WY SZY URZ D GÓRNICZY. STAN BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY W GÓRNICTWIE w 2007 roku

Transkrypt

1 WY SZY URZ D GÓRNICZY STAN BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY W GÓRNICTWIE w 2007 roku

2 W Y Ż S Z Y U R Z Ą D G Ó R N I C Z Y S TA N B E Z P I E C Z E Ń S T W A I H I G I E N Y P R A C Y W G Ó R N I C T W I E w r o k u Katowice, marzec 2008

3 Skład, druk i oprawa: PMG Sp. z o.o. Katowice, ul. Mikołowska 100a, tel poligrafia@pmg.katowice.pl

4 SPIS TRE CI 1. ORGANY NADZORU GÓRNICZEGO Zadania organów nadzoru górniczego Zakres nadzoru i kontroli KSZTAŁTOWANIE SIĘ PODSTAWOWYCH ZAGROŻEŃ I ICH SKUTKI W ZAKŁADACH GÓRNICZYCH Zagrożenia naturalne Zagrożenia techniczne Zagrożenia przy stosowaniu środków strzałowych WYPADKOWOŚĆ W GÓRNICTWIE Wypadkowość w górnictwie kopalin podstawowych w latach Wypadkowość w górnictwie kopalin pospolitych w latach Statystyka wypadkowości w latach Wypadkowość w podmiotach wykonujących w zakresie swej działalności zawodowej powierzone im czynności w ruchu zakładu górniczego Wypadkowość w likwidowanych zakładach górniczych Wypadkowość w dni wolne od pracy oraz w poszczególnych dniach tygodnia Grupy wiekowe i stażowe poszkodowanych w wypadkach GŁÓWNE PRZYCZYNY I OKOLICZNOŚCI WYPADKÓW PRZY PRACY Zdarzenia powodujące wypadki śmiertelne i ciężkie w 2007 r Główne przyczyny i okoliczności wypadków i zdarzeń zaistniałych w 2007 roku HIGIENA PRACY W GÓRNICTWIE Warunki pracy w górnictwie Czynniki szkodliwe w środowisku pracy Choroby zawodowe Zgony naturalne GŁÓWNE DZIAŁANIA DLA PODNIESIENIA STANU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W GÓRNICTWIE, BEZPIECZEŃSTWA POWSZECHNEGO I OCHRONY ŚRODOWISKA PODSUMOWANIE WNIOSKI

5 fgj

6 5 1. ORGANY NADZORU GÓRNICZEGO 1.1 Zadania organów nadzoru górniczego Wy szy Urz d Górniczy, okr gowe urz dy górnicze i Urz d Górniczy do Bada Kontrolnych Urz dze Energomechanicznych realizuj zadania organów nadzoru górniczego okre lone przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947) oraz przepisami innych ustaw zwi zanych z zakresem dzia ania organów nadzoru górniczego. Sprawuj nadzór i kontrol nad ruchem zak adów górniczych wydobywaj cych kopaliny podstawowe i pospolite, w szczególno ci w zakresie: bezpiecze stwa i higieny pracy oraz bezpiecze stwa po arowego, ratownictwa górniczego, gospodarki z o ami kopalin w procesie ich wydobywania, ochrony rodowiska, w tym zapobiegania szkodom, budowy i likwidacji zak adu górniczego, w tym rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po dzia- alno ci górniczej. Ponadto organy nadzoru górniczego sprawuj nadzór i kontrol nad: podmiotami zawodowo trudni cymi si wykonywaniem czynno ci ratownictwa górniczego, w zakresie przestrzegania przez te podmioty przepisów wydanych na podstawie Ustawy, jednostkami organizacyjnymi trudni cymi si szkoleniem pracowników zak adu górniczego, w zakresie spe nienia przez te jednostki warunków okre lonych w Ustawie. Prezes Wy szego Urz du Górniczego jest centralnym organem administracji rz dowej nadzorowanym w 2007 roku przez ministra w a ciwego do spraw rodowiska. Prezes Wy szego Urz du Górniczego w szczególno ci: stwierdza kwalifi kacje kierowników ruchu w podziemnych zak adach górniczych oraz kwalifi kacje mierniczego górniczego i geologa górniczego, nadaje uprawnienia rzeczoznawcy do spraw ruchu zak adu górniczego, jest organem w a ciwym w sprawach indywidualnych, rozpatrywanych w drodze post powania administracyjnego w zakresie wynikaj cym z przepisów ustawy, pe ni funkcj organu wy szego stopnia, w rozumieniu Kodeksu post powania administracyjnego, w stosunku do dyrektorów okr gowych urz dów górniczych i specjalistycznego urz du górniczego oraz sprawuje nadzór nad ich dzia alno ci, powo uje specjalne komisje do kompleksowego opiniowania stanu rozpoznawania i zwalczania zagro e naturalnych i technicznych w zak adach górniczych oraz zagro e bezpiecze stwa powszechnego, zwi zanych z ruchem zak adu górniczego, gromadzi i archiwizuje dokumentacj mierniczo-geologiczn zlikwidowanych zak adów górniczych oraz udost pnia t dokumentacj na zasadach i w sposób okre lony w odr bnych przepisach, w szczególnych przypadkach udziela zezwolenia na odst pstwo od okre lonych wymaga przewidzianych w obowi zuj cych przepisach, dopuszcza do stosowania w zak adach górniczych, w drodze decyzji, wyroby okre lone w odr bnych przepisach, wydanych na podstawie Ustawy, jest organem wyspecjalizowanym kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodno ci (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz z pó n. zm.), w zakresie wyrobów przeznaczonych do stosowania w zak adach górniczych, jest w a ciwym organem w sprawach nadawania numeru identyfi kacyjnego oraz prowadzenia rejestru materia ów wybuchowych przeznaczonych do u ytku cywilnego.

7 6 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Szczegó owe zadania dyrektorów okr gowych urz dów górniczych i UGBKUE okre laj art Prawa geologicznego i górniczego - ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku (Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947). W drodze decyzji administracyjnej dyrektorzy mi dzy innymi: 1) wydaj zezwolenia na oddanie do ruchu w zak adzie górniczym obiektów, maszyn i urz dze okre lonych w przepisach wydanych na podstawie cyt. Ustawy, 2) wydaj pozwolenia na u ywanie rodków strza owych w zak adach górniczych, 3) wydaj zezwolenie na przechowywanie i u ywanie sprz tu strza owego w zak adach górniczych, 4) zatwierdzaj plany ruchu zak adów górniczych, 5) zaliczaj z o a (pok ady) lub ich cz ci do poszczególnych stopni (kategorii, klas) 6) zagro e naturalnych, 7) nakazuj usuni cie nieprawid owo ci powsta ych wskutek naruszenia przepisów o ruchu zak adu górniczego albo wstrzymuj w ca o ci lub w cz ci ruch zak adu górniczego w razie stwierdzenia bezpo redniego zagro- enia dla zak adu górniczego, jego pracowników, bezpiecze stwa powszechnego i rodowiska. Ponadto stwierdzaj kwalifi kacje osób kierownictwa i dozoru ruchu zak adów górniczych oraz pracowników zatrudnionych na stanowiskach w ruchu zak adu górniczego, które wymagaj szczególnych kwalifi kacji Zakres nadzoru i kontroli Wed ug stanu na r. nadzorem i kontrol urz dów górniczych obj tych by o 221 zak adów górniczych wydobywaj cych kopaliny podstawowe (Tabela 1) w tym: 44 podziemne zak ady górnicze, obejmuj ce: 31 kopal w gla kamiennego, 3 kopalnie w gla kamiennego w likwidacji, 3 kopalnie rud miedzi, 2 kopalnie rud cynku i o owiu, 1 kopalni soli, 2 zak ady górnicze wydobywaj ce gliny ceramiczne, 2 zak ady górnicze wydobywaj ce gips i anhydryt, 105 odkrywkowych zak adów górniczych, w tym: 11 kopal w gla brunatnego, 93 kopalnie surowców skalnych, ilastych, piasków formierskich i szklarskich, 1 kopalnia siarki (w likwidacji), 60 otworowych zak adów górniczych, obejmuj cych: 4 zak ady ropy i gazu, w tym 74 kopal, 1 kopalnia morska i 6 podziemnych magazynów gazu (1 nieczynny), 2 zak ady eksploatuj ce sól, w tym 1 w likwidacji, 2 kopalnie siarki, w tym 1 w likwidacji, 49 zak adów wód leczniczych, termalnych i solanek, 2 zak ady eksploatuj ce metan z pok adów w gla, 1 podziemny magazyn gazu, 12 zak adów prowadz cych roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej, w tym Centralny Zak ad Odwadniania Kopal, w sk ad którego wchodz 3 ruchy sk adaj ce si z 15 rejonów. Nadzorem i kontrol obj to równie 355 oddzia ów - zak adów wykonuj cych prace geologiczne oraz zak ady górnicze kopalin pospolitych zatrudniaj ce pracowników. We wszystkich podziemnych zak adach zatrudnionych by o pracowników z czego w czynnych kopalniach w gla kamiennego i 313 w likwidowanych kopalniach w gla kamiennego. Ponadto nadzorowano oddzia ów podmiotów gospodarczych wykonuj cych w zakresie swej dzia alno ci zawodowej powierzone im czynno ci w ruchu zak adów górniczych zatrudniaj ce pracowników (Tabela 2). czne zatrudnienie w nadzorowanych zak adach górniczych wed ug stanu na r. wynosi o pracowników.

8 1. Organy nadzoru górniczego 7 Statutowe zadania nadzoru górniczego w 2007 roku realizowane by y przez 10 okr gowych urz dów górniczych i specjalistyczny Urz d Górniczy do Bada Kontrolnych Urz dze Energomechanicznych. W 2007 roku pracownicy okr gowych urz dów górniczych i specjalistycznego Urz du Górniczego do Bada Kontrolnych Urz dze Energomechanicznych wykonali 9949 inspekcji i kontroli w zak adach górniczych w czasie dni inspekcyjnych. W kopalniach w gla kamiennego przeprowadzono 3004 inspekcje w czasie dni inspekcyjnych. W zak adach górniczych kopalin pospolitych wykonano 3610 inspekcji w czasie 6364 dni inspekcyjnych. W pozosta ych zak adach górniczych wykonano 3335 inspekcji w czasie 7563 dni inspekcyjnych. W wyniku przeprowadzonych inspekcji wstrzymano w 2276 przypadkach ruch urz dze i prowadzenie robót górniczych w warunkach niebezpiecznych stanowi cych zagro enie dla zatrudnionych pracowników, z czego 1863 w kopalniach w gla kamiennego, 196 w zak adach górniczych kopalin pospolitych i 217 w pozosta ych zak adach górniczych. Ponadto pracownicy inspekcyjno techniczni departamentów merytorycznych Wy szego Urz du Górniczego przeznaczyli dni na inspekcje i kontrole, w tym: dni na kontrole okr gowych urz dów górniczych, - 76 dni na kontrole w ramach nadzoru rynku, dni na inspekcje w ramach nadzoru nad ruchem zak adów górniczych. W zwi zku z zaistnia ymi niebezpiecznymi zdarzeniami i wypadkami dyrektorzy urz dów górniczych w 2007 roku przeprowadzili 86 bada wypadków, zgonów i zaistnia ych zdarze, w tym: - 20 bada wypadków miertelnych, - 23 badania wypadków ci kich, - 16 bada innych wypadków, - 9 bada zgonów naturalnych, - 18 bada niebezpiecznych zdarze powoduj cych zagro enie dla za óg górniczych, ruchu zak adu górniczego lub bezpiecze stwa powszechnego. W 2007 roku dyrektorzy urz dów górniczych skierowali do s dów rejonowych wydzia ów grodzkich 336 wniosków o ukaranie sprawców naruszaj cych przepisy, z czego w 102 przypadkach w zwi zku z badaniem przyczyn i okoliczno ci wypadków i zagro e w zak adach górniczych, a w 234 przypadkach w wyniku przeprowadzonych inspekcji w zak adach górniczych. Dyrektorzy okr gowych urz dów górniczych w 2007 roku wydali 32 decyzje zakazuj ce na czas nie przekraczaj cy dwóch lat powierzania okre lonych czynno ci w ruchu zak adu górniczego osobom kierownictwa i dozoru ruchu, naruszaj cym dyscyplin i porz dek pracy, a zw aszcza obowi zki okre lone ustaw i wydanymi na jej podstawie przepisami. Ponadto dyrektorzy okr gowych urz dów górniczych w 2007 roku wyst pili z 826 wnioskami do przedsi biorców o zastosowanie rodków oddzia ywania wychowawczego przewidzianych w art. 41 Kodeksu wykrocze. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach inspekcyjno technicznych w urz dach górniczych, dzia aj c na podstawie upowa nie wydanych przez dyrektorów w 2007 roku, ukarali 2445 osób mandatami karnymi na czn kwot z.

9 8 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Tabela 1. Zak ady obj te nadzorem urz dów górniczych w 2007 roku Lp. Rodzaj zak adu Liczba Zatrudnienie [stan na ] Wydobycie w 2007 roku [tys. ton] Podziemne zak ady górnicze : w gla kamiennego - w gla kamiennego w likwidacji - rud miedzi - rud cynku i o owiu - soli - glin ceramicznych - gipsu i anhydrytu , Prowadz ce roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej 12* Odkrywkowe zak ady górnicze : w gla brunatnego - surowców skalnych, ilastych, piasków formierskich i szklarskich - siarki ( w likwidacji ) ,0 Otworowe zak ady górnicze : ropy i gazu - soli - siarki - wód leczniczych, termalnych i solanek - metanu z pok adów w gla - podziemny magazyn gazu 4** 2*** 2*** ,2 + 5,333 mld m ,3 853, *) w tym CZOK w sk ad którego wchodz 3 ruchy sk adaj ce si z 15 rejonów. **) w tym 74 kopal, 1 kopalnia morska i 6 podziemnych magazynów gazu (1 nieczynny) ***) w tym 1 zak ad w likwidacji Razem kopaliny podstawowe Oddzia y - zak ady wykonuj ce prace geologiczne Zak ady górnicze kopalin pospolitych Firmy us ugowe wykonuj ce prac dla zak adów górniczych obj tych nadzorem urz dów górniczych *) liczba oddzia ów fi rm 1 760* OGÓ EM ZATRUDNIENIE

10 1. Organy nadzoru górniczego 9 Tabela 2. Firmy us ugowe, wykonuj ce prace dla zak adów obj tych nadzorem urz dów górniczych w 2007 roku Lp. Prace wykonywane dla: Liczba oddzia ów fi rm Zatrudnienie [stan na ] Podziemne zak ady górnicze : w gla kamiennego - w gla kamiennego w likwidacji - rud miedzi - rud cynku i o owiu - soli - glin ceramicznych - gipsu i anhydrytu Prowadz ce roboty podziemne z zastosowaniem techniki górniczej Odkrywkowe zak ady górnicze : w gla brunatnego - surowców skalnych, ilastych, piasków formier skich i szklarskich - siarki ( w likwidacji ) Otworowe zak ady górnicze : ropy i gazu - soli - siarki - wód leczniczych, termalnych i solanek - metanu z pok adów w gla - podziemny magazyn gazu Oddzia y - zak ady wykonuj ce prace geologiczne Zak ady górnicze kopalin pospolitych - - RAZEM

11 10 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku

12 11 2. KSZTAŁTOWANIE SIĘ PODSTAWOWYCH ZAGROŻEŃ I ICH SKUTKI W ZAKŁADACH GÓRNICZYCH Polskie górnictwo podziemne charakteryzuje si istnieniem trudnych warunków geologiczno-górniczych oraz wyst powaniem praktycznie wszystkich zagro e naturalnych znanych w górnictwie wiatowym, a w szczególno ci tych, których przejawy lub zaistnienie zawieraj cechy zjawisk o znacznych rozmiarach. Naturalne zagro enia charakteryzuj si z regu y du dynamik ich rozwoju. Szczególnie dotyczy to zagro enia t paniami i metanowego. Ich przebieg polega na gwa towno ci, du ej intensywno ci rozwoju zjawiska, obj ciu dzia aniem znacznych przestrzeni i wyst powaniu czynników niszcz cych, które powoduj bardzo cz sto utrat ycia lub ci kie obra enia w ród pracowników, co prowadzi do wypadków zbiorowych, a wi c maj cych cechy katastrofy. Do podstawowych zagro e w górnictwie podziemnym nale y zaliczy nast puj ce zagro enia: t paniami, po arowe, zawa ami, metanowe, wybuchem py u w glowego, wyrzutami gazów i ska, wodne, klimatyczne. W mniejszym stopniu uwidaczniaj si przejawy zagro enia radiacyjnego. W zakresie górnictwa w gla kamiennego nast puje pogarszanie si warunków rodowiska pracy i sta y wzrost poziomu ryzyka przy wykonywaniu robót górniczych. Aktualny poziom bezpiecze stwa w kopalniach w gla kamiennego kszta tuj : - lokalizacja praktycznie wszystkich kopal (poza LW Bogdanka ) w obr bie jednego regionu, Górno l skiego Zag bia W glowego, skutkuj ca koncentracj robót górniczych zarówno w skali lokalnej, jak i regionalnej, - d ugi okres, cz sto ponad 100 lat i wi cej, prowadzenia dzia alno ci górniczej przez poszczególne kopalnie, co w wielu rejonach doprowadzi o do znacznej obj to ci wyeksploatowanego z o a i naruszenia struktury górotworu, - wyst powanie z o a wielopok adowego (problemy resztek, fi larów, kraw dzi i ich wzajemnej interakcji), - du a i stale powi kszaj ca si g boko eksploatacji ( rednio 5 8 m/rok), aktualnie najg bsze kopalnie prowadz eksploatacj na g boko ci m, - wieloletnie niedoinwestowanie kopal, zaniedbania w sferze doskonalenia technik i technologii górniczych oraz utrzymywania nale ytego poziomu uzbrojenia kopal w maszyny i urz dzenia górnicze, - stosowanie na coraz wi ksz skal uproszczonego podpoziomowego modelu udost pnienia z o a. Eksploatacja podpoziomowa i zwi zana z ni koncetracja robót górniczych, przy jednoczesnym wzro cie g boko ci tych robót, przyczynia si do pot gowania wyst puj cych zagro e. We wszystkich eksploatowanych podpoziomowo cianach temperatura pierwotna ska przekracza 30º C, powoduj c utrudnienia w przewietrzaniu wyrobisk i niebezpieczne dla ludzi zagro enie klimatyczne. Na ogólna liczb 31 kopal w gla kamiennego: 1) w 30 kopalniach prowadzono roboty eksploatacyjne 127 cianami, w tym w 27 kopalniach prowadzono eksploatacj 75 cianami poni ej poziomu udost pnienia, z których: 44 ciany prowadzono w warunkach III i IV kategorii zagro enia metanowego, 63 ciany prowadzono w klasie B zagro enia wybuchem py u w glowego, 18 cian eksploatowano w pok adach zaliczonych do drugiego i trzeciego stopnia zagro enia t paniami,

13 12 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku dziewi cian w których roboty eksploatacyjne prowadzone by y przy wspó wyst powaniu zagro enia metanowego III i IV kategorii oraz III stopnia zagro enia t paniami i klasy B zagro enia wybuchem py u w glowego, tylko 14 cian prowadzono w warunkach niemetanowych. 2) Dominuj cym systemem przewietrzania jest tak zwany system U stosowany w 98 cianach. Systemami wentylacji na Z przewietrza si osiem cian, a na Y 19 cian. 3) W cianach prowadz cych eksploatacj poni ej poziomu udost pnienia: 5 cian prowadzono na g boko ci do 500 m, 39 cian na g boko ci od 500 do 800 m, a 31 cian poni ej 800 m, 45 cian prowadzonych by o przy ró nicy mi dzy g boko ci udost pnienia a g boko ci prowadzo nych robót wi kszej ni 50 m, w tym 25 cian przy ró nicy wi kszej ni 100 m, w 12 cianach stwierdzono przekroczenie temperatury 280C mierzonej termometrem suchym a w 37 cianach temperatura ta wynosi a od 25 do 280C. 4) wydobycie ze cian eksploatowanych poni ej poziomu udost pnienia stanowi o 56% ca kowitego wydobycia. W sze ciu kopalniach 100% wydobycia pochodzi o ze cian prowadzonych poni ej poziomu udost pnienia. Do podstawowych zagro e naturalnych w górnictwie odkrywkowym nale y zaliczy zagro enia: - wodne, - osuwiskowe i zwi zane z obrywaniem si ska, - spowodowane wstrz sami sejsmicznymi. Do podstawowych zagro e naturalnych wyst puj cych w górnictwie otworowym i wiertnictwie nale y zaliczy zagro enie erupcyjne i siarkowodorowe. Przy eksploatacji kopalin pospolitych zagro enia naturalne wyst puj w stopniu zdecydowanie atwiejszym do przewidzenia i opanowania. Niezale nie od wyst puj cych zagro e naturalnych istotny wp yw na stan bezpiecze stwa we wszystkich rodzajach zak adów górniczych maj zagro enia czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi dla zdrowia, wynikaj ce z zastosowanej technologii pozyskiwania kopalin takie, jak: zapylenie, ha as i wibracja oraz zagro enia techniczne i zwi zane ze stosowaniem rodków strza owych.

14 GÓRNICTWO PODZIEMNE 13

15 14 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku fgj

16 ZAGROŻENIA NATURALNE Górnictwo podziemne Zagrożenie tąpaniami. Zagro enie t paniami to mo liwo wyst pienia t pni cia, zjawiska dynamicznego spowodowanego wstrz sem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek ulega gwa townemu zniszczeniu lub uszkodzeniu. W nast pstwie tego nast puje ca kowita albo cz ciowa utrata jego funkcjonalno ci lub bezpiecze stwa u ytkowania. Aktualnie na 31 czynnych kopal w gla kamiennego w 22 kopalniach wydobycie prowadzone jest w pok adach zagro onych t paniami, z czego w 14 kopalniach w pok adach zaliczonych do najwy szego, trzeciego stopnia zagro enia t paniami. W 2007 roku w podziemnych zak adach górniczych zaistnia y: - trzy t pni cia w kopalniach w gla kamiennego, które spowodowa y 10 wypadków lekkich. T pni cia te mia y miejsce w: KWK Zofi ówka w Jastrz biu Zdroju w dniu r. podczas prowadzenia prac w chodniku pod cianowym H-4 w pok adzie 409/3 nast pi o t pni cie spowodowane wstrz sem o energii E=1,45 x 10 6 J, które spowodowa o wypadek zbiorowy pi wypadków lekkich. KWK Jas-Mos w Jastrz biu Zdroju w dniu r. t pni cie wywo ane wstrz sem o energii E=2,1x10 5 J zaistnia o w rejonie likwidowanej ciany 22a-Z3 w pok adzie 510/1 na poziomie -600 m. W czasie t pni cia nie prowadzono adnych robót. KWK Pokój w Rudzie l skiej w dniu r. podczas prac profi laktycznych zwi zanych z izolacj rodkami chemicznymi chodnika wentylacyjnego 502/II nast pi o t pni cie spowodowane wstrz sem o energii E=8,0x10 7 J, które spowodowa o wypadek zbiorowy pi wypadków lekkich. Ponadto w KWK Rydu towy-anna Ruch II w dniu r. zaistnia o odpr enie spowodowane wysokoenergetycznymi wstrz sami o energiach E=4,4x10 6 J i E=4,0x10 6 J, które nie spowodowa o wypadku. Skutki odpr enia uwidoczni y si w pochylni wentylacyjno -transportowej J w pok adzie na poziomie 1000 m. Po zaistnieniu pierwszego wstrz su z zagro onego rejonu wycofano 21 pracowników. Wstrz sy odczuwalne by y na powierzchni. - trzy t pni cia w kopalniach rud miedzi, które spowodowa y cztery wypadki miertelne, jeden wypadek ci ki i dziewi wypadków lekkich. T pni cia te mia y miejsce w: O/ZG Rudna w Polkowicach w dniu r. podczas prowadzenia prac likwidacyjno-wybierkowych w polu eksploatacyjnym G-3/4 na poziomie 950 m nast pi o t pni cie spowodowane wstrz sami o energiach E=3,5 x 10 6 J i E=1,1 x 10 6 J, które spowodowa o wypadek zbiorowy czterech pracowników, w tym jeden wypadek miertelny, jeden ci ki i dwa lekkie. O/ZG Polkowice-Sieroszowice w Kazimierzowie w dniu r. w czasie adowania otworów strza- owych w oddziale G-51 na poziomie 1000 m, nast pi o t pni cie wywo ane wstrz sem o energii E=3,9 x 10 5 J, które spowodowa o wypadek zbiorowy trzech górników, w tym jeden wypadek miertelny i dwa lekkie. O/ZG Rudna Polkowicach w dniu r. podczas wiercenia, kotwienia, wybierania urobku w oddziale G-22 na poziomie 1050 m nast pi o t pni cie wywo ane wstrz sem o energii E = 5,1 x 10 7 J, które spowodowa o wypadek zbiorowy, w tym dwa wypadki miertelne i pie lekkich. Zaistnia y równie trzy odpr enia spowodowane wysokoenergetycznymi wstrz sami, które spowodowa y jeden wypadek ci ki i jeden wypadek lekki. Odpr enia te mia y miejsce w: ZG Polkowice-Sieroszowice w dniu r. podczas wiercenia otworów strza owych w przodku komory K-2/Przec.G-2202 w polu eksploatacyjnym G oddzia u G-23 na poziomie 810 m nast pi o odpr enie w wyrobisku spowodowane wstrz sem o energii E=2,5x10 3 J, które spowodowa o jeden wypadek ci ki. ZG Rudna w dniu r. odpr enie samoistne wywo ane wstrz sem o energii E=7,3 x 10 7 J zlokalizowanym w komorze K-24/pas P-12 w oddziale G-5 pole X/1 na poziomie 1000 m. Wycofano 10 osób z zagro onego rejonu.

17 16 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku ZG Rudna w dniu r podczas kotwienia stropu w komorze K-14 dr onej z pasa P-24 w oddziale G-3/4 na poziomie 960 m, nast pi o odpr enie w wyrobisku spowodowane wstrz sem samoistnym o energii E=4,6 x 10 6 J, które spowodowa o jeden wypadek lekki. Natomiast w 2006 roku w podziemnych zak adach górniczych zaistnia y cztery t pni cia w kopalniach w gla kamiennego, które spowodowa y cztery wypadki miertelne i 15 wypadków lekkich oraz dwa t pni cia w kopalniach rud miedzi, które spowodowa y pi wypadków lekkich. W 2006 roku w podziemnych zak adach górniczych zaistnia y trzy odpr enia spowodowane wysokoenergetycznymi wstrz sami, które spowodowa y dwa wypadki ci kie i pi wypadków lekkich oraz dwa odpr enia w kopalniach w gla kamiennego, które spowodowa y jeden wypadek ci ki i pi wypadków lekkich oraz odpr enie w kopalni rud miedzi, które spowodowa o jeden wypadek ci ki. Zagrożenie zawałami. Zawa w wyrobisku to niezamierzone, grawitacyjne przemieszczenie si do niego mas skalnych lub kopaliny ze stropu, albo ociosu w stopniu powoduj cym niemo no przywrócenia pierwotnej funkcji wyrobiska w czasie krótszym ni osiem godzin. Zawa w zak adach górniczych wydobywaj cych rudy miedzi oraz cynku i o owiu to niezamierzone, grawitacyjne przemieszczenie si do wyrobiska mas skalnych na skutek opadu ska stropowych na wysoko równ lub wi ksz od d ugo ci kotwi obudowy podstawowej, powoduj ce ca kowit lub cz ciow utrat funkcjonalno ci lub bezpiecze stwa u ytkowania wyrobiska. W 2007 roku zaistnia jeden zawa w podziemnych zak adach górniczych. Zawa ten mia miejsce w KWK Staszic w Katowicach w dniu r. W czasie manewrowania kombajnem chodnikowym AM-50z-w na skrzy owaniu dowierzchni 3a z rozcink cianow 01a, w pok adzie 510/II na poziomie 850 m, nast pi zawa stropu na d ugo ci oko o 9m, powoduj c wypadek zbiorowy, w tym dwa wypadki miertelne i trzy lekkie. W 2006 roku zaistnia y dwa zawa y w podziemnych zak adach górniczych, które spowodowa y dwa wypadki miertelne Zagrożenie pożarowe. Zagro enie po arowe ze wzgl du na rozprzestrzeniaj ce si w czasie po aru gazy i dymy mo e stwarza niebezpiecze stwo dla du ej liczby pracowników. W kopalniach w gla kamiennego najcz ciej wyst powa y po ary endogeniczne, b d ce efektem samozapalenia si w gla (rejony stref uskokowych, warstwa w gla pozostawiona w zawale, pok ady pozabilansowe, itp.) natomiast w kopalniach rud miedzi po ary maszyn. W 2007 roku nast pi znaczny wzrost zagro enia po arowego w porównaniu z rokiem W 2007 roku zaistnia o 14 po arów, w tym 4 po ary endogeniczne i 10 po arów egzogenicznych tj. o 8 po arów wi cej ni w 2006 roku, w tym o 2 po ary endogeniczne wi cej i o 6 po arów egzogenicznych wi cej ni w 2006 roku. Nale y równie podkre li, e po ary zaistnia e w 2006 roku nie doprowadzi y do wypadków, a w 2007 roku w skutek po arów zaistnia o 18 wypadków lekkich. W 2007 roku zaistnia o: - sze po arów w kopalniach w gla kamiennego: KWK Polska-Wirek w dniu r. po ar na powierzchni w a ni górniczej dozoru redniego, która nie jest obiektem budowlanym zak adu górniczego. Wskutek po aru zniszczeniu uleg y 32 szafki ubraniowe, a pomieszczenie a ni dozoru czasowo zosta o wy czone z u ytkowania. W zagro onym rejonie nie by o za- ogi. KWK Knurów w dniu r. po ar endogeniczny w zrobach zawa owych likwidowanej ciany 2 w pok adzie 408/3 na poziomie 650 m. W wyniku samozapalenia si w gla stwierdzono wyst powanie CO w ilo- ci 35 ppm w op ywowym pr dzie powietrza. Wycofano 6 osób zagro onej za ogi bez u ycia aparatów regeneracyjnych ucieczkowych. ZG Piekary w dniu r. po ar endogeniczny w chodniku transportowym w warstwie przysp gowej pok adu 510 na poziomie 635 m. W wyniku samozapalenia si w gla czujnik CO zabudowany w chodniku stycznym 556 zarejestrowa st enie CO w ilo ci 46 ppm. W zagro onym rejonie nie by o za ogi.

18 2. Kształtowanie się podstawowych zagrożeń i ich skutki w zakładach górniczych 17 KWK Budryk w dniu r. po ar endogeniczny w cianie Cz-5 w pok adzie 358/1 o grubo ci 2,6-2,9 m na poziomie 1050 m - system eksploatacji cianowy pod u ny z zawa em stropu. Przyczyn po aru by o samozapalenie w gla pok adu 358/1, pozostawionego w zrobach zawa owych ciany. W zagro onym rejonie nie by o za ogi. KWK Budryk w dniu r.ponowny po ar endogeniczny w cianie Cz-5 w pok adzie 358/1 o grubo ci 2,6-2,9 m na poziomie 1050 m - wcze niej system eksploatacji cianowy pod u ny z zawa em stropu. Przyczyn po aru by o samozagrzanie w gla pok adu 358/1, pozostawionego w zrobach zawa owych ciany. W zagro onym rejonie nie by o za ogi. KWK Boles aw- mia y w dniu r. po ar na powierzchni w Budynku Wzbogacania i Odsiarczania Mia ów Energetycznych, pomieszczenie rozdzielni 500 V nr 2.01-s. W zagro onym rejonie nie by o za ogi. - siedem po arów w KGHM Polska Mied S.A., które spowodowa y osiemna cie wypadków lekkich: ZG Polkowice-Sieroszowice w dniu r. po ar pojazdu SWT-T Krzysztof 1,9 nr zak adowy 144, który zaistnia w chodniku PS -0 w oddziale G-55 na poziomie 950 m. Przyczyn po aru by o przytarcie elementu gumowego do zespo u ruchomego silnika spalinowego w okolicy wyj cia wa u korbowego i uk adu przeniesienia nap du na osprz t silnika. Ze strefy zagro enia wycofano 77 pracowników bez u ycia aparatów regeneracyjnych ucieczkowych. ZG Rudna w dniu r. po ar wn trza kana u remontowego nr 1 Komory Maszyn Ci kich C-9 na poziomie 950 m. Przyczyn po aru by o zapalenie si zalegaj cych materia ów palnych podczas wykonywania prac spawalniczych. ZG Rudna w dniu r. po ar zu ytych palet drewnianych w chodniku T-259, przecinka 5 w oddziale G-26 na poziomie 1020 m. Przyczyn po aru by o zaprószenie ognia, które spowodowa o zapalenie zaolejonych mieci. Wycofano dwóch pracowników, bez u ycia aparatów regeneracyjnych ucieczkowych. ZG Rudna w dniu r. po ar adowarki typu LKP 901 nr zak adowy 196 w polu G-6/7 w oddziale G-26 na poziomie 1100 m. Przyczyn po aru by o uszkodzenie turbospr arki silnika spalinowego. Wycofano 18 pracowników bez u ycia aparatów regeneracyjnych ucieczkowych. ZG Rudna w dniu r. po ar adowarki LKP-0805 AK nr zak adowy 31 w oddziale G-7 PeBeKa S.A. w Lubinie w chodniku T-169 na poziomie 1200 m. Prawdopodobn przyczyn po aru by wyrzut p omienia z komory silnikowej, co spowodowa o zapalenie si adowarki. Wycofano 31 pracowników, w tym 13 z u yciem aparatów regeneracyjnych ucieczkowych. Szesnastu pracowników uleg o wypadkom lekkim (zatrucie dymami po arowymi). ZG Rudna w dniu r. po ar adowarki LKP-1601 nr zak adowy 54 w oddziale G-11 w chodniku T-150 na poziomie 1100 m. Prawdopodobn przyczyn po aru by o zwarcie w instalacji elektrycznej, co spowodowa o wyrzut p omienia z komory silnikowej z okolicy rozrusznika i zapalenie si adowarki. Wycofano 183 pracowników w tym 21 z u yciem aparatów regeneracyjnych ucieczkowych. Dwóch pracowników uleg o wypadkom lekkim (zatrucie dymami po arowymi). ZG Rudna w dniu r. po ar przeno nika ta mowego typu LEGMET 1200 nr zak adowy W-150 L2 w rejonie stacji zwrotnej. Wycofano 80 osób bez u ycia aparatów regeneracyjnych ucieczkowych. - jeden po ar przeno nika ta mowego P-12 w KWB Konin S.A. Odkrywka Jó win II B. Przyczyn po aru by o zatarcie kr nika dolnego, co doprowadzi o do powstania wysokiej temperatury. W zagro onym obszarze nie by o za ogi. W 2006 roku w podziemnych zak adach górniczych zaistnia o sze po arów (dwa endogeniczne i cztery egzogeniczne), które nie spowodowa y wypadków. W kopalniach w gla kamiennego zaistnia o pi po arów. W kopalniach rud miedzi zaistnia jeden po ar. Zagrożenie metanowe. Zagro enie metanowe zwi zane jest przede wszystkim z obecno ci metanu w górotworze i jego uwalnianiem si w wyniku prowadzonej dzia alno ci górniczej. Zagro enie to wzrasta wraz z g boko ci prowadzenia eksploatacji, metanono no ci oraz koncentracj wydobycia.

19 18 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku W polskim górnictwie w gla kamiennego w 2007 roku na ogóln liczb 31 zak adów górniczych w 23 zak adach stwierdzono i rejestrowano wydzielanie metanu, z których a 15 prowadzi o wydobycie w IV, najwy szej kategorii zagro enia metanowego, przy metanono no ci powy ej 8m3/Mg csw. Wydobycie z pok adów metanowych stanowi ok. 80,4% ogólnego wydobycia. W wyniku prowadzenia wydobycia w gla w pok adach metanowych, w 2007r. z górotworu obj tego wp ywami eksploatacji wydzieli o si 878,9 mln m 3 metanu. W 20 zak adach górniczych prowadz cych roboty eksploatacyjne w warunkach zagro enia metanowego prowadzi si odmetanowanie górotworu. Odmetanowanie to wykonuje si 4 stacjami do owymi i 16 stacjami powierzchniowymi. W 2007 roku odmetanowaniem uj to 268,7 mln m 3 metanu. Do kopal o najwy szej metanowo ci bezwzgl dnej nale : KWK Brzeszcze-Silesia 134,5 mln m 3 /rok, KWK Pniówek 134,8 mln m 3 /rok KWK Zofi ówka 68,4 mln m 3 /rok. W 2007 roku w kopalniach w gla kamiennego mia y miejsce cztery zdarzenia zwi zane z zagro eniem metanowym, które spowodowa y cztery wypadki lekkie. Zdarzenia te mia y miejsce w: KWK Halemba w Rudzie l skiej w dniu r. podczas urabiania kombajnem AM-50 z-w piaskowca o du ej sk onno ci do iskrzenia w dowierzchni nr 3 w pok adzie 402 nast pi o zapalenie metanu. Pal cy si metan zosta aktywnie ugaszony w ci gu oko o 10 sekund wod z instalacji wodno zraszaj cej kombajnu. Liczba zagro onej za ogi: 5 osób. KWK Pokój w Rudzie l skiej w dniu r. w cianie 183, w rejonie skrzy owania z dowierzchni 18/3a, zespó trzech pracowników pod nadzorem nadsztygara górniczego wykonywa prace zwi zane z wykonywaniem robót strza owych. W tym czasie w dowierzchni 18/4, w rejonie skrzy owania ze cian 183, górnik strza owy odpali 5 kg MW umieszczonego w czterech otworach strza owych. Po odpaleniu adunku nast pi o zapalenie metanu, którego skutki obj y pracowników zatrudnionych na skrzy owaniu ciany z dowierzchni 18/3a. Czterech pracowników uleg o wypadkom lekkim KWK Bielszowice w Rudzie l skiej w dniu r. w cianie 780c w pok adzie 502 w wyniku prowadzenia robót strza owych torpeduj cych strop nast pi o zapalenie metanu. Skutki zapalenia metanu nie obj y swoim zasi giem pracuj cych górników, poniewa wycofano za og do miejsc bezpiecznych ze wzgl du na prowadzone roboty strza owe. KWK Budryk w Ornontowicach w dniu r. w cianie B-7 w pok adzie 358/1 na poziomie 1050 m nast pi o zapalenie metanu. Przyczyn zapalenia metanu by o iskrzenie powsta e wskutek urabiania zwi z ego piaskowca kombajnem, w miejscu wyst powania lokalnego nagromadzenia metanu. Liczba zagro onej za ogi: 38 osób. W 2006 roku w kopalniach w gla kamiennego mia y miejsce dwa zdarzenia zwi zane z zagro eniem metanowym, które spowodowa y dwadzie cia trzy wypadki miertelne i osiem wypadków lekkich. Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego. Zagro enie to wyst puje we wszystkich kopalniach w gla kamiennego i mo e powodowa zdarzenia wybitnie katastrofogenne. Zagro enie py owe jest wynikiem procesów urabiania i transportu w gla. Wzrost mechanizacji urabiania i adowania urobku, koncentracja wydobycia przy równocze nie intensywnym przewietrzaniu, koniecznym do zwalczania zagro enia metanowego i utrzymania odpowiednich warunków klimatycznych, niew a ciwe wykonywanie robót strza owych, powoduj wzrost potencjalnego zagro enia wybuchem py u w glowego. W razie nieprzestrzegania rygorów dotycz cych zwalczania tego zagro enia, z chwil pojawienia si inicja u, mo e nast pi wybuch py u w glowego. Wybuch py u w glowego mo e by najwi ksz tragedi, jaka mo e zdarzy si w kopalni. W 2006 w KWK Halemba wyst pi wybuch py u w glowego, który spowodowa 23 ofi ary miertelne. W 2007 roku tego typu zdarzenie nie mia o miejsca.

20 2. Kształtowanie się podstawowych zagrożeń i ich skutki w zakładach górniczych 19 Zagrożenie wyrzutami gazów i skał. Zagro enie wyrzutami gazów i ska to naturalna sk onno do wyst powania zjawisk gazogeodynamicznych w postaci wyrzutu gazów i ska lub nag ego wyp ywu gazów z górotworu do wyrobiska. Zagro enie wyrzutowe jest zagro eniem bardzo niebezpiecznym dla ruchu zak adu górniczego. Zasi g wyrzuconych mas skalnych do wyrobisk jest ograniczony ich gabarytami, natomiast metan w warunkach GZW wydzielony podczas wyrzutu mo e przyczyni si do powstania w wyrobiskach mieszaniny wybuchowej lub atmosfery niezdatnej do oddychania na drodze odprowadzania powietrza do szybu wydechowego. Schodzenie z eksploatacj na coraz wi ksze g boko ci wi e si ze wzrostem metanono no ci pok adów, co przy jednoczesnym obni eniu si przepuszczalno ci gazowej w gla przyczynia si do wzrostu tego zagro enia. Zagro eniem tym obj tych jest szereg pok adów w trzech kopalniach Górno l skiego Zag bia W glowego, tj. KWK: Pniówek, Zofi ówka i Jas - Mos, a tak e cz z o a soli w Kopalni Soli K odawa. W 2007 roku nie zaistnia wyrzut gazów i ska. Ostatnie zdarzenie zwi zane z wyrzutem gazów i ska mia o miejsce w 2005 roku w KWK Zofi ówka gdzie nast pi wyrzut metanu i ska w czole dr onego chodnika transportowego D-6 w pok adzie 409/4, na poziomie 900 m, który spowodowa wypadek zbiorowy trzy wypadki miertelne i pi lekkich. Z zagro onej strefy wycofano 93 pracowników, z których 15 u y o aparatów ucieczkowych regeneracyjnych. Zagrożenie wodne. Zagro enie wodne to mo liwo wdarcia si lub niekontrolowanego dop ywu wody, solanki, ugów albo wody z lu nym materia em do wyrobisk, stwarzaj ca niebezpiecze stwo dla ruchu zak adu górniczego lub jego pracowników. W dniu r. w J.S.W. KWK Pniówek zaistnia o uszkodzenie obudowy lunety wentylacyjnej w szybie V oraz niekontrolowany dop yw wody z lu nym materia em skalnym do szybu. Powy sze spowodowa o zamulenie rz pia szybu oraz rury szybowej do wysoko ci powy ej wlotu na poziomie 1000 m, co uniemo liwia o odprowadzanie powietrza z tego poziomu szybem V. W 2006 roku nie odnotowano zdarze zwi zanych z tym zagro eniem.

21 20 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku fgj

22 GÓRNICTWO ODKRYWKOWE 21

23 22 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku fgj

24 Górnictwo odkrywkowe Zagrożenie wodne W zwi zku z warunkami hydrogeologicznymi wyst puj cymi w z o u oraz z intensywnymi opadami atmosferycznymi, zagro enie wodne stanowi istotny problem w kopalniach w gla brunatnego. Zagro enie to wyst puje równie w kopalniach surowców skalnych, najcz ciej w sytuacji, gdy eksploatacja prowadzona jest w s siedztwie powierzchniowych zbiorników wodnych oraz na nowo udost pnianych, zawodnionych poziomach, jak równie w przypadkach, gdy wyrobiska górnicze po o one s na niskich partiach zlewni o du ej powierzchni. W 2007 roku nie wyst pi y zdarzenia zwi zane z zagro eniem wodnym. W 2006 roku w KWB Konin O/Jó win II B nast pi o zalanie wodami opadowymi g ównej pompowni. Zagrożenie osuwiskowe i obrywaniem się skał Zagro enie osuwiskowe wyst puje g ównie w kopalniach w gla brunatnego, w mniejszym za stopniu dotyczy kopal eksploatuj cych kruszywa naturalne i i y ceramiczne. W kopalniach surowców skalnych powoduj je zjawiska krasowe. Obrywanie si ska ze cian eksploatacyjnych nale y do typowych zagro e wyst puj cych w odkrywkowych kopalniach surowców skalnych. Zagro enie to zwi zane jest z powstawaniem nawisów skalnych, sp ka i szczelin wskutek stosowania do urabiania z o a techniki strzelniczej, a tak e z budow geologiczn zaleganiem z o a, tektonik, zjawiskami krasowymi oraz przyj tymi kierunkami eksploatacji. W 2007 r. mia y miejsce dwa osuwiska: W lutym w KWB Konin o/jó win II B wyst pi o osuwisko, które obj o swoim zasi giem I, II i III pi tro nadk adu na po udniowym zboczu sta ym o/jó win Pole II B w rejonie studni bariery zewn trznej JBZ-8. Zrzut pionowy powierzchni terenu w rejonie osuwiska wynosi od 0,8 do 2 m na odcinku ok.120 m. Widoczne by y równie sp kania na poziomie pó ki + 84m npm oraz na poziomie pó ki + 69m npm. Kubatura osuwiska wynios a ok. 270 tys. m 3. Wyst pienie osuwiska spowodowa o konieczno wy czenia z eksploatacji studni odwadniaj cej JBZ-8. Osuwisko nie stworzy o zagro enia dla ycia i zdrowia ludzi, maszyn podstawowych a tak e dla bezpiecze stwa powszechnego, jak równie dla innych obiektów, maszyn i urz dze na powierzchni terenu i w wyrobisku Prawdopodobn przyczyn powstania osuwiska by a post puj ca erozja i proces rozpe zania skarpy sta ej trzeciego pi tra nadk adu, zbudowanej z glin czwartorz dowych zalegaj cych na warstwie i ów trzeciorz dowych. We wrze niu w Kopalni Odkrywkowej Piaskowca Tenczyn nale cej do KOSD S.A..w Rudawie w nadk adzie w cz ci pó nocno-wschodniej wyrobiska na skutek intensywnych opadów deszczu powsta o osuwisko o rozpi to ci ok. 50 m i wybiegu ok. 50 m na ca wysoko nadk adu, tj. ok. 6 m. Osuwisko obj o swym zasi giem drog gminn odcinaj c dojazd do 5-ciu gospodarstw. W 2007 r. odnotowano jedno oberwanie si ska. W styczniu w Zak adzie Górniczym Kl czany, nale cym do KSS Kl czany sp. z o.o. w Kl czanach, na poziomie 2-gim mia o miejsce oberwanie si od amków skalnych ze ciany eksploatacyjnej i obsypanie nimi samochodu technologicznego Bie az. Od amki skalne uszkodzi y zderzak, podest i mask samochodu. Kierowca, który nie odniós obra e, opu ci kabin pojazdu. Zdarzenie to nie mia o wp ywu na prowadzenie ruchu zak adu górniczego. W 2006r. odnotowano jedno osuwisko w KWB Konin o/ Lubstów, które mia o wp yw na prowadzenie ruchu zak adu górniczego. Zagrożenie wstrząsami sejsmicznymi. Zagro enie to wyst puje tylko w Kopalni W gla Brunatnego Be chatów. Zwi zane jest z budow geologiczn z o a, systematycznym odwadnianiem górotworu oraz wybieraniem i zwa owaniem du ych mas skalnych. W 2007 r. nie zarejestrowano adnego wstrz su sejsmicznego o energii powy ej 1x10 8 J. Odnotowano natomiast 8 wstrz sów o energii poni ej 1x10 8 J. W 2006 roku zarejestrowano jeden wstrz s sejsmiczny o energii powy ej 10 8 J.

25 24 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Zagrożenie pożarowe W górnictwie odkrywkowym zagro enie po arami endogenicznymi wyst puje g ównie w kopalniach w gla brunatnego na sta ych, d ugo ods oni tych skarpach i zboczach zawieraj cych wk adki w gla, rzadziej na poziomach w glowych oraz w kopalniach torfu. W 2007 r. oraz w 2006 r. w tych zak adach górniczych nie wyst pi y zdarzenia zwi zane z zagro eniem po- arami endogenicznymi. Ostatni po ar endogeniczny mia miejsce w 2005 r. w centralnej cz ci zak adu górniczego Józefowo (wyst pi po ar torfu sk adowanego na z o u w celu jego suszenia). Po ar obj powierzchni ok. 2,5 ha, spaleniu uleg o oko o 2,5 tys. m 3 torfu cegie kowego i ok m 3 torfu frezowego.

26 25 GÓRNICTWO OTWOROWE i WIERTNICTWO

27 26 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku fgj

28 Górnictwo otworowe Zagrożenie erupcyjne Stanowi podstawowe zagro enie podczas prowadzenia wierce poszukiwawczych za rop naftow i gazem ziemnym na l dzie i morzu, przy przewiercaniu poziomów o anormalnych gradientach ci nie z o owych. Powstaje ono podczas zachwiania równowagi ci nie w wierconym otworze. W czasie eksploatacji zagro enie to mo e wyst pi w przypadku uszkodzenia napowierzchniowego uzbrojenia odwiertu. Dzi ki stosowaniu nowoczesnych urz dze wiertniczych, aparatury kontrolno-pomiarowej, wysokoci nieniowych g owic przeciwerupcyjnych i eksploatacyjnych, a tak e szeroko rozumianej profi laktyce zagro enie to w aspekcie technicznym, jest w coraz wi kszym stopniu kontrolowane. Szczególne nasilenie zagro enia erupcyjnego wyst puje podczas eksploatacji udost pniania i odkrywania nowych z ó ropy naftowej i gazu ziemnego na Ni u Polskim. Potencjalne zagro enia stwarzaj z o a w rejonie Gorzowa Wielkopolskiego (Barnówko Mostno Buszewo, Zielin, Ró a sko), Mi dzychodu (Grotów, Lubiatów, Sieraków) i Pomorza Zachodniego (S awoborze). W 2007 i 2006 roku nie zanotowano wypadków ani niebezpiecznych zdarze zwi zanych z tym zagro- eniem. Ostatnie zdarzenie zwi zane z tym zagro eniem mia o miejsce w 2002 roku w Podziemnym Magazynie Gazu Wierzchowice Oddzia u ZZGNiG w Zielonej Górze, gdzie wyst pi a erupcja i samozap on gazu ziemnego, co doprowadzi o do zniszczenia urz dzenia zainstalowanego na tym otworze i spowodowa o po ar. Zagrożenie siarkowodorowe Zagro enie siarkowodorowe jest zagro eniem naturalnym wyst puj cym przy prowadzeniu wierce poszukiwawczych ropy naftowej i gazu ziemnego, szczególnie podczas przewiercania poziomów perspektywnych permu - dolomitu g ównego i czerwonego sp gowca w rejonach zachodniej i pó nocno-zachodniej cz ci kraju. Wyst puje tak e przy otworowej eksploatacji ropy i gazu, zarówno w fazie w a ciwej eksploatacji, jak te w fazie magazynowania i transportu kopaliny. Stanowi jedno z najpowa niejszych zagro e w przemy le naftowym, a przede wszystkim w wiertnictwie. Zwi zane jest z wysoce szkodliwym oddzia ywaniem toksycznym na organizmy ywe oraz korozyjnym na elementy urz dze wiertniczych. W otworowych kopalniach siarki zagro enie to wyst puje g ównie w obr bie sterowni eksploatacyjnych na polu górniczym, gdzie istnieje mo liwo emisji siarkowodoru z otwartych zbiorników siarki p ynnej. Dla minimalizacji tego zagro enia stosuje si na sterowniach eksploatacyjnych aparatur do chemisorbcji siarkowodoru wydzielaj cego si z p ynnej siarki. Zagrożenie zapadliskami Zagro enie to wyst puje g ównie podczas wydobywania soli otworami wiertniczymi metod ugowania, w szczególno ci przy eksploatacji z ó typu pok adowego. W 2007 i 2006 roku nie zanotowano wyst pienia zapadlisk. Ostatnie wyst pienie zapadliska odnotowano w 2001 roku w polu otworowym likwidowanej Kopalni Soli kowice. Przyczyn powstania zapadliska by o przerwanie ci g o ci pó ki stropowej nad komorami w rejonie o du ej sk onno ci zapadliskowej. Zagrożenie pożarowe Wyst puje zw aszcza w kopalniach ropy naftowej i gazu ziemnego w miejscach gromadzenia i magazynowania produktów atwopalnych, podczas wykonywania pomiarów, prac spawalniczych oraz w czasie wy adowa atmosferycznych. W 2007 i 2006 roku nie zanotowano wypadków ani niebezpiecznych zdarze zwi zanych z tym zagro eniem. Ostatnie zdarzenie mia o miejsce w 2002 roku w ZZGNiG w Zielonej Górze na wiertni Buszewo-9, gdzie wyst pi po ar w wyniku rozszczelnienia ruroci gu gazu opa owego.

29 28 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku fgj

30 ZAGRO ENIA TECHNICZNE 29

31 30 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku fgj

32 Zagrożenia techniczne Zagro enia techniczne wyst puj we wszystkich zak adach górniczych i zwi zane s ze stosowanymi maszynami i urz dzeniami, których eksploatacja mo e spowodowa aktywowanie si nast puj cych zagro e : - mechanicznego, - elektrycznego, - termicznego, - ha asem, - drganiami mechanicznymi. W 2007 r. zdarzy o si w zak adach górniczych cznie 20 wypadków, zdarze i awarii zwi zanych z eksploatacj instalacji i urz dze elektroenergetycznych. W wypadkach wymienionych poni ej mier ponios o dwóch pracowników a jeden pracownik uleg wypadkowi ci kiemu. Jednocze nie nale y zwróci uwag na cztery awaryjne zatrzymania stacji wentylatorów g ównych, spowodowanych: z ym stanem technicznym instalacji zabezpieczaj co-steruj cych, zdekapitalizowanym i przestarza ym osprz tem w wyposa eniu obiektów podstawowych, awariami sieci energetycznych nie b d cych w asno ci zak adów górniczych. Wypadki: 1. KWK Budryk w dniu 9 stycznia 2007r. (poparzenie) elektromonter przeci gaj c zapas przewodu kombajnowego zosta poparzony ukiem elektrycznym, który wydosta si na zewn trz przewodu przy niesprawnym zabezpieczeniu ziemnozwarciowym. 2. KWK Staszic w dniu 18 stycznia 2007r. (poparzenie) elektromonter wykonuj c pomiary w komorze niskiego napi cia przewo nej stacji transformatorowej bez wy czenia napi cia. 3. KWK Bobrek-Centrum w dniu 27 lutego 2007r. (poparzenie) elektromonter wymieniaj c izolatory w komorze niskiego napi cia transformatora spowodowa powstanie uku elektrycznego. 4. KWK So nica-makoszowy w dniu 27 marca 2007r. (pora enie) górnik dotkn przedramieniem zastawki przeno nika w cianie b d cej pod napi ciem wskutek niesprawno ci zabezpieczenia ziemnozwarciowego. 5. KWK Krupi ski w dniu 2 czerwca 2007r. (pora enie) elektromonter dotkn r k listwy zaciskowej znajduj cej si pod napi ciem 230 V podczas wykonywania prac w powierzchniowej stacji odmetanowania. 6. KWK Szczyg owice w dniu 6 pa dziernika 2007r. (pora enie) górnik, wskutek nie zachowania ostro no- ci, dotkn r k przewodu trakcji elektrycznej pod napi ciem 250 V. 7. KWK Murcki w dniu 27 czerwca 2007r. (pora enie) elektromonter, wskutek niew a ciwej organizacji pracy, wszed do pola 6 kv b d cego pod napi ciem. 8. KWK Murcki w dniu 22 listopada 2007r. (pora enie) elektromonter, wskutek niew a ciwej organizacji pracy, w trakcie likwidacji miejsca pracy w polu 6 kv b d cym pod napi ciem. 9. ZG Sobieski w dniu 26 czerwca 2007r. podczas wykonywania prac konserwacyjnych na przeno niku, przy niesprawnym uk adzie sterowania, górnik uruchomi przeno nik ta mowy wy cznikiem linkowym, co spowodowa o mier górnika poci gni tego przez ta m. Zdarzenia 1. ZG Kl czany w dniu 19 stycznia 2007r. oberwanie od amków skalnych ze ciany eksploatacyjnej i obsypania nimi samochodu Bie az kierowca zosta profi laktycznie odwieziony do szpitala na badania. 2. KGHM Polska Mied ZG Polkowice-Sieroszowice w dniu 10 marca 2007r. po ar samojezdnego wozu transportowego wskutek tarcia elementu gumowego o zespó ruchomy silnika spalinowego. 3. KGHM Polska Mied ZG Rudna w dniu 19 maja 2007r. po ar adowarki ko owo- przegubowej wskutek uszkodzenia turbospr arki silnika spalinowego. 4. KGHM Polska Mied ZG Rudna w dniu 12 wrze nia 2007r. po ar adowarki ko owo-przegubowej wskutek rozszczelnienia uk adu hydraulicznego. W wyniku po aru 16 pracowników pozosta o na obserwacji w szpitalu.

33 32 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku 5. KGHM Polska Mied ZG Rudna w dniu 13 wrze nia 2007r. po ar adowarki ko owo-przegubowej wskutek uszkodzenia rozrusznika pojazdu. Awarie 1. KWK Rydu towy Anna w dniu 1 lutego 2007r. zatrzymanie ruchu stacji wentylatorów g ównych przy szybie Powietrzny w wyniku awarii linii zasilaj cych stacj spowodowanej upadkiem drzewa. 2. KWK So nica-makoszowy w dniu 21 marca 2007r. dwukrotne zatrzymanie ruchu stacji wentylatorów g ównych przy szybie Pó nocny w wyniku awarii kablowych linii zasilaj cych stacj spowodowanej wieloletni eksploatacj tych linii kablowych. 3. KWK So nica-makoszowy w dniu 30 maja 2007r. zatrzymanie ruchu stacji wentylatorów g ównych przy szybie Po udniowy w wyniku zaniku napi cia spowodowanego uszkodzeniem przek adnika napi ciowego w stacji transformatorowej 110/6 kv. 4. Kopalni Soli K odawa w dniu 4 czerwca 2007r. awaria uzwojenia silnika wentylatora g ównego WPK-3,9 spowodowana d ugoletni eksploatacj i starzeniem izolacji. 5. CZOK Pompownia Chorzów w dniu 16 lipca 2007r. zanik zasilania zak adu wskutek zadzia ania zabezpieczenia temperaturowego w transformatorze 110/6 kv i z ej koordynacji robót z dostawc energii. 6. CZOK Rejon Gliwice w dniu 1 wrze nia 2007r. uszkodzenie izolacji silnika agregatu pompowego w pompowni g binowej. Analizuj c stan zagro e technicznych w górnictwie mo na stwierdzi, e przyczyny wypadków wynikaj z nieprawid owej organizacji pracy i utrzymywania niew a ciwego stanu technicznego maszyn i urz dze oraz nieprzestrzegania przez pracowników obs ugi podstawowych zasad dyscypliny, jak równie braku pe nienia skutecznego nadzoru przez osoby kierownictwa i dozoru ruchu zak adów górniczych. Z analizy zaistnia ych wypadków wynika, e najcz ciej wyst puj cymi przyczynami wypadków by y: a) b dy elektromonterów polegaj ce na nieprzestrzeganiu podstawowych zasad bezpiecze stwa pracy przy urz dzeniach b d cych pod napi ciem oraz amaniu podstawowych procedur okre lonych w przepisach dotycz cych organizacji pracy przy urz dzeniach elektroenergetycznych, b) blokowanie urz dze zabezpieczaj cych, takich jak: ziemnozwarciowe, up ywowe itp., c) niew a ciwy stan urz dze obs ugiwanych przez osoby nie b d ce elektromonterami wiadcz ce o niew a- ciwej pracy s u b elektrycznych odpowiadaj cych za stan tych urz dze, d) wykonywanie prac w obwodach i instalacjach b d cych pod napi ciem.

34 2. Kształtowanie się podstawowych zagrożeń i ich skutki w zakładach górniczych Zagrożenia przy stosowaniu środków strzałowych Zagro enie to zwi zane jest z powszechnym u ywaniem materia ów wybuchowych i rodków inicjuj cych, które ze wzgl du na ich sk ad chemiczny lub konstrukcj, odznaczaj si potencjalnym niebezpiecze stwem wybuchu. Najcz stsza przyczyna zaistnia ych zdarze mia a zwi zek z nawiercaniem rodka strza owego w otworze strza- owym, nie wycofaniem pracowników do miejsc bezpiecznych, brakiem obstawy doj do miejsca wykonywania robót strza owych oraz u yciem zapalarki do kontroli obwodu strza owego -pomiar prowadzono w przodku. Ilo wypadków zwi zanych ze stosowaniem rodków strza owych maleje zw aszcza w kopalniach w gla kamiennego, m.in. z uwagi na ograniczenie wykonywania robót strza owych, zwi kszenie nadzoru nad wykonywaniem robót strza owych oraz powszechne stosowanie przyrz dów s u cych do kontroli obwodu strza owego w pobli u za adowanych otworów strza owych (Wrzos, POS 510 i OSC 1, OSH 1), eliminuj c w ten sposób mo liwo stosowania do tych celów niedozwolonych przyrz dów. W roku 2007 zaistnia y cztery wypadki strza owe: w dniu r. zaistnia wypadek strza owy lekki w KGHM Polska Mied S.A. O/ZG Polkowice- Sieroszowice. Podczas wiercenia otworów strza owych w komorze K-29 nast pi a detonacja materia u wybuchowego w pozosta o ci po odpalonym otworze strza owym. W wyniku zdarzenia wypadkowi lekkiemu uleg górnik operator. w dniu r. zaistnia wypadek strza owy zbiorowy w Kopalni Zapniów w Zapniowie. Po wykonanych robotach strza owych zatruciu gazami postrza owymi,po wej ciu do przodka, uleg o trzech górników. w dniu r. zaistnia wypadek w KGHM Polska Mied S.A. O/ZG Rudna. Podczas wiercenia otworów strza owych w chodniku W-145c nast pi a detonacja materia u wybuchowego w pozosta o ci po odpalonym otworze strza owym. W wyniku zdarzenia wypadkowi lekkiemu uleg górnik operator. w dniu r. zaistnia wypadek zbiorowy w ZGH Boles aw Kopalnia Olkusz-Pomorzany. Nast pi o uderzenie pracowników bry ami skalnymi przemieszczaj cymi si z KE-40 do chodnika badawczego 1 powsta ych w wyniku odpalenia otworów strza owych w komorze eksploatacyjnej KE-40. Pracownicy przebywali w miejscu niedozwolonym. Wypadkowi miertelnemu uleg górnik strza owy oraz wypadkowi lekkiemu górnik operator. W 2006 roku zaistnia jeden wypadek strza owy w KWK So nica Makoszowy. W za czonych tabelach przedstawiono za lata : - zestawienie wydobycia, wstrz sów wysokoenergetycznych, t pni i wypadków w kopalniach w gla kamiennego - tabela nr.3, - zestawienie wydobycia, wstrz sów wysokoenergetycznych, t pni i wypadków w kopalniach rud miedzi - tabela nr.4, - zestawienie zawa ów, obrywania si ska ze stropu i ociosów oraz powsta ych wskutek tych zdarze wypadków miertelnych w kopalniach w gla kamiennego, tabela nr.5, - zestawienie zawa ów, obrywania si ska ze stropu i ociosów oraz powsta ych wskutek tych zdarze wypadków miertelnych w kopalniach podziemnych niew glowych - tabela 6, - zestawienie liczby po arów, ich przyczyn i spowodowanych nimi wypadków miertelnych w kopalniach w gla kamiennego - tabela nr.7, - zestawienie miejsc powstania po arów endogenicznych w kopalniach w gla kamiennego - tabela nr.8, - zestawienie ilo ci zdarze i wypadków podczas zapalenia i wybuchu metanu - tabela 9, - zestawienie wyrzutów gazów i ska oraz wypadków nimi spowodowanych w górnictwie podziemnym - tabela 10, - zestawienie wdar wody i wypadków nimi spowodowanych w górnictwie podziemnym - tabela 11.

35 34 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Tabela 3. Zestawienie wydobycia, wstrz sów wysokoenergetycznych, t pni i wypadków w kopalniach w gla kamiennego Rok Wydobycie [mln ton] Wydobycie z pok adów zagro onych t paniami Liczba wstrz sów 1 x 10 5 J (wg GIG) Liczba t pni Wypadki wskutek t pni [mln ton] [%] miertelne ogó em ,9 41,9 36, ,4 39,4 35, ,5 37,2 36, ,6 37,4 36, ,1 41,8 40, ,5 42,3 42, ,5 39,2 39, ,0 41,6 42, ,2 42,1 44, ,4 40,5 46, Tabela 4. Zestawienie wydobycia, wstrz sów wysokoenergetycznych, t pni i wypadków w kopalniach rud miedzi Rok Wydobycie [mln ton] Wydobycie z pok adów zagro onych t paniami Liczba wstrz sów 1 x 10 5 J (wg GIG) Liczba t pni Wypadki wskutek t pni [mln ton] [%] miertelne ogó em ,8 26, ,0 27, ,0 28, ,9 30, ,7 29, ,0 30, ,8 31, ,0 32, ,9 32, ,8 31,

36 2. Kształtowanie się podstawowych zagrożeń i ich skutki w zakładach górniczych 35 Tabela 5. Zestawienie zawa ów, obrywania si ska ze stropu i ociosów oraz powsta ych wskutek tych zdarze wypadków miertelnych w kopalniach w gla kamiennego. Rok Liczba zawa ów zawa ami Liczba wypadków miertelnych w kopalniach w gla kamiennego spowodowanych : oberwaniem si ska ze stropu oberwaniem si ska z ociosów Tabela 6. Zestawienie zawa ów, obrywania si ska ze stropu i ociosów oraz powsta ych wskutek tych zdarze wypadków miertelnych w kopalniach podziemnych niew glowych. Rok Liczba zawa ów Liczba wypadków miertelnych w kopalniach podziemnych niew glowych spowodowanych : zawa ami oberwaniem si ska ze stropu oberwaniem si ska z ociosów

37 36 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Tabela 7. Zestawienie liczby po arów, ich przyczyn i spowodowanych nimi wypadków miertelnych w kopalniach w gla kamiennego. Stan zagro enia po arowego ROK Liczba po arów Liczba po arów egzogenicznych Liczba po arów endogenicznych Wypadki miertelne z powodu po arów Tabela 8. Zestawienie miejsc powstania po arów endogenicznych w kopalniach w gla kamiennego. Rejon ROK ciany z zawa em stropu ciany z podsadzk hydrauliczn Wyrobiska korytarzowe RAZEM Tabela 9. Zestawienie ilo ci zdarze i wypadków podczas zapalenia i wybuchu metanu w latach Rok Ilo zdarze Wypadki miertelne Ci kie Lekkie Razem Razem

38 2. Kształtowanie się podstawowych zagrożeń i ich skutki w zakładach górniczych 37 Tabela 10. Zestawienie wyrzutów gazów i ska oraz wypadków nimi spowodowanych w górnictwie podziemnym Rok Liczba wyrzutów Spodziewanych Niespodziewanych Liczba wypadków miertelnych Tabela 11. Zestawienie wdar wody i wypadków nimi spowodowanych w górnictwie podziemnym Rok Wdarcia wody w kopalniach Wypadki miertelne w kopalniach w glowych niew glowych w glowych niew glowych * RAZEM *niekontrolowany dop yw wody z lu nym materia em skalnym do szybu V w J.S.W. S.A. KWK Pniówek

39 38 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku fgj

40 39 3. WYPADKOWOŚĆ W GÓRNICTWIE 3.1. Wypadkowość w górnictwie kopalin podstawowych w latach Analiza wypadkowo ci w górnictwie kopalin podstawowych w 2007 roku wskazuje na wzrost wypadkowo ci ogólnej i ci kiej w porównaniu do 2006 roku. W 2007 roku zaistnia o 3342 wypadków ogó em wobec 3068 wypadków zaistnia ych w 2006 roku. Stanowi to wzrost wypadkowo ci ogólnej w 2007 roku o 8,9 % w porównaniu do 2006 roku. W 2007 roku wyst pi spadek wypadkowo ci miertelnej z 49 wypadków miertelnych zaistnia ych w 2006 roku do 24 wypadków miertelnych zaistnia ych w 2007 roku. W 2007 roku odnotowano wzrost wypadkowo ci ci kiej kiedy zaistnia o 26 wypadków ci kich wobec 23 wypadków ci kich zaistnia ych w 2006 roku. Wska nik cz sto ci wypadków miertelnych dla za ogi w asnej na 1 mln ton wydobytego w gla w kopalniach w gla kamiennego w 2007 roku wyniós 0,18 i jest ni szy ni w 2006 roku o 0,1 (w 2006 roku wska nik wynosi 0,28). Sumaryczny wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla w kopalniach w gla kamiennego dla za ogi w asnej i fi rm us ugowych w 2007 roku wyniós 0,18, wobec 0,48 w roku Znaczne obni enie o 0,3 tego wska nika spowodowane zosta o tym, e w 2007 roku nie zaistnia aden wypadek miertelny w fi rmach us ugowych wykonuj cych prac w kopalniach w gla kamiennego. W górnictwie w gla kamiennego w 2007 roku nast pi spadek wypadkowo ci miertelnej o 29 wypadków z 45 wypadków miertelnych zaistnia ych w 2006 roku do 16 wypadków miertelnych zaistnia ych w 2007 roku. tj. o 29 wypadków mniej w 2007 roku w porównaniu do roku Liczba wypadków ci kich w kopalniach w gla kamiennego wzros a z 16 w roku 2006 do 18 wypadów w 2007 roku. W 2007 roku wyst pi wzrost wypadkowo ci ogólnej z 2321 wypadków w 2006 roku do 2505 w 2007 roku. Stanowi to wzrost o 7,9 % w 2007 roku w porównaniu do 2006 roku. W górnictwie rud miedzi nast pi wzrost wypadkowo ci miertelnej i ci kiej. W 2007 roku zaistnia o 7 wypadków miertelnych wobec 2 wypadków miertelnych zaistnia ych w 2006 roku. W 2006r. zaistnia y 4 wypadki ci kie natomiast w 2007 roku 5 takich wypadków. W górnictwie rud cynku i o owiu w 2007 roku zaistnia 1 wypadek miertelny wobec 2 takich wypadków zaistnia ych w 2006 roku. W 2007r. zaistnia jeden wypadek ci ki natomiast w 2006r. zaistnia y dwa takie wypadki. W 2007 roku ogó em zaistnia y 24 wypadki wobec 20 wypadków zaistnia ych w roku. W górnictwie w gla brunatnego w 2006 i 2007 roku nie by o wypadków miertelnych, lecz mia y miejsce wypadki ci kie; po jednym wypadku w 2006 i 2007 roku. W 2007 roku nast pi spadek wypadkowo ci ogólnej o 4 wypadki w porównaniu z 2006 rokiem, tj. z 66 wypadków zaistnia ych w 2006 roku do 62 w 2007 roku. W górnictwie odkrywkowym poza w glem brunatnym odnotowano w 2007 roku jeden wypadek ci ki oraz 18 wypadków lekkich wobec 15 wypadków lekkich zaistnia ych w 2006 roku W zak adach górniczych górnictwa otworowego oraz zak adach wykonuj cych prace geologiczne w latach nie zaistnia y wypadki miertelne i ci kie. Liczba wypadków ogó em w górnictwie otworowym wzros a z 6 wypadków zaistnia ych w 2006 roku do 15 wypadków w 2007 roku. Wzrost wypadkowo ci ogó em mia równie miejsce w zak adach wykonuj cych prace geologiczne : z 6 wypadków w 2006 roku do 17 wypadków zaistnia ych w 2007 roku.

41 40 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku 3.2. Wypadkowość w górnictwie kopalin pospolitych w latach W 2007 roku zaistnia o 5 wypadków miertelnych oraz 2 wypadki ci kie. Natomiast w 2006 roku zaistnia- y 4 wypadki ci kie. W zak adach górniczych wydobywaj cych kopaliny pospolite nast pi wzrost wypadkowo ci ogólnej. W 2007 roku zaistnia o 37 wypadków wobec 33 wypadków zaistnia ych w 2006 roku. Poni ej w tabelach przedstawiono: - wypadkowo w górnictwie kopalin podstawowych w 2007 roku - tabela 12, - wypadkowo w górnictwie kopalin podstawowych w 2006 i 2007 roku - tabela 13, - wypadkowo w górnictwie kopalin pospolitych w 2007 roku - tabele 14 i 15, - wska niki cz sto ci wypadków miertelnych (za oga w asna) - tabela 16, - wska niki cz sto ci wypadków ogó em (za oga w asna) - tabela 17, - wska niki cz sto ci wypadków miertelnych (za oga w asna + fi rmy us ugowe) - tabela 18, - wska niki cz sto ci wypadków ogó em (za oga w asna + fi rmy us ugowe) - tabela 19, - wska niki cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton i ogó em na 1000 zatrudnionych w KWK - tabela 20, - wska niki cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton i ogó em na 1000 zatrudnionych [KWK + KWB za oga w asna + fi rmy us ugowe] - tabela 21. Tabela 12. Wypadkowo w górnictwie kopalin podstawowych w 2007 roku WYPADKOWO W GÓRNICTWIE KOPALIN PODSTAWOWCH 2007 ROKU LICZBA WYPADKÓW MIERTELNYCH CI KICH OGÓ EM Kopalnie w gla kamiennego Kopalnie rud miedzi Kopalnie rud cynku i o owiu Kopalnie soli Kopalnie w gla brunatnego Kopalnie odkrywkowe (poza w gl. brun.) Kopalnie otworowe Pozosta e RAZEM

42 3. Wypadkowość w górnictwie 41 Tabela 13. Wypadkowo w górnictwie kopalin podstawowych w 2006 i 2007 roku WYPADKOWO W GÓRNICTWIE KOPALIN PODSTAWOWYCH W 2006 i 2007 ROKU OGÓ EM w tym Kopalnie W gla Kamiennego WYPADKI MIERTELNE Firmy us ugowe WYPADKI CI KIE Firmy us ugowe WYPADKI OGÓ EM ZGONY NATURALNE Tabela 14. Wypadkowo w górnictwie kopalin pospolitych w 2007 roku, zak adów powy ej 2 ha WYPADKOWO W GÓRNICTWIE KOPALIN POSPOLITYCH W 2007 ROKU Grupy zak adów górniczych wed ug kopaliny LICZBA WYPADKÓW Zak ady powy ej 2 ha MIERTELNYCH CI KICH OGÓ EM Kopalnie kruszyw naturalnych powy ej 2 ha Kopalnie kamieni drog. i bud. powy ej 2 ha Kopalnie surowców ilastych powy ej 2 ha Kopalnie torfów powy ej 2 ha Inne kopaliny pospolite powy ej 2 ha Razem kopaliny pospolite powy ej 2 ha

43 42 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Tabela 15. Wypadkowo w górnictwie kopalin pospolitych w 2007 roku zak adów do 2 ha WYPADKOWO W GÓRNICTWIE KOPALIN POSPOLITYCH W 2007 ROKU Grupy zak adów górniczych wed ug kopaliny LICZBA WYPADKÓW Zak ady do 2 ha MIERTELNYCH CI KICH OGÓ EM Kopalnie kruszyw naturalnych do 2 ha Kopalnie kamieni drog. i bud. do 2 ha Kopalnie surowców ilastych do 2 ha Kopalnie torfów do 2 ha Inne kopaliny pospolite do 2 ha Razem kopaliny pospolite do 2 ha RAZEM KOPALINY POSPOLITE Tabela 16. Wska niki wypadków miertelnych (za oga w asna) Uwagi Wypadki miertelne na 1 milion ton Wypadki miertelne na 1 milion ton Wypadki miertelne na 1000 zatrudnionych Wypadki miertelne na 1000 zatrudnionych 0,10 0,13 0,28 0,18 górnictwo w gla kamiennego (podziemne) 0,06 0,08 0,17 0,11 górnictwo w gla kamiennego + brunatnego (podziemne + odkrywki) 0,08 0,11 0,22 0,14 górnictwo w gla kamiennego 0,08 0,11 0,17 0,15 górnictwo ogó em Tabela 17. Wska niki wypadków ogó em (za oga w asna) Uwagi Wypadki na 1000 zatrudnionych 15,2 14,5 15,5 17,1 górnictwo w gla kamiennego Wypadki na 1000 zatrudnionych 41,4 46,0 42,4 42,8 górnictwo miedziowe Wypadki na 1000 zatrudnionych 3,8 3,8 5,0 4,7 górnictwo w gla brunatnego Wypadki na 1000 zatrudnionych 14,9 14,7 15,5 16,8 górnictwo ogó em

44 3. Wypadkowość w górnictwie 43 Tabela 18. Wska niki wypadków miertelnych (za oga w asna + fi rmy us ugowe) Uwagi Wypadki miertelne na 1 milion ton Wypadki miertelne na 1 milion ton Wypadki miertelne na 1000 zatrudnionych Wypadki miertelne na 1000 zatrudnionych 0,11 0,15 0,48 0,18 górnictwo w gla kamiennego (podziemne) 0,07 0,09 0,29 0,11 górnictwo w gla kamiennego + brunatnego (podziemne + odkrywki) 0,08 0,11 0,32 0,12 górnictwo w gla kamiennego 0,08 0,11 0,25 0,13 górnictwo ogó em Tabela 19. Wska niki wypadków ogó em (za oga w asna + fi rmy us ugowe) Uwagi Wypadki na 1000 zatrudnionych 15,4 14,8 16,3 18,4 górnictwo w gla kamiennego Wypadki na 1000 zatrudnionych 42,3 42,5 36,9 40,2 górnictwo miedziowe Wypadki na 1000 zatrudnionych 3,5 3,6 4,7 4,3 górnictwo w gla brunatnego Wypadki na 1000 zatrudnionych 15,2 14,9 16,0 17,4 górnictwo ogó em Tabela 20. Wska niki cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton i ogó em na 1000 zatrudnionych w KWK WSKA NIKI CZ STO CI WYPADKÓW MIERTELNYCH NA 1 MLN TON ORAZ OGÓ EM NA 1000 ZATRUDNIONYCH W KWK miertelnych na 1 mln ton Ogó em na 1000 zatrudnionych ZA OGA W ASNA ,28 15, ,18 17,1 ZA OGA W ASNA + FIRMY US UGOWE ,48 16, ,18 18,4 Tabela 21. Wska niki cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton i ogó em na 1000 zatrudnionych w KWK+KWB WSKA NIKI CZ STO CI WYPADKÓW KWK + KWB miertelnych na 1 mln ton Ogó em na 1000 zatrudnionych ZA OGA W ASNA ,17 14, ,11 15,9 ZA OGA W ASNA + FIRMY US UGOWE ,29 15, ,11 17,0

45 44 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku 3.3. Statystyka wypadkowości w latach Analiza wypadkowo ci w górnictwie przeprowadzona na przestrzeni ostatnich dziesi ciu lat wykazuje, e nie ma ona tendencji sta ej. Wypadkowo ogólna od 1998 roku, gdzie zaistnia o wypadków, mala a do 2002 roku gdzie zaistnia o wypadków natomiast w 2003 roku nieznacznie wzros a do wypadków. W 2004 i 2005 roku odnotowano nast pny spadek wypadkowo ci ogólnej, która w 2005 wynosi a wypadków natomiast w roku 2007 wzros a ona do wypadków. Wypadkowo miertelna w latach wykazuje charakter sinusoidalny - spadek wypadkowo ci miertelnej w 1999 roku w porównaniu do 1998 roku a nast pnie jej wzrost w 2000 roku, kolejny spadek w 2004 roku i wzrost do 49 wypadków w 2006 roku oraz spadek do 24 wypadków miertelnych w 2007 r. Wzrost wypadkowo ci w 2006 roku spowodowany by wypadkiem zbiorowym w KWK Pokój, gdzie zgin o czterech pracowników i w KWK Halemba, gdzie mier ponios o 23 pracowników. Wypadkowo zbiorowa w KWK Pokój i KWK Halemba spowodowa a, e w 2006 roku odnotowano cznie 49 wypadków miertelnych. W zakresie wypadkowo ci ci kiej w latach wyst powa y kolejne spadki i wzrosty ilo ci wypadków ci kich w poszczególnych latach, natomiast od 2004 do 2007 roku obserwuje si jej liniowy wzrost, od 20 wypadków zaistnia ych w 2004 roku do 26 wypadków zaistnia ych w 2007 roku. Ilo ciow charakterystyk wypadkowo ci w latach przedstawiono poni ej na rysunkach: - liczby wypadków ogó em w górnictwie kopalin podstawowych - rys.1, - liczby wypadków miertelnych w górnictwie kopalin podstawowych - rys.2, - liczby wypadków ci kich w górnictwie kopalin podstawowych - rys. 3, - liczby wypadków miertelnych i ci kich w górnictwie kopalin podstawowych rys. 4, - liczby wypadków ogó em w kopalniach w gla kamiennego - rys. 5, - liczby wypadków miertelnych w kopalniach w gla kamiennego - rys. 6, - liczby wypadków ci kich w kopalniach w gla kamiennego - rys. 7, - liczby wypadków miertelnych i ci kich w kopalniach w gla kamiennego - rys. 8, - wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla (KWK za oga w asna) - rys. 9, - wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla (KWK za oga w asna + fi rmy us ugowe) - rys. 10, - wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla ( w giel kamienny + w giel brunatny ) za oga w asna - rys wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla (w giel kamienny + w giel brunatny ) za oga w asna + fi rmy us ugowe - rys wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna) - rys. 13, - wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna + fi rmy us ugowe) - rys. 14, - wska nik cz sto ci wypadków ogó em na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna) - rys. 15, - wska nik cz sto ci wypadków ogó em na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna + fi rmy us ugowe) - rys. 16.

46 3. Wypadkowość w górnictwie 45 Rys. 1. Liczba wypadków ogó em w górnictwie kopalin podstawowych Rys. 2. Liczba wypadków miertelnych w górnictwie kopalin podstawowych

47 46 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Rys. 3 Liczba wypadków ci kich w górnictwie kopalin podstawowych Rys. 4 Liczba wypadków miertelnych i ci kich w górnictwie kopalin podstawowych

48 3. Wypadkowość w górnictwie 47 Rys. 5 Liczba wypadków ogó em w kopalniach w gla kamiennego Rys. 6 Liczba wypadków miertelnych w kopalniach w gla kamiennego

49 48 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Rys. 7 Liczba wypadków ci kich w kopalniach w gla kamiennego Rys. 8 Liczba wypadków miertelnych i ci kich w kopalniach w gla kamiennego

50 3. Wypadkowość w górnictwie 49 Rys. 9. Wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla (KWK za oga w asna) Rys. 10. Wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla (KWK za oga w asna + fi rmy us ugowe)

51 50 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Rys. 11. Wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla (w giel kamienny + w giel brunatny) za oga w asna Rys. 12. Wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1 mln ton wydobytego w gla (w giel kamienny + w giel brunatny) za oga w asna + fi rmy us ugowe

52 3. Wypadkowość w górnictwie 51 Rys. 13. Wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna) Rys. 14. Wska nik cz sto ci wypadków miertelnych na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna + fi rmy us ugowe)

53 52 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Rys. 15. Wska nik cz sto ci wypadków ogó em na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna) Rys. 16. Wska nik cz sto ci wypadków ogó em na 1000 zatrudnionych (KWK za oga w asna + fi rmy us ugowe)

54 3. Wypadkowość w górnictwie Wypadkowość w podmiotach wykonujących w zakresie swej działalności zawodowej powierzone im czynności w ruchu zakładu górniczego Analiza stanu bezpiecze stwa w podmiotach (fi rm us ugowych) wykonuj cych w zakresie swej dzia alno ci powierzone im czynno ci w ruchu zak adu górniczego wykazuje wzrost ilo ci oddzia ów tych fi rm, jak równie wzrost zatrudnienia w tych fi rmach. W 2001 roku w zak adach górniczych prace wykonywa o 848 oddzia ów fi rm, które zatrudnia y pracowników. W 2007 roku ilo tych oddzia ów wynosi a ju 1760 i zatrudnia y one pracowników. Analiza wypadkowo ci w fi rmach us ugowych w tym okresie wskazuje, e od 2001 roku do 2007 roku liczba wypadków ogó em systematycznie ros a od 362 wypadków ogó em zaistnia ych w 2001 roku do 707 wypadków w 2007 roku. Sinusoidalnie kszta tuje si wypadkowo ci ka i miertelna. Liczba wypadków ci kich od 2002 roku wzrasta a do 2003 roku, kiedy zaistnia o siedem wypadków ci kich. Z kolei od 2004 do 2006 roku liczba wypadków ci kich wynosi a od czterech do pi ciu i spad a do dwóch wypadków ci kich w 2007 roku. Wraz ze wzrostem zatrudnienia w fi rmach us ugowych od 2004 roku wzrasta a liczba wypadków miertelnych od jednego do 21 w 2006 roku by spa do jednego wypadku miertelnego w 2007 roku. W 2006 roku wypadkom miertelnym uleg o 21 pracowników fi rm us ugowych z czego 15 pracowników fi rmy us ugowej GPHU MARD zgin o w katastrofi e w KWK Halemba. Na rysunkach obejmuj cych lata przedstawiono : - ilo oddzia ów fi rm zatrudnionych w ruchu zak adów górniczych - rys. 17, - zatrudnienie w fi rmach us ugowych - rys. 18, - ilo wypadków ogó em w fi rmach us ugowych - rys. 19, - ilo wypadków miertelnych i ci kich, którym ulegli pracownicy fi rm us ugowych - rys. 20. Rys. 17. Ilo oddzia ów fi rm zatrudnionych w ruchu zak adów górniczych

55 54 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Rys. 18. Zatrudnienie w fi rmach us ugowych Rys. 19. Ilo wypadków ogó em w fi rmach us ugowych

56 3. Wypadkowość w górnictwie 55 Rys. 20. Ilo wypadków miertelnych i ci kich, którym ulegli pracownicy fi rm us ugowych 3.5. Wypadkowość w likwidowanych zakładach górniczych Zakres problemów zwi zanych z likwidacj kopal obejmuje zagadnienia dotycz ce prawid owej gospodarki z o em, ograniczenia zagro e naturalnych dla kopal s siednich wraz z odpowiednimi przedsi wzi ciami organizacyjno-technicznymi. Likwidacja kopal by a rozpoczynana generalnie z powodu wyczerpania zasobów lub z przyczyn ekonomicznych. W 2007 roku w likwidowanych zak adach górniczych nie zanotowano wypadków miertelnych i ci kich. Stwierdza si systematyczne zmniejszanie ilo ci likwidowanych zak adów górniczych w Polsce. W 2007 r. prowadzono likwidacj : trzech (podziemnych zak adów górniczych) kopal w gla kamiennego ca kowit, oko o 100 kopal odkrywkowych eksploatuj cych kopaliny podstawowe i pospolite, jednej otworowej kopalni soli, jednej otworowej kopalni siarki, dwudziestu z ó ropy naftowej i gazu ziemnego. W trakcie nadzoru i kontroli szczególn uwag zwracano na zagadnienia rozpoznawania i zwalczania zagro- e zwi zanych z likwidacj zak adów górniczych, ochrony rodowiska i rekultywacji gruntów. Szczególnego nadzoru i kontroli ze strony organów nadzoru górniczego wymaga y prace w zakresie: likwidacji szybów, odprowadzania wód do owych z by ych kopal oraz monitoringu podnoszenia si lustra wody w kopalniach, prowadzenia odmetanowania zrobów by ych kopal, prawid owo ci utrzymania obiektów budowlanych oraz ich zabezpieczenia przed dost pem osób postronnych, zgodnego z dokumentacj prowadzenia robót likwidacyjnych.

57 56 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Charakterystyk ilo ciow wypadkowo ci w likwidowanych zak adach górniczych w latach przedstawiono poni ej na rysunkach ujmuj cych: - wypadki miertelne w likwidowanych kopalniach w gla kamiennego (kolorem niebieskim zaznaczono ilo likwidowanych kopal ) -rys. 21, - wypadki ci kie w likwidowanych kopalniach w gla kamiennego (kolorem niebieskim zaznaczono ilo likwidowanych kopal ) rys. 22. Rys. 21. Wypadki miertelne w likwidowanych kopalniach w gla kamiennego Rys. 22. Wypadki ci kie w likwidowanych kopalniach w gla kamiennego

58 3. Wypadkowość w górnictwie Wypadkowość w dni wolne od pracy oraz w poszczególnych dniach tygodnia. W 2002 roku Prezes Wy szego Urz du Górniczego poleci zintensyfi kowanie inspekcji w dni wolne od pracy. W szczególno ci poleci obj kontrol w a ciwe ob o enie dozoru, a tak e kwalifi kacje pracowników. Ponadto poleci informowa urz dy górnicze o wszystkich pracach wykonywanych w ruchu zak adów górniczych w dni wolne od pracy. W wyniku realizacji tego polecenia liczba wypadków zarówno miertelnych, jak ci kich w dni wolne od pracy uleg a zdecydowanemu zmniejszeniu z ogólnej liczby 11 wypadków miertelnych i 9 ci kich w 2002 roku poprzez pi wypadków miertelnych i dwóch ci kich w roku 2003, trzech wypadków miertelnych i czterech ci kich zaistnia ych w 2004 roku, do jednego wypadku miertelnego i trzech ci kich w 2005 roku. W 2007 roku ilo wypadków miertelnych i ci kich zaistnia ych w dni wolne od pracy wzros a do trzech wypadków miertelnych i pi ciu ci kich, co zwi zane jest z tym, e kopalnie prowadz w dni wolne od pracy wydobycie oraz roboty pomocnicze przy ograniczonej do minimum ilo ci pracowników niezb dnych do wykonania tych zada. Prezes Wy szego Urz du Górniczego poleci, aby w ramach bie cej dzia alno ci inspekcyjnej zwróci uwag na zagadnienia w a ciwego ob o enia brygad wykonuj cych zadania wydobywcze i roboty remontowe w dni wolne od pracy, a informacje w tym zakresie przekazywa na naradach z kierownikami ruchu zak adów górniczych. W dni robocze najwi cej wypadków miertelnych i ci kich zaistnia o we wtorki i czwartki. Dane odno nie wypadkowo ci miertelnej i ci kiej w dni wolne od pracy oraz wypadkowo ci miertelnej w poszczególnych dniach tygodnia przedstawiaj tabele 22 i 23. Tabela 22. Wypadkowo miertelna i ci ka w dni wolne od pracy. WYPADKOWO W DNI WOLNE OD PRACY LICZBA WYPADKÓW MIERTELNYCH W DNI WOLNE OD PRACY SOBOTY NIEDZIELE WI TA Rok Rok Rok Rok LICZBA WYPADKÓW CI KICH W DNI WOLNE OD PRACY Rok Rok Rok Rok

59 58 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Tabela 23. Wypadkowo miertelna w poszczególnych dniach tygodnia. WYPADKOWO MIERTELNA W POSZCZEGÓLNYCH DNIACH TYGODNIA 2007 ROKU PONIEDZIA EK 4 WTOREK 5 RODA 4 CZWARTEK 6 PI TEK 2 SOBOTA 3 NIEDZIELA Grupy wiekowe i stażowe poszkodowanych w wypadkach W 2007 roku wypadkom miertelnym najcz ciej ulegali pracownicy w grupach wiekowych od 31 do 35 lat (6 pracowników, co stanowi ok. 25% poszkodowanych w wypadkach miertelnych) i grupach sta owych powy- ej 16 lat (10 pracowników, co stanowi 42 % poszkodowanych w wypadkach miertelnych). Wypadkom ci kim najcz ciej ulegali pracownicy w przedziale wiekowym lat (7 pracowników, co stanowi 30 % poszkodowanych w wypadkach ci kich) i przedzia ach sta owych powy ej 20 lat (10 pracowników, co stanowi ok. 38,5% poszkodowanych w wypadkach ci kich). Przytoczone powy ej liczby wykazuj, e osobami poszkodowanymi w wypadkach miertelnych i ci kich s pracownicy w wieku powy ej 31 lat i o sta u pracy wynosz cym powy ej 16 lat, co prowadzi do wniosku, e w grupie nara onej na wi ksze ryzyko wypadku miertelnego lub ci kiego znajduj si pracownicy o du ym do wiadczeniu, wykonuj cy prace rutynowo bez zachowania nale ytej ostro no ci. Liczebno poszkodowanych w wypadkach miertelnych i ci kich w roku 2007 wed ug przedzia ów wiekowych i sta owych przedstawiono na poni szych rysunkach: - liczba poszkodowanych w wypadkach miertelnych zaistnia ych w górnictwie w 2007 roku w przedzia ach wiekowych - rys. 23, - liczba poszkodowanych w wypadkach miertelnych zaistnia ych w górnictwie w 2007 roku wed ug sta u pracy - rys. 24, - liczba poszkodowanych w wypadkach ci kich zaistnia ych w górnictwie w 2007 roku w przedzia ach wiekowych - rys. 25, - liczba poszkodowanych w wypadkach ci kich zaistnia ych w górnictwie w 2007 roku wed ug sta u pracy - rys. 26.

60 3. Wypadkowość w górnictwie 59 Rys. 23. Liczba poszkodowanych w wypadkach miertelnych zaistnia ych w górnictwie w roku 2007 w przedzia- ach wiekowych Rys. 24. Liczba poszkodowanych w wypadkach miertelnych zaistnia ych górnictwie w roku 2007 wed ug sta u pracy

61 60 Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2007 roku Rys. 25. Liczba poszkodowanych w wypadkach ci kich zaistnia ych w roku 2007 w przedzia ach wiekowych Rys. 26. Liczba poszkodowanych w wypadkach ci kich zaistnia ych górnictwie w roku 2007 wed ug sta u pracy