Gramatyka języka bengalskiego

Transkrypt

1

2 Gramatyka języka bengalskiego

3 uৎসগর আম র ম ক Mojej Mamie

4 Elżbieta Walter Gramatyka języka bengalskiego Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 2008

5 Do druku opiniowali prof. dr hab. Joanna Sachse dr hab. Marzenna Czerniak-Dro d owicz dr hab. Romuald Huszcza Konsultacja j zykoznawcza dr Dorota Kopci ska Redakcja i korekta Anna Trynkowska Autork rozdzia u 19. jest Anna Trynkowska Ok adka Kinga White Sk ad i amanie Aneta Osipiak Podr cznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy szego Nak ad: 1000 egz. Obj to : 17,5 ark. wyd. Copyright by El bieta Walter and Wydawnictwo Akademickie Dialog 2008 ISBN Wydawnictwo Akademickie DIALOG Anna Parzymies Sp. z o.o Warszawa, ul. Bagno 3 m. 218 tel./faks redakcja@wydawnictwodialog.pl

6 SPIS TREŚCI 5 Spis treści Przedmowa Wykaz skrótów Spis map i ilustracji DZIEJE JĘZYKA BENGALSKIEGO Zasięg występowania i liczba użytkowników języka bengalskiego Nazwa języka Pierwsze gramatyki Rozwój języka bengalskiego Wyodrębnienie się indoaryjskiej grupy dialektów wśród języków indoeuropejskich Okres staroindoaryjski Okres średnioindoaryjski A. Etap najstarszy B. Etap średni C. Etap najmłodszy Powstanie języka bengalskiego Periodyzacja języka bengalskiego A. Okres starobengalski B. Okres średniobengalski Podokres wczesny średniobengalski ( ) Podokres późny średniobengalski ( ) C. Okres nowobengalski Dialekty Dialekty zachodnie A. Terytorium występowania dialektów zachodnich B. Charakterystyczne cechy dialektów zachodnich Dialekty wschodnie A. Terytorium występowania dialektów wschodnich B. Charakterystyczne cechy dialektów wschodnich Style literackie Styl klasyczny Styl potoczny Charakterystyczne cechy stylu potocznego Styl poezji Słownictwo Tatsama A. Ardha-tatsama... 50

7 6 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO Tadbhawa Deśi Wideśi A. Zapożyczenia z okresu średnioindoaryjskiego B. Zapożyczenia perskie C. Zapożyczenia z języków europejskich Zapożyczenia portugalskie Zapożyczenia holenderskie i francuskie Zapożyczenia angielskie Zapożyczenia z języków nowoindyjskich Hybrydy Chronologiczna klasyfikacja zasobów leksykalnych języka bengalskiego Proporcje poszczególnych elementów słownictwa bengalskiego PISMO Rys historyczny Układ znaków pisma bengalskiego Zapis znaków samogłoskowych Wyjątki od zapisu samogłosek Zapis znaków spółgłoskowych Znaki spółgłosek zwartych Znaki spółgłosek półotwartych Znaki spółgłosek szczelinowych Znaki niewystępujące w piśmie sanskryckim Znaki dodatkowe Nazwy podstawowych znaków pisma bengalskiego Nazwy znaków samogłoskowych Nazwy znaków spółgłosek zwartych Nazwy znaków spółgłosek półotwartych Nazwy znaków spółgłosek szczelinowych Nazwy znaków niewystępujących w piśmie sanskryckim Nazwy znaków dodatkowych Znaki niewystępujące w nagłosie absolutnym Ligatury Charakterystyka ogólna Lista najważniejszych bengalskich ligatur (według kolejności znaków pisma bengalskiego) Wzory pisma ręcznego w języku bengalskim Jak należy pisać bengalskie znaki pisma i cyfry FONETYKA Charakterystyka systemu fonetycznego języka bengalskiego... 84

