Konferencja: Efekty wdrażania nowego modelu gospodarowania odpadami komunalnymi Płońsk maj 2014 r.

Transkrypt

1 Konferencja: Efekty wdrażania nowego modelu gospodarowania odpadami komunalnymi Płońsk maj 2014 r. ASPEKTY EKONOMICZNE I UWARUNKOWNIA EKOLOGICZNE GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI. (materiały na Konferencję w Płońsku maja 2014r.) Dariusz Matuszewski Prezes PGK w Płońsku Zarządzanie odpadami stanowi jeden z trudniejszych problemów środowiskowych i gospodarczych. Przyczyn tego jest wiele. Należą do nich: 1. Dużą różnorodność odpadów powstających w działalności gospodarczej i bytowej społeczeństwa i rozdrobnienie miejsc ich powstawania. 2. Coraz większa ilość odpadów wraz z rozwojem cywilizacyjnym. 3. Słusznie zaostrzane wymagania dotyczące ograniczenia składowania odpadów. 4. Wysokie wymagania stawiane dla technologii przerobu odpadów wynikające z konieczności skutecznego ich zagospodarowania. 5. Wysokie koszty budowy instalacji przerobu odpadów oraz składowisk balastu. 6. Wysokie koszty zbiórki odpadów. 7. Wysokie wymagania stawiane jakości odpadów przekazywanych do dalszego zagospodarowania. Ekonomiczne aspekty gospodarowania odpadami można rozpatrywać w trzech płaszczyznach: 1. Racjonalności funkcjonowania całego systemu gospodarki odpadami zgodnego z założeniami i celami przyjętymi w planach gospodarki odpadami. 2. Efektywności podmiotów zajmujących się gospodarką odpadami komunalnymi. 3. Efektywności finansowej i ekonomicznej inwestycji w gospodarce odpadami komunalnymi.

2 Racjonalne gospodarowanie odpadami musi uwzględniać przestrzeganie zasad jakie zawarte są w Ustawie o odpadach: zapobieganie powstawania odpadów lub ograniczanie ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, przygotowanie do ponownego użycia i recykling, odzysk odpadów do ich wykorzystania gospodarczego, unieszkodliwianie odpadów pozostałych w sposób zapewniający szeroko rozumiana ochronę środowiska, stosowanie zasady bliskości w przekazywanie odpadów do odzysku lub unieszkodliwienia, Wymagana efektywność ekonomiczna podmiotów zajmujących się gospodarką odpadami wynika z braku możliwości dofinansowywania ich działalności, która zagrażałaby postępowi oraz wolnej konkurencji. Brak środków na wymagane inwestycje i modernizacje ograniczy jakość obsługi odbiorców nie tylko w systemie odbioru odpadów ale i ich zagospodarowania. Efektywność finansowa i ekonomiczna dla inwestycji w gospodarce odpadami komunalnymi powinna być uwzględniona od samego początku procesu inwestycyjnego. A ta wymaga wiedzy o przewidywanych wymaganiach oraz ilości i rodzaju odpadów jakie będą podlegały zagospodarowaniu. Obowiązująca w państwach członkowskich Unii Europejskiej zasada zanieczyszczający płaci wymaga aby, wytwórca odpadów ponosił koszty ich zagospodarowania, ale muszą to być koszty uzasadnione i nie zawierać takich, których można uniknąć. Prowadzenie gospodarki odpadami na wysokim poziomie a taki jest wymagany obecnie (niezależnie jaka jest rzeczywista praktyka) wymaga poniesienia dużych wydatków inwestycyjnych i ponoszenia bieżących wydatków eksploatacyjnych. Wydatki inwestycyjne zależą od: możliwości pozyskania środków finansowych bezzwrotnych oraz kredytu i jego oprocentowanie, możliwości wykorzystania obiektów istniejących, wielkości realizowanych inwestycji, sposobu, w jaki inwestycje są realizowane, zastosowanych technologii,

3 standardu realizacji inwestycji. Wydatki eksploatacyjne należy rozdzielić na dwie grupy: 1. Wydatki związane z eksploatacją zakładów zagospodarowania odpadów w tym zakładów mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów zmieszanych, sortowni i kompostowni odpadów zebranych selektywnie, zakładów produkcji paliw alternatywnych, składowisk. Są one częściowo powiązane z poniesionymi wydatkami inwestycyjnymi (np. wysokość amortyzacji), zastosowaną technologią, rodzajem odpadów jakie są dowożone, poziomem odzysku, możliwością zbytu oraz uzyskiwanych cen za odpady odzyskiwane dla ponownego gospodarczego wykorzystania. 2. Wydatki związane bezpośrednio z odbiorem odpadów od wytwórców, które zależą od: ilości wytwarzanych odpadów, rodzaju wytwarzanych odpadów, rozmieszczenia wytwórców odpadów w terenie, jakości obsługi wytwórców odpadów (systemu zbiórki, częstotliwości odbioru, wyposażenia w pojemniki, wymagań stawianych wyposażeniu pojazdów w urządzenia do bieżącej kontroli świadczonych usług), wielkości firm wywozowych (poziom jednostkowych kosztów stałych), odległości baz firm wywozowych od terenów obsługiwanych, odległości miejsca zbiórki odpadów od zakładów ich zagospodarowania, poziomu płac. PGK w Płońsku zajmuje się odbiorem i zagospodarowaniem odpadów, dlatego mamy rozeznanie, jaki jest udział poszczególnych rodzajów kosztów w całkowitych kosztach odbioru i zagospodarowania odpadów. Aby nie zarzucać Państwa niepotrzebnie nadmierną ilością liczb podam podstawowe tylko informacje w formie skrótowej. Prowadzona działalność w branży odpadowej rozdzielona jest organizacyjnie i kosztowo na działalność odbioru odpadów oraz działalność zagospodarowania odpadów.

4 W działalności odbioru odpadów rozdzielamy koszty na obsługę miasta Płońsk oraz pozostałych gmin. W Zakładzie Zagospodarowania Odpadów rozdzielamy koszty z podziałem na sortownię i kompostownię oraz składowisko. Koszt sortowani i kompostowni stanowi 73%, a koszt składowiska 27% kosztów całkowitych ZZO. W całym ZZO udział najważniejszych kosztów przedstawia się następująco: 1. Koszty pracownicze 31%. 2. Amortyzacja 19% 3. Materiały, energia, paliwo 13%. 4. Opłata marszałkowska za składowanie odpadów 7,5% w całości kosztów, ale 34% w kosztach składowiska. 5. Koszty zagospodarowania odpadów poza ZZO 6% z tendencją rosnącą. 6. Naprawy i remonty 6% 7. Podatki i ubezpieczenia 3,5%. 8. Pozostałe koszty (w tym ogólne) 14%. Podział koszów odbioru odpadów podaję za pierwsze 4 m-ce br. (pomijam rok ubiegły, który był okresem wdrażania systemu i część kosztów ponoszona była jednorazowo, a więc nie jest odzwierciedleniem koszów normalnej eksploatacji). 1. W kosztach całkowitych koszt zagospodarowania odpadów wynosi ponad 50% kosztów. 2. Koszt odbioru i transportu (50% kosztów) rozkłada się na poszczególne ich rodzaje w sposób następujący: - koszty pracownicze 38%, - paliwo 20%, - remonty i naprawy 8%, - amortyzacja 7%, - prowadzenie PSZOK (3% ). Koszt odbioru 1 tony odpadów w Płońsku są o 10% niższe od kosztów ponoszonych przy odbiorze odpadów z pozostałych obsługiwanych przez Spółkę terenów, ale uwzględniając takie same koszty zagospodarowania, koszty samego zbierania 1 t odpadów są wyższe ok. 20%. Natomiast ilość odpadów z Płońska ( osób i pozostali) jest tylko 6% mniejsza niż z terenów wiejskich ( osób + pozostali). W samych gminach również występuje

5 duża rozbieżności w ilości odbieranych odpadów liczona na mieszkańca, i wynosi nawet 40%. Gminy mają wpływ na ponoszone koszty zagospodarowania odpadów i powinny analizować jak wymagania określone w przetargach na odbiór odpadów wpłyną na oferowane ceny. Szczególnie dotyczy to gmin o znacznie rozdrobnionej zabudowie, gdzie koszty dojazdu po często niewielkie ilości odpadów są bardzo wysokie. Pierwsza tura przetargów na odbiór i zagospodarowanie odpadów charakteryzowała się bardzo dużymi rozbieżnościami cenowymi. Moim zdaniem było kilka przyczyn tego stanu: 1. Bardzo duże rozbieżności w wymaganiach stawianych przez różne gminy. 2. Brak możliwości rzetelnej wyceny usług przez oferentów. 3. Przekonanie oferentów, że uda się ominąć częściowo system i zagospodarować odpady inaczej-taniej, niż wynika to z planu gospodarki odpadami. 4. Dopuszczenie do odbioru odpadów słabo wyposażonych i mało efektywnych, ale za to tańszych zakładów zagospodarowania odpadów. 5. Funkcjonowanie jeszcze wielu decyzji na zagospodarowanie odpadów nie mających wiele wspólnego z ekologią (np. tzw. rekultywacje terenów zdegradowanych). 6. Walka cenowa o zdobycie rynku. Jestem przekonany, że niewiele firm przy uzyskanych cenach osiąga odpowiednią efektywność ekonomiczną, a większość ponosi straty, które w niektórych przypadkach spowodowały nawet rezygnację ze świadczenia usług. Druga, a może dopiero trzecia tura przetargów, gdy rynek odpadów się ustabilizuje, pokaże jak wymagania stawiane przed oferentami przez przepisy państwowe i przez gminy przełożą się na oferowane w przetargach ceny. Wydaje mi się, że nastąpi ich znaczny wzrost. Bardzo duży wpływ na koszty funkcjonowania systemu ma oczywiście Państwo, które wydając ustawy i rozporządzenia dyktuje wymagania zagospodarowania odpadów, które przekładają się na ponoszone koszty. Niekiedy uzyskanie wymaganych efektów ekologiczne wymaga poniesienia bardzo dużych wydatków inwestycyjnych i eksploatacyjnych. Mówiąc o aspekcie ekonomicznym w gospodarce odpadami należy podkreślić, że uzyskane wpływy ze sprzedaży odzyskanych z odpadów materiałów do dalszego

6 wykorzystania gospodarczego nie są w stanie pokryć kosztów funkcjonowania Zakładów zagospodarowania. Obecnie w ZZO w Płońsku wpływy ze sprzedaży surowców wtórnych pokrywają ok.25 % kosztów całkowitych. Na początku funkcjonowania ZZO stopień pokrycia kosztów wpływami ze sprzedaży był mniejszy i wynosił ok.15. Obecny wzrost wynika z doposażenia Sortowni w nowoczesny sprzęt (automaty sortownicze, wzrost umiejętności pracowników oraz zwiększenie ilości czystego surowca zbieranego selektywnie i jest osiągnięty pomimo spadku cen surowców wtórnych co wiąże się z ich dużą podażą. Podsumowując aspekt ekonomiczny gospodarowania odpadami należy stwierdzić, że będzie on coraz bardziej brany pod uwagę przez oferentów, którzy po kilku miesiącach funkcjonowania systemu zdobyli już niezbędną wiedzę do prawidłowego wykonania kalkulacji. Oferowanie cen zaniżonych dla opanowania rynku będzie się stopniowo zmniejszało. Aspekty ekologiczne gospodarki odpadami. Gospodarka odpadami musi uwzględniać politykę ekologiczną państwa polskiego określoną na lata z perspektywą do roku 2016 przyjętą uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyjęcia dokumentu (M.P. Nr 34, poz. 501). Dokument określa cele i priorytety ekologiczne, a także wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowiska. Celami tymi są: a) osiągnięcie do 31 grudnia 2014 r. odzysku na poziomie minimum 60% oraz recyklingu na poziomie minimum 55 % odpadów opakowaniowych, b) sukcesywne ograniczanie masy składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, począwszy od 75% w 2010 r., poprzez 50% w 2013, aż do osiągnięcia w roku 2020 poziomu 35 % w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r., c) zebranie w 2012 r. 25 % zużytych baterii i akumulatorów przenośnych, a w 2016 r. osiągnięcie poziomu zbierania 45 % tych odpadów, d) zebranie w skali roku 4 kg na mieszkańca zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (pochodzącego z gospodarstw domowych).

7 Ponadto w Polityce ekologicznej Państwa wskazano cele średniookresowe do 2016 r., m.in.: a) utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju (mniej odpadów na jednostkę produktu, mniej opakowań, dłuższy okres życia produktu), b) zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, c) eliminacja składowania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, d) pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania i demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji, e) takie zorganizowanie systemu preselekcji, sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej niż 50% w stosunku do odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych. Dyrektywa 2008/98/WE w sprawie odpadów, podstawowy w tej dziedzinie akt prawa UE, określiła pożądaną hierarchię postępowania z odpadami. Wynika z niej, że najważniejsze jest zapobieganie powstawaniu odpadów, następnie ponowne ich użycie, a w dalszej kolejności recykling lub inne procesy odzysku (np. spalanie z wykorzystaniem energii). Ostatnim w tej hierarchii, najmniej pożądanym sposobem jest unieszkodliwianie odpadów, np. przez ich składowanie na wysypisku. Wprowadzeniu tej hierarchii w życie służą wskazane w dyrektywie konkretne cele dotyczące recyklingu lub redukcji składowania. Jednym z nich jest obowiązek osiągnięcia w roku 2020 poziomu recyklingu i ponownego użycia w wysokości co najmniej 50% masy takich frakcji odpadów komunalnych, jak papier, metale, tworzywa sztuczne i szkło. Innym istotnym zobowiązaniem (wynikającym z dyrektywy 99/31/WE w sprawie składowania odpadów) jest stopniowe ograniczanie deponowania na wysypiskach odpadów ulegających biodegradacji: gminy miały obowiązek uzyskania do lipca 2013 r. poziomu składowania tego rodzaju odpadów wynoszącego nie więcej niż 50% ich ilości wytworzonej w roku bazowym 1995 (w lipcu 2020 r. poziom ten nie powinien być wyższy niż 35%). Gospodarka odpadami komunalnymi nie może być ograniczona wyłącznie do sprawnego odbioru odpadów i segregacji u źródła. Wyzwaniem jest dalsze ich zagospodarowanie. Odzyskanie z odpadów zbieranych selektywnie jednorodnych frakcji odpadów do wykorzystania gospodarczego i ich dalsze

8 zagospodarowanie, wydobycie z odpadów frakcji palnych i ich zagospodarowanie a szczególnie frakcji o bardzo niskiej kaloryczności ( patrz zakaz składowania frakcji o kaloryczności powyżej 6000kJ/kg), skuteczne unieszkodliwienie frakcji biodegradowalnych, znalezienie odpowiednich terenów i wybudowanie składowisk ( nawet gdy powstaną spalarnie takie miejsca będą potrzebne a wymagania dla składowania odpadów pozostałych po spaleniu są znacznie wyższe od tych dla składowisk balastu. Do tego duża niestabilność panująca na rynku, częste przetargi uniemożliwiająca racjonalne podejmowanie decyzji o inwestycjach, nacisk społeczny na obniżanie cen przy zwiększaniu wymagań stopnia obsługi i zagospodarowania odpadów. Podsumowanie. Aspekt ekonomiczny jest w gospodarce odpadami odgrywa taka samą rolę jak w innych dziedzinach działalności gospodarczej. Jest on nierozerwalnie powiązany z wymaganiami ekologicznymi, które dyktują poziom ponoszonych kosztów dla ich wypełnienia. Do państwa i gmin, decydentów w zakresie wymagań odbioru i zagospodarowania odpadów, należy przewidywanie kosztów swoich decyzji dla społeczeństwa- wytwórcy odpadów, które musi za ich utylizacje zapłacić.