Przemówienie Przewodniczącego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich prof. zw. dr. hab. Wiesława Banysia

Transkrypt

1 Przemówienie Przewodniczącego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich prof. zw. dr. hab. Wiesława Banysia Tradycja i nowoczesność, czyli o nowej społecznej odpowiedzialności uniwersytetów Jubileusz 650-lecia powstania Uniwersytetu Jagiellońskiego, z jego wielowiekowym rodowodem w służbie nauki i nauczania, nasuwa szereg refleksji o charakterze zasadniczym: czym jest uniwersytet? Jaka jest jego misja w kulturze, w społeczeństwie, w rozwoju cywilizacyjnym? Jaka jest współcześnie rola uczelni wyższych i jaki model uniwersytetu wychodzi naprzeciw współczesnym oczekiwaniom społecznym? Jaka jest kulturotwórcza rola uniwersytetów w przestrzeni miejskiej? Odpowiedź na tak postawione pytania nie wydaje się łatwa i jednoznaczna, co bardzo dobrze pokazały dyskusje w trakcie zorganizowanego przez Uniwersytet Jagielloński w marcu 2014 roku Kongresu Kultury Akademickiej. Dzisiejsze uniwersytety nie są już przysłowiowymi wieżami z kości słoniowej, niedostępnymi dla zwykłego, przeciętnego zjadacza chleba, otwartymi tylko dla wybranych. Nowoczesna uczelnia XXI wieku współpracuje także z szeroko rozumianym otoczeniem. Model uniwersytetu odpowiedzialnego, któremu chcę poświęcić tę krótką refleksję, zakłada właśnie otwarcie się uczelni na otoczenie społeczne, jeszcze bardziej intensywną pracę na rzecz innych. Uniwersytety współczesne muszą, poza wykonywaniem możliwie najlepiej swoich oczywistych funkcji podstawowych, tradycyjnie uznawanych, jak uniwersalna nauka i holistyczna edukacja, nieustannie rozszerzać sferę własnego oddziaływania, wychodzić poza swoje mury, aby budować wielorakie i zróżnicowane powiązania z instytucjami i organizacjami. Powinny pojawić się w placówkach edukacyjnych, patronować projektom kulturalnym, inicjować i angażować się w istotne debaty, aby stwarzać klimat dla dynamicznej kreatywności. 13

2 Jubileusz 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego Uniwersytet odpowiedzialny, realizujący nową służebność społeczną, dąży do wyławiania talentów już na etapie szkolnej edukacji, dając szansę jak najpełniejszego rozwoju, pogłębiania pasji oraz ciekawości do poznawania świata. Przysłuży się to nie tylko uniwersytetowi, stanie się także promocją miasta, zaktywizuje mieszkańców, wzbogacając ofertę twórczego spędzania czasu w mieście akademickim. Uniwersytety odpowiedzialne muszą pobudzać i rozwijać kreatywność nie tylko studentów i uczonych, ale też rozwijać kreatywność miejsc miast i regionów, także po to, by nie dopuścić do drenażu mózgów i odpływu talentów. Dzięki temu, że uniwersytet myśli inaczej, thinks different, nieschematycznie, staje się outside the box jest w stanie wizjonersko wskazywać kierunki działań, nie tyle starać się przewidywać przyszłość, czy się do niej dostosowywać, co ją tworzyć w tym nowe potrzeby i nowe zawody, nową jakość. To właśnie wokół uniwersytetu o nowej służebności w XXI wieku będzie się konstytuować jeszcze większa akademicka synergia i kreatywność miast oraz regionów. Integracja i współpraca Uniwersytety od zawsze, będąc ośrodkami spotkań i dyskusji, są elementem integrującym i konsolidującym nie tylko środowisko akademickie, ale także jego zewnętrzne otoczenie. Ta rola uniwersytetu, jako ośrodka integrującego, jest dla mnie jednym z kluczowych zadań, jakie stoją w najbliższym czasie przed naszymi uczelniami. Ogromny potencjał ludzki, naukowy i dydaktyczny, jaki reprezentują uniwersytety i inne szkoły wyższe, powinien być jeszcze bardziej wykorzystywany w aktywnej, partnerskiej współpracy przez samorządy i władze regionu do podejmowania wspólnych wyzwań oraz przedsięwzięć w coraz bardziej zglobalizowanym i konkurencyjnym świecie, aby stworzyć jak najlepsze warunki życia oraz pracy w naszych miastach, we współczesnym społeczeństwie wiedzy. Oczywiście, integrująca rola uniwersytetu z konieczności wykracza poza jego granice; już teraz na przykład nasze intensywne rozmowy pozwoliły nam na aktywny udział w stworzeniu Strategii dla Rozwoju Polski Południowej w obszarze województw małopolskiego i śląskiego do roku Tylko ten sposób działania konsolidacji naszych możliwości, integracji, wzajemnego wspierania się, synergii działań i wpływów umożliwi nam wszystkim uzyskanie nowej pozycji w coraz bardziej złożonym świecie i uzyskanie wartości dodanej, będącej funkcją najlepszych elementów współpracujących środowisk. Proces ten widać w naszych miastach akademickich, a szczególnie w Krakowie. Brytyjski think tank Globalization and World Cities (GaWC), badający wzajemne stosunki pomiędzy miastami świata w kontekście globalizacji, uznał to królewskie miasto za metropolię globalną (High Sufficiency), czyli miejsce mające międzynarodowy zakres oddziaływania w dziedzinie ekonomicznej, kulturalniej i politycznej. Niewątpliwie miasto i jego mieszkańcy stanowią naturalną przestrzeń dla wszystkich typów uczelni wyższych, zarówno humanistycznych, technicznych, ekonomicznych, medycznych, rolniczych, pedagogicznych, jak i artystycznych czy sportowych. Głównym zadaniem szkolnictwa wyższego jest 14

3 bowiem kształcenie przyszłych elit, formowanie twórczych postaw, przygotowanie wykwalifikowanych kadr zdolnych do funkcjonowania w innowacyjnej gospodarce, a przez to aktywne tworzenie swojego otoczenia pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych, wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, wzmacnianie potencjału społeczności lokalnych oraz podwyższanie ich kwalifikacji co od zawsze zresztą mieściło się w misji szkół wyższych. Przypominali o tym rektorzy uniwersytetów europejskich, zgromadzeni w Bolonii na obchodach 900-lecia najstarszego uniwersytetu w Europie. W Wielkiej Karcie Uniwersytetów Europejskich zapisali oni m.in.: (...) narody i państwa powinny lepiej uświadomić sobie rolę, jaką przyjdzie pełnić uniwersytetom w zmieniającym się i coraz bardziej międzynarodowym społeczeństwie. Rolą uczelni jest bycie intelektualnym, badawczym, edukacyjnym oraz kulturalnym zaczynem tworzenia i centrum każdej aglomeracji. Szkoły wyższe, w szczególności uniwersytety, stanowią bowiem esencję miasta stają się jego mózgiem i sercem, tworzą rdzeń przyszłościowego Creative and Smart City. Współczesne miasto to dynamiczna sfera wielopoziomowych przemian, gdzie łączy się tradycję z myśleniem przyszłościowym stąd rola uczelni jest w nich kluczowa. Władze regionu powinny jeszcze lepiej wykorzystywać potencjał intelektualny szkół wyższych i traktować społeczność akademicką i jej infrastrukturę jako szansę na szybszy rozwój. Uczelnie bowiem to nie tylko dydaktyka, laboratoria badawcze, inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu wiedzy itp., wokół nich powstają parki naukowo-technologiczne, rozwija się przedsiębiorczość akademicka. Otoczenie społeczno-gospodarcze i uczelnie są zależne od siebie i wzajemnie się stymulują. Aby tak było, powinniśmy właśnie skupiać, a nie rozpraszać, funkcje akademickie w regionach. Musimy budować wspólną, akademicką przestrzeń zintegrowaną z tkanką miasta, otwartą, służącą mieszkańcom we wzmacnianiu ich potencjału edukacyjnego, wyrównywaniu szans edukacyjnych i zawodowych, sprzyjającą włączeniu społecznemu. Założenia te wpisują się także w politykę Strategii Europa 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, a przede wszystkim w jej inicjatywy przewodnie, tj. w nowoczesność, otwartość, innowacyjność. Dla wspomagania osiągania celów społecznych ważne jest również przywracanie funkcji społeczno-gospodarczych oraz nadawanie nowych funkcji akademickich, edukacyjnych i kulturalnych terenom zdegradowanym. Poprzez szeroką partycypację społeczną, wspólne działania instytucji publicznych uczelni, samorządów terytorialnych, organizacji pozarządowych, a także społeczności lokalnych, możemy rewitalizować nasze miasta nie tylko i nie tyle w sensie dosłownym, co i przenośnym, bo rewitalizacja to także stan umysłu. Pojmuję to jako zapobieganie społecznym zjawiskom kryzysowym oraz przeciwdziałanie degradacji, każdego typu, przestrzeni zurbanizowanej. Jubileusz 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego 15

4 Jubileusz 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego Zmieniamy nasze otoczenie Wytyczanie nowych wizji i kierunków myślenia oraz działania, które jest inherentną cechą uniwersytetu, związane jest z aktywnym tworzeniem i przekształcaniem rzeczywistości oraz z gotowością na zmiany. Nowe czasy coraz bardziej zglobalizowany i konkurencyjny świat tworzą nowe wyzwania i potrzebę bycia kreatywnym. Kreatywność jest dziś najbardziej pożądaną wartością w każdym obszarze, poszukiwaną cechą ludzką i przestrzenną, stając się pojęciem-kluczem w każdej dyscyplinie naukowej. Z niej rodzi się różnorodność teorii i wielość praktyk, innowacyjność i przedsiębiorczość jednym słowem postęp. W skoku cywilizacyjnym uczelnie odgrywają ogromną rolę, w wielu miejscach są fundamentem kreatywności. Obecność prężnych ośrodków akademickich jest źródłem przewagi konkurencyjnej w funkcjonowaniu miast, regionów i krajów. Tak kształtowała się na przykład Dolina Krzemowa, której rozwój nie byłby możliwy bez Stanford University. Nie jest to oczywiście proste przełożenie obecność uniwersytetów nie przyniesie natychmiast wzrostu kreatywnego regionu, nie przełoży się od razu na absorbowanie i aplikowanie idei, na umiędzynarodowienie miast, na kulturotwórcze elementy. Proces ten jest bardzo skomplikowany i zależy od wielu czynników, takich jak: przyciąganie utalentowanych uczonych oraz studentów, tworzenie nowych technologii poprzez na przykład firmy odpryskowe, tworzenie otwartego i twórczego klimatu. Jeśli uniwersytet przyciąga wybitnych uczonych, oni zaś wpływają na wybór miejsca kształcenia studentów, pobudza się proces synergicznego oddziaływania uniwersytetu i miasta, regionu, powstają nowe przedsiębiorstwa, miejsca pracy, tworząc energetyczny klimat tworzenia w mieście. W ten sposób, w największym skrócie, uruchomiony powinien zostać cykl samonapędzającego się rozwoju, choć oczywiście nie zawsze tak się dzieje. Przewaga konkurencyjna miast akademickich Coraz ważniejsza jest rola uniwersytetów we wspieraniu strategii rozwoju miast, a także ich promowania przez ośrodki akademickie, jak w jednej z ostatnich kampanii Kraków to stan umysłu. Przyjazne środowisko otwarte na formy kreatywne, artystyczne, kulturalne, technologiczne i ekonomiczne to przyszłość, w której nową rolę odegrają uczelnie, studenci, uczeni i kreowana przez nich atmosfera. W takim tyglu kulturowym ścierają się różnorodne poglądy i działania, generowane są nowe pomysły i przyciągane są międzynarodowe talenty. W takich miejscach ludzie chcą mieszkać i pracować w przestrzeni wielowymiarowej, różnorodnej, tworzącej swoiste genius loci. Czcigodna Alma Mater już sześć i pół wieku współtworzy charakter Krakowa i jego tożsamość, przyciąga z powodzeniem uwagę cudzoziemców, sprzyja lokowaniu kapitału w mieście, ożywia tkankę przestrzeni miejskiej i kreuje ciekawe wydarzenia kulturalne dla mieszkańców regionu i całej Polski. Stają dziś przed naszymi oczami lata Jej pięknej historii, pokolenia światłych profesorów i rzesze studentów oraz absolwentów, aby zaświadczyć o tym, jakie owoce dla narodu i dla rozwoju cywili- 16

5 zacyjnego przynosi troska o mens bona. Jak wiele treści i jak wiele osób, wybitnych postaci, jak wiele idei, wspaniałych badań naukowych kryje się w określeniu Alma Mater Jagellonica! Jak wielu mamy spadkobierców Uniwersytetu Jagiellońskiego nie można przecież pójść w przyszłość, jeśli się nie pamięta, skąd się wyszło! Czegóż można Jej życzyć w tak podniosłym jubileuszu? Sławne imię niech na najdalszych rozbrzmiewa brzegach! Raduj się, szlachetny Grodzie, i niech się cieszą dumni Twoi obywatele, którzy mogą widzieć, jak już sześćset pięćdziesiątej wiosny fala mądrości spływa z jagiellońskiego źródła! Szczęśliwi i pogodni wszyscy bądźmy, potomstwo Matki Polskich Uniwersytetów! Celebratum nomen in ultimas extendat oras! Gaude, Urbs splendida, civesque tui nobiles laetentur, Iagellonico ex Fonte qui iam sescentesimo quinquagesimo vere undam sapientiae manare videatis! Felices ac fausti omnes simus, progenies Polonarum Universitatum Matris! Wszelkiej pomyślności i obfitości na dalszą drogę naszemu Uniwersytetowi semper sint in flore! Jubileusz 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego 17