8 SPIS TREŚCI Samogłoski Podział samogłosek ze względu na położenie podniebienia miękkiego Podział samogłosek ze względu na ruchy języka Podział samogłosek ze względu na układ warg Opis samogłosek Spółgłoski Charakterystyka ogólna Podział spółgłosek ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy A. Obstruenty B. Spółgłoski sonorne Podział spółgłosek ze względu na układ wiązadeł głosowych A. Spółgłoski bezdźwięczne B. Spółgłoski dźwięczne C. Spółgłoski nieprzydechowe D. Spółgłoski przydechowe Podział spółgłosek ze względu na miejsce artykulacji A. Spółgłoski wargowe B. Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe C. Spółgłoski przedniojęzykowo-dziąsłowe D. Spółgłoski przedniojęzykowo-zadziąsłowe E. Spółgłoski korono-zadziąsłowe F. Spółgłoski tylnojęzykowo-podniebienne G. Spółgłoski krtaniowe Opis spółgłosek Półsamogłoski Dyftongi Połączenia spółgłoskowe Geminacja spółgłosek Zasady wymowy niektórych ligatur Zasady wymowy ligatur z ma-phalā Zasady wymowy ligatur z ya-phalā Zasady wymowy ligatur z ra-phalā Zasady wymowy ligatur z la-phalā Zasady wymowy ligatur z va-phalā Zasady wymowy ligatury kṣa Zasady wymowy ligatury jña Zasady wymowy ligatur, których pierwszym członem jest znak spółgłoski h Zasady wymowy wisargi ḥ Sylaba

9 8 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO Akcent Najważniejsze zjawiska fonetyczne w języku bengalskim Wstawianie głosek A. Proteza B. Anaptyksa C. Wstawianie samogłosek w wygłosie absolutnym D. Wstawianie ślizgów eufonicznych E. Wstawianie spółgłosek Redukcja głosek A. Redukcja samogłosek Synkopa Apokopa B. Redukcja spółgłosek Redukcja spółgłoski [V] Redukcja spółgłoski [2] Metateza Epenteza Przegłos Upodobnienia A. Upodobnienia wewnątrzwyrazowe samogłoskowe harmonia wokaliczna B. Upodobnienia wewnątrzwyrazowe spółgłoskowe C. Upodobnienia międzywyrazowe D. Reguły sandhi bengalskiego Upodobnienia pod względem dźwięczności Upodobnienia pod względem sposobu artykulacji Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji Mowa a pismo Samogłoski Półsamogłoski Dyftongi Spółgłoski Połączenia spółgłoskowe Podsumowanie MORFOLOGIA Wyraz Morfem Klasyfikacja dystrybucyjna morfemów Klasyfikacja funkcjonalna morfemów Klasyfikacja ze względu na tekstowe warianty morfemów Struktura wyrazów w języku bengalskim Wyrazy rdzenne

10 SPIS TREŚCI Wyrazy pochodne A. Wyrazy rozwinięte B. Wyrazy złożone Klasyfikacja semantyczna wyrazów pochodnych Klasyfikacja afiksów Klasyfikacja diachroniczna Klasyfikacja dystrybucyjna Klasyfikacja formalna Klasyfikacja funkcjonalna A. Pratyaẏ B. Vibhakti Kryteria klasyfikacji części mowy SŁOWOTWÓRSTWO KLASYFIKACJA AFIKSÓW Alternacje morfonologiczne Sposoby tworzenia nowych wyrazów Derywacja A. Sufiksacja Sufiksy bengalskie Sufiksy tworzące rzeczowniki a) Sufiksy pierwotne b) Sufiksy wtórne Sufiksy tworzące przymiotniki a) Sufiksy pierwotne b) Sufiksy wtórne Sufiksy tworzące imiesłowy Sufiksy tworzące przysłówki, przymiotniki i liczebniki od tematów zaimkowych Sufiksy sanskryckie Sufiksy tworzące rzeczowniki a) Sufiksy pierwotne b) Sufiksy wtórne Sufiksy tworzące przymiotniki a) Sufiksy pierwotne b) Sufiksy wtórne Sufiksy tworzące imiesłowy Sufiksy tworzące przysłówki Sufiksy perskie Sposoby tworzenia rzeczowników rodzaju żeńskiego od rzeczowników rodzaju męskiego B. Prefiksacja Prefiksy bengalskie Prefiksy sanskryckie

