Perspektywy rozwoju gospodarczego oraz aktywność zawodowa mieszkańców gminy Lubaczów. Raport z badań

Transkrypt

1 Perspektywy rozwoju gospodarczego oraz aktywność zawodowa mieszkańców gminy Lubaczów. Raport z badań Dr Paweł Rydzewski Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie Katedra Socjologii p.rydzewski@wspa.pl Lublin 2012 Projekt współfinansowany ze środków Województwa Podkarpackiego

2 Spis treści Wstęp Metodologia badania Sytuacja zawodowa Sytuacja materialna Ocena walorów turystycznych gminy Plany rozwoju zawodowego Plany migracyjne Wnioski Aneks (analizy uzupełniające)

3 Wstęp W lipcu 2012 roku, studenci i pracownicy Katedry Socjologii Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie przeprowadzili terenowe badania socjologiczne z mieszkańcami gminy Lubaczów. Badania te zostały zrealizowane w ramach wakacyjnych praktyk studenckich, w których wzięło udział 19 studentek i studentów socjologii WSPA oraz dwoje opiekunów, pracowników naukowych Uczelni. 1 Inicjatorami praktyk byli: Pan Paweł Bietkowski, Dyrektor Fundacji im. Zygmunta i Jana Karłowskich oraz Pan Wiesław Kapel - Wójt gminy Lubaczów oraz Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych gminy Lubaczów. Cały wysiłek organizacyjny wzięło na siebie Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych Gminy Lubaczów wraz z Urzędem Gminy Lubaczów. Dofinansowanie objęło zakwaterowanie i wyżywienie studentów oraz opiekunów praktyk, jak również druk kwestionariuszy. Natomiast cały proces badawczy został zrealizowany nieodpłatnie przez studentów i pracowników Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie (obejmował: budowę narzędzia badawczego, realizację badań terenowych, kodowanie kwestionariuszy, utworzenie zbioru danych, analizę statystyczną oraz przygotowanie raportu z badań). Problematyka badań koncentrowała się głównie gotowości do podjęcia działalności gospodarczej (w tym zakładania gospodarstw agroturystycznych), związanych z tym potrzeb i oczekiwań (finansowych, infrastrukturalnych), postulowanego kierunku rozwoju gmin oraz obecnej sytuacji finansowej ludności (w tym skali pauperyzacji) i planów migracyjnych. Za cel postawiliśmy sobie próbę udzielenia odpowiedzi na następujące pytania badawcze: (1) jaka jest obecna sytuacja zawodowa mieszkańców gminy? (2) jaka jest ich sytuacja materialna (ze szczególnym uwzględnieniem problemu ubóstwa)? (3) jakie są opinie mieszkańców o walorach turystycznych gminy i zakresie ich wykorzystania? (4) jakie są plany rozwoju zawodowego, jaki jest poziom gotowości do podjęcia (nowej) aktywności zawodowej (z uwzględnieniem inicjatyw gospodarczych gminy w tym zakresie)? (5) jakie są plany emigracyjne mieszkańców gminy, związane z poszukiwaniem (zmianą) pracy? W ramach praktyk, studenci przeprowadzili 327 wywiadów kwestionariuszowych. Trzeba podkreślić, że są to pierwsze badania społeczne w gminie Lubaczów, przeprowadzone na taką skalę oraz z zastosowaniem w pełni profesjonalnej metodologii. Wyniki badań posłużą przede wszystkim do opracowania strategii rozwoju gminy Lubaczów. W części głównej raportu przedstawiono wyniki najistotniejsze, natomiast pozostałe, traktowane jako dokumentacja rozszerzająca podstawowe ustalenia umieszczono w aneksie. Pragnę wyrazić wdzięczność ludziom, którzy w różny sposób przyczynili się do pomyślnego zakończenia terenowej fazy badań lub też po prostu je wymyślili: Panu Pawłowi Bietkowskiemu, Dyrektorowi Fundacji im. Zygmunta i Jana Karłowskich oraz Panu Wiesławowi Kapelowi, Wójtowi gminy Lubaczów a także wszystkim mieszkańcom gminy, którzy zgodzili się wziąć udział w badaniach. 1 Badanie w gminie Lubaczów były częścią szerszego projektu, do którego należało też analogiczne badanie w gminie Horyniec Zdrój, którym objęto zarówno mieszkańców gminy, jak również kuracjuszy horynieckich sanatoriów. Wyniki tych badań przedstawione są w 3

4 1. Metodologia badania Badania przeprowadzono wśród 327 osób, w tym 188 kobiet i 139 mężczyzn, w różnym wieku i o różnym poziomie wykształcenia (szczegółowe informacje zawarto w poniższych tabelach). Wywiady kwestionariuszowe zrealizowano w 13 miejscowościach wchodzących w skład gminy (objęcie badaniami wszystkich miejscowości było niemożliwe ze względu na ograniczenia czasowe i finansowe projektu). Zastosowano celowy dobór próby, kierując się zarówno rozmieszczeniem terytorialnym miejscowości, jak też ich zróżnicowanymi funkcjami w gminie. W badaniach socjologicznych jedną z ważnych kwestii metodologicznych jest określenie poziomu reprezentatywności próby. Uwzględniając podstawowe cechy społeczno demograficzne (takie jak płeć, wiek, poziom wykształcenia oraz status zawodowy) można przyjąć, iż w badaniach uzyskaliśmy próbę badawczą o stosunkowo wysokim poziomie reprezentatywności. Niemniej jej nielosowy charakter, jak też fakt nie pokrycia badaniami wszystkich miejscowości gminy skłania do ostrożności i zachowania należytego dystansu wobec rezultatów badania. Cechy próby zadecydowały też o języku analiz: zamiast określeń typu mieszkańcy gminy, w tekście pojawiają się terminy respondenci, osoby badane, itp. jako sformułowania ostrożniejsze z perspektywy uogólniania wyników badania. Tab. 1: Struktura próby według płci 2 Kobieta ,5 57,5 57,5 Mężczyzna ,5 42,5 100,0 100,0 Tab. 2: Struktura próby według kategorii wieku ,3 34,3 34, ,6 37,6 71, ,1 28,1 100,0 100,0 Tab. 3: Struktura próby według poziomu wykształcenia Podstawowe 39 11,9 12,1 12,1 osobnym raporcie. Opiekunami praktyk byli: dr Renata Maciejewska i dr Paweł Rydzewski. 2 W tabelach: procent jest obliczany w stosunku do wielkości całej próby (łącznie z brakami danych). Procent ważnych jest obliczany w stosunku do odpowiedzi, które padły (z pominięciem braków danych). Inna jest więc tzw. Podstawa procentowania. W przypadku, gdy nie występują braki danych te dwa typy procentów są takie same. 4

