Komisja Rozwoju Gospodarczego, Finansów i Handlu DOKUMENT ROBOCZY

Transkrypt

1 WSPÓLNE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE AKP-UE ASSEMBLÉE PARLEMENTAIRE PARITAIRE ACP-UE Komisja Rozwoju Gospodarczego, Finansów i Handlu DOKUMENT ROBOCZY w sprawie czterdziestu lat partnerstwa: ocena wpływu na handel i rozwój w państwach AKP i perspektywy trwałych stosunków między państwami AKP a Unią Europejską Komisja Rozwoju Gospodarczego, Finansów i Handlu Współsprawozdawcy: Jacob Oulanyah (Uganda) i David Martin DT\ doc AP v01-00 Zjednoczona w różnorodności

2 1. Wprowadzenie Początki partnerstwa UE-AKP sięgają 1957 r. W swojej obecnej formie umowa z Kotonu stanowi największe na świecie porozumienie między Północą a Południem, które reguluje stosunki 79 państw AKP z Unią Europejską, obejmując długoterminowe finansowanie rozwoju, preferencje handlowe i dialog polityczny. W ostatnich latach kontekst międzynarodowy szybko się zmieniał, a powstała też globalna agenda handlu i rozwoju, która będzie wymagać innowacyjnych form dialogu i współpracy międzynarodowej. Powstają niespotykane wcześniej problemy, a na scenę wchodzą nowi globalni gracze. Umowa z Kotonu wygaśnie w 2020 r. i potrzebne są ramy prawne na okres po jej wygaśnięciu. W 2015 r. obchodzimy 40. rocznicę nawiązania długoterminowej współpracy AKP-UE w dziedzinie handlu i rozwoju. W tym samym duchu UE będzie również w 2015 r. obchodzić Europejski Rok Rozwoju; na ten sam rok wyznaczono również termin osiągnięcia milenijnych celów rozwoju ONZ. Zbieg tych trzech wydarzeń oraz długo oczekiwane przyjęcie przez społeczność międzynarodową agendy rozwoju po 2015 roku, mającą zastąpić milenijne cele rozwoju, stanowi wyjątkową okazję dla państw AKP i UE, aby pokazać przynoszące rezultaty stosunki i nadal dążyć do nich w przyszłości. 2. Historia Partnerstwo AKP-UE ma swoje korzenie w Traktacie Rzymskim, w którym zostały zawarte postanowienia o zachowaniu stosunków gospodarczych niektórych państw EWG z ich ówczesnymi koloniami. Po uzyskaniu niepodległości przez większość z nich, na początku lat 60., wynegocjowane zostały umowy z Jaunde obejmujące głównie wzajemny handel, współpracę techniczną i pomoc gospodarczą. Następnie przyjęto konwencje z Lomé; dwa spośród ich głównych filarów stanowiło wprowadzenie jednostronnych preferencji handlowych oraz świadczenie pomocy gospodarczej państwom AKP przez Europejski Fundusz Rozwoju (EFR). Ewolucja partnerstwa UE-AKP w ciągu ostatnich 40 lat Celem czwartej konwencji z Lomé było promowanie i przyspieszenie rozwoju gospodarczego, kulturalnego i społecznego państw AKP, a także umacnianie i różnicowanie ich stosunków. Niemniej w latach 90. wiele państw AKP nadal należało do krajów najsłabiej AP v /7 DT\ doc

3 rozwiniętych i uznano, że konwencje z Lomé nie osiągnęły swoich celów. W czerwcu 2000 r. została zawarta na okres 20 lat umowa z Kotonu, mająca na celu usunięcie niektórych niedociągnięć konwencji z Lomé. Głównym celem umowy z Kotonu było ograniczenie, a docelowo wyeliminowanie ubóstwa zgodnie z celami trwałego rozwoju oraz stopniowego włączania państw AKP w gospodarkę światową. Umowa z Kotonu miała za zadanie stworzyć kompleksowe partnerstwo, oparte na trzech podstawowych filarach: współpracy na rzecz rozwoju, współpracy gospodarczej i handlowej oraz wymiarze politycznym. Umowy o partnerstwie gospodarczym AKP-UE miały na celu zapewnienie rozwoju państw AKP i ich stopniowe włączanie w gospodarkę światową. 3. Wpływ 40 lat partnerstwa na handel Przed umową z Kotonu handel między UE a AKP charakteryzował się jednostronnym, pozbawionym wzajemności, preferencyjnym dostępem do rynku. Z biegiem lat przyznano państwom AKP znaczne preferencje handlowe. Na mocy umowy z Kotonu zostały rozpoczęte negocjacje w sprawie umów o partnerstwie gospodarczym, mające na celu stworzenie wspólnego partnerstwa w zakresie handlu i rozwoju, które, dzięki stopniowej i kontrolowanej liberalizacji handlu towarami oraz przepisów dotyczących takich sektorów, jak usługi i inwestycje, powinno przyczynić się do rozwoju, w pełni włączyć gospodarki państw AKP do handlu światowego i przyczynić się do wzrostu i tworzenia nowych miejsc pracy. Wiele państw AKP decyduje się na umowy o partnerstwie gospodarczym (np. umowy o partnerstwie gospodarczym z CARIFORUM, SADC, EAC i państwami Afryki Zachodniej), postrzegając je jako środki realizacji swoich strategii rozwoju, zapewniające stabilne i przewidywalne ramy dla handlu, inwestycji, reform strukturalnych i tworzenia miejsc pracy. Jednak umowy o partnerstwie gospodarczym były krytykowane, między innymi za potencjalne ograniczanie swobody prowadzenia polityki przez państwa AKP, co może prowadzić do strat w dochodach budżetowych i dezindustrializacji w państwach AKP oraz rzekomo osłabiać integrację regionalną w Afryce. Dostęp do rynku UE przyznaje bezcłowy i bezkontyngentowy dostęp dla produktów z państw AKP, w przeciwieństwie do dostępu dla konkurencyjnych produktów z innych krajów. Bezwzględna ilość towarów z państw AKP na rynku UE wzrosła, zarówno pod względem wartości, jak i ilości, a wywóz do UE nadal stanowi 60% całkowitego wywozu krajów najsłabiej rozwiniętych. Jednak za pomocą preferencyjnego dostępu nie udało się wzmocnić gospodarek lokalnych i pobudzić wzrostu w państwach AKP. Argumentuje się, że zanim państwa AKP będą mogły czerpać korzyści z większego dostępu do rynku, muszą być usunięte główne ograniczenia po stronie podaży, hamujące konkurencyjną produkcję. Udział państw AKP w przywozie do Europy spadł z blisko 8% w 1975 r. do 2,8% w 2000 r., choć padają argumenty, że udział w rynku byłby o 30% niższy, gdyby nie preferencje handlowe. Należy brać pod uwagę wpływ, jaki na państwa AKP wywierają umowy preferencyjne UE z partnerami spoza AKP. Towary Konwencja z Lomé wyraźnie odniosła się do kwestii towarów, od których liczne powiązane gospodarki były silnie uzależnione, wprowadzając mechanizmy kompensacyjne w celu zniwelowania wahań międzynarodowych cen towarów i w celu wsparcia sektora górniczego. DT\ doc 3/7 AP v01-00