11 10 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO Prefiksy pochodzenia perskiego i arabskiego Prefiksy angielskie C. Reduplikacja D. Konwersja Kompozycja A. Złożenia determinatywne Tatpurusza Bahuwrihi Awjajibhawa B. Złożenia kopulatywne Dwandwa RZECZOWNIK Wprowadzenie do kategorii rzeczownika Kategoria określoności Sufiksy określoności Kategoria liczby Wykładniki wartości pojedyncza kategorii liczby A. Morfologiczny sposób wyrażania liczby pojedynczej rzeczowników za pomocą sufiksów określoności B. Składniowy sposób wyrażania liczby pojedynczej rzeczowników za pomocą przedimków nieokreśloności Wykładniki wartości mnoga kategorii liczby A. Morfologiczny sposób tworzenia form liczby mnogiej rzeczowników B. Składniowe sposoby tworzenia form liczby mnogiej rzeczowników C. Morfologiczno-składniowe sposoby wyrażania form liczby mnogiej rzeczowników D. Słowotwórcze sposoby wyrażania form liczby mnogiej rzeczowników Kategoria przypadka Przypadki syntetyczne Przypadki analityczne A. Tworzone za pomocą formy rzeczownika w mianowniku i postpozycji B. Tworzone za pomocą formy rzeczownika w przypadku zależnym i postpozycji C. Wykładniki kategorii przypadka w liczbie pojedynczej D. Wykładniki kategorii przypadka w liczbie mnogiej Paradygmaty rzeczowników A. Liczba pojedyncza B. Liczba mnoga

12 SPIS TREŚCI Główne funkcje składniowe przypadków A. Mianownik B. Przypadek dopełnienia C. Dopełniacz D. Miejscownik E. Narzędnik F. Ablatiwus Kategoria rodzaju ZAIMEK Zaimki osobowe Zaimki wskazujące Zaimki nieokreślone Zaimki pytające Zaimki względne Zaimki upowszechniające Zaimki zwrotne Zaimki wzajemnozwrotne Uwagi końcowe PRZYMIOTNIK Podział przymiotników ze względu na funkcję w zdaniu Podział przymiotników ze względu na znaczenie Podział przymiotników ze względu na formę Budowa słowotwórcza przymiotników Stopniowanie przymiotników Stopniowanie analityczne A. Stopień wyższy B. Stopień najwyższy C. Porównywanie D. Konstrukcje porównawcze Stopniowanie syntetyczne Inne cechy przymiotników LICZEBNIK Liczebniki główne Podział liczebników głównych ze względu na budowę A. Liczebniki proste B. Liczebniki złożone Lista bengalskich liczebników głównych złożonych C. Liczebniki zestawione Liczebniki porządkowe Liczebniki ułamkowe Tworzenie ułamków

13 12 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO 9.4. Określanie wartości przybliżonych Procenty Liczebniki zaimkowe Użycie liczebników z sufiksami określoności Wyrażanie dat Wyrażanie działań arytmetycznych CZASOWNIK Typy rdzeni Budowa rdzeni A. Rdzenie pierwotne B. Rdzenie wtórne C. Rdzenie wielosylabowe nieznanego pochodzenia Typy tematów koniugacyjnych czasownika Typy czasowników ze względu na barwę samogłoski tematu Czasowniki kauzatywne Budowa morfemowa czasowników kauzatywnych Stopnie kauzacji Funkcje składniowe i semantyczne Finitywne formy czasownika Budowa osobowych form czasownika Kategoria osoby Kategoria czasu A. System czasów B. Sufiksy osoby C. Sposoby negacji osobowych form czasownika D. Budowa i użycie czasów trybu oznajmującego Czas teraźniejszy prosty Budowa Funkcje znaczeniowe Funkcje gramatyczne Czas teraźniejszy ciągły Budowa Funkcje znaczeniowe Czas teraźniejszy dokonany Budowa Funkcje znaczeniowe Czas przeszły prosty Budowa Funkcje znaczeniowe Czas przeszły ciągły Budowa Funkcje znaczeniowe

14 SPIS TREŚCI 13 Czas przeszły dokonany Budowa Funkcje znaczeniowe Czas przeszły frekwentatywny Budowa Funkcje znaczeniowe Funkcje gramatyczne Czas przyszły prosty Budowa Funkcje znaczeniowe Funkcje gramatyczne Czas przyszły ciągły Budowa Funkcje znaczeniowe Czas przyszły dokonany Budowa Funkcje znaczeniowe Kategoria trybu A. Tryb oznajmujący B. Tryb rozkazujący Czas teraźniejszy trybu rozkazującego Budowa Funkcje znaczeniowe Użycie optatywne Czas przyszły trybu rozkazującego Budowa Funkcje znaczeniowe Kategoria strony Czasowniki przechodnie Czasowniki nieprzechodnie A. Strona czynna B. Strona bierno-czynna C. Strona bierna Sposoby tworzenia strony biernej D. Strona neutralna Strona neutralna właściwa Strona neutralna dopełniaczowa Strona neutralna obligatoryjna E. Podsumowanie Czasowniki nieregularne A. Czasowniki o więcej niż dwóch tematach Czasownik āsā

