ZAJĘCIA Z UBEZPIECZEŃ wykładowca Andrzej Jurowski

Transkrypt

1 ZAJĘCIA Z UBEZPIECZEŃ wykładowca Andrzej Jurowski Program zajęć oraz tematów obowiązujących na egzaminie w sesji letniej 2005/2006 z przedmiotu Ubezpieczenia, dla semestru VI. 1. Historia ubezpieczeń ubezpieczenia majątkowe ubezpieczenia życiowe 2. Interwencjonizm Państwa 3. Reasekuracja 4. Gospodarcze i społeczne znaczenie ubezpieczeń 5. Funkcje ubezpieczeń 6. Zasady ubezpieczeń gospodarczych 7. Umowa ubezpieczenia czynniki kształtujące treść stosunku umownego forma i tryb zawierania umów, 8. Pośrednictwo ubezpieczeniowe 9. Podstawowe źródła prawa ubezpieczeniowego Zasady wykonywania działalności ubezpieczeniowej, Zakład ubezpieczeń wykonujący działalność w formie spółki akcyjnej, Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych, Warunki wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez krajowe zakłady ubezpieczeń, Zasady sprawowania nadzoru ubezpieczeniowego, Wykonywanie pośrednictwa ubezpieczeniowego agent, broker, Ubezpieczenia obowiązkowe, Zadania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych 10. Zasady funkcjonowania systemu emerytalnego w Polsce wysokość emerytury na starych i nowych zasadach zasady funkcjonowania systemu emerytalnego obowiązującego do grudnia 1998 roku zasady funkcjonowania nowego systemu emerytalnego system 3 filarów UWAGA! Na ostatniej stronie dokumentu zamieszczone zostały przykładowe, egzaminacyjne pytania testowe. 1

2 Skrócony konspekt zajęć. HISTORIA UBEZPIECZEŃ Okres I. Pierwsza działalność quasi ubezpieczeniowa miała miejsce około 2000 lat p.n.e. Były to umowy uczestników karawan na Bliskim Wschodzie, do ewentualnego wspólnego pokrywania szkód, w przypadku częściowego zniszczenia lub kradzieży towaru. Podobna działalność stosowali Fenicjanie i Grecy w transporcie morskim. Na tej bazie powstała istniejąca do dziś instytucja prawa morskiego awaria wspólna. Na szczególną uwagę zasługuje pożyczka morska, którą zaczęto stosować w starożytnym Rzymie (XI XII wiek). Kupiec zamierzający podjąć morską wyprawę zaciągał pożyczkę (na zakup towarów, budowę statku) na znacznie wyższy procent niż przy innych transakcjach kredytowych. Zwrot tej pożyczki następował jednak tylko w przypadku korzystnego zakończenia takiej wyprawy. Pożyczka morska straciła swoje znaczenie w XIII wieku w wyniku wydania Bulli papieskiej zakazującej pobierania odsetek (lichwy). Collegia, Oficja. W starożytnym Rzymie stosowano ponadto wiele zrzeszeń opartych na wspólnocie zawodu. M.in. takie kolegia udzielały pomocy swoim członkom przy nieszczęśliwych wypadkach. W średniowieczu wykształciła się instytucja dożywotniej renty (annuity). Sprzedażą rent zajmowały się bogate miasta lub klasztory. W zamian za odpowiednio wysoką kwotę wpłaconą jednorazowo (majątek lub nieruchomość), wypłacały roczną rentę w odpowiedniej wysokości. W XIV w. rozpoczęło się wyodrębnianie ubezpieczeń jako samodzielnej instytucji gospodarczej i prawnej a kolebką była morska żegluga handlowa. Pożyczki morskie i fikcyjne umowy kupna-sprzedaży zastępowane przez prywatne umowy ubezpieczenia. Dowodem zawarcia takiej umowy było pokwitowanie (po włosku POLIZZA) od którego powstała nazwa POLISA. 2

3 Najstarsza udokumentowana umowa ubezpieczenia pochodzi z GENUI z 1347r. Także w XIV w. zaczęto stosować Reasekurację i Koasekurację. Pojawili się także samodzielni pośrednicy ubezpieczeniowi BROKERZY, którzy (reprezentowali ubezpieczonych dbając o korzystne umowy z jednej strony, z drugiej pełnili rolę osób napędzających klientelę osobom oferującym ochronę ubezpieczeniową) były to zarówno os. fizyczne jak i domy brokerskie. W XV i XVI w. centrum żeglugi morskiej a co za tym idzie ubezpieczenia przenoszą się z rejonu basenu morza śródziemnego do Anglii. W 1435r. umowa ubezpieczenia uzyskuje samodzielność jako podmiot oddzielnych ustawowych uregulowań prawnych. W ubezpieczeniach morskich ukształtowała się treść podstawowych pojęć techniczno ubezpieczeniowych - treść stosunku ubezpieczenia, oraz sylwetka prawna ubezpieczyciela. Ubezpieczycielami były najpierw osoby fizyczne lub grona osób, a od XVIII w. specjalne przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe. Kamieniem milowym w rozwoju ubezpieczeń (nie tylko morskich) było powstanie korporacji LOYD s wywodzącej się z niezorganizowanej grupy ubezpieczycieli morskich. Początki Lloyd'sa sięgają XVII wieku i kawiarni Edwarda Lloyda, gdzie właściciele statków spotykali się w poszukiwaniu nowin ze świata oraz gdzie bogaci angielscy inwestorzy mogli wykorzystać swoje zasoby finansowe w celu przyjmowania ryzyka, związanego z bardzo prężną gałęzią ówczesnej gospodarki, jaką był handel morski. Z biegiem czasu do inwestorów przylgnęła nazwa "Names" (nazwiska), ponieważ ich podpisy widniały na pierwszej stronie każdej polisy Lloyd'sa. Names zawiązywali na jeden rok tzw. syndykaty i ubezpieczali statki oraz ich ładunki, gwarantując wypłatę odszkodowań całym posiadanym majątkiem osobistym. UBEZPIECZENIA ŻYCIOWE Ważną formą quasi ubezpieczenia na życie była powstała w 1689r. instytucja tortyn zakładana początkowo we Francji. 3

4 Było to ubezpieczenie państwowe os. fizyczne wpłacały do kasy Skarbu Państwa określoną sumę, a w zamian otrzymywały dożywotnią rentę. Renta wypłacana była w stałej wysokości, aż do śmierci ostatniego członka TORTYNY, tym samym im mniej zostawało członków tym większą kwotę otrzymywali członkowie pozostali przy życiu. Na przełomie XVII i XVIII w. rozwijają się podstawy matematyczne operacji długookresowych, rachunku prawdopodobieństwa (1657 Ch. Huygens, 1660 B. Pascal) i badania nad śmiertelnością. W 1756 roku powstała pierwsza ubezpieczalnia oparta na formule spółki akcyjnej - The Equitable Society of London. Oferowała długoterminowe ubezpieczenia na życie, jednak najbardziej nowatorskie w jej działalności było stosowanie badań statystycznych do obliczania przeciętnego dalszego trwania życia dla osób w danym wieku. Naukowe szacowanie składki ubezpieczeniowej było możliwe dzięki tzw. Tabeli Wrocławskiej, opracowanej w 1693 przez angielskiego astronoma Edmunda Halley'a. Ponieważ dane statystyczne dostępne w Anglii pozostawiały wiele do życzenia, sir Edmund Halley w pracy analitycznej skorzystał z archiwum miejskiego Wrocławia. W XV wieku we Florencji "wynaleziono" ubezpieczenie posagowe, nazywane Monti delle Doti. Od 1425 roku każdy mężczyzna, któremu urodziła się córka mógł złożyć do miejskiej kasy depozyt na 15 lub 7,5 roku. Po tym czasie, jeśli rzeczona córka wyszła za mąż i małżeństwo zostało skonsumowane, miasto wypłacało posag jej mężowi. W XV wieku w Genui i Barcelonie sprzedawano polisy na życie niewolników. Był to specyficzny rodzaj ubezpieczenia majątkowego. Ponieważ niewolnikiem można było zostać w wyniku pojmania przez piratów, wprowadzono ubezpieczenie od tej ewentualności - ubezpieczyciel zobowiązywał się wykupić nieszczęśnika. Prawdziwe ubezpieczenia na życie wynaleziono w Wielkiej Brytanii pod koniec XVI wieku. Rynek ubezpieczeń morskich był już w pełnym rozkwicie. Naturalnym biegiem rzeczy pojawiła się też potrzeba finansowego zabezpieczenia bliskich na wypadek, gdyby na dno poszedł nie tylko statek, ale i właściciel polisy. 4

5 Pierwszą znaną polisę ubezpieczeniową sprzedano w 1583 roku niejakiemu Williamowi Gibbonowi. Najstarsze towarzystwo ubezpieczeń na życie powstało jednak ponad sto lat później, w Nosiło ono nazwę Towarzystwo Opieki dla Wdów i Sierot OKRES II. Przełom XVIII i XIX w. Stworzenie rachunkowo kalkulacyjnych podstaw zawierania ubezpieczeń pozwoliło na wyodrębnienie prawne i organizacyjne ubezpieczeń a w konsekwencji powstanie rynku ubezpieczeniowego. Indywidualni ubezpieczyciele oraz lokalne stowarzyszenia zaczynają być wypierani przez organizacje o znacznie szerszym zakresie działania TUW, ZU w formie S.A. oraz Państwowe ZU. Przemysł ubezpieczeniowy. Wyższa forma rozwoju ubezpieczeń głównie koncentracja ubezpieczeń, łączenie się ZU. Porozumienia kartelowe w celu ograniczenia konkurencji ustalają najważniejsze zasady prowadzenia działalności i świadczenia usług. Nie pozbawia się prawnej i ekonomicznej samodzielności członków kartelu. Poole - zawierane dla określonego rodzaju ryzyk przyjmowanych przez ZU dla wspólnego ich wyrównania i pokrywania. Składki wpłacane są do wspólnej kasy a rezerwy tworzone są także wspólnie w zależności od wielkości portfela ZU. Wyższą forma koncentracji i centralizacji - koncern lub holding. ZU wchodzące w skład koncernu nie mają samodzielności ekonomicznej ale mają samodzielność prawną. ZU nadrzędny podejmuje decyzje co do kierunku działalności i polityce koncernu. Fuzje łączenie kilku ZU i sprzedawanie sług pod nazwą najsilniejszego lub pod nową nazwą. Fuzje występują często przy problemach finansowych ZU stąd upadłość w tej dziedzinie gospodarki jest bardzo rzadka. INTERWENCJONIZM PAŃSTWA Interwencjonizm państwa rośnie wraz z rozwojem gospodarki i systemu ubezpieczeń. Wynika to zarówno z konieczności ochrony interesów ubezpieczonych z powodu słabszej pozycji 5

6 ochrony rynku ubezpieczeniowego z powodu jego funkcji gospodarczych i społecznych, Przejawia się w tworzeniu specjalnych instytucji nadzoru ubezpieczeń PUNU oraz Rzecznika Praw Ubezpieczonych. Powoływanie państwowych ZU realizujących konkretną politykę np. ubezpieczenia kredytów eksportowych KUKE. Wprowadzenie ubezpieczeń obowiązkowych dla ryzyk mających szczególne znaczenie gospodarcze i społeczne. REASEKURACJA Reasekuracja - umowa, na mocy której jeden zakład ubezpieczeń, zwany cedentem, odstępuje całość lub część ryzyka przyjętego do ubezpieczenia wraz z częścią składek innemu zakładowi ubezpieczeń, zwanemu reasekuratorem, który w zamian zobowiązuje się do zapłaty odpowiedniej części świadczeń wypłacanych ubezpieczającemu Koasekuracja - ubezpieczenie określonego ryzyka przez dwóch lub więcej ubezpieczycieli na podstawie jednej polisy ubezpieczenia. Podział odpowiedzialności ustalany jest w procentach sumy ubezpieczenia Początki reasekuracji są prawdopodobnie tak odległe jak początek samych ubezpieczeń. Dopiero gwałtowny rozwój ubezpieczeń, a także ujęcie ich w pewne ramy prawne - mające chronić przede wszystkim interesy ubezpieczonych - zaowocowały pełnym rozkwitem rynku reasekuracyjnego. Do połowy XIX w. znaczenie reasekuracji ograniczało się do atomizacji - czyli podziału pomiędzy kolejnych asekuratorów - dużych ryzyk, a jej udział w całości rynku był stosunkowo niewielki. Dopiero gwałtowny wzrost szkodowości od końca lat 80 (w tym znaczne zwiększenie ilości oraz wielkości szkód katastroficznych) zmusił towarzystwa ubezpieczeniowe do szukania nowych metod asekuracji własnych portfeli. Richard Sandor i Robert Goshay przynajmniej od początku lat siedemdziesiątych sugerowali udostępnienie ryzyk ubezpieczeniowych dla rynku kapitałowego za pomocą standaryzowanych instrumentów finansowych. 6

7 Jednak dopiero brak dostatecznej pojemności ubezpieczeniowej na konwencjonalnym rynku i wzrost szkodowości - a co za tym idzie znaczny wzrost cen reasekuracji - wymusił przyspieszenie prac. W roku 1992 w Chicago rozpoczęto handel opcjami bazującymi na wskaźniku szkodowości wyliczanym przez Insurance Services Office, Inc. z Nowego Jorku i można to uznać za początek nowej ery w podejściu do problemu podziału i transferu ryzyka w ubezpieczeniach. W ciągu kilku lat rozwinęły się w praktyce różne metody sekurytyzacji (ang. securitization - zabezpieczanie) ryzyk majątkowych - w szczególności ryzyk katastroficznych - w instrumentach finansowych takich jak obligacje, opcje, futures. Ponadto pod koniec roku 1996 wystartował pierwszy rynek swapów ubezpieczeniowych (The Catastrophe Risk Exchange - CATEX). GOSPODARCZE I SPOŁECZNE ZNACZENIE UBEZPIECZEŃ W gospodarce rynkowej możliwe są dwie metody zabezpieczenia się przed tymi ryzykami: Indywidualne gromadzenie środków na pokrycie strat spowodowanych realizacją ryzyk, Przeniesienie ciężaru finansowego pokrycia tych strat na zakład ubezpieczeń. Ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, którego wyłącznym zadaniem jest łagodzenie (lub pełne likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym takie zdarzenia zagrażają. Gospodarcze znaczenie - nadrzędnym zadaniem ubezpieczeń i to zarówno w sensie indywidualnym jak i gospodarczym jest eliminowanie obaw o finansowanie skutków zdarzeń losowych. Społeczne znaczenie majątkowych ubezpieczeń gospodarczych przejawia się w łagodzeniu procesu zubożenia na skutek niemożliwości podołania finansowym skutkom wywołanym przez zdarzenia losowe. O społecznym znaczeniu ubezpieczeń decyduje poziom świadomości ubezpieczeniowej, która w Polsce jest ciągle zbyt niska, choć stale rośnie. FUNKCJE UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH Funkcje ubezpieczeń gospodarczych to formy przejawiania się ich gospodarczego i społecznego przeznaczenia, czyli realizacji nałożonych na nie zadań. 7

8 Ubezpieczenia realizując swoje zasadnicze zadania mogą w sensie instrumentalnym - realizować także cele i zadania cząstkowe wynikające z aktualnych potrzeb gospodarczych (np. KUKE działająca na rzecz zwiększenia eksportu). Wyróżniamy trzy podstawowe funkcje ubezpieczeń Funkcję ochrony ubezpieczeniowej, Funkcję prewencyjną, Funkcje finansowe. Funkcja ochrony ubezpieczeniowej. Usługa ubezpieczeniowa polega na sprzedaży ochrony ubezpieczeniowej, która wyraża się w gotowości przejęcia przez ZU materialnych skutków zdarzeń losowych. A wiec ZU roztacza nad ubezpieczającym ochronę w sensie finansowym. Funkcje tą można nazwać kompensacyjną jednak ubezpieczający kupują coś więcej niż ewentualną kompensatę kupują ochronę finansową. Odszkodowania czy świadczenia nie można więc uznać za bezwzględną cechę ubezpieczenia gdyż wystąpi ono wyłącznie w sytuacji realizacji ryzyka objętego umową ubezpieczenia. Funkcja prewencyjna. Prewencja to wszelka działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód losowych, zarówno poprzez zmniejszenie ich rozmiarów jak i zmniejszenie prawdopodobieństwa realizacji określonych ryzyk. Działalność ta może mieć postać materialną i niematerialną. Prewencja materialna to np. wszelkiego rodzaju kampanie reklamowe. Prewencja niematerialna to m.in.: Ograniczenia odpowiedzialności ZU. Dużą część prewencji skupia się ponadto na bardziej szczegółowej i wszechstronnej analizie zgłaszanych szkód oraz ocenie ryzyk zgłaszanych do ubezpieczenia. Prewencją jest także m.in stosowanie systemu polegającego na premiowaniu osób nie zgłaszających szkód w dłuższym okresie oraz obciążaniu wyższą składką osób które stosunkowo często szkody zgłaszają oraz udział własny. Funkcje finansowe. Funkcje finansowe związane są z przynależnością do systemu finansowego państwa. 8

9 Funkcje finansowe polegają generalnie na gromadzeniu środków w postaci funduszy i rezerw. Do funkcji finansowych zaliczamy: Funkcję redystrybucyjną, Fiskalną, Lokacyjną, Interwencyjną, Kontrolną. ZASADY UBEZPIECZEŃ GOSODARCZYCH Pojęcie zasad ubezpieczeń gospodarczych jest ściśle związane z funkcjami ubezpieczeń, a im lepiej zasady te będą spełniane tym lepiej spełniane będą zadania stawiane przed ubezpieczeniami. Istnieją 3 podstawowe zasady ubezpieczeń Zasada realności, Zasada pełności, Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej. Zasada realności ochrony ubezpieczeniowej. ZU oferuje usługę polegająca na obietnicy dostarczenia określonych środków finansowych w przypadku wystąpienia określonej szkody. Tym samym ubezpieczający może i powinien liczyć na to, że starta losowa zostanie mu wyrównana przez ZU, w granicach ubezpieczenia oraz zgodnie z obowiązującymi OWU. Gwarancje realności ochrony ubezpieczeniowej muszą być realizowane i należą do obowiązków władzy państwowej. Wyróżnić należy gwarancje prawne i ekonomiczne realności ochrony ubezpieczeniowej. Zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej Sprowadza się do tego, że ochrona ubezpieczeniowa powinna być pełna, tzn. ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać powstałe szkody choć istnieją pewne odstępstwa od tej zasady. Miarą jest: stosunek odszkodowania do wartości szkody losowej, oraz stosunek sumy ubezpieczenia do wartości ubezpieczanego przedmiotu. 9

10 Stosunek sumy ubezpieczenia do wartości ubezpieczanego przedmiotu może się kształtować w trojaki sposób 1.Niedoubezpieczenie 2. Ubezpieczenie pełne 3. Nadubezpieczenie Z punktu widzenia zasady pełności najlepszy jest wariant 2. Przy nadubezpieczeniu zgodnie z istotą ubezpieczeń ZU może wypłacić odszkodowanie co najwyżej do wysokości wartości ubezpieczenia. Najczęstszym przypadkiem jest jednak wariant 3 tj. niedoubezpieczenie. Zainteresowany może nim być zarówno ubezpieczający jak i ZU. Ubezpieczony obniżenie składki ZU prewencja Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej Rozumiana z jednej strony jako objęcie ochroną ubezpieczeniową wszystkich przedmiotów, których ubezpieczenie jest uzasadnione, z drugiej jako objęcie ubezpieczeniem przez ZU wszystkich zagrażających ubezpieczonemu przedmiotowi ryzyk. Zasada ta zależy m.in. od świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Bardzo często państwo w sposób sztuczny wpływa na zwiększenie powszechności ubezpieczeń. UMOWA UBEZPIECZENIA Czynność prawna to działanie podmiotu prawa mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych w sferze prawa cywilnego. Aby czynność prawna doszła do skutku musi zostać złożone co najmniej jedno oświadczenie woli. Oświadczenie to zawiera treść czynności prawnej, określając konsekwencje prawne. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Zasada swobody umów 10

11 Strony zawierające umowę mogą swój stosunek prawny ułożyć według uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Strony mogą więc samodzielnie wybrać kontrahenta umowy i samodzielnie ustalać treść umowy. Ograniczeniem uprawnień stron przy ustalaniu treść umów są przepisy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne). CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE TREŚĆ STOSUNKU UMOWNEGO Na czynniki kształtujące treść stosunku umownego składają się wzajemne prawa i obowiązki o charakterze majątkowym jakie powstają pomiędzy stronami w wyniku zawarcia umowy. Te prawa i obowiązki kształtowane są przez następujące czynniki: Oświadczenie woli stron, Przepisy prawne, Ogólne warunki umów, Zasady współżycia społecznego, Zwyczaje. FORMA I TRYB ZAWIERANIA UMÓW. Do zawarcia umowy konieczne są zgodne oświadczenie woli co najmniej 2 stron. Wyróżniamy następujące tryby zwierania umów: Złożenie ofert i jej przyjęcie, Tryb rokowaniowy, Tryb przetargowy. Obowiązek nadania umowie określonej formy istnieje wówczas gdy określają tą przepisy prawa lub zawarta wcześniej umowa (np. wstępna). Skutki niezachowania formy pisemnej umowy: Nieważność czynności jeżeli ustawa nakazuje formę pisemną, Nieosiągnięcie określonych skutków prawnych, Utrudnienia dowodowe, Istotne pojęcia związane z umową ubezpieczenia: zobowiązanie szkoda 11

12 oświadczenie woli wady oświadczenia woli, m.in. pozorność, brak świadomego podjęcia decyzji, itp. POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE Umowa agencyjna Przez umowę agencyjną jedna strona (przyjmujący zlecenia) agent zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów na rzecz drugiej strony, albo do zawierania takich umów w imieniu drugiej strony zwanej dającym zlecenia. Agent nie jest zobowiązany do osobistego działania chyba, że tak w skazano w umowie. Stosunek agencji ma charakter trwały jest to więc zawodowe wykonywanie działań. Umowa agencyjna ma zawsze charakter odpłatny i wzajemny. Wynagrodzeniem jest prowizja tj. określony % od zawartych za pośrednictwem agenta umów. Umowa zlecenia Przez zawarcie umowy przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenia. Zleceniobiorca nie odpowiada za pożądany przez dającego zlecenie rezultat, jest on jednak zobowiązany do działania z należytą starannością. Zlecenie opiera się na zaufaniu do przyjmującego zlecenia, dlatego zleceniobiorca powinien wykonywać je sam. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO. Cechą szczególną podstawowych źródeł prawa ubezpieczeniowego jest to, że ich uregulowania mają w szerokim zakresie charakter bezwzględnie obowiązujący (imperatywny), co oznacza, że w żaden skuteczny sposób nie można od nich odstępować. Do podstawowych źródeł prawa ubezpieczeniowego należą: Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym z dnia r. (Dz.U Nr 124, poz. 1154) 12

13 Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z dnia r. (Dz.U Nr 124, poz. 1152) Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z dnia r. (Dz.U Nr 124, poz. 1151) Kodeks cywilny z dnia r. (Dz.U Nr 16, poz. 93), z późn. zm. Najważniejsze postanowienia ww. aktów prawnych związane z programem zajęć omówione zostały szczegółowo podczas zajęć, a należą do nich: Umowa ubezpieczenia, Zasady wykonywania działalności ubezpieczeniowej, Zakład ubezpieczeń wykonujący działalność w formie spółki akcyjnej, Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych, Warunki wykonywania działalności ubezpieczeniowej przez krajowe zakłady ubezpieczeń, Zasady sprawowania nadzoru ubezpieczeniowego, Wykonywanie pośrednictwa ubezpieczeniowego agent, broker, Ubezpieczenia obowiązkowe, Zadania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU EMERYTALNEGO W POLSCE Wysokość emerytury na starych zasadach Wysokość emerytury ustalanej według dotychczasowych zasad uzależniona jest od następujących składników: wysokości podstawy wymiaru, uwzględnionego okresu składkowego i nieskładkowego, kwoty bazowej, obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia. Podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie. Podstawę wymiaru emerytury ustala się mnożąc indywidualny wskaźnik podstawy wymiaru przez kwotę bazową. Emerytura wynosi: 24% kwoty bazowej, oraz 13

14 po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych. Wysokość emerytury na nowych zasadach Wysokość nowej emerytury będzie wynikiem podzielenia podstawy jej obliczenia przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony zdecyduje się przejść na emeryturę. Podstawę obliczenia emerytury utworzy kwota składek zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługiwać będzie emerytura. Zasady funkcjonowania systemu emerytalnego obowiązującego do grudnia 1998 roku Dotychczasowy system ubezpieczeń społecznych oparty był na tzw. umowie pokoleniowej. Oznaczało to, że znaczna część składki płaconej przez osoby czynne zawodowo przeznaczana była na bieżące emerytury, renty i różnego rodzaju zasiłki. Zasady funkcjonowania nowego systemu emerytalnego Od 1 stycznia 1999 roku obowiązuje w Polsce nowy system ubezpieczeń społecznych. Jego zasady działania określiła ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Wprowadzony nowy system emerytalny ma charakter systemu mieszanego, to jest pokoleniowo-kapitałowego i opiera się na tzw. trzech filarach. System trzech filarów Pierwszy filar obowiązkowego systemu emerytalnego zarządzany przez państwo oparty jest na tzw. umowie międzypokoleniowej. Składki w tym systemie są opłacane zarówno przez pracodawcę jak i pracownika. Środki te ewidencjonowane są na indywidualnych kontach prowadzonych przez zreformowany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wysokość zgromadzonego kapitału podlega corocznej waloryzacji i stanowi podstawę przyszłej emerytury. Drugi filar systemu emerytalnego opiera się on na systemie kapitałowym, zarządzanym przez prywatne instytucje finansowe. Składki wpływają na indywidualne konta w OFE. Gromadzony w ten sposób kapitał jest 14

15 inwestowany i pomnażany przez powszechne towarzystwa emerytalne. Środki w ten sposób zgromadzone zapewnią ubezpieczonemu drugą cześć świadczenia emerytalnego. Ważnymi pojęciami związanymi z II filarem systemu ubezpieczeń społecznych są: Limity inwestycyjne Minimalna stopa zwrotu Depozytariusz Trzeci filar. Uczestnictwo w trzecim filarze systemu jest dobrowolne i dostępne dla wszystkich. Ta część systemu ma też charakter kapitałowy a składki wpływające na indywidualne konta pracowników zarządzane są przez instytucje finansowe. 15

16 PRZYKŁADOWE PYTANIA TESTOWE Koasekuracja to: a) ubezpieczenie określonego ryzyka przez dwóch lub więcej ubezpieczycieli na podstawie jednej polisy ubezpieczenia, b) ubezpieczenie określonego ryzyka przez dwóch ubezpieczycieli na podstawie jednej lub kilku polis ubezpieczeniowych, c) ubezpieczenie określonego ryzyka przez utworzone porozumienie kartelowe lub poolowe, d) przekazanie określonego ryzyka wynikającego z zawartej umowy ubezpieczenia innemu zakładowi ubezpieczeń. Do działań prewencyjnych ZU należy: a) kumulowanie i odpowiednie rozdzielanie środków finansowych, b) stosowanie systemu bonus - malus, c) dostarczanie państwu lub innym podmiotom publicznym dochodów, d) gotowości przejęcia przez ZU materialnych skutków zdarzeń losowych. Do działu I ubezpieczeń, o którym mowa w Ustawie o działalności ubezpieczeniowej, zaliczamy: a) Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej, b) Ubezpieczenia choroby, c) Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, d) Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie. Zakład Ubezpieczeń może być tworzony w formie: a) spółki z ograniczona odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej, b) spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, c) spółki akcyjnej, towarzystwa ubezpieczeń lub towarzystwa ubezpieczeń i reasekuracji w formie spółki o dowolnym charakterze prawnym, d) spółki cywilnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. 16