4 Inne postanowienia konwencji z Lomé związane z handlem oferowały pomoc finansową i techniczną dla promocji handlu AKP-UE. Jednak mechanizmy stabilizacji cen wywozowych i protokoły towarowe nie doprowadziły do bardzo potrzebnej dywersyfikacji eksportu w państwach AKP. W 2007 r. ponad 75% przywozu do UE z państw AKP stanowiły produkty podstawowe: głównie produkty rolne (23,8%) i surowce energetyczne (42%). W 2006 r. w 31 państwach AKP ponad 20% łącznych przychodów z wywozu pochodziło ze sprzedaży tylko jednego produktu rolnego. 4. Wpływ 40 lat partnerstwa na rozwój 40 lat partnerstwa miało duże znaczenie dla współpracy na rzecz rozwoju. Na współpracę na rzecz rozwoju wydano z wykorzystaniem EFR ponad mln EUR. Środki EFR są przekazywane za pośrednictwem dwóch instrumentów: instrumentu dotacji i instrumentu inwestycyjnego. Budżet każdego EFR jest ustalany na okres wieloletni, a 11. EFR dysponuje kwotą 30,5 mld EUR na lata Współpraca UE na rzecz rozwoju, zgodnie z priorytetami określonymi w Programie działań na rzecz zmian i w świetle Agendy rozwoju po 2015 roku, zmierza w kierunku zróżnicowania, partnerstwa, praw człowieka i zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Budżety pierwszych dziesięciu EFR w mln EUR (w cenach bieżących) Europejski Fundusz Rozwoju Wykorzystane zostały innowacyjne instrumenty, w tym instrument inwestycyjny, Centrum Rozwoju Przedsiębiorczości, program PROINVEST oraz Fundusz Powierniczy UE na rzecz Infrastruktury (AITF). EFR miał również ogromny wpływ na rozwój regionów AKP-UE w zakresie rozwoju infrastruktury, rolnictwa, turystyki, wzrostu gospodarczego i ograniczenia ubóstwa. W sektorach związanych z infrastrukturą i świadczeniem usług wyniki EFR są pozytywne. W zakresie ograniczenia ubóstwa nie ma wielu jednoznacznych dowodów ze względu na brak wystarczającej oceny skutków i trudność w wyodrębnieniu efektów unijnej pomocy spośród innych czynników. Dzięki zaawansowanemu modelowi przydzielania pomocy EFR silnie skupia się na biednych krajach, co dodatkowo podkreśla zróżnicowanie przydziału pomocy; EFR posiada również mechanizmy, które pozwalają na elastyczne reagowanie na zmieniającą się sytuację polityczną i gospodarczą. Jednak EFR musi jeszcze podjąć wyzwanie wystarczającej elastyczności w przeprogramowywaniu funduszy i reagowaniu na kryzysy, jednocześnie zapewniając długoterminowe finansowanie w celu umocnienia bezpieczeństwa, rozwoju i powiązań humanitarnych; wyrażane są obawy o możliwości instytucjonalne i zrównoważony charakter. AP v /7 DT\ doc

5 Zakwestionować można podział środków EFR (według sektorów, ze względu na warunkowość, finansowanie wydatków operacyjnych Sekretariatu AKP) i związek między przydzielaniem a faktycznym wydatkowaniem wszystkich pakietów pomocy EFR (mniej niż 50% przyznanych środków wydatkowanych w okresie 40 lat partnerstwa 1 ). 5. Perspektywy dla przyszłych stosunków AKP-UE Biorąc pod uwagę, że umowa z Kotonu wygaśnie w 2020 r., można przewidzieć kilka scenariuszy na lata następne, w tym: rozwiązanie wspólnego partnerstwa i zastąpienie go porozumieniami regionalnymi; rozwój nadrzędnego partnerstwa AKP-UE, współistniejącego ze wzmocnionymi regionalnymi wspólnotami gospodarczymi; oraz pojawienie się bardziej dynamicznej i spójnej grupy państw AKP, która może ustanowić globalne partnerstwo wykraczające poza UE. Przyjmując deklarację z Sipopo, państwa AKP rozpoczęły formalną refleksję na temat przyszłości grupy AKP i okresu po wygaśnięciu umowy z Kotonu. Planowane sprawozdanie końcowe grupy wybitnych osobistości państw AKP oraz zielona księga UE na temat możliwości w okresie po wygaśnięciu umowy z Kotonu dadzą wskazówki co do najbardziej prawdopodobnego scenariusza. Przyszłość EFR jest silnie związana z ewolucją stosunków AKP-UE, a planowanie jego budżetu może mieć również istotne konsekwencje dla partnerstwa, jak i dla budżetów pomocowych państw członkowskich (niespełnione zobowiązania państw członkowskich UE do zwiększenia pomocy do 0,7% oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA)). 6. Wnioski Historia partnerstwa UE-AKP pokazuje, że ani sama pomoc, ani wymiana handlowa nie wystarczą do zrównoważonego rozwoju i ograniczenia ubóstwa. Handel zagraniczny przyniesie ograniczenie ubóstwa tylko wtedy, gdy będzie dobrze zintegrowany i połączony z polityką wewnętrzną. Osiągnięcie zrównoważonych i sprzyjających włączeniu rezultatów rozwoju jest mało prawdopodobne przy uniwersalnym podejściu do polityki gospodarczej według zasady jedna miara dla wszystkich ; kraje rozwijające się muszą też mieć niezbędną przestrzeń do realizacji polityki dostosowanej do ich specyfiki. Partnerstwo w obecnej formie nie przyniosło wszystkich zamierzonych rezultatów. Niektóre wnioski są jasne: nie możemy podążać dotychczasową drogą. Musi nastąpić znaczna poprawa: dostęp do rynku europejskiego musi być połączony z dywersyfikacją gospodarki i wywozu. Należy również położyć nacisk na promocję i wzmocnienie integracji Południe-Południe oraz partnerstwa publiczno-prywatnego. Są jeszcze szanse na sensowne partnerstwo AKP-UE, które będzie w stanie konkretnie i skutecznie reagować na cele wspierania i osiągania pokoju, bezpieczeństwa, ograniczenia 1 Zob. tabela 1 w załączniku. DT\ doc 5/7 AP v01-00

6 ubóstwa i zrównoważonego rozwoju oraz wnosić wkład w osiąganie tych celów. Ta przyszła wszechstronna współpraca musi być zbudowana na wspólnym podejściu, twórczych metodach i innowacyjnych działaniach. Partnerstwo AKP-UE musi określić odpowiednie metody, aby państwa AKP były bardziej skuteczne, bardziej widoczne i bardziej odpowiedzialne w świecie partnerstwa i podmiotowości, stosując nadrzędne zasady, takie jak poszanowanie podstawowych wartości, i uwzględniając specyfikę poszczególnych państw i regionów. Dyskusja na temat okresu po wygaśnięciu umowy z Kotonu będzie okazją do dokładnej analizy osiągnięć i porażek obecnej umowy w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego w państwach AKP. W przyszłym partnerstwie AKP-UE należy zapewnić, by żadne państwo AKP nie było pozostawione w gorszej sytuacji i by ograniczenie ubóstwa, zrównoważony rozwój i tworzenie miejsc pracy były centralnym elementem partnerstwa. AP v /7 DT\ doc

7 7. Załącznik Tabela 1: Środki przydzielone i wydane w poszczególnych pięcioletnich cyklach finansowania (mln EUR) Pakiet pomocy EFR Środki przydzielone Rzeczywista wartość środków Wydatki (wartość nominalna) Wydatki jako odsetek przydzielonych środków (wartość nominalna) (rok bazowy 1975) 4. EFR ( ) , EFR ( ) , EFR ( ) , EFR ( ) , EFR ( ) , EFR ( ) ,0 28 Tabela 2: Budżety jedenastu EFR w mln EUR (w cenach bieżących) EFR1 EFR2 EFR3 EFR4 EFR5 EFR6 EFR7 EFR8 EFR9 EFR10 EFR Kwota Liczba państw AKP Liczba państw UE DT\ doc 7/7 AP v01-00