15 14 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO Czasowniki deoẏā i neoẏā Czasowniki o temacie z dyftongiem B. Czasownik supletywny C. Czasowniki defektywne Czasownik āch Funkcje czasownika āch Funkcja absolutna a) Znaczenie egzystencjalne b) Znaczenie lokatywne c) Znaczenie posesywne Funkcja łącznikowa Konstrukcje modalne Przeczenie Czasownik na Funkcje czasownika na Czasownik baṭ Zestawienia czasownikowe A. Zestawienia rzeczownikowo-czasownikowe B. Zestawienia przymiotnikowo-czasownikowe C. Zestawienia dźwiękonaśladowczoi impresywno-czasownikowe D. Zestawienia hybrydyczne E. Zestawienia bezokolicznikowo-czasownikowe Zestawienia bezokolicznikowo-czasownikowe z czasownikami modalnymi Czasowniki wyrażające intencje podmiotu Czasowniki wyrażające przyzwolenie Czasowniki wyrażające możliwość, umiejętność Czasowniki wyrażające upodobanie, miłość Czasowniki wyrażające konieczność, nakaz, powinność, przymus Zestawienia bezokolicznikowo-czasownikowe z czasownikami fazowymi F. Zestawienia imiesłowowo-czasownikowe czasowniki złożone Typy modyfikatorów Najważniejsze czasowniki modyfikujące Funkcje znaczeniowe czasowników modyfikujących Nieosobowe formy czasownika Imiesłów dokonany A. Sposób tworzenia B. Funkcje składniowe C. Funkcje gramatyczne

16 SPIS TREŚCI Imiesłów niedokonany A. Sposób tworzenia B. Funkcje składniowe C. Funkcje gramatyczne D. Funkcje semantyczne Imiesłów przysłówkowy współczesny Imiesłów warunkowy A. Sposób tworzenia B. Funkcje Bezokolicznik A. Funkcje składniowe Rzeczownik odsłowny A. Sposób tworzenia B. Rzeczowniki odsłowne zakończone na -ā, -oẏā, -no Cechy czasownikowe Cechy rzeczownikowe C. Rzeczownik odsłowny zakończony na -bā D. Konstrukcje modalne Imiesłów przymiotnikowy uprzedni A. Funkcje składniowe Imiesłowy sanskryckie PRZYSŁÓWEK Typy przysłówków ze względu na określaną część mowy Typy przysłówków ze względu na znaczenie Klasyfikacja przysłówków ze względu na budowę Sposoby tworzenia przysłówków pochodnych A. Sufiksacja B. Reduplikacja C. Konwersja D. Inne sposoby Stopniowanie przysłówków POSTPOZYCJA Podział postpozycji ze względu na pochodzenie Postpozycje podstawowe Postpozycje pochodne A. Postpozycje odrzeczownikowe B. Postpozycje odczasownikowe Postpozycje pochodzenia obcego Postpozycje tworzące analityczne formy przypadków Postpozycje złożone Klasyfikacja postpozycji ze względu na znaczenie Uwagi końcowe

17 16 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO 13. SPÓJNIK Klasyfikacja spójników Spójniki pojedyncze A. Spójniki współrzędne B. Spójniki podrzędne Spójniki korelatywne PARTYKUŁA Klasyfikacja partykuł Partykuły potwierdzające Partykuły zaprzeczające Partykuły pytajne Partykuły emfatyczne WYRAZY DŹWIĘKONAŚLADOWCZO-IMPRESYWNE Podział wyrazów dźwiękonaśladowczo-impresywnych Budowa wyrazów dźwiękonaśladowczo-impresywnych Funkcje wyrazów dźwiękonaśladowczo-impresywnych WYKRZYKNIK Podział wykrzykników ze względu na funkcję Wykrzykniki wyrażające stany emocjonalne Wykrzykniki wyrażające przejawy woli KONSTRUKCJE PODWÓJNE Klasyfikacja konstrukcji podwójnych Reduplikacje zupełne Funkcje gramatyczne A. Wyrażanie liczby mnogiej B. Wyrażanie czynności równoczesnej Funkcje semantyczne A. Wyrażanie powtarzalności B. Wyrażanie niepewności i zamiaru Funkcje słowotwórcze A. Osłabienie znaczenia B. Wzmocnienie znaczenia Konstrukcje ze słowem echem Konstrukcje z reduplikacją rdzenia Reduplikacje z prefiksami Pary wyrazów Typy par wyrazów ze względu na znaczenie A. Złożenia wyrazów bliskoznacznych lub synonimicznych B. Złożenia wyrazów przeciwstawnych Reguły budowy par wyrazów A. Reguły fonetyczne

18 SPIS TREŚCI 17 B. Reguły pozafonetyczne SKŁADNIA Definicja zdania Klasyfikacja wypowiedzeń Kryterium semantyczne Kryterium formalne Zdanie pojedyncze Typy zdań pojedynczych Szyk zdania Struktura zdania pojedynczego A. Grupa podmiotu Podmiot Podmiot gramatyczny Podmiot logiczny Miejsce podmiotu w zdaniu B. Grupa orzeczenia Orzeczenie Typy orzeczeń złożonych Sposoby łączenia orzeczenia z podmiotem Miejsce orzeczenia w zdaniu Dopełnienie Miejsce dopełnienia w zdaniu Okolicznik Okolicznik czasu Okolicznik miejsca Okolicznik sposobu Okolicznik stopnia i miary Okolicznik celu Okolicznik przyczyny Okolicznik przyzwolenia Miejsce okoliczników w zdaniu C. Przydawka Przydawka przymiotna Przydawka rzeczowna Miejsce przydawki w zdaniu Wypowiedzenia złożone Zdania złożone podrzędnie A. Klasyfikacja ze względu na wskaźniki zespolenia B. Klasyfikacja ze względu na znaczenie C. Typy zdań składowych podrzędnych Zdania podmiotowe Zdania orzecznikowe

19 18 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO Zdania przydawkowe Zdania dopełnieniowe Zdania dopełnieniowe względne Zdania dopełnieniowe spójnikowe Zdania dopełnieniowe bezspójnikowe Podsumowanie Zdania okolicznikowe Zdania okolicznikowe czasu Zdania okolicznikowe miejsca Zdania okolicznikowe sposobu Zdania okolicznikowe stopnia i miary Zdania okolicznikowe celu Zdania okolicznikowe przyczyny Zdania okolicznikowe warunku Okresy warunkowe w języku bengalskim Zdania okolicznikowe przyzwolenia D. Imiesłowowe równoważniki zdań podrzędnych jako składniki wypowiedzeń złożonych Imiesłowowy równoważnik zdania czasowego Imiesłowowy równoważnik zdania sposobowego Imiesłowowy równoważnik zdania przyczynowego Imiesłowowy równoważnik zdania warunkowego Imiesłowowy równoważnik zdania przyzwalającego Wypowiedzenia złożone współrzędnie A. Zdania łączne B. Zdania rozłączne C. Zdania przeciwstawne D. Zdania wynikowe Zdania wielokrotnie złożone Mowa niezależna i mowa zależna Główne cechy składni bengalskiej RÓŻNICE POMIĘDZY STYLEM POTOCZNYM I KLASYCZNYM (Anna Trynkowska) Różnice fonetyczne Różnice leksykalne Różnice morfologiczne Rzeczowniki Zaimki A. Zaimki osobowe B. Zaimki wskazujące C. Zaimki nieokreślone D. Zaimki pytające

20 SPIS TREŚCI 19 E. Zaimki względne Przymiotniki A. Stopniowanie przymiotników B. Rodzaj żeński przymiotników Czasowniki A. Formy osobowe Tryb oznajmujący Czas teraźniejszy prosty Czas teraźniejszy ciągły Czas teraźniejszy dokonany Czas przeszły prosty Czas przeszły ciągły Czas przeszły dokonany Czas przeszły frekwentatywny Czas przyszły prosty Czas przyszły ciągły Czas przyszły dokonany Tryb rozkazujący Czas teraźniejszy Czas przyszły Strona bierna B. Formy nieosobowe Różnice składniowe Teksty w stylu klasycznym i potocznym zestawienie i porównanie BIBLIOGRAFIA

21 20 GRAMATYKA JĘZYKA BENGALSKIEGO