5 Zasadnicze zawodowe ,9 34,4 46,4 Średnie ,4 36,8 83,3 Wyższe 54 16,5 16,7 100, ,8 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 4 1,2 Tab. 4: Struktura próby według miejscowości zamieszkania Basznia Górna 14 4,3 4,3 4,3 Basznia Dolna 39 11,9 11,9 16,2 Piastowo 20 6,1 6,1 22,3 Młodów 31 9,5 9,5 31,8 Budomierz 13 4,0 4,0 35,8 Krowica Hołodowska 36 11,0 11,0 46,8 Lisie Jamy 39 11,9 11,9 58,7 Szczutków 21 6,4 6,4 65,1 Opaka 20 6,1 6,1 71,3 Dąbków 10 3,1 3,1 74,3 Załuże 65 19,9 19,9 94,2 Tymce 13 4,0 4,0 98,2 Pilipy 6 1,8 1,8 100,0 100,0 W badaniach zastosowano indywidualne, bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe, przebiegające z wykorzystaniem standaryzowanego kwestionariusza wywiadu jako narzędzia badawczego. W analizie danych wykorzystano pakiet IBM SPSS 20. Ze względu na nielosowy dobór próby w analizie wykorzystano jedynie narzędzia typowe dla opisu statystycznego (bardziej zaawansowane analizy, związane z wnioskowaniem statystycznym wymagają losowego doboru próby), tzn. rozkłady częstości i tabele dwuzmiennowe. Dodatkowo w aneksie umieszczono też wyniki analizy korespondencji (ANACOR) ukazujące związki niektórych zmiennych z miejscowościami objętymi badaniami (rys. 1 i 2). Traktować te analizy należy jako rodzaj symulacji doboru losowego. 3 Również jako uzupełnienie należy potraktować te analizy, w których pojawia się zmienna subregion. Subregiony to zespoły miejscowości położonych w sąsiedztwie, ich nazwa została utworzona przez odniesienie do jednej z wsi, wchodzących w skład takiego zespołu. 4 Takie pogrupowanie powinno ułatwić odczytanie i interpretację wyników. 3 Na wykresach analizy korespondencji: im bliżej położone są względem siebie obiekty (wartości zmiennych), tym częściej współwystępują. Położenie obiektu względem osi nie odgrywa roli. 4 Basznia obejmuje Basznię Górną i Dolną, Piastowo oraz Młodów, Lisie Jamy Budomierz, Krowicę Hołodowską i Lisie Jamy, Opaka Szczutków, Opakę i Dąbków, Załuże Załuże, Tymce i Pilipy. 5

6 2. Sytuacja zawodowa Mieszkańcy gminy Lubaczów, którzy wzięli udział w badaniu najczęściej nie pracują zawodowo (40,4%) lub też pracują poza rolnictwem (31,6%). W rolnictwie pracuje ok. 16% badanych, zaś ok. 11% pracuje częściowo w rolnictwie, częściowo poza rolnictwem (łącznie ok. 27%). Niski odsetek pracujących w rolnictwie może wynikać częściowo z czasu realizacji badania (czas żniw). Tab. 5: Obecna sytuacja zawodowa Pracuje w rolnictwie 52 15,9 16,1 16,1 Pracuje poza rolnictwem ,2 31,6 47,7 Pracuje częściowo w rolnictwie, 37 11,3 11,5 59,1 częściowo poza rolnictwem Nie pracuje zawodowo ,4 40,9 100, ,8 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 4 1,2 Poza rolnictwem częściej pracują mężczyźni niż kobiety (38% w porównaniu z 26,9%), również mężczyźni częściej pracują częściowo w rolnictwie, częściowo poza rolnictwem (15,3% w porównaniu z 8,6%). Kobiety natomiast częściej nie pracują zawodowo (48,4% w porównaniu z 30,7%). Tab. 6: Obecna sytuacja zawodowa według płci Płeć Kobieta Mężczyzna Obecna sytuacja zawodowa Pracuje w rolnictwie N % 16,1% 16,1% 16,1% Pracuje poza rolnictwem N % 26,9% 38,0% 31,6% Pracuje częściowo w rolnictwie, N częściowo poza rolnictwem % 8,6% 15,3% 11,5% Nie pracuje zawodowo N % 48,4% 30,7% 40,9% N % 100,0% 100,0% 100,0% Wraz z wiekiem rośnie częstość zatrudnienia w rolnictwie (od 8,9% w najmłodszej grupie wiekowej, do 17,5% w grupie średniej i 23,1% w grupie starszej). Praca poza rolnictwem (łącznie z częściowym zatrudnieniem poza rolnictwem) to domena średniego pokolenia (łącznie 56,7%), rzadziej młodszego (łącznie 44,6%), najrzadziej starszego (łącznie 20,9%) pokolenia. Ponieważ związek rodzaju zatrudnienia z poziomem wykształcenia jest dość oczywisty, analizę tę umieszczono w aneksie. 6

7 Tab. 7: Obecna sytuacja zawodowa według kategorii wieku Kategorie wieku Obecna sytuacja Pracuje w rolnictwie N zawodowa % 8,9% 17,5% 23,1% 16,1% Pracuje poza rolnictwem N % 35,7% 39,2% 16,5% 31,6% Pracuje częściowo w N rolnictwie, częściowo poza % 10,7% 17,5% 4,4% 11,5% rolnictwem Nie pracuje zawodowo N % 44,6% 25,8% 56,0% 40,9% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Wśród pracujących zawodowo większość stanowią osoby raczej zadowolone z wysokości dochodów (ok. 47%), Znaczący odsetek to także osoby raczej niezadowolone z finansowego wymiaru pracy (ok. 34%). Mniej więcej co szósty badany jest bardzo niezadowolony z wysokości dochodów z pracy (ok. 14%). Generalnie, kategorie zadowolonych lub niezadowolonych z dochodów z pracy są równoliczne (po ok. 50%). Związek sytuacji zawodowej z miejscowości zamieszkania ukazano w aneksie (rys. 1). Tab. 8: Zadowolenie z pracy zawodowej: wysokość dochodów Bardzo zadowolony(a) 7 2,1 3,6 3,6 Raczej zadowolony(a) 92 28,1 47,2 50,8 Raczej niezadowolony(a) 67 20,5 34,4 85,1 Bardzo niezadowolony(a) 28 8,6 14,4 99,5 TRUDNO POWIEDZIEĆ 1,3,5 100, ,6 100,0 Braki danych Systemowe braki danych ,4 Respondentów poproszono o ocenę wysiłku włożonego w wykonywanie pracy zawodowej. Z tego aspektu pracy badani mieszkańcy są częściej zadowoleni (ok. 2/3 badanych) niż niezadowoleni. Tab. 9: Zadowolenie z pracy zawodowej: wysiłek Bardzo zadowolony(a) 41 12,5 21,0 21,0 Raczej zadowolony(a) 90 27,5 46,2 67,2 Raczej niezadowolony(a) 43 13,1 22,1 89,2 7

8 Bardzo niezadowolony(a) 18 5,5 9,2 98,5 TRUDNO POWIEDZIEĆ 3,9 1,5 100, ,6 100,0 Braki danych Systemowe braki danych ,4 Zdecydowana większość (3/4 pracujących mieszkańców gminy) jest zadowolona z warunków zdrowotnych w pracy zawodowej. Tab.10: Zadowolenie z pracy zawodowej: warunki zdrowotne Bardzo zadowolony(a) 51 15,6 26,0 26,0 Raczej zadowolony(a) 96 29,4 49,0 75,0 Raczej niezadowolony(a) 38 11,6 19,4 94,4 Bardzo niezadowolony(a) 8 2,4 4,1 98,5 TRUDNO POWIEDZIEĆ 3,9 1,5 100, ,9 100,0 Braki danych Systemowe braki danych ,1 Zbadano również subiektywne odczucie tego wymiaru satysfakcji z pracy jakim jest doświadczanie szacunku i uznania. Ponad 80% respondentów jest zadowolona z tego aspektu swojej pracy (w tym ok. 1/3 to osoby bardzo zadowolone). Tab. 11: Zadowolenie z pracy zawodowej: szacunek, uznanie Bardzo zadowolony(a) 62 19,0 32,1 32,1 Raczej zadowolony(a) 95 29,1 49,2 81,3 Raczej niezadowolony(a) 20 6,1 10,4 91,7 Bardzo niezadowolony(a) 8 2,4 4,1 95,9 TRUDNO POWIEDZIEĆ 8 2,4 4,1 100, ,0 100,0 Braki danych Systemowe braki danych ,0 8

9 3. Sytuacja materialna Mniej więcej połowa respondentów uważa, ze ich dochody są takie same jak innych mieszkańców gminy. Własne dochody jako niższe ocenia ok. 28%, zaś jako wyższe ok. 13% badanych. Tab. 12: Przeciętne dochody w porównaniu z dochodami większości mieszkańców gminy Dużo wyższe 7 2,1 2,2 2,2 Wyższe 34 10,4 10,6 12,8 Mniej więcej takie same ,5 51,4 64,2 Niższe 65 19,9 20,2 84,4 Dużo niższe 24 7,3 7,5 91,9 TRUDNO POWIEDZIEĆ 26 8,0 8,1 100, ,2 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 6 1,8 Porównując obecną sytuację finansową z tą sprzed około trzech lat, najliczniejsza grupa respondentów dochodzi do wniosku, że w tym zakresie w zasadzie nic się nie zmieniło (34%). Niewielkie polepszenie lub niewielkie pogorszenie sytuacji finansowej zauważyło po ok. 21% badanych (łącznie ok. 43%). Znaczne zubożenie miało miejsce w przypadku 17% badanych. Tab. 13: Porównanie obecnej sytuacji finansowej z sytuacją sprzed trzech lat Obecnie jest znacznie lepsza 15 4,6 4,6 4,6 Trochę lepsza 70 21,4 21,6 26,2 Mniej więcej taka sama ,6 34,0 60,2 Trochę gorsza 69 21,1 21,3 81,5 Znacznie gorsza 55 16,8 17,0 98,5 TRUDNO POWIEDZIEĆ 5 1,5 1,5 100, ,1 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 3,9 Respondentów zapytano również, czy w ciągu ostatniego roku zdarzało się, że nie starczało pieniędzy na zakup żywności lub ubrania, pokrycie kosztów związanych z leczeniem, opłatę rachunków lub kosztów kształcenia. W zakresie trzech pierwszych wskaźników, dotyczących potrzeb bardziej podstawowych, sytuacje takie miały miejsce w ok % przypadków. 9

10 Tab. 14: W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na zakup żywności lub ubrania Tak 72 22,0 22,2 22,2 Nie ,1 77,8 100, ,1 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 3,9 Tab. 15: W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na pokrycie wydatków związanych z leczeniem/opieką lekarską Tak 78 23,9 24,1 24,1 Nie ,2 75,9 100, ,1 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 3,9 Tab. 16: W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na opłacenie rachunków Tak 89 27,2 27,4 27,4 Nie ,9 72,3 99,7 NIE WIEM 1,3,3 100, ,4 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 2,6 Tab. 17: W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na pokrycie kosztów nauki/kształcenia się Tak 50 15,3 15,5 15,5 Nie ,5 80,7 96,3 NIE WIEM 12 3,7 3,7 100, ,5 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 5 1,5 Wykorzystując powyższe pytania skonstruowano nową zmienną o charakterze syntetycznym - indeks ubóstwa: każda odpowiedź pozytywna ( zdarzały się takie sytuacje ) była kodowana jako 1, każda odpowiedź 10

11 negatywna ( nie zdarzały się takie sytuacje ) była kodowana jako 0. Po zdekodowaniu indeks ubóstwa mógł przyjmować wartości od 1 do 4 (im większa liczba, tym większe ubóstwo).. Zaproponowano następujące określenia dla poszczególnych wartości tej nowej zmiennej: 1 brak ubóstwa, 2 ubóstwo umiarkowane, 3 ubóstwo uciążliwe, 4 ubóstwo skrajne. Z ubóstwem skrajnym mamy więc do czynienia, gdy respondent na wszystkie trzy pytania (czy zdarzało się, że brakowało na żywność / ubranie, leczenie / opiekę lekarską, opłacenie rachunków) odpowiedział twierdząco, z brakiem ubóstwa gdy na wszystkie te pytania odpowiedział przecząco. Ubóstwo umiarkowane wystąpi więc, gdy padła jedna odpowiedź twierdząca, a ubóstwo uciążliwe gdy pojawią się dwie odpowiedzi twierdzące na trzy zadane. 5 Rzetelność indeksu ubóstwa zbadano obliczając współczynnik alfa Cronbacha (przyjmuje wartości od 0 do 1), który wyniósł 0,776. Symulacja pokazała, że pominięcie ostatniego wskaźnika (kosztów kształcenia) może podnieść wartość współczynnika alfa. Tak też uczyniono i alfa wzrosła do Można więc uznać, iż utworzony indeks (nazwany tu poziomem ubóstwa) cechuje się wysoką rzetelnością i może być w tych badaniach użyty jako wartościowe narzędzie pomiaru (szczegółowe tabele rzetelności wskaźnika znajdują się w aneksie). Ubóstwo skrajne pojawiło się w 8,7% przypadków, uciążliwe w 10,6%, umiarkowane w 12,6%, brak ubóstwa w 68,1% badanych sytuacji. Generalnie ok. 1/3 badanych mieszkańców gminy doświadczyła jakiejś formy ubóstwa. Tab. 18: Poziom ubóstwa Brak ubóstwa ,5 68,1 68,1 Ubóstwo umiarkowane 39 11,9 12,6 80,6 Ubóstwo uciążliwe 33 10,1 10,6 91,3 Ubóstwo skrajne 27 8,3 8,7 100, ,8 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 17 5,2 Porównując te dane z wynikami ogólnopolskimi (np. z badaniami z roku 2005) dochodzimy do wniosku, że wszystkie poziomy ubóstwa w gminie Lubaczów są niższe niż skali całego kraju. Dodatkowo należy uwzględnić fakt, że wzięte do porównania dane PGSS zebrane były nie tylko na poziomie gmin, lecz także miast, w tym miast dużych. 6 5 Por. P.Rydzewski, Ubóstwo w Polsce w latach , w: Społeczeństwo przestrzeń rodzina (praca zbiorowa pod red. M.Szyszki), Lublin 2009, Wydawnictwo KUL, s Polski Generalny Sondaż Społeczny (PGSS) od 1992 roku jest stałym programem badań statutowych Instytutu Studiów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, finansowanym przez Komitet Badań Naukowych / Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ogólnym celem PGSS jest systematyczny pomiar trendów i skutków zmian społecznych w Polsce. Problematyka PGSS obejmuje badanie indywidualnych postaw, cenionych wartości, orientacji i zachowań społecznych, jak również pomiar zróżnicowania społecznodemograficznego, zawodowego, edukacyjnego i ekonomicznego reprezentatywnych grup i warstw społecznych w Polsce. Coroczny, a od 1997 roku dwu-trzy letni, cykl powtarzania badań, zachowujących porównywalne standardy metodologiczne i identyczne wskaźniki, umożliwia systematyczną analizę trendów społecznych. Pod tym względem PGSS jest unikalnym programem badania zmian systemowych w Polsce. 11

12 Tab. 19: Poziom ubóstwa w latach Ubóstwo Rok badania PGSS Skrajne N % 18,7% 19,0% 18,0% 17,3% 14,9% 18,2% 21,1% 23,0% 18,6% Uciążliwe N % 21,4% 21,6% 19,9% 22,5% 15,1% 17,9% 18,4% 15,9% 18,9% Umiarkowane N % 19,2% 20,0% 19,9% 17,5% 16,5% 16,4% 14,7% 13,9% 17,1% Brak ubóstwa N % 40,6% 39,4% 42,2% 42,7% 53,5% 47,4% 45,8% 47,2% 45,4% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Źródło: obliczenia własne na podstawie danych PGSS Poziom ubóstwa rośnie wraz z wiekiem, osiągając najwyższe wskaźniki w najstarszej kategorii wiekowej (blisko 44% osób dotkniętych ubóstwem - niezależnie od stopnia). Tab. 20: Ubóstwo według kategorii wieku Kategorie wieku Ubóstwo Brak ubóstwa N % 81,7% 64,0% 56,3% 68,1% Ubóstwo umiarkowane N % 5,5% 14,0% 19,5% 12,6% Ubóstwo uciążliwe N % 6,4% 10,5% 16,1% 10,6% Ubóstwo skrajne N % 6,4% 11,4% 8,0% 8,7% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Ubóstwem (w różnym nasileniu) dotknięci są najczęściej pracujący w rolnictwie (44%), najrzadziej pracujący poza rolnictwem (ok. 30%). W grupie osób pracujących częściowo w rolnictwie, częściowo poza rolnictwem oraz nie pracujących zawodowo różne stopnie ubóstwa dotykają ok % osób. Tab. 21: Ubóstwo według obecnej sytuacji zawodowej Obecna sytuacja zawodowa Pracuje w rolnictwie Pracuje poza rolnictwem Pracuje częściowo w rolnictwie, częściowo Nie pracuje zawodowo poza rolnictwem Ubóstwo Brak ubóstwa N

13 % 56,0% 79,4% 67,6% 65,0% 68,4% Ubóstwo umiarkowane N % 18,0% 6,2% 16,2% 14,6% 12,7% Ubóstwo uciążliwe N % 16,0% 7,2% 8,1% 12,2% 10,7% Ubóstwo skrajne N % 10,0% 7,2% 8,1% 8,1% 8,1% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 13

14 4. Ocena walorów turystycznych gminy Mieszkańcy gminy, którzy wzięli udział w badaniu najczęściej (38%) uważają, że jest niewiele atrakcji lecz mimo to byłaby możliwość przyciągnięcia turystów poprzez promocję tego co jest. Znaczna część (ok. 29%) sądzi, że w gminie znajduje się wiele atrakcji ale nie są one w pełni wykorzystywane by przyciągnąć turystów. Co dziesiąty respondent uważa, że w gminie jest wiele atrakcji turystycznych i przyciągają one turystów. Ok. 17% badanych sądzi, że w gminie jest niewiele atrakcji i nie ma w związku z tym możliwości przyciągnięcia turystów. Tab. 22: Ocena walorów gminy pod względem atrakcji turystycznych i przyciągnięcia turystów Częstość Procent Procent ważnych Procent Jest wiele atrakcji turystycznych i przyciągają 35 10,7 10,9 10,9 one turystów Jest wiele atrakcji ale nie są one w pełni 92 28,1 28,7 39,6 wykorzystywane by przyciągnąć turystów Jest niewiele atrakcji lecz mimo to byłaby ,3 38,0 77,6 możliwość przyciągnięcia turystów poprzez promocję tego co jest Jest niewiele atrakcji i nie widzę możliwości 55 16,8 17,1 94,7 przyciągnięcia turystów INNA ODPOWIEDŹ 4 1,2 1,2 96,0 NIE MAM ZDANIA 13 4,0 4,0 100, ,2 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 6 1,8 Opinie atrakcjach turystycznych na terenie gminy powiązane są z wiekiem: respondenci młodsi częściej dostrzegają istnienie tych atrakcji niż osoby starsze, np. przekonanie o istnieniu wielu walorów turystycznych gminy (bez względu na to, jak są one wykorzystane ) podziela 45,5% osób w wieku do 35 lat i 33,4% osób w wieku 51 lat lub starszym. Bardzo pesymistyczny pogląd, że jest niewiele atrakcji i nie ma możliwości przyciągnięcia turystów podziela 22,5% osób starszych i ok % młodszych. Tab. 23: Ocena walorów gminy pod względem atrakcji turystycznych i przyciągnięcia turystów według kategorii wieku Ocena walorów gminy pod względem atrakcji turystycznych i przyciągnięcia turystów Kategorie wieku Jest wiele atrakcji turystycznych i przyciągają N one turystów % 10,0% 11,5% 11,2% 10,9% Jest wiele atrakcji ale nie są one w pełni N wykorzystywane by przyciągnąć turystów % 35,5% 28,7% 20,2% 28,7% Jest niewiele atrakcji lecz mimo to byłaby N możliwość przyciągnięcia turystów poprzez % 37,3% 40,2% 36,0% 38,0% promocję tego co jest Jest niewiele atrakcji i nie widzę możliwości N

15 przyciągnięcia turystów % 14,5% 15,6% 22,5% 17,1% INNA ODPOWIEDŹ N % 0,0% 0,0% 4,5% 1,2% NIE MAM ZDANIA N % 2,7% 4,1% 5,6% 4,0% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Analogiczną zależność można zaobserwować w przypadku zróżnicowania opinii o walorach turystycznych gminy z uwzględnieniem poziomu wykształcenia. Im wyższe wykształcenie tym częściej jest podzielane przekonanie o istnieniu wielu walorów turystycznych gminy (bez względu na poziom wykorzystania ): od 25,7% w grupie osób z wykształceniem podstawowym, do ok % w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim i do 53,7% wśród respondentów z wykształceniem wyższym. Zwraca też uwagę, że ponad 40% badanych osób z wykształceniem wyższym uważa, że jest w gminie wiele atrakcji turystycznych, lecz nie są one w pełni wykorzystane aby przyciągnąć turystów. Z kolei znaczna część (ok. 46%) badanych z wykształceniem średnim uważa, że jest niewiele atrakcji lecz mimo to byłaby możliwość przyciągnięcia turystów poprzez promocję tego co jest. Tab. 24: Ocena walorów gminy pod względem atrakcji turystycznych i przyciągnięcia turystów według poziomu wykształcenia Poziom wykształcenia Podstawowe Zasadnicze Średnie Wyższe zawodowe Ocena walorów Jest wiele atrakcji N gminy pod turystycznych i przyciągają one % 2,6% 16,0% 8,5% 13,0% 11,0% względem atrakcji turystycznych i turystów Jest wiele atrakcji ale nie są N przyciągnięcia one w pełni wykorzystywane by % 23,1% 24,5% 28,8% 40,7% 28,7% turystów przyciągnąć turystów Jest niewiele atrakcji lecz mimo N to byłaby możliwość % 38,5% 31,1% 45,8% 33,3% 37,9% przyciągnięcia turystów poprzez promocję tego co jest Jest niewiele atrakcji i nie N widzę możliwości % 25,6% 19,8% 13,6% 13,0% 17,0% przyciągnięcia turystów INNA ODPOWIEDŹ N % 2,6% 1,9% 0,8% 0,0% 1,3% NIE MAM ZDANIA N % 7,7% 6,6% 2,5% 0,0% 4,1% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Na pytanie o najważniejszą atrakcję turystyczną gminy, odpowiedzi były bardzo zróżnicowane, rozproszone 15

16 (ponad połowę trzeba było zaliczyć do kategorii inne ). Do wymienianych najczęściej należą: kapliczki (ogólnie) i Muzeum Kresów w Lubaczowie (ok %). Warto zwrócić uwagę, iż wymieniane też były obiekty spoza gminy (Cerkiew w Radrużu, rez.sołokije, zalew i basen w Horyńcu, kapliczka w Nowinach, a także bunkry, których główne skupienia są poza terenem gminy). Tab. 25: Najważniejsza atrakcja turystyczna na terenie gminy, która mogłaby przyciągnąć turystów (pierwszy wybór) Cerkiew w Radrużu 13 4,0 5,1 5,1 Rezerwat Sołokije 7 2,1 2,7 7,8 Bunkry 2,6,8 8,6 Zalew w Horyńcu 6 1,8 2,4 11,0 Kapliczka 5 sosen 16 4,9 6,3 17,3 Basen w Horyńcu 2,6,8 18,0 Muzeum Kresów 26 8,0 10,2 28,2 Cerkwie 8 2,4 3,1 31,4 Kapliczki 27 8,3 10,6 42,0 Kapliczka w Nowinach 2,6,8 42,7 Horynieckich INNE ,6 57,3 100, ,0 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 72 22,0 16

17 5. Plany rozwoju zawodowego O rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej myśli 16,5% zbadanych mieszkańców gminy Lubaczów. Blisko 3/4 wcale nie rozważa takiej możliwości. Tab. 26: Czy myśli o rozpoczęciu działalności gospodarczej Tak 34 10,4 10,6 10,6 Raczej tak 19 5,8 5,9 16,5 Raczej nie 35 10,7 10,9 27,3 Nie ,6 71,7 99,1 NIE WIEM 3,9,9 100, ,5 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 5 1,5 Częściej o rozpoczęciu działalności gospodarczej myślą mężczyźni (łącznie ok. 25%) niż kobiety (łącznie ok. 10%) oraz ludzie młodzi, w wieku do 35 lat (łącznie ok. 24%) niż starsi (18%) w wieku lat. Osoby w wieku 51 lat lub starsze myślą o tym sporadycznie (ok. 3%). Tab. 27: Czy myśli o rozpoczęciu działalności gospodarczej według płci Płeć Kobieta Mężczyzna Czy myśli o rozpoczęciu Tak N działalności gospodarczej % 6,0% 16,5% 10,6% Raczej tak N % 4,4% 7,9% 5,9% Raczej nie N % 10,4% 11,5% 10,9% Nie N % 79,2% 61,9% 71,7% NIE WIEM N % 0,0% 2,2% 0,9% N % 100,0% 100,0% 100,0% Tab. 28: Czy myśli o rozpoczęciu działalności gospodarczej według kategorii wieku Kategorie wieku Czy myśli o rozpoczęciu Tak N

18 działalności gospodarczej % 18,0% 9,1% 3,3% 10,6% Raczej tak N % 6,3% 9,9% 0,0% 5,9% Raczej nie N % 11,7% 11,6% 8,9% 10,9% Nie N % 61,3% 69,4% 87,8% 71,7% NIE WIEM N % 2,7% 0,0% 0,0% 0,9% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Rozważanie rozpoczęcia działalności gospodarczej związane jest też z wykształceniem: im wyższe wykształcenie tym częściej badane osoby zastanawiają się nad własną działalnością gospodarczą (od 5,2% w przypadku wykształcenia podstawowego i 15-19% w przypadku wykształcenia zasadniczego zawodowego lub średniego do 24,5% w grupie osób z wykształceniem wyższym). Nad taką ewentualnością częściej zastanawiają się osoby pracujące poza rolnictwem oraz częściowo poza rolnictwem (19-25%) niż osoby nie pracujące zawodowo (10,6%) oraz pracujące w rolnictwie (3,9%). Tab. 29: Czy myśli o rozpoczęciu działalności gospodarczej według poziomu wykształcenia Poziom wykształcenia Podstawowe Zasadnicze Średnie Wyższe zawodowe Czy myśli o Tak N rozpoczęciu % 2,6% 7,3% 15,3% 13,2% 10,7% działalności Raczej tak N gospodarczej % 2,6% 7,3% 3,4% 11,3% 6,0% Raczej nie N % 2,6% 12,8% 12,7% 9,4% 11,0% Nie N % 92,3% 70,6% 67,8% 66,0% 71,5% NIE WIEM N % 0,0% 1,8% 0,8% 0,0% 0,9% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Podsumowując: własną działalnością gospodarczą najczęściej zainteresowani są młodzi mężczyźni, lepiej wykształceni i pracujący poza rolnictwem. Najrzadziej osoby starsze, pracujące w rolnictwie, gorzej wykształcone częściej kobiety. Tab. 30: Czy myśli o rozpoczęciu działalności gospodarczej według obecnej sytuacji zawodowej Obecna sytuacja zawodowa Pracuje w Pracuje poza Pracuje częściowo w Nie pracuje rolnictwie rolnictwem rolnictwie, częściowo zawodowo 18

19 poza rolnictwem Czy myśli o Tak N rozpoczęciu % 3,9% 14,7% 11,1% 10,0% 10,7% działalności Raczej tak N gospodarczej % 0,0% 9,8% 8,3% 4,6% 6,0% Raczej nie N % 11,8% 9,8% 16,7% 10,0% 11,0% Nie N % 84,3% 63,7% 63,9% 74,6% 71,5% NIE WIEM N % 0,0% 2,0% 0,0% 0,8% 0,9% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Bardzo niewielu badanych jest zainteresowanych prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, stąd też niewielka liczba osób, które potrafiły sprecyzować charakter planowanych działań. Na podstawie tej niewielkiej liczby preferencji trudno wyciągać daleko idące wnioski. Można jedynie zauważyć, iż zainteresowanie założeniem gospodarstwa agroturystycznego jest bardzo małe (ok. 3% w przekroju całościowym). Ci nieliczni, którzy myślą o własnej działalności gospodarczej najczęściej wskazują produkcję lub usługi ale nie związane z turystyką (66% wyborów, ok.11% w przekroju całościowym). W związku z tym seria analiz związana z profilem planowanego gospodarstwa agroturystycznego została umieszczona w aneksie, w celach dokumentacyjnych (pojedyncze przypadki nie nadają się do szczegółowej analizy). Powiązanie gotowości podjęcia działalności gospodarczej z miejscowością zamieszkania również ukazano w aneksie (rys.2). Tab. 31: Planowany charakter działalności gospodarczej Prowadzenie gospodarstwa 10 3,1 18,9 18,9 agroturystycznego Produkcja/usługi związanymi z 2,6 3,8 22,6 turystyką - na rynek gminny lub powiatowy Produkcja /usługi związanymi z 3,9 5,7 28,3 turystyką - na rynek ponadlokalny Produkcja /usługi nie związanymi 35 10,7 66,0 94,3 z turystyką INNA ODPOWIEDŹ 2,6 3,8 98,1 TRUDNO POWIEDZIEĆ 1,3 1,9 100, ,2 100,0 Braki danych Systemowe braki danych ,8 W związku z nikłym agroturystyką, niewielkie jest też zainteresowanie szkoleniami: chęć udziału w 19

20 bezpłatnych szkoleniach z zakresu agroturystyki i gastronomii zgłosiło mniej niż 4%, zaś z zakresu rzemiosła 1,5% zbadanych mieszkańców gminy. Znaczenie dokumentacyjne mają także opinie badanych o potrzebnych poziomie dofinansowania oraz oczekiwanych zyskach (te analizy również w aneksie). Uzupełnieniem analiz związanych z rozwojem zawodowym mieszkańców gminy Lubaczów jest pomiar preferencji w zakresie określonych charakterystyk życia zawodowego i związanych z tym decyzji. Respondentom przedstawiono trzy skale i poproszono ich o wskazanie wyborów w zakresie: wysokości oczekiwanych dochodów w powiązaniu z włożonym wysiłkiem, preferencji co do pracy samodzielnej lub najemnej w powiązaniu z ryzykiem utraty pracy oraz preferencji w zakresie prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego lub wyłącznie rolnego w powiązaniu z ryzykiem niepowodzenia w każdej z tych sytuacji. Przy średniej założonej 5,5 respondenci częściej wybierali pracę cięższą, ale związana z wyższymi dochodami (średnia 3,4). Natomiast w przypadku pozostałych dwóch skal średnie wyborów niewiele różniły się od średniej założonej (odpowiednio: 5,8 i 5,3) co wskazuje na brak wyraźnych preferencji (badanej grupy jako całości). Analiza średnich uwzględniająca kategorie wieku prowadzi do interpretacji, iż wraz z wiekiem rośnie gotowość do podejmowania pracy cięższej lecz przynoszącej wyższe dochody. Ale też wraz z wiekiem rośnie przywiązanie do prowadzenia wyłącznie gospodarstwa rolnego. Osoby młode (do 35 roku życia) częściej niż starsze chętniej podjęłyby pracę najemną, obarczoną mniejszym ryzykiem jej utraty niż podjęłyby bardziej ryzykowną pracę na własny rachunek. Młode pokolenie cechuje się więc mniejszą gotowością do pracy cięższej, dającej większe zyski oraz pracy na własny rachunek, niemniej chętniej zdecydowałoby się na opcję gospodarstwa agroturystycznego. Do tego ostatniego wniosku trzeba jednak podchodzić z dystansem, gdyż pytanie dotyczące omawianego zagadnienia było zadawane wszystkim pracującym zawodowo, a nie tylko rolnikom. Analogiczne analizy średnich w uwzględnieniem płci oraz poziomu wykształcenia zawarte są w na aneksie. Tab. 32: Skala wyboru i oczekiwań według kategorii wieku Kategorie wieku Dochody + wysiłek Rodzaj pracy + ryzyko Rodzaj gospodarstwa +ryzyko -35 Średnia 3,4272 6,1942 4,9186 N Średnia 3,3514 5,1622 5,2340 N Średnia 3,3012 6,1282 5,8873 N Średnia 3,3636 5,7842 5,3108 N

21 6. Plany migracyjne Respondentów zapytano także o ich plany migracyjne związane z podjęciem lub zmianą pracy. Zdecydowana większość (65,4%) badanych nie rozważa wyjazdu z gminy, 17,9% - chce wyjechać czasowo za granicę, zaś 5,6% chce wyjechać czasowo do innej miejscowości w Polsce. Wyjazd z gminy na stałe deklaruje łącznie 8,7% badanych. Mężczyźni nieco częściej niż kobiety deklarują mobilność w celach zawodowych, zwłaszcza gdy chodzi o wyjazdy czasowe. Dla porównania: wśród mieszkańców wsi sąsiedniego województwa lubelskiego, odsetek osób deklarujących pozostanie na terenie województwa wyniósł 77,1%. 7 Biorąc pod uwagę, iż teren gminy jest znacznie mniejszy niż teren województwa, odsetek 65,4% w gminie Lubaczów wydaje się porównywalny z sytuacją na Lubelszczyźnie. Tak więc wydaje się, iż plany migracyjne badanych osób nie odbiegają znacznie od bardziej ogólnych tendencji. Tab. 33: Czy rozważa wyjazd poza granice gminy, w celu podjęcia lub zmiany pracy według płci Płeć Kobieta Mężczyzna Czy rozważa wyjazd poza Tak - chcę wyjechać do innej N granice gminy, w celu miejscowości w Polsce % 3,2% 8,7% 5,6% podjęcia lub zmiany pracy czasowo Tak - chcę wyjechać do innej N miejscowości w Polsce na stałe % 6,5% 6,5% 6,5% Tak- chcę wyjechać za granicę N czasowo % 16,1% 20,3% 17,9% Tak- chcę wyjechać za granice N na stałe % 1,6% 2,9% 2,2% Nie - nie rozważam wyjazdu z N mojej gminy % 69,4% 60,1% 65,4% INNA ODPOWIEDŹ N % 3,2% 0,0% 1,9% TRUDNO POWIEDZIEĆ N % 0,0% 1,4% 0,6% N % 100,0% 100,0% 100,0% Gotowość opuszczenia gminy w celach zawodowych najczęściej deklarują ludzie młodzi (do 35 roku życia). W tej kategorii wiekowej ok. 29% respondentów chciałoby wyjechać za granicę czasowo, zaś ok.19% myśli o opuszczeniu gminy na stałe. 7 P.Rydzewski, Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny w kontekście analiz statystycznych, II cykl badawczy, część druga Mieszkańcy Lubelszczyzny, Lublin 2011, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, s

22 Tab. 34: Czy rozważa wyjazd poza granice gminy, w celu podjęcia lub zmiany pracy według kategorii wieku Kategorie wieku Czy rozważa wyjazd Tak - chcę wyjechać do N poza granice gminy, w innej miejscowości w % 8,9% 4,1% 3,3% 5,6% celu podjęcia lub zmiany pracy Polsce czasowo Tak - chcę wyjechać do N innej miejscowości w % 13,4% 4,1% 1,1% 6,5% Polsce na stałe Tak- chcę wyjechać za N granicę czasowo % 28,6% 19,0% 3,3% 17,9% Tak- chcę wyjechać za N granice na stałe % 4,5% 1,7% 0,0% 2,2% Nie - nie rozważam N wyjazdu z mojej gminy % 42,0% 68,6% 90,1% 65,4% INNA ODPOWIEDŹ N % 0,9% 2,5% 2,2% 1,9% TRUDNO POWIEDZIEĆ N % 1,8% 0,0% 0,0% 0,6% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Wraz ze wzrostem wykształcenia maleje liczba deklaracji pozostania w gminie (od 81,6% w przypadku respondentów z wykształceniem podstawowym, do 59,3% - wśród badanych z wykształceniem wyższym). Osoby z wykształceniem wyższym częściej gotowe są do wyjazdu do innej miejscowości w Polsce (czasowo lub na stałe ok. 24%), niż do wyjazdu za granicę czasowo (13%). Nikt z tej grupy nie chciałby wyjeżdżać za granicę na stałe. Znaczący odsetek badanych (ok. 24%) to respondenci z wykształceniem zasadniczym zawodowym, którzy myślą o czasowym wyjeździe za granicę. Tab. 35: Czy rozważa wyjazd poza granice gminy, w celu podjęcia lub zmiany pracy według poziomu wykształcenia Czy rozważa wyjazd poza granice gminy, w celu podjęcia lub zmiany pracy Poziom wykształcenia Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Tak - chcę wyjechać do innej N miejscowości w Polsce czasowo % 10,5% 2,7% 5,1% 9,3% 5,6% Tak - chcę wyjechać do innej N miejscowości w Polsce na stałe % 0,0% 3,6% 7,6% 14,8% 6,5% Tak- chcę wyjechać za granicę N czasowo % 7,9% 24,3% 16,9% 13,0% 17,8% Tak- chcę wyjechać za granice N na stałe % 0,0% 4,5% 1,7% 0,0% 2,2% Nie - nie rozważam wyjazdu z N mojej gminy % 81,6% 64,0% 64,4% 59,3% 65,4% INNA ODPOWIEDŹ N

23 % 0,0% 0,9% 2,5% 3,7% 1,9% TRUDNO POWIEDZIEĆ N % 0,0% 0,0% 1,7% 0,0% 0,6% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Opuszczenie gminy deklarują częściej osoby nie pracujące zawodowo (ok. 41%) oraz pracujące częściowo w rolnictwie, częściowo poza rolnictwem (ok. 35%) w porównaniu z mieszkańcami gminy pracującymi w rolnictwie lub poza rolnictwem (po ok. 23%). Głównym motywem rozważanej emigracji jest więc status zawodowy (brak pracy w tym przypadku), w dużo mniejszym zaś stopniu wykonywany zawód. Tab. 36: Czy rozważa wyjazd poza granice gminy, w celu podjęcia lub zmiany pracy według obecnej sytuacji zawodowej Obecna sytuacja zawodowa Pracuje w rolnictwie Pracuje poza Pracuje częściowo w Nie pracuje zawodowo rolnictwem rolnictwie Czy rozważa Tak - chcę wyjechać do N wyjazd poza innej miejscowości w % 3,9% 4,9% 2,7% 7,6% 5,6% granice gminy, w celu podjęcia lub Polsce czasowo Tak - chcę wyjechać do N zmiany pracy innej miejscowości w % 2,0% 5,9% 2,7% 9,9% 6,5% Polsce na stałe Tak- chcę wyjechać za N granicę czasowo % 17,6% 12,7% 27,0% 19,8% 18,1% Tak- chcę wyjechać za N granice na stałe % 0,0% 0,0% 5,4% 3,8% 2,2% Nie - nie rozważam N wyjazdu z mojej gminy % 76,5% 72,5% 59,5% 56,5% 65,1% INNA ODPOWIEDŹ N % 0,0% 2,0% 2,7% 2,3% 1,9% TRUDNO POWIEDZIEĆ N % 0,0% 2,0% 0,0% 0,0% 0,6% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Wysoki poziom ubóstwa nie wiąże się z planami opuszczenia gminy: osoby najuboższe nie cechuje zwiększona tendencja migracyjna, a wręcz przeciwnie, to właśnie te osoby najczęściej deklarują pozostanie w gminie (76% w porównaniu z 62-69%). Plany wyjazdowe stosunkowo częściej posiadają osoby, które nie zostały zaliczone do kategorii ubogich. Tab. 37: Czy rozważa wyjazd poza granice gminy, w celu podjęcia lub zmiany pracy według ubóstwa Ubóstwo Brak Umiarkowane Uciążliwe Skrajne 23

24 Czy rozważa Tak - chcę wyjechać do innej N wyjazd poza miejscowości w Polsce czasowo % 6,2% 2,6% 6,1% 0,0% 5,2% granice gminy, w Tak - chcę wyjechać do innej N celu podjęcia lub miejscowości w Polsce na stałe % 6,6% 5,1% 9,1% 8,0% 6,8% zmiany pracy Tak- chcę wyjechać za granicę N czasowo % 19,4% 17,9% 18,2% 16,0% 18,8% Tak- chcę wyjechać za granice na N stałe % 2,8% 2,6% 0,0% 0,0% 2,3% Nie - nie rozważam wyjazdu z N mojej gminy % 62,1% 69,2% 63,6% 76,0% 64,3% INNA ODPOWIEDŹ N % 1,9% 2,6% 3,0% 0,0% 1,9% TRUDNO POWIEDZIEĆ N % 0,9% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6% N % 100,0 % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 24

25 Wnioski 1. Badania ukazują bardzo wysoki ogólny poziom bezrobocia w gminie, sięgający 40%, podczas gdy bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy jest 17,7%. Nie pracujący zawodowo to najczęściej ludzie starsi w wieku powyżej 51 lat (56%) oraz młodzi do 35 roku życia (44,6%). 2. Subiektywna ocena własnych dochodów jest stosunkowo optymistyczna. Ponad 2/3 badanych uważa je za nie niższe niż dochody innych mieszkańców gminy. To bardzo ważny wskaźnik, gdyż poziom nastrojów społecznych zależy w większym stopniu od interpretacji niż od faktów. Niemniej, 7,5% badanych uważa swoje dochody za dużo niższe i to też nie powinno umknąć uwagi. 3. Dynamika oceny wysokości dochodów pokazuje podobną tendencję. Prawie 2/3 badanych sądzi, że sytuacja ta nie pogorszyła się w ciągu ostatnich trzech lat. Jednak trzeba zauważyć, iż 17% badanych twierdzi, że obecnie ta sytuacja jest dużo gorsza. 4. Wskaźniki ubóstwa pokazują, że ok. 1/4 mieszkańców ma poważne problemy z uzyskaniem środków na żywność, ubranie, opiekę lekarską lub opłacenie rachunków. Syntetyczny wskaźnik ubóstwa ujawnia, że 8,7% badanych dotkniętych jest skrajnym ubóstwem (osobom tym w ciągu roku brakowało środków zarówno na żywność i ubranie, jak również na opiekę medyczną i opłacenie rachunków). Najtrudniejszą sytuację mają osoby starsze, pracujące w rolnictwie lub nie pracujące. 5. Generalnie można powiedzieć, że sytuacja wielu osób w gminie jest trudna. Jednak w znacznie mniejszym stopniu niż można byłoby oczekiwać (np. w zestawieniu z danymi ogólnopolskimi) przekłada się to na pesymistyczne oceny. Mówiąc obrazowo: nie jest łatwo, ale nie załamujemy rąk. Także liczba zadowolonych z różnych aspektów wykonywanej pracy zawodowej przeważa (lub co najmniej równoważy) liczbę niezadowolonych. 6. Gmina Lubaczów nie posiada takiej liczby i jakości atrakcji turystycznych, które nijako automatycznie przyciągałyby turystów. Niemniej, po dokładniejszym poznaniu, okazuje się, że jest to obszar o sporym potencjale. Ok. 40% badanych jest zdania, że w gminie jest wiele atrakcji turystycznych. Skrajni pesymiści (jest niewiele atrakcji i nie przyciągną one turystów) są w zdecydowanej mniejszości i stanowią ok. 17%. Wypowiedzi ponad 2/3 badanych wskazują na potrzebę zwiększenia wysiłków w zakresie promocji tego, czym gmina dysponuje w zakresie turystyki Pomimo ogólnie pozytywnych opinii badanych o atrakcyjności turystycznej gminy, w odpowiedzi na pytanie otwarte, w którym poproszono o wskazanie takich obiektów prawie 1/4 respondentów nie potrafiła wskazać żadnego obiektu. Spośród tych, którzy wskazali jakiś atrakcyjny turystycznie obiekt część (ok. 13%) wskazywała na atrakcje turystyczne leżące poza gminą (najczęściej na sąsiednim Roztoczu Południowym). Bardzo duża liczba odpowiedzi zaliczonych do kategorii inne (ok. 57%) wynika z bardzo dużego rozproszenia, dużej liczny pojedynczych wskazań, nie dających zaliczyć się do szerszej kategorii. Z relacji ankieterów wiadomo, że były to najczęściej obiekty lokalne, mało znane ogółowi lub też nawet 8 Opinie te są zgodne z odczuciami autora raportu od ponad 30 lat regularnie odwiedzającego gminę Lubaczów w celach turystycznych. Teren jest bardzo atrakcyjny turystycznie, lecz potencjalni turyści lubaczowscy o tym nie wiedzą. Konieczne są bardziej radykalne, mniej 25

26 leżące poza terenem powiatu (np. szumy na Tanwi w Rebizantach). Z badań wynika więc, że mieszkańcy mają bardzo różnorodne opinie o tym co jest atrakcyjne w ich gminie, a znaczna część dysponuje niewielką wiedzą na ten temat. 8. Jedynie co dziesiąty respondent myśli o rozpoczęciu działalności gospodarczej. Nawet jeżeli dołączyć do tej liczby ok. 6% nie do końca zdecydowanych (odpowiedzi raczej tak ), to łącznie daje to ok. 17%. W tej grupie przeważają ludzie młodzi, częściej mężczyźni oraz osoby lepiej wykształcone. Tak więc zainteresowanie podjęciem samodzielnej działalności gospodarczej wykazują ludzie o i tak relatywnie wysokiej pozycji na rynku pracy. Natomiast osoby, które przede wszystkim potrzebowałyby zwiększonej aktywności w omawianym zakresie ze względu na ich niską pozycję na rynku pracy (i niskie dochody) najczęściej własną działalnością gospodarczą nie są zainteresowane. Wynika to prawdopodobnie z silnych barier, takich jak starszy wiek, niższy poziom wykształcenia i być może również braku wiary we własne siły. 9. Większość osób rozważających możliwość podjęcia działalności gospodarczej wskazuje sektor pozarolniczy (10,7% z ok. 17%). Agroturystyką było zainteresowanych jedynie 10 osób na 327 zbadanych. Wskazuje to na duży konserwatyzm w sferze zawodowej znacznej większości badanych. Przełamanie stereotypów i/lub barier (wymagałoby to dodatkowych badań) w tym zakresie z pewnością nie jest zadaniem łatwym. 10. Tak mała liczba zainteresowanych prowadzeniem gospodarstwa agroturystycznego jest zaskoczeniem mającym także konsekwencje metodologiczne: w kwestionariuszu przygotowano obszerną serię pytań dotyczących tej problematyki, z uwzględnieniem Kresowej Osady nowej inicjatywy turystycznej i gospodarczej gminy Lubaczów. Przy tak niewielkich liczebnościach analizowanie wyników jest bezzasadne i trzeba je pominąć (znalazły się jednak w aneksie). Być może właśnie takie działania jak Kresowa Osada (obecnie projekt w trakcie realizacji) przyczynią się do zmiany orientacji przynajmniej części mieszkańców gminy. Z socjologicznego punktu widzenia jest to przykład, wskazanie drogi, działanie mogące przyczynić się do przełamania barier. Czas pokaże do jakiego stopnia będzie to skuteczne, jednak bez podejmowania prób efektów się nie osiągnie. 11. Celem badań było również sprawdzenie do jakiego stopnia budowa przejścia granicznego z Ukrainą w Budomierzu wpływa na postawy mieszkańców gminy w zakresie ich aktywności zawodowej. Nikła gotowość podjęcia własnej działalności gospodarczej nie pozwala ocenić również tego wpływu (zbyt mała liczebność podgrupy). Z relacji ankieterów (zwłaszcza prowadzących badania w subregionie Lisie Jamy ) dyskutujących z badanymi już po zakończeniu wywiadu kwestionariuszowego wynika, że zainteresowanie wykorzystaniem możliwości, jakie stwarza sąsiedztwo przejścia granicznego jest niemal zerowe. 12. Plany życiowe badanych mieszkańców gminy najczęściej nie zakładają trwałej emigracji poza teren gminy. Natomiast prawie 1/4 respondentów rozważa wyjazd czasowy w celu podjęcia lub zmiany pracy. Trzeba jednak pamiętać, iż część tych osób może pozostać w nowym miejscu na stałe. O wyjeździe myślą standardowe działania w zakresie promocji. 26

27 najczęściej ludzie młodzi i lepiej wykształceni. Zostać chcą starsi, ubożsi i gorzej wykształceni. 13. Działania gminy powinny iść w dwóch kierunkach: (1) stworzenia perspektyw atrakcyjnych dla kategorii ludzi młodych, wykształconych, aktywnych aby zatrzymać ich w gminie, (2) przygotowania oferty dla mieszkańców starszych, ubogich, bez większych szans na otwartym rynku pracy. Ta druