających się z Poznania przenosi się do innych niŝ pow. poznański rejonów woj. wielkopolskiego, natomiast zaledwie ok. 14% wyprowadza się do pozostałych województw w kraju. Pobyt na stałe za granicą wybiera ok. 5% osób opuszczających Poznań. Wśród ośrodków wojewódzkich największym zainteresowaniem mieszkańców emigrujących z Poznania cieszyła się Warszawa, a w dalszej kolejności Wrocław i Szczecin, były to jednak przepływy stosunkowo niewielkie. Poznań jest nadal atrakcyjnym miejscem zamieszkania dla mieszkańców pozostałej (łącznie z pow. poznańskim) części województwa wielkopolskiego. Z tego obszaru pochodzi 56% osób meldujących się na stałe w Poznaniu. Licznie takŝe (ok. 42%) napływają do Poznania jednak osoby z terenów innych województw, w tym pochodzące z innych większych miast, np. z Bydgoszczy, Gorzowa Wielkopolskiego, Wrocławia, Szczecina, Zielonej Góry, Torunia, a nawet Warszawy. Zaledwie 2% imigrantów pochodzi z zagranicy. Badana ankietowe zlecone przez Urząd Miasta Poznania 2 wskazały, Ŝe na przeprowadzkę z Poznania do jego sfery podmiejskiej najczęściej decydowały się osoby w wieku o największej aktywności zawodowej, mające wyŝsze wykształcenie (blisko 40%). Prawie co drugi migrant reprezentował kategorie zawodowe specjalistów lub pracowników usług i pracowników biurowych, a co dziesiąty był prywatnym przedsiębiorcą. Przenosiły się głównie rodziny rozwojowe (66%) o stosunkowo wysokich dochodach. Biorąc pod uwagę rodzaj i miejsce zabudowy, migranci najczęściej opuszczali tzw. blokowiska (55%), tj. 2 Wykonane przez Urząd Statystyczny w Poznaniu. 12

13 osiedla z lat powojennych, a takŝe kamienice starej zabudowy, zarówno prywatne, jak i komunalne (22%), połoŝone najczęściej w centrum miasta. Poznaniacy przenosili się najczęściej do domów jednorodzinnych, bliźniaków lub szeregowców (78%) oraz do domów wielorodzinnych, niskokondygnacyjnych na kameralnych podpoznańskich osiedlach mieszkaniowych. Co trzeci zasiedlany dom migranci wybudowali sami, co czwarty odkupili od innych uŝytkowników, a trzech na dziesięciu migrantów kupiło nieruchomość od firmy deweloperskiej. Przeprowadzka poznaniaków do strefy podmiejskiej nie oznaczała zerwania przez migrantów związków z Poznaniem jako miejscem pracy, nauki i ośrodkiem licznych usług społecznych, poniewaŝ blisko połowa z nich nadal uczy się bądź pracuje w Poznaniu, a tylko ¼ w powiecie poznańskim. Z kolei osoby, które decydowały się na przeprowadzkę do Poznania, jako bardzo waŝne i waŝne wymieniały szansę podjęcia pracy (75% wskazań) oraz rozwoju zawodowego (72,5%) i edukacyjnego (59%) a takŝe nadzieję na poprawę swojej sytuacji ekonomicznej (57%). Znacząca grupa badanych (60%) wskazywała na oczekiwane podniesienie jakości Ŝycia w dostępie do usług handlu, kultury, rekreacji, zdrowia i poczucia bezpieczeństwa. W grupie przyczyn rodzinnych jako główną (41%) wskazywano zawarcie związku małŝeńskiego i rozwój rodziny. W 2014 r., ósmy rok z rzędu, na dość wysokim poziomie znajdowały się rejestrowane migracje zagraniczne (na pobyt stały), szczególnie w przypadku emigracji. O ile udział imigrantów z zagranicy (103 osoby) w napływie ogółem wynosił 1,8%, o tyle poza granicę naszego kraju przeniosło się 6% emigrantów, czyli 473 osób (9 lat wcześniej było to 187 osób). Był to widoczny rezultat wejścia Polski do Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim otwarcia jej rynku pracy dla obywateli naszego kraju. Saldo migracji zagranicznych w ostatnim roku było wyraźnie ujemne i wyniosło 370 osoby (10 lat wcześniej wynosiło +33 osoby). Skutkiem niewielkiego dodatniego przyrostu naturalnego oraz wysokiego ujemnego salda migracji było wysokie ujemne saldo przyrostu rzeczywistego, które w ostatnim roku osiągnęło 1,8 tys. osób (-3,3 ); dla porównania w 1999 r. wynosiło ono -1,0 tys. osób (-1,8 ). Mimo to w 2014 r. przyrost rzeczywisty był aŝ o ok. 0,9 tys. osób mniej niekorzystny niŝ rok wcześniej. 13

14 Cudzoziemcy Poznań stanowi miejsce zamieszkania dla około 2,8 tys. cudzoziemców. Ich liczba z roku na rok rośnie (w 2003 r. było to 1,3 tys. osób, w 2009 r. 1,6 tys., w 2014 r. 2,2 tys.). W ostatnim roku odnotowano wyjątkowy duŝy wzrost liczby obcokrajowców aŝ o 31%, głównie dzięki dwukrotnemu wzrostowi zameldowań obywateli Ukrainy. Obcokrajowcy pochodzą z ponad 100 krajów świata, w tym blisko 70% z Europy, przy czym 27% z krajów Unii Europejskiej. Najliczniej reprezentowaną grupą (20%) są Ukraińcy (816 osób, rok wcześniej 438 osób). Na drugim miejscu znajduje się pierwsza nacja unijna, czyli Niemcy, którzy stanowią 6,6% obcokrajowców (186 osób). Wyprzedzają oni Białorusinów (180 osób) i Rosjan (115 osób). Spośród przybyszów z innych kontynentów dominują Azjaci (526 osób), a uwzględniając pojedyncze państwa obywatele Chin (98 osób). Nie brakuje takŝe obywateli krajów bardzo odległych, np. Dominikany, Chile, Mauritiusa, Senegalu czy Zimbabwe. Około 3,5 tys. 3 cudzoziemców pobiera naukę w poznańskich szkołach wyŝszych (najwięcej obywateli Ukrainy, USA i Norwegii), którzy studiują głównie na Uniwersytecie Medycznym oraz Uniwersytecie im. A. Mickiewicza. Więcej niŝ co drugi zagraniczny student pochodzi z krajów europejskich, więcej niŝ co siódmy - z Ameryki Północnej lub z Azji. Wskaźniki demograficzne wg byłych dzielnic W przekroju byłych dzielnic miasta, najwięcej poznaniaków mieszka na Starym Mieście (28,3%) oraz Nowym Mieście (24,2%), a najmniej na Wildzie (10,7%). Mimo ogólnomiejskiego ubytku ludnościowego, w jednej dzielnicy (JeŜyce) odnotowuje się zachowanie dotychczasowego poziomu zaludnienia. W stosunku do 1990 r. wystąpił tam nawet minimalny wzrost liczby mieszkańców (o 0,1%). Największy ubytek ludnościowy odnotowano na Grunwaldzie (aŝ o 15%) oraz na Wildzie (o 12%). W pozostałych dzielnicach miał miejsce umiarkowany trend spadkowy na Starym Mieście o 6,8%, na Nowym Mieście o 3,8%. W 2014 r. tylko w dwóch dzielnicach odnotowano dodatni przyrost naturalny. Były to: Nowe Miasto (0,4 ) i Stare Miasto (2,7 ). 3 Razem z czasową wymianą studentów, typu Erasmus. Znaczna część studentów zagranicznych melduje się na pobyt czasowy do 3 miesięcy i wtedy nie są objęci statystyką migracyjną. 14

15 Wskaźniki demograficzne w Poznaniu na tle aglomeracji poznańskiej Spadkowi liczby ludności w Poznaniu towarzyszy wzrost liczby ludności w powiecie poznańskim, co powoduje, iŝ liczba mieszkańców całej aglomeracji poznańskiej, obejmującej Poznań i 17 gmin i miast powiatu poznańskiego, rośnie. W powiecie poznańskim notuje się nie tylko wysoki dodatni przyrost naturalny (4,1 w 2014 r.), ale takŝe rekordowe dodatnie saldo migracji (13,9 ), które z powodzeniem rekompensują bliskie zeru lub ujemne wartości tych wskaźników w Poznaniu, powodując, iŝ w aglomeracji występuje nie tylko przyrost migracyjny ludności (3,5 w 2014 r.), ale od 2004 r. takŝe dodatni przyrost naturalny (2,1 osób w 2014 r.). W końcu 2014 r. na terenie powiatu poznańskiego mieszkało 358,9 tys. osób. Obszar ten cechował się wysoką dynamiką wzrostu liczby mieszkańców. W ostatnim roku wyniósł on 6,5 tys. osób (w ciągu ostatnich 10 lat przybyło aŝ 78,0 tys. osób, czyli blisko 28%). W rezultacie zaludnienie aglomeracji poznańskiej powiększa się, osiągając obecnie 904,6 tys. osób (o 6,2% więcej niŝ w 2004 r., a o 11,0% więcej niŝ w 1990 r.), w tym 60% stanowią mieszkańcy Poznania (24 lata wcześniej 72%). Teren aglomeracji charakteryzuje się silnym zróŝnicowaniem rozmieszczenia ludności. Przy średniej gęstości zaludnienia wynoszącej 418 os./km 2, w mieście centralnym zagęszczenie to wynosi 2083 os./km 2, a w powiecie ziemskim tylko 189 os./km 2,. Powiat poznański charakteryzuje się takŝe: bardziej zrównowaŝoną strukturą ludności wg płci (wskaźnik feminizacji wynosi 105, podczas gdy w Poznaniu 115, a w całej aglomeracji 111), znacznie młodszą strukturą ludności wg wieku (udział osób w wieku przedprodukcyjnym wynosi 21,9%, a w wieku emerytalnym 14,2%, podczas gdy w Poznaniu jest to odpowiednio 15,7% i 22,1%, a w całej aglomeracji 18,2% i 18,9%), wyŝszym poziomem urodzeń (jest on o 1,5 pkt wyŝszy niŝ w Poznaniu, w całej aglomeracji wskaźnik urodzeń wynosi 11,0 4 ), niŝszą umieralnością (wskaźnik zgonów jest niŝszy o ponad 3 pkt niŝ w Poznaniu, w całej aglomeracji wynosi 8,8 5 ), podobną jak w Poznaniu częstością zawierania związków małŝeńskich. 4 Wyliczenie Wydziału Rozwoju Miasta UMP 15

16 Wskaźniki demograficzne w Poznaniu na tle największych polskich miast Sytuacja demograficzna Poznania nie odbiega znacząco od stanu w największych miastach kraju. Poznań charakteryzuje się przeciętną gęstością zaludnienia oraz przeciętnym wskaźnikiem feminizacji. W większości miast takŝe notuje się spadek zaludnienia lub jego stabilizację (wyjątkami są Warszawa i Kraków). W 2014 r. w Poznaniu zanotowano relatywnie jeden z najkorzystniejszych przyrostów naturalnych (0,2 ). WyŜszy wystąpił w Warszawie (0,9 ) i w Krakowie (0,6 ). Znacznie gorzej plasuje się Poznań w przypadku salda migracji, gdyŝ pod względem tego wskaźnika Poznań zajmuje ostatnią pozycję wśród największych polskich miast z rekordowo niską jego wartością (-3,5 w 2014 r.), mimo Ŝe wartość tego wskaźnika w ostatnim roku dość znacznie się poprawiła. Ujemne saldo migracji występuje teŝ w Łodzi (-2,0 ) i w Szczecinie (-0,3 ). NajwyŜsze dodatnie saldo migracji wystąpiło w 2014 r. w Warszawie (5,2 ), a stosunkowo wysokie dodatnie saldo migracji (ok. 2 lub więcej) odnotowano w Gdańsku, Krakowie oraz we Wrocławiu. Wysokie, ujemne saldo migracji powoduje występowanie w Poznaniu najmniej korzystnej (obok Łodzi) wartości przyrostu rzeczywistego ludności (-3,3 ). Dla porównania najwyŝsze wskaźniki cechowały Warszawę (6,1 ), Wrocław (3,1 ), Kraków (2,7 ) oraz Gdańsk (1,9 ). Z kolei struktura demograficzna ludności wg wieku w Poznaniu nie odbiega znacząco od sytuacji w pozostałych największych ośrodkach miejskich. Udział ludności w wieku produkcyjnym (62,2%) jest nieco niŝszy niŝ we Wrocławiu, Szczecinie i Krakowie, zaś udział dzieci i młodzieŝy do 17 roku Ŝycia (15,7%) nieco niŝszy niŝ w Gdańsku i Warszawie. Poznań charakteryzuje za to jednym z najniŝszych udziałów osób w wieku poprodukcyjnym (22,1% - nieco niŝszy odnotowano tylko w Szczecinie i Krakowie). 5 Wyliczenie Wydziału Rozwoju Miasta UMP 16

17 Prognoza demograficzna Głównego Urzędu Statystycznego W 2014 r. Główny Urząd Statystyczny (GUS) opublikował prognozę demograficzną do 2050 r. dla miast i powiatów w Polsce, w tym dla Poznania oraz powiatu poznańskiego. Poznań Według prognozy GUS-u, w Poznaniu będzie postępować dalszy spadek liczby mieszkańców. W ciągu lat objętych prognozą ludność w Poznaniu zmniejszy się (biorąc jako rok bazowy 2014 r.) o 143,6 tys. osób, tj. o 26,3%. W 2050 r. liczba mieszkańców Poznania ma wynieść 402,1 tys. osób. Spadek nastąpi w grupie ludności w wieku produkcyjnym (o 112,9 tys. osób, czyli o 33,2%), a takŝe w grupie ludności w wieku przedprodukcyjnym (o 33,2 tys. osób, czyli o 38,8%). Jedyną grupę, w której nastąpi wzrost liczebności (o 2,5 tys., czyli o 2,1%) stanowić będą mieszkańcy w wieku poprodukcyjnym. Według prognozy, do 2050 r. spadnie liczba ludności we wszystkich edukacyjnych przedziałach wiekowych. Szczególnie wysoki spadek (w porównaniu z 2014 r.) dotknie trzy grupy wiekowe: od 0 do 2 lat (wiek Ŝłobkowy) liczba dzieci będzie malała w całym prognozowanym okresie; spadek w 2050 r. wyniesie 44%, od 3 do 6 lat (wiek przedszkolny) liczba dzieci będzie malała w całym prognozowanym okresie; spadek w 2050 r. wyniesie 45%, od 19 do 24 lat (wiek studiów wyŝszych) spadek liczebności tej grupy wyniesie aŝ 48,5% (mimo przejściowego wzrostu w stosunku do lat poprzedzających w latach ). Spadek obejmie takŝe grupy: w wieku szkoły podstawowej (7-12 lat), o 34% w wieku gimnazjalnym (13-15 lat), o 31,5% w wieku szkoły średniej (16-18 lat), o 38%. W przypadku ostatniej grupy, jej liczebność będzie malała w całym prognozowanym okresie, z przejściowym niewielkim wzrostem w latach (w stosunku do lat poprzedzających). W dość szybkim tempie wzrastać będzie natomiast liczba osób najstarszych. Ludność powyŝej 85 roku Ŝycia zwiększy się aŝ o 124%. Główny Urząd Statystyczny prognozuje rosnący ujemny przyrost naturalny we wszystkich latach prognozy, spowodowany znaczącym spadkiem urodzeń - o ponad 40%, przy spadku liczby zgonów o 5%. W rezultacie ujemny przyrost naturalny po 2028 r. 17

18 przekroczy poziom 2 tys. osób (-2,1 tys. osób w 2050 r.). Ujemne saldo migracji w Poznaniu utrzyma się nieprzerwanie do 2050 r. i będzie wynosić ok. -2 tys. osób rocznie. Powiat poznański Odmienna sytuacja wystąpi w powiecie poznańskim, gdzie do 2050 r. ludność zwiększy się (w stosunku do 2014 r.) o 196 tys. osób (o 54,5%) i wyniesie 555 tys. osób, czyli będzie o 153 tys. większa niŝ w Poznaniu (zaludnienie powiatu po raz pierwszy przewyŝszy zaludnienie Poznania w 2034 r.). W powiecie zwiększy się liczebność wszystkich ekonomicznych grup wiekowych ludności: w wieku przedprodukcyjnym o 24,8 tys., czyli o 32%, produkcyjnym o 95,6 tys., czyli o 42% i poprodukcyjnym o 75,3 tys. czyli o 148%. Według prognozy, do 2050 r. zwiększy się liczebność wszystkich roczników objętych obowiązkiem szkolnym oraz osób mogących podjąć studia wyŝsze: w wieku do 2 lat wzrost o 27%, w wieku od 3 do 6 lat wzrost o 12%, w wieku od 7 do 12 lat wzrost o 37%, w wieku od 13 do 15 lat wzrost o 48%, w wieku od 16 do 18 lat wzrost o 48%, w wieku od 19 do 24 lat wzrost o 28%. W powiecie poznańskim pogłębi się znacząco proces starzenia się społeczeństwa. W 2050 r. liczba ludności w wieku powyŝej 65 lat zwiększy się dwuipółkrotnie (o 263%), w tym powyŝej 85 roku Ŝycia czteroipółkrotnie (o 444%). Zjawisko to będzie więc znacznie bardziej nasilone niŝ w Poznaniu. GUS prognozuje, Ŝe w powiecie poznańskim w 2050 r. liczba urodzeń będzie o ¼ wyŝsza niŝ 2014 r., jeszcze bardziej zwiększy się natomiast liczba zgonów (dwukrotnie). Trendy te spowodują, Ŝe w 2050 r. w powiecie utrzymywać się będzie dodatni, choć zmniejszający się przyrost naturalny, który w 2050 r. wyniesie 0,4 tys. osób (w 2014 r. 1,8 tys. osób). Saldo migracji nadal pozostanie dodatnie, lecz zmniejszy się do 4,4 tys. osób, wobec 5,0 tys. w 2014 r. Aglomeracja poznańska Do 2050 r. ludność zamieszkująca obszar aglomeracji poznańskiej, obejmującej Poznań i powiat poznański, wzrośnie o 52,2 tys. (5,8%) i wyniesie 956,7 tys. osób. Znacząco zmieni się udział Poznania w ludności aglomeracji, zmniejszając się z 60% w 2014 r. do 42% w 2050 r. Zmniejszy się takŝe udział mieszkańców miasta centralnego we wszystkich 18

19 ekonomicznych grupach wieku (przedprodukcyjny z 52% do 34%, produkcyjny z 60% do 41% i poprodukcyjny z 70% do 49%). W ramach aglomeracji w niewielkim stopniu zmniejszy się liczebność subpopulacji przedprodukcyjnej (o 8,4 tys. osób, czyli o 5,1%), oraz liczebność grupy w wieku produkcyjnym (o 17,3 tys. osób, czyli o 3,0%), zwiększy się natomiast liczebność grupy w wieku poprodukcyjnym (o 77,9 tys. osób czyli o 46%). Zgodnie z prognozą zmniejszy się liczba dzieci w wieku Ŝłobkowym oraz dzieci w wieku przedszkolnym w grupie wiekowej od 0 do 2 lat o 13,1%, a w grupie wiekowej od 3 do 6 lat o 17%. Ubędzie takŝe młodzieŝy w wieku studiów wyŝszych o 11,5%. W przypadku pozostałych grup edukacyjnych, prognozuje się wzrost ich liczebności: w grupie wieku od 7 do 12 lat o 1,4%, w grupie wieku od 13 do 15 lat o 7,9%, w grupie wieku od 16 do 18 lat o 1,6%. W aglomeracji poznańskiej pogłębi się proces starzenia się społeczeństwa. Do 2050 r. ludność w wieku 65 lat i powyŝej zwiększy się o 45,3 tys. osób, czyli o 107%, w tym powyŝej 85 roku Ŝycia o 30,6 tys. osób, czyli dwukrotnie GUS prognozuje, Ŝe do 2050 r. liczba urodzeń w aglomeracji zmniejszy się o 14%, a liczba zgonów wzrośnie o 27%, co z kolei spowoduje, Ŝe w 2023 r. wystąpi po raz pierwszy ujemny przyrost naturalny (-156 osób), który w kolejnych latach będzie się pogłębiał, osiągając w 2050 r. -1,7 tys. osób. W horyzoncie czasowym prognozy, na dodatnim poziomie pozostanie saldo migracji, przy czym jego wielkość spadnie z 3,1 tys. do poziomu ok. 2,5 tys. osób rocznie. 19

20 Prognoza demograficzna prof. J. Paradysza dla poznańskich jednostek pomocniczych osiedli Prognoza demograficzna dla miasta Poznania do 2050 r. została opracowana przez prof. dra hab. J. Paradysza z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu na zlecenie Urzędu Miasta Poznania. Prognoza określa przewidywane stany ludności faktycznie zamieszkałej 6 w Poznaniu 31 grudnia kaŝdego roku z podziałem na grupy wiekowe. Do podstawowych załoŝeń prognozy naleŝą m.in. ujemne, aczkolwiek polepszające się saldo migracji, wzrost przeciętnego trwania Ŝycia oraz początkowy wzrost, a następnie spadek dzietności kobiet, która jednak nie osiągnie poziomu zastępowalności pokoleń. Uwzględniono w niej takŝe rezerwy inwestycyjne pod budownictwo mieszkaniowe występujące w Poznaniu. Autor prognozy wskazuje, iŝ wobec trwającej juŝ od ponad dwudziestu lat niekorzystnej ewolucji urodzeń i migracji między Poznaniem i sąsiednimi gminami trudno oczekiwać wzrostu liczby ludności Poznania. Procesy depopulacyjne występują obecnie nie tylko wielu duŝych skupiskach miejskich, ale takŝe w miejscowościach naleŝących do pozostałych kategorii wielkościowych. Obszary wiejskie w coraz mniejszym stopniu stanowią rezerwuar ludnościowy dla duŝych miast. Prognoza zakłada postępujący spadek liczby ludności w Poznaniu. W latach ludność w Poznaniu zmniejszy się o 98,6 tys. osób, tj. o 19%. Wysokie ilościowe ubytki mają nastąpić w następujących grupach ludności: w wieku 0-17 lat o 16,5 tys. osób, tj. 19%, w wieku lat o 118,7 tys. osób, tj. o 34%, w tym w grupie osób w wieku produkcyjnym mobilnym (od 18 do 44 lat) o 78,3 tys. osób, tj. o 37%. Subpopulacją, w której ma nastąpić wzrost liczebności (o 36,4 tys. osób, tj. o 38%), jest grupa ludności w wieku powyŝej 64 lat. Wzrost liczby ludności w tym wieku będzie związany z przewidywanym postępującym starzeniem się społeczeństwa. Problem ten dotknie nie tylko Poznań i największe miasta, ale takŝe pozostałe tereny naszego kraju. Prognoza prof. J. Paradysza obejmuje prognozę demograficzną na lata dla 42 jednostek pomocniczych osiedli, wydzielonych na terenie miasta Poznania. Przewiduje się w niej silne zróŝnicowanie w rozwoju demograficznym małych jednostek przestrzennych. Mimo, iŝ w większości z nich, szczególnie połoŝonych w centrum miasta ale takŝe na terenach osiedli z okresu PRL-u, nastąpić 20

21 ma ubytek liczby ludności (największy na obszarach osiedli: Grunwald Północ, śegrze i Stary Grunwald o 50%), to w przypadku 16 jednostek liczba ludności wzrośnie, przy czym w przypadku os. Fabianowo-Kotowo trzyipółkrotnie, a w przypadku os. Morasko-Radojewo dwuipółkrotnie. Osiedla z przewidywanym wzrostem zaludnieniach połoŝone są głównie na obecnych terenach peryferyjnych, Niewielki wzrost zaludnienia ma jednak takŝe objąć niektóre osiedla połoŝone bliŝej centrum (Ostrów Tumski-Śródka-Zawady-Komandoria, Wilda). Tereny, na których prognozowany jest największy rozwój demograficzny, naleŝą przewaŝnie do perspektywicznych obszarów związanych z moŝliwością zagospodarowania pod budownictwo mieszkaniowe duŝych, obecnie wolnych terenów. 6 Prognoza została oparta na urzędowych zasobach meldunkowych. Dla potrzeb prognozy ludność stała została przeliczona metodą autorską prof. Paradysza na ludność faktyczną. 21

22 Podsumowanie Ludność Poznania, podobnie jak większości duŝych miast w Polsce, w ostatnich latach ulegała systematycznemu ubytkowi. NajwyŜsze zaludnienie wynoszące 590,1 tys. osób odnotowano w 1990 r. W stosunku do tego roku, populacja miasta zmniejszyła się o 44,4 tys. osób, tj. o 7,5% i na koniec 2014 r. wynosiła 545,7 tys. osób. W Poznaniu zachodzą dynamiczne zmiany w strukturze wieku. Od 1990 r. na skutek niskiej liczby urodzeń - aŝ o 43,6% zmalała liczebność grupy w wieku przedprodukcyjnym. O 4,2% zmalała takŝe liczebność grupy osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lat). Spadek ten następuje po przejściowym wzroście liczebności, który był rezultatem wejścia do tego przedziału wiekowego wyŝu demograficznego z przełomu lat 70. i 80. XX w. Jedyną subpopulacją która zanotowała przyrost w stosunku do 1990 r. były osoby w wieku poprodukcyjnym (wzrost o 44,1%), co było zbieŝne z ogólnoeuropejską tendencją starzenia się społeczeństw. Od połowy lat 80. malejącemu trendowi podlegała liczba urodzeń, skutkiem czego było obniŝenie się dzietności kobiet. Po 2002 r. nastąpiło jednak przełamanie spadkowej tendencji, związane m.in. ze wzrostem liczebności kobiet w wieku najwyŝszej rozrodczości jednakŝe wartość tego wskaźnika nie przekroczyła poziomu 1,3. Niestety, od 2010 r. ponownie następuje powolny spadek dzietności (w 2014 r. wyniósł 1,18), który, jak się przypuszcza, w najbliŝszych latach moŝe nadal się pogłębiać. Na 1000 mieszkańców umiera rocznie ok. 10 osób, statystycznie o ponad 2 osoby mniej niŝ w 1990 r. Sytuacja ta jest skutkiem stałego wydłuŝania się przeciętnego trwania Ŝycia. W 2013 r., po raz pierwszy od 2005 r., odnotowano ujemną wartość wskaźnika przyrostu naturalnego (-0,2 ), jednakŝe w 2014 r. ponownie wzrósł on do 0,2, wobec 1,2 w 2009 r. Spadek zaludnienia miasta w początkowym okresie tego trendu spowodowany był wyłącznie ujemnym przyrostem naturalnym. JednakŜe od 2000 r. w Poznaniu notuje się ujemne saldo migracji, które od 2003 r. stało się głównym, a w latach i w 2014 r. wręcz jedynym czynnikiem ubytku ludnościowego w mieście. W 2014 r. 1,9 tys. osób więcej wymeldowało się z Poznania niŝ do niego przybyło. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców saldo migracji wyniosło 3,5. JuŜ blisko co trzeci poznaniak posiada wykształcenie wyŝsze (30,4%), a blisko 37% średnie lub policealne. Wskaźniki te znacznie przewyŝszają wartości ogólnopolskie. 22

23 Poznań stanowi miejsce zamieszkania dla ok. 2,8 tys. cudzoziemców i ich liczba z roku na rok powoli rośnie (w 2003 r. było to 1,3 tys. osób). Spadkowi liczby ludności w Poznaniu, towarzyszy wzrost liczby ludności w powiecie poznańskim, co powoduje, iŝ liczba mieszkańców całej aglomeracji poznańskiej, obejmującej Poznań oraz 17 gmin i miast powiatu poznańskiego, rośnie. W powiecie poznańskim notuje się nie tylko wysoki dodatni przyrost naturalny (4,1 w 2014 r.), ale takŝe rekordowe dodatnie saldo migracji (13,9 ), które z powodzeniem rekompensują ujemne lub bliskie zeru wartości tych wskaźników w Poznaniu. W rezultacie w aglomeracji występuje zarówno dodatni przyrost migracyjny ludności (3,5 w 2014 r.), jak i od 2004 r. takŝe dodatni przyrost naturalny (2,1 w 2014 r.). W wyniku tych trendów zaludnienie aglomeracji poznańskiej systematycznie powiększa się, osiągając obecnie ok. 904,6 tys. osób (6,2% więcej niŝ w 2004 r.). Według najnowszych prognozy demograficznejych GUS-u oraz prof. J. Paradysza, podobnie jak w większości duŝych ośrodków w Polsce, przewiduje się postępujący spadek zaludnienia. Według najnowszej prognozy GUS-u, ludność w Poznaniu do 2050 r. zmniejszy się o 26,3% czyli do 402,1 tys. osób (wg prognozy J. Paradysza 7 o 22,8% do 421,2 tys. osób). Według prognozy GUS-u w 2050 r. spadek nastąpi w grupie ludności w wieku produkcyjnym (o 112,9 tys. osób, czyli o 33,2%), a takŝe w grupie ludności w wieku przedprodukcyjnym (o 33,2 tys. osób, czyli o 38,8%). Jedyną grupę, w której nastąpi wzrost liczebności (o 2,5 tys., czyli o 2,1%) stanowić będą mieszkańcy w wieku poprodukcyjnym. Według prognozy, do 2050 r. spadnie liczba ludności we wszystkich edukacyjnych przedziałach wiekowych do 24 roku Ŝycia. Szczególnie wysoki spadek (w porównaniu z 2014 r.) dotknie trzy grupy wiekowe: od 0 do 2 lat (liczba dzieci w wieku Ŝłobkowym; spadek w 2050 r. wyniesie 44%), od 3 do 6 lat (liczba dzieci w wieku przedszkolnym zmniejszy się o 45%) oraz od 19 do 24 lat (wiek studiów wyŝszych) spadek liczebności tej grupy wyniesie aŝ 48,5% (mimo przejściowego wzrostu w stosunku do lat poprzedzających w latach ). Spadek o 34% obejmie takŝe grupę w wieku szkoły podstawowej (7-12 lat), o 31,5% przedział w wieku gimnazjalnym (13-15 lat), a o 38% grupę w wieku szkoły średniej (16-18 lat). W dość szybkim tempie wzrastać będzie natomiast liczba osób najstarszych. Ludność powyŝej 85 roku Ŝycia zwiększy się aŝ o 124%. Prof. J. Paradysz opracował takŝe prognozę demograficzną do 2050 r. dla 42 jednostek pomocniczych osiedli, wydzielonych na terenie miasta Poznania. Mimo iŝ w 7 Prognoza została oparta na urzędowych zasobach meldunkowych. Dla potrzeb prognozy ludność stała została przeliczona metodą autorską prof. Paradysza na ludność faktyczną. 23

24 większości z nich nastąpić ma ubytek liczby ludności, to w przypadku 16 jednostek nastąpić ma wzrost zaludnienia, przy czym w przypadku os. Fabianowo-Kotowo trzyipółkrotnie, a w przypadku os. Morasko-Radojeo dwuipółkrotnie. Zdaniem specjalistów, głównym powodem kierunków przedstawionych wyŝej prognoz będzie niski poziom rozrodczości, który obejmować ma kolejne roczniki. Utrzymywać ma się takŝe ujemne saldo migracji, a takŝe wzrost przeciętnego trwania Ŝycia. Zmiany demograficzne wywierać będą silny wpływ na rynek pracy, szkolnictwo oraz popyt na usługi dla osób starszych. Problemem moŝe być takŝe zmniejszenie liczby podatników, co moŝe skutkować spadkiem wpływów do budŝetu miasta z tytułu podatku PIT. 24

25 CZĘŚĆ TABELARYCZNA I GRAFICZNA 25

26 Tab. 1. Ludność Poznania w latach Ludność Kobiety Liczba kobiet Urodzenia Zgony Zgony niemowląt Przyrost Saldo Rok w tys. przypadających Ŝywe na 1000 naturalny migracji stan na 31XII na 100 męŝczyzn liczba na 1000 mk liczba na 1000 mk liczba ur. Ŝywych liczba na 1000 mk liczba na 1000 mk ,1 312, , , , , , ,7 312, , , , , , ,9 310, , , , , , ,8 310, , , , , , ,4 310, , , , , , ,2 309, , ,2 42 8, , , ,8 309, , , , , , ,0 309, , , , , , ,2 308, , ,0 38 8, , , ,9 307, , ,6 39 8, , , ,2 310, , ,6 29 6, , , ,3 309, , ,3 23 4, , , ,1 308, , ,8 31 7, , , ,1 306, , ,0 30 6, , , ,8 304, , ,9 32 6, , , ,9 303, , ,5 30 5,7-6 -0, , ,0 301, , ,0 40 7,2 23 0, , ,9 299, , ,1 37 6,6 13 0, , ,3 297, , ,3 47 7, , , ,2 296, , ,1 27 4, , , ,6 296, , ,1 29 4, , , ,6 295, , ,0 20 3, , , ,7 294, , ,3 21 3, , , ,0 292, , ,5 28 4, , , ,7 291, , ,2 17 3, , , =100 99,6 99,5 0* 99,9 0,1* 96,3-0,3* 60,7-1,9* 204* -0,4* 795* 1,2* *róŝnica Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 26

27 600 Ryc. 1. Liczba ludności Poznania w latach ,1 582, ,9 w tysiącach ,3 555,6 553,6 550,7 548,0 545, Źródło: Główny Urząd Statystyczny Ryc. 2. Struktura ludności Poznania wg wieku w 2014 r. (w %) 22,1 15,7 przedprodukcyjnym (0-17) produkcyjnym (18-59/64) 62,2 poprodukcyjnym (60/65 i pow.) Źródło: Główny Urząd Statystyczny 27

28 Tab. 2. Struktura ludności Poznania według ekonomicznych i edukacyjnych grup wieku stan na 31 XII 2014 Ogółem MęŜczyźni Kobiety Liczba Wyszczególnienie kobiet na 100 tys. osób % tys. osób % tys. osób % męŝczyzn Ogółem 545,7 100,0 255,3 100,0 291,4 100,0 114 w tym w wieku: przedprodukcyjnym (0-17) 85,7 15,7 43,5 17,1 41,7 14, ,9 3,1 8,8 3,4 8,2 2, ,4 4,1 11,2 4,4 11,0 3, ,1 4,8 13,0 5,1 12,7 4, ,7 2,1 6,1 2,4 5,7 2, ,9 2,4 6,6 2,6 6,4 2, ,0 6,4 8,1 3,2 17,5 6,0 216 produkcyjnym (18-59/64) 339,7 62,2 176,4 69,1 166,1 57, mobilnym (18-44) 223,3 40,9 111,0 43,5 113,5 39, niemobilnym (45-59/64) 116,4 21,3 65,4 25,6 52,6 18,0 80 poprodukcyjnym (60/65 i pow.) 120,3 22,1 35,3 13,8 83,6 28,7 237 liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 1000 osób w wieku produkcyjnym 607 x 447 x 754 x x Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 28

29 Tab. 3. Struktura ludności Poznania według płci i wieku stan na 31 XII 2014 r. Ogółem MęŜczyźni Kobiety Liczba Wyszczególnienie męŝczyzn na 100 osoby % osoby % osoby % kobiet Razem , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , i więcej , , ,5 249 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 29

30 Ryc. 3. Struktura ludności Poznania według płci i wieku w 2014 r. MęŜczyźni wiek w latach Kobiety 85 < nadwyŝka liczby kobiet nad liczbą męŝczyzn nadwyŝka liczby męŝczyzn nad liczbą kobiet % 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 % Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 30

31 Tab. 4. Starzenie się ludności Poznania Ludność w wieku Lata 65 lat i więcej 80 lat i więcej Liczba osób w wieku 65 lat i powyŝej ogółem męŝczyźni kobiety ogółem męŝczyźni kobiety na 1000 dzieci w tys. w % w tys. w % w tys. w % w tys. w % w tys. w % w tys. w % w wieku do 14 lat ,0 13,6 29,0 10,8 49,0 16,0 13,9 2,4 4,1 1,5 9,8 3, ,6 13,8 29,3 10,9 50,4 16,3 15,0 2,6 4,2 1,6 10,8 3, ,5 14,3 29,9 11,3 51,6 16,9 16,8 2,9 4,8 1,8 12,0 3, ,1 14,5 30,0 11,4 52,1 17,3 18,9 3,4 5,4 2,1 13,5 4, ,0 14,7 30,1 11,6 51,9 17,4 20,5 3,7 6,2 2,4 14,3 4, ,3 14,8 30,3 11,7 52,0 17,5 22,1 4,0 6,8 2,6 15,3 5, ,1 16,4 33,8 13,2 56,4 19,2 24,2 4,4 7,6 3,0 16,6 5, ,6 17,1 35,3 13,8 58,3 19,9 25,0 4,6 7,9 3,1 17,1 5, ,0 17,8 36,8 14,5 60,2 20,7 25,7 4,7 8,1 3,2 17,6 6, Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 31

32 20,0 Ryc. 4. Starzenie się ludności Poznania 18,0 16,0 14,0 12,0 w % 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Źródło: Główny Urząd Statystyczny Udział osób w wieku 65 lat i więcej Udział osób w wieku 80 lat i więcej Ryc. 5. Przyrost naturalny ludności Poznania w latach w os Źródło: Główny Urząd Statystyczny lata urodzenia zgony przyrost naturalny

33 Ryc. 6. Przecietne trwanie Ŝycia w 2014 roku ,4 81,6 81,9 82,5 82,6 79,8 80 wiek w latach ,1 73,8 75,0 71,2 76,8 76, Poznań Polska Wrocław Łódź Kraków Warszawa Źródło: Główny Urząd Statystyczny męŝczyźni kobiety Ryc. 7. MałŜeństwa i rozwody w Poznaniu na 1000 mieszkańców MałŜeństwa 6,0 5,3 5,0 5,0 5,0 5,2 5,0 5,1 5,3 5,5 5,4 4,9 4,9 5,0 4,7 5,2 5,6 6,1 6,7 6,4 5,7 5,4 5,1 4,4 4,6 Rozwody 1,7 1,0 1,6 1,3 1,2 1,3 1,5 2,0 2,0 1,8 1,9 2,0 1,9 1,6 1,7 1,6 1,9 1,9 2,1 2,0 1,8 2,2 2,1 2,1 2,1 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 33

34 Tab. 5. MałŜeństwa oraz rozwody w Poznaniu MałŜeństwa Rozwody Rozwody Rok na 100 małŝeństw liczba na 1000 mk liczba na 1000 mk , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , = ,1 0,2* 100,9 0* -2* *róŝnica w punktach Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 34

35 Tab. 6. Ludność Poznania według stanu cywilnego Wyszczególnienie Ludność w wieku 15 lat i więcej w tys. 185,0 291,1 380,8 436,3 458,9 499,5 483,9 w tym wg stanu cywilnego w %: kawaler, panna 45,1 25,6 31,5 27,0 23,7 32,0 32,0 Ŝonaty, zamęŝna 47,3 64,0 58,0 61,9 63,2 53,2 51,4 wdowiec, wdowa 6,7 8,8 8,0 8,5 9,5 9,4 9,7 rozwiedziony, rozwiedziona 0,7 1,7 2,4 2,6 3,6 5,0 6,5 pozostały 0,2 0,0 0,1 0,0 0,0 0,5 0,4 Źródło: Spisy GUS ( spis reprezentacyjny) 35

36 Tab. 7. Struktura wykształcenia ludności Poznania Wyszczególnienie Liczba ludności w tys.* 300,2 386,5 440,9 458,9 479,1 513,0 492,4 w tym z wykształceniem w %: wyŝszym 6,3 7,5 11,2 15,0 15,4 19,6 30,4 średnim i policealnym 21,6 24,3 32,6 35,5 37,5 40,3 36,6 zasadniczym zawodowym 8,7 22,7 23,8 19,0 15,5 68,2 56,2 podstawowym i poniŝej 63,4 26,8 23,3 21,1 17,4 * ludność w wieku: 13 lat i więcej dla 2002 i 2011 r., 15 lat i więcej dla lat 1970, 1978, 1988, 1995, 14 lat i więcej dla 1960 r. Źródło: Spisy GUS ( spis reprezentacyjny) 36

37 70 Ryc. 8. Ludność Poznania według stanu cywilnego % 60 64,0 58,0 61,9 63,2 53,2 51, ,1 47, ,5 32,0 32, ,6 27,0 23, ,8 8,0 8,5 9,5 9,4 9,7 6,7 6,5 5,0 3,6 1,7 2,4 2,6 0, kawaler, panna Ŝonaty, zamęŝna wdowiec, wdowa rozwiedziony, rozwiedziona Źródło: Spisy GUS 70 % Ryc. 9. Ludność Poznania według wykształcenia 63, ,5 40,3 36,6 35, ,4 19,6 15,0 15,4 21,6 26,8 23,8 22,7 23,3 21,1 19,0 17,4 15, ,3 8,7 0 wyŝsze średnie i policealne zasadnicze zawodowe podstawowe i poniŝej Źródło: Spisy GUS 37

38 Tab. 8. Struktura wykształcenia ludności w 2011 r. Wyszczególnienie Poznań Gdańsk Kraków Łódź Szczecin Warszawa Wrocław tys. osób ogółem = 100 ogółem = 100 Ludność w wieku 13 lat i więcej 492,4 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym z wykształceniem: wyŝszym 149,9 30,4 27,0 31,6 22,6 26,1 30,0 37,8 policealnym 14,3 2,9 3,4 3,3 3,3 3,1 3,6 średnim 166,0 33,7 32,9 32,7 35,2 31,5 33,8 37,7 zasadniczym zawodowym 76,5 15,5 15,1 13,1 14,9 16,0 12,8 8,5 podstawowym 62,9 12,8 15,3 12,5 19,5 16,5 13,7 11,2 podstawowym nieukończonym 2,8 0,6 0,7 0,6 0,9 0,9 0,7 0,5 nieustalonym 20,1 4,1 5,6 6,3 3,5 5,8 5,4 4,4 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań

39 Tab. 9. Kierunki migracji ludności Poznania (w osobach) Wyszczególnienie =100 saldo migracji ,5 saldo migracji na 1000 mieszkańców 3,2 3,5 0,9-0,6-3,7-5,5-4,5-4,2-4,7-3,5 1,2* napływ ,4 odpływ ,0 napływ z miast ,8 napływ ze wsi ,7 napływ z zagranicy ,6 odpływ do miast ,1 odpływ na wieś ,0 odpływ za granicę ,5 saldo migracji z miastami ,0 saldo migracji z wsiami ,8 saldo migracji z zagranicą ,5 *róŝnica w punktach Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 39

40 Tab. 10. Kierunki migracji ludności Poznania według płci (w osobach) Wyszczególnienie =100* Napływ w ruchu wewnętrznym ogółem ,2 męŝczyźni ,0 kobiety ,8 z zagranicy ogółem ,6 męŝczyźni ,0 kobiety ,3 Odpływ w ruchu wewnętrznym ogółem ,3 męŝczyźni ,2 kobiety ,5 za granicę ogółem ,5 męŝczyźni ,4 kobiety ,8 Saldo migracji w ruchu wewnętrznym ogółem ,6 męŝczyźni ,8 kobiety ,9 zagranica ogółem ,5 męŝczyźni ,2 kobiety ,8 * W przypadku salda migracji róŝnica w osobach Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 40

41 6,0 Ryc. 10. Saldo migracji ludności Poznania w latach ,0 na 1000 mieszkańców 2,0 0,0-2,0-4,0-6, saldo migracji 3,5 0,6-1,4 0,5 1,8 0,9 1,4-0,4 0,8 0,6-0,6-0,9-1,2-2,7-3,61-3,7-4,4-5,5-5,7-5,3-5,5-4,5-4,2-4,7-3,5 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 3000 Ryc. 11. Przyrost rzeczywisty ludności Poznania w latach w osobach Źródło: Główny Urząd Statystyczny przyrost rzeczywisty przyrost naturalny saldo migracji 41

42 Tab. 11. Cudzoziemcy zameldowani w Poznaniu na pobyt stały oraz czasowy powyŝej 3 miesięcy (30 VI 2015) Alfabetycznie Szereg malejący Kontynentami L.p. Kraj Liczba osób Kraj Liczba osób Kraj Liczba osób 1 AFGANISTAN 1 UKRAINA 816 UE ALBANIA 3 NIEMCY 186 AUSTRIA 15 3 ALGIERIA 18 BIAŁORUŚ 180 BELGIA 16 4 ANGOLA 6 ROSJA 115 BUŁGARIA 36 5 ARABIA SAUDYJSKA 16 CHINY 98 CHORWACJA 11 6 ARGENTYNA 1 TURCJA 70 CZECHY 35 7 ARMENIA 13 HOLANDIA 64 DANIA 21 8 AUSTRALIA 1 WIELKA BRYTANIA 64 ESTONIA 4 9 AUSTRIA 15 KOREA POŁUDNIOWA 59 FINLANDIA 8 10 AZERBEJDśAN 2 HISZPANIA 55 FRANCJA BANGLADESZ 3 FRANCJA 52 GRECJA BELGIA 16 WŁOCHY 52 HISZPANIA BIAŁORUŚ 180 STANY ZJEDNOCZONE 51 HOLANDIA BOŚNIA I HERCEG. 1 INDIE 45 IRLANDIA 8 15 BRAZYLIA 11 JAPONIA 38 LITWA BUŁGARIA 36 BUŁGARIA 36 ŁOTWA 8 17 CHILE 2 CZECHY 35 MALTA 3 18 CHINY 98 KAZACHSTAN 32 NIEMCY CHORWACJA 11 PORTUGALIA 29 PORTUGALIA CZARNOGÓRA 1 GRUZJA 26 RUMUNIA 6 21 CZECHY 35 NIGERIA 26 SŁOWACJA DANIA 21 GRECJA 25 SŁOWENIA 1 23 DEMOKR. REP. KONGA 1 SZWECJA 25 SZWECJA DOMINIKANA 1 DANIA 21 WĘGRY EGIPT 17 PAKISTAN 21 WIELKA BRYTANIA EKWADOR 3 ALGIERIA 18 WŁOCHY ESTONIA 4 LITWA 18 Europa - pozostałe ETIOPIA 1 EGIPT 17 ALBANIA 3 29 FILIPINY 7 ARABIA SAUDYJSKA 16 BOŚNIA I HERCEG FINLANDIA 8 BELGIA 16 BIAŁORUŚ FRANCJA 52 IRAK 16 CZARNOGÓRA 1 32 GHANA 3 SŁOWACJA 16 ISLANDIA 1 33 GRECJA 25 AUSTRIA 15 MACEDONIA 7 34 GRUZJA 26 NORWEGIA 15 MOŁDAWIA HISZPANIA 55 WĘGRY 15 NORWEGIA HOLANDIA 64 MAROKO 14 ROSJA INDIE 45 ARMENIA 13 SERBIA INDONEZJA 7 MEKSYK 13 SZWAJCARIA 3 39 IRAK 16 MOŁDAWIA 12 UKRAINA IRAN 7 BRAZYLIA 11 WATYKAN 7 41 IRLANDIA 8 CHORWACJA 11 Afryka ISLANDIA 1 SERBIA 11 ALGIERIA IZRAEL 7 TUNEZJA 10 ANGOLA 6 44 JAPONIA 38 TAJLANDIA 9 DEMOKR. REP. KONGA 1 45 JEMEN 1 FINLANDIA 8 EGIPT 17 42

43 46 JORDANIA 3 IRLANDIA 8 ETIOPIA 1 47 KAMERUN 6 ŁOTWA 8 GHANA 3 48 KANADA 6 MONGOLIA 8 KAMERUN 6 49 KAZACHSTAN 32 UZBEKISTAN 8 KENIA 1 50 KENIA 1 FILIPINY 7 KONGO 4 51 KOLUMBIA 2 INDONEZJA 7 LIBIA 4 52 KONGO 4 IRAN 7 MAROKO KOREA POŁUDNIOWA 59 IZRAEL 7 MAURETANIA 1 54 KOREA PÓŁNOCNA 3 KUBA 7 MAURITIUS 2 55 KOSTARYKA 2 MACEDONIA 7 NIGERIA KUBA 7 RPA 7 RPA 7 57 KIRGISTAN 4 WATYKAN 7 SENEGAL 1 58 LIBAN 4 ANGOLA 6 SUDAN 2 59 LIBIA 4 KAMERUN 6 TANZANIA 1 60 LITWA 18 KANADA 6 TOGO 1 61 ŁOTWA 8 PERU 6 TUNEZJA MACEDONIA 7 RUMUNIA 6 W. KOŚCI SŁONIOWEJ 3 63 MALTA 3 ESTONIA 4 ZIMBABWE 1 64 MAROKO 14 KONGO 4 Azja MAURETANIA 1 KIRGISTAN 4 AFGANISTAN 1 66 MAURITIUS 2 LIBAN 4 ARABIA SAUDYJSKA MEKSYK 13 LIBIA 4 ARMENIA MOŁDAWIA 12 NEPAL 4 AZERBEJDśAN 2 69 MONGOLIA 8 SYRIA 4 BANGLADESZ 3 70 NEPAL 4 TAJWAN 4 CHINY NIEMCY 186 ALBANIA 3 FILIPINY 7 72 NIGERIA 26 BANGLADESZ 3 GRUZJA NIKARAGUA 2 EKWADOR 3 INDIE NORWEGIA 15 GHANA 3 INDONEZJA 7 75 NOWA ZELANDIA 3 JORDANIA 3 IRAK PAKISTAN 21 KOREA PÓŁNOCNA 3 IRAN 7 77 PERU 6 MALTA 3 IZRAEL 7 78 PORTUGALIA 29 NOWA ZELANDIA 3 JAPONIA RPA 7 SZWAJCARIA 3 JEMEN 1 80 ROSJA 115 TADśYKISTAN 3 JORDANIA 3 81 RUMUNIA 6 WENEZUELA 3 KAZACHSTAN SENEGAL 1 W. KOŚCI SŁONIOWEJ 3 KOREA POŁUDNIOWA SERBIA 11 AZERBEJDśAN 2 KOREA PÓŁNOCNA 3 84 SŁOWACJA 16 CHILE 2 KIRGISTAN 4 85 SŁOWENIA 1 KOLUMBIA 2 LIBAN 4 86 SRI LANKA 2 KOSTARYKA 2 MONGOLIA 8 87 STANY ZJEDNOCZONE 51 MAURITIUS 2 NEPAL 4 88 SUDAN 2 NIKARAGUA 2 PAKISTAN SYRIA 4 SRI LANKA 2 SRI LANKA 2 90 SZWAJCARIA 3 SUDAN 2 SYRIA 4 91 SZWECJA 25 AFGANISTAN 1 TADśYKISTAN 3 92 TADśYKISTAN 3 ARGENTYNA 1 TAJLANDIA 9 93 TAJLANDIA 9 AUSTRALIA 1 TAJWAN 4 94 TAJWAN 4 BOŚNIA I HERCEG. 1 TURCJA 70 43

44 95 TANZANIA 1 CZARNOGÓRA 1 TURKMENISTAN 1 96 TOGO 1 DEMOKR. REP. KONGA 1 UZBEKISTAN 8 97 TUNEZJA 10 DOMINIKANA 1 Ameryka Południowa TURCJA 70 ETIOPIA 1 ARGENTYNA 1 99 TURKMENISTAN 1 ISLANDIA 1 BRAZYLIA UKRAINA 816 JEMEN 1 CHILE UZBEKISTAN 8 KENIA 1 EKWADOR WATYKAN 7 MAURETANIA 1 KOLUMBIA WENEZUELA 3 SENEGAL 1 PERU WĘGRY 15 SŁOWENIA 1 WENEZUELA WIELKA BRYTANIA 64 TANZANIA 1 Ameryka Północna WŁOCHY 52 TOGO 1 DOMINIKANA W. KOŚCI SŁONIOWEJ 3 TURKMENISTAN 1 KANADA ZIMBABWE 1 ZIMBABWE 1 KOSTARYKA NIEUSTALONE 107 NIEUSTALONE 107 KUBA 7 Razem 2822 Razem 2822 MEKSYK 13 NIKARAGUA 2 STANY ZJEDNOCZONE 51 Australia i Ocenia 4 AUSTRALIA 1 NOWA ZELANDIA 3 Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Poznania, obliczenia własne NIEUSTALONE 107 Razem 2822 Ryc. 12. Cudzoziemcy zameldowani w Poznaniu wg kraju pochodzenia w 2015 r. FRANCJA STANY ZJEDNOCZONE 2% HISZPANIA WŁOCHY 2% INDIE 2% 2% 2% KOREA POŁUDNIOWA 2% JAPONIA 1% WIELKA BRYTANIA 2% HOLANDIA 2% TURCJA 2% POZOSTAŁE 32% CHINY 3% ROSJA 4% BIAŁORUŚ 6% Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta Poznania NIEMCY 7% UKRAINA 29% 44

45 Tab. 12. Liczba ludności w byłych delegaturach Urzędu Miasta Poznania w 2014 roku Liczba ludności Liczba kobiet Gęstość Wyszczególnienie ogółem na 100 zaludnienia w tys. os. Poznań= = 100 męŝczyzn w os/km 2 Poznań 545,7 100,0 92, Grunwald 118,5 21,7 85, JeŜyce 80,4 14,7 100, Nowe Miasto 134,7 24,7 96, Stare Miasto 153,8 28,2 93, Wilda 58,3 10,7 88, Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 45

46 Tab. 13. Ruch naturalny ludności w byłych delegaturach Urzędu Miasta Poznania w 2014 roku Przyrost Przyrost Wyszczególnienie MałŜeństwa Urodzenia Zgony naturalny MałŜeństwa Urodzenia Zgony naturalny w osobach na 1000 mieszkańców Poznań ,6 10,4 10,2 0,2 Grunwald ,7 10,1 11,3-1,2 JeŜyce ,3 10,2 11,2-1,0 Nowe Miasto ,8 9,8 9,4 0,4 Stare Miasto ,5 11,5 8,9 2,7 Wilda ,5 9,4 11,7-2,3 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 46

47 Tab. 14. Wskaźniki demograficzne w aglomeracji poznańskiej w 2014 r. Wyszczególnienie Poznań Powiat poznański Aglomeracja Liczba ludności (w tys.) 545,7 358,9 904,6 Gęstość zaludnienia (os./km 2 ) Wskaźnik feminizacji Ludność w wieku (w %) - przedprodukcyjnym 15,7 21,9 18,2 - produkcyjnym 62,2 64,0 62,9 - poprodukcyjnym 22,1 14,2 18,9 Wskaźnik obciąŝenia demograficznego* 60,7 56,4 58,9 MałŜeństwa na 1000 mieszkańców 4,6 4,7 4,7 Urodzenia na 1000 mieszkańców 10,4 11,9 11,0 Zgony na 1000 mieszkańców 10,2 6,8 8,8 Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców 0,2 5,1 2,1 Saldo migracji na 1000 mieszkańców -3,5 13,9 3,5 *ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 47

48 1 000,0 Ryc. 13. Liczba ludności w aglomeracji poznańskiej w latach ,0 842,8 846,5 851,7 860,0 868,7 885,9 895,5 904,6 800,0 700,0 260,5 269,4 280,9 295,0 311,4 330,2 344,8 358,9 w tys. osób 600,0 500,0 400,0 300,0 582,2 577,1 570,8 565,0 557,3 555,6 550,7 545,7 200,0 100,0 0,0 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Poznań powiat poznański 1000 Ryc. 14. Liczba ludności w aglomeracji poznańskiej w 2000 i 2014 roku w tys. osób Poznań Powiat poznański Poznań i powiat poznański łącznie ,2 260,5 842, ,7 358,9 904,6 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 48

49 Ryc. 15. Dynamika liczby ludności w latach (2000 = 100) 137, ,0 107,3 93, Poznań Powiat poznański Poznań i powiat poznański łącznie Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne Ryc. 16. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w aglomeracji poznańskiej w latach w % Poznań 19,2 17,4 16,2 15,6 15,3 15,3 15,4 15,7 powiat poznański 25,4 24,5 23,0 22,0 21,5 21,8 21,8 21,9 aglomeracja 21,1 19,7 18,5 17,8 17,5 17,7 17,9 18,2 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 49

50 70 Ryc. 17. Udział ludności w wieku produkcyjnym w aglomeracji poznańskiej w latach w % Poznań 63,5 66,3 67,2 67,2 66,5 65,6 64,0 62,2 powiat poznański 61,0 63,9 65,6 66,4 66,6 66,0 65,0 64,0 aglomeracja 62,7 65,6 66,7 66,9 66,5 65,8 64,4 62,9 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 25 Ryc. 18. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w aglomeracji poznańskiej w latach w % Poznań 16,1 16,3 16,5 17,2 18,2 19,0 20,6 22,1 powiat poznański 11,5 11,6 11,4 11,6 11,9 12,2 13,2 14,2 aglomeracja 14,7 14,8 14,8 15,3 16,0 16,5 17,7 18,9 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 50

51 3 000 Ryc. 19. Przyrost naturalny w aglomeracji poznańskiej w latach w osobach Poznań powiat poznański aglomeracja Źródło: Główny Urząd Statystyczny Ryc. 20. Saldo migracji w aglomeracji poznańskiej w latach w osobach Poznań powiat poznański aglomeracja Źródło: Główny Urząd Statystyczny 51

52 1800 Ryc. 21. Liczba ludności w największych miastach w Polsce w 2014 r Poznań Gdańsk Kraków Łódź Szczecin Warszawa Wrocław liczba ludności w tys. 545,7 461,5 761,9 706,0 407, ,4 634,5 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 850 Ryc. 22. Liczba ludności w największych miastach Polski (bez Warszawy) w latach w tys. osób Poznań 582,3 579,3 577,1 574,1 570,8 567,9 565,0 560,9 557,3 554,2 555,6 553,6 550,7 548,0 545,7 Gdańsk 463,0 461,9 461, ,1 458,1 456,7 455,7 455,6 456,6 460,5 460,5 460,4 461,5 461,5 Kraków 758,7 757,9 757,5 757,7 757,4 756,6 756,3 756,6 754,6 755,0 757,7 759,1 758,3 759,0 761,9 Łódź 798,4 791,7 785,1 779, ,6 760,3 753,2 747,2 742,4 730,6 725,1 719,0 711,3 706,0 Szczecin 416,7 415,7 415, ,9 411,1 409,1 407,8 406,9 406,3 410,2 409,6 408,9 408,2 407,2 Wrocław 640,6 640,8 639,2 637,5 636,3 635,9 634,6 632,9 632,2 632,1 630,7 631,2 631,2 632,1 634,5 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 52

53 Ryc. 23. Wskaźnik feminizacji w największych miastach w Polsce w 2014 r Poznań Gdańsk Kraków Łódź Szczecin Warszawa Wrocław liczba kobiet/100 męŝczyzn Źródło: Główny Urząd Statystyczny 4000 Ryc. 24. Gęstość zaludnienia w największych miastach w Polsce w 2014 r Poznań Gdańsk Kraków Łódź Szczecin Warszawa Wrocław liczba osób/1 km Źródło: Główny Urząd Statystyczny 53

54 Ryc. 25. Struktura ludności wg ekonomicznych grup wieku w największych miastach w Polsce w 2014 r % Poznań Gdańsk Kraków Łódź Szczecin Warszawa Wrocław wiek przedprodukcyjny 15,7 16,2 15,7 14,2 15,5 16,3 15,2 wiek produkcyjny 62,2 61,9 62,8 60,7 62,6 60,8 62,7 wiek poprodukcyjny 22,1 22,0 21,6 25,1 21,9 22,8 22,1 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 2 Ryc. 26. Przyrost naturalny w największych miastach Polski w latach na 1000 mieszkańców Poznań -2,3-1,9-2,2-1,4-1,3 0,0 0,0 0,0 0,7 1,2 0,7 0,8 0,2-0,2 0,2 Gdańsk -1,3-0,3-1,2-0,8-0,9 0-0,2-0,1 0,8 1,2 1,1 0,2-0,2-0,5 0,1 Kraków -1,6-1,5-1,3-1,3-0,8-0,8-0,4-0,6 0,6 0,9 1,0 0,6 0,0 0,3 0,6 Łódź -7-6,7-6,3-6,2-5,8-6,1-6,5-6,5-5,6-5 -4,9-5,6-5,8-6,5-5,5 Szczecin -1,6-1,7-2,2-1,7-1,8-1,3-1,7-1,4-0,5-1,2-1,0-1,7-1,7-2,2-1,4 Warszawa -3,7-3,6-3,1-3,0-2,1-1,5-0,6-0,1 0,4 0,4 1,2 0,7 0,2-0,2 0,9 Wrocław -2,6-2 -2,4-2,4-2,2-1,8-1,5-1,3-0,4-0,8 0,3-0,1-0,6-0,7 0,1 Źródło: Główny Urząd Statystyczny 54

55 6,0 Ryc. 27. Saldo migracji w największych miastach Polski w latach ,0 4,0 na 1000 mieszkańców 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0-5,0-6, Poznań -0,6-0,9-1,2-2,7-3,6-3,7-4,4-5,5-5,7-5,3-5,5-4,5-4,2-4,7-3,5 Gdańsk -1,5-1,2-1,1-0,9-1,4-0,7-1,7-1,8 0,0-0,2-0,3-0,2 0,0 2,4 1,9 Kraków 1,3 2,9 2,4 1,5 1,5 2,0 1,1 0,5-0,1 0,6 0,6 1,3 1 1,3 2,0 Łódź -0,9-0,9-1,2-1,2-1,5-1,8-2,4-2,8-2,2-1,9-2,3-2,0-2,3-2,2-2,0 Szczecin 1,3 0,8 1,1-0,4-1,2 0,1-0,2-1,7-2,0-0,9-0,7 0,1 0,5 0,4-0,3 Warszawa 2,1 2,9 3,8 4,3 4,1 4,9 4,8 3,4 2,3 2,3 2,3 4,2 3,9 4,8 5,2 Wrocław 0,3 2,6 1,0 0,3 1,2 2,2-0,5-0,4 0,3 1,3 1,1 1,0 1,4 2,2 3,0 Źródło: Główny Urząd Statystyczny na 1000 mieszkańców 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0-5,0-6,0-7,0-8,0-9,0-10,0 Ryc. 28. Przyrost rzeczywisty w największych miastach Polski w latach Poznań -2,9-2,8-3,4-4,1-4,9-3,7-4,4-5,5-5,0-4,1-4,8-3,7-4,0-4,9-3,3 Gdańsk -2,8-1,5-2,3-1,7-2,3-0,7-1,9-1,9 0,8 1,0 0,8 0,0-0,2 1,9 1,9 Kraków -0,3 1,4 1,2 0,2 0,7 1,2 0,7-0,1 0,5 1,5 1,6 1,9 1,0 1,6 2,7 Łódź -7,9-7,6-7,5-7,4-7,3-7,9-8,9-9,3-7,8-6,9-7,2-7,6-8,1-8,7-7,5 Szczecin -0,3-0,9-1,1-2,1-3,0-1,2-1,9-3,1-2,5-2,1-1,7-1,6-1,2-1,8-1,7 Warszawa -1,6-0,7 0,7 1,3 2,0 3,4 4,2 3,3 2,7 2,7 3,5 4,9 4,1 4,6 6,1 Wrocław -2,3 0,6-1,4-2,1-1,0 0,4-2,0-1,7-0,1 0,5 1,4 0,9 0,8 1,5 3,1 Źródło: Główny Urząd Statystyczny

56 Tab. 15. Prognoza demograficzna GUS w aglomeracji poznańskiej wg grup wieku do 2050 r. Poznań Lata 2014* Ogółem wiek przedprodukcyjny** wiek produkcyjny*** wiek poprodukcyjny**** Powiat poznański Lata 2014* Ogółem wiek przedprodukcyjny** wiek produkcyjny*** wiek poprodukcyjny**** Aglomeracja Lata 2014* Ogółem wiek przedprodukcyjny** wiek produkcyjny*** wiek poprodukcyjny**** Poznań Lata 2014* Powiat poznański Lata 2014* Aglomeracja Lata 2014* * dane rzeczywiste ** 0-17 lat *** od 18 lat do wieku emerytalnego **** powyŝej wieku emerytalnego Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne 56

57 Ryc. 29. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) ludność ogółem w tys. osób * Poznań 545,7 526,1 488,2 443,7 402,1 Powiat poznański 358,9 399,6 456,4 505,5 554,6 Aglomeracja 904,6 925,7 944,6 949,2 956,7 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny Ryc. 30. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek przedprodukcyjny (0-17 lat) w tys. osób * Poznań 85,7 85,5 73,0 57,9 52,5 Powiat poznański 78,6 89,1 89,9 93,0 103,4 Aglomeracja 164,2 174,6 162,9 150,8 155,8 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny 57

58 Ryc. 31. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek produkcyjny (od 18 lat do wieku emerytalnego) w tys. osób * Poznań 339,7 321,1 299,2 280,6 226,7 Powiat poznański 229,5 252,3 292,8 326,6 325,1 Aglomeracja 569,2 573,4 591,9 607,2 551,9 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny Ryc. 32. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek poprodukcyjny (powyŝej wieku emerytalnego) w tys. osób * Poznań 120,3 119,5 116,1 105,2 122,9 Powiat poznański 50,8 58,2 73,7 86,0 126,1 Aglomeracja 171,1 177,7 189,8 191,2 249,0 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny 58

59 Ryc. 33. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek Ŝłobkowy 0-2 lata w tys. osób * Poznań 16,9 14,9 10,9 10,0 9,5 Powiat poznański 13,0 13,3 13,1 15,2 16,5 Aglomeracja 29,9 28,2 24,0 25,3 26,0 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny Ryc. 34. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek przedszkolny 3-6 lat w tys. osób * Poznań 22,4 19,5 15,5 12,5 12,4 Powiat poznański 20,9 19,2 19,0 20,4 23,4 Aglomeracja 43,3 38,6 34,4 32,9 35,8 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny 59

60 Ryc. 35. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek szkoły podstawowej 7-12 lat w tys. osób * Poznań 26,1 30,4 25,2 18,4 17,3 Powiat poznański 25,9 33,0 31,1 30,7 35,5 Aglomeracja 52,0 63,5 56,4 49,1 52,7 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny Ryc. 36. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek gimnazjalny lat w tys. osób * Poznań 11,7 13,1 12,7 9,9 8,0 Powiat poznański 11,5 15,0 16,0 15,8 17,0 Aglomeracja 23,2 28,1 28,7 25,7 25,0 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny 60

61 Ryc. 37. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek szkoły średniej lat w tys. osób * Poznań 12,9 11,2 13,2 10,8 8,0 Powiat poznański 11,1 12,5 16,4 16,2 16,4 Aglomeracja 24,0 23,7 29,6 27,1 24,4 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny Ryc. 38. Prognoza demograficzna w aglomeracji poznańskiej do 2050 r. (GUS) wiek studiów wyŝszych lata w tys. osób * Poznań 35,0 24,4 28,1 24,2 18,0 Powiat poznański 25,3 23,4 34,7 33,0 32,3 Aglomeracja 60,3 47,9 62,8 57,2 50,3 * dane rzeczywiste Źródło: Główny Urząd Statystyczny 61

62 560 Ryc. 39. Prognoza demograficzna ludności Poznania do 2050 r. (J.P.) ludność ogółem w tys. osób ,7 514,4 493,3 461,3 428,1 Źródło: Prognoza demograficzna prof. J.Paradysza Tab. 40. Prognoza demograficzna ludności Poznania do 2050 r. (J.P.) dynamika 2015= dynamika 2015= ,0 97,7 93,7 87,6 81,3 Źródło: Prognoza demograficzna prof. J.Paradysza, obliczenia własne 62

63 400 Ryc. 41. Prognoza demograficzna ludności Poznania do 2050 r. (J.P.) struktura wg wieku w tys. osób ,0 90,3 91,3 78,2 69, ,0 313,9 284,9 271,0 226, ,6 110,1 117,1 112,0 132,0 Źródło: Prognoza demograficzna prof. J.Paradysza Ryc. 42. Prognoza demograficzna ludności Poznania do 2050 r. (J.P.) struktura wg wieku - dynamika 2015= ,0 105,1 106,2 91,0 80, ,0 91,0 82,6 78,5 65, ,0 115,2 122,4 117,1 138,1 Źródło: Prognoza demograficzna prof. J.Paradysza, obliczenia własne 63

64 Tab. 16. Prognoza liczby ludności faktycznie zamieszkałej ogółem wg osiedli w latach (w tys. os.) Nazwa osiedla Junikowo 9,3 9,9 10,8 11,2 11,3 Fabianowo-Kotowo 1,7 2,7 4,2 5,3 5,9 Grunwald Południe 14,5 13,6 12,1 10,8 9,7 Grunwald Północ 25,0 22,7 18,7 15,1 12,4 Kwiatowe 4,6 4,6 4,5 4,3 4,0 Ławica 7,1 7,5 8,1 8,3 8,2 Stary Grunwald 3,4 3,0 2,5 2,0 1,7 Górczyn 14,1 14,2 14,3 14,0 13,5 Św. Łazarz 34,5 32,4 29,3 26,0 23,1 KrzyŜowniki Smochowice 8,4 8,1 7,7 7,1 6,4 Kiekrz 1,6 1,7 1,7 1,8 1,7 JeŜyce 24,5 23,3 21,5 19,2 17,0 Strzeszyn 7,8 8,7 10,1 11,1 11,7 Ogrody 5,9 5,5 4,9 4,4 3,9 Podolany 8,1 8,3 8,6 8,6 8,4 Winiary 13,2 12,4 10,9 9,3 7,9 Sołacz 6,7 7,1 7,8 8,3 8,5 Wola 5,2 5,3 5,4 5,3 5,1 śegrze 17,3 16,0 13,7 11,0 8,6 Chartowo 24,0 22,3 19,0 15,6 12,8 Szczepankowo Spławie Krzesinki 6,5 7,7 9,7 11,0 11,8 Główna 6,0 6,2 6,4 6,3 6,2 Krzesiny Pokrzywno Garaszewo 2,6 2,9 3,5 3,8 4,0 Głuszyna 4,2 4,1 4,0 3,7 3,4 Antoninek Zieliniec Kobylepole 10,4 10,4 10,4 10,1 9,6 Ostrów Tumski Śródka Zawady Komandoria 5,9 6,4 7,3 7,7 7,8 Rataje 40,0 36,7 31,9 27,3 24,0 Starołęka Minikowo Marlewo 9,9 10,8 12,1 12,8 12,9 Warszawskie Pomet Maltańskie 5,9 5,8 5,8 5,6 5,4 Stare Miasto 28,4 27,8 27,4 26,2 24,4 Stare Winogrady 8,2 8,0 7,8 7,4 7,1 Umultowo 4,3 4,4 4,7 4,8 4,7 Piątkowo 36,2 34,5 31,2 27,1 23,3 Nowe Winogrady Wschód 6,4 6,0 5,1 4,2 3,5 Jana III Sobieskiego 10,0 9,4 8,3 7,0 5,9 Morasko-Radojewo 2,4 3,3 4,7 5,7 6,3 Naramowice 16,4 18,6 21,8 23,8 24,9 Winogrady Południe 14,9 13,6 11,3 9,3 7,9 Nowe Winogrady Północ 16,9 15,6 13,2 10,7 8,7 Zielony Dębiec 13,3 12,2 10,3 8,6 7,2 Świerczewo 13,2 12,4 11,2 9,9 8,6 Wilda 27,9 28,6 29,7 29,6 28,8 Źródło: Prognoza prof. J.Paradysza, obliczenia własne 64

65 Tab. 17. Prognoza liczby ludności faktycznie zamieszkałej wg osiedli w latach (2015 = 100) Nazwa Dynamika 2015=100 osiedla Junikowo 100,0 107,0 116,9 121,4 122,0 Fabianowo-Kotowo 100,0 154,2 239,1 301,0 340,3 Grunwald Południe 100,0 93,9 83,8 74,8 66,6 Grunwald Północ 100,0 90,7 74,7 60,6 49,7 Kwiatowe 100,0 99,3 98,2 94,0 88,1 Ławica 100,0 105,8 113,9 116,1 115,2 Stary Grunwald 100,0 89,5 73,7 60,8 50,1 Górczyn 100,0 100,9 101,9 99,9 96,1 Św. Łazarz 100,0 94,1 84,9 75,5 66,9 KrzyŜowniki Smochowice 100,0 96,1 90,8 83,9 76,2 Kiekrz 100,0 102,2 106,7 108,3 106,7 JeŜyce 100,0 95,1 87,6 78,6 69,6 Strzeszyn 100,0 110,4 128,5 141,8 148,7 Ogrody 100,0 93,2 83,2 74,6 66,6 Podolany 100,0 102,3 106,0 105,7 103,3 Winiary 100,0 93,6 82,3 70,4 60,1 Sołacz 100,0 106,0 116,0 122,7 125,9 Wola 100,0 101,9 104,2 102,0 97,9 śegrze 100,0 92,5 79,2 63,6 49,9 Chartowo 100,0 92,8 79,3 64,8 53,6 Szczepankowo Spławie Krzesinki 100,0 119,0 149,8 170,6 182,2 Główna 100,0 102,0 105,4 104,8 101,9 Krzesiny Pokrzywno Garaszewo 100,0 111,1 130,4 143,2 149,3 Głuszyna 100,0 97,7 94,5 88,2 80,6 Antoninek Zieliniec Kobylepole 100,0 99,8 100,1 97,4 92,2 Ostrów Tumski Śródka Zawady Komandoria 100,0 109,4 124,3 132,2 133,7 Rataje 100,0 91,6 79,7 68,1 59,9 Starołęka Minikowo Marlewo 100,0 108,3 121,5 128,4 129,6 Warszawskie Pomet Maltańskie 100,0 99,1 99,1 95,9 91,4 Stare Miasto 100,0 98,0 96,6 92,4 86,1 Stare Winogrady 100,0 97,4 94,3 90,3 85,7 Umultowo 100,0 103,1 109,0 111,3 109,7 Piątkowo 100,0 95,4 86,3 74,8 64,5 Nowe Winogrady Wschód 100,0 92,9 79,4 65,8 55,0 Jana III Sobieskiego 100,0 94,6 83,4 70,0 59,1 Morasko-Radojewo 100,0 135,2 191,9 232,8 257,4 Naramowice 100,0 113,2 132,9 144,9 151,9 Winogrady Południe 100,0 91,3 76,0 62,7 53,0 Nowe Winogrady Północ 100,0 92,5 78,1 63,2 51,6 Zielony Dębiec 100,0 91,9 77,7 64,8 54,1 Świerczewo 100,0 94,1 85,1 75,1 65,1 Wilda 100,0 102,4 106,4 106,2 103,1 Źródło: Prognoza prof. J.Paradysza, obliczenia własne 65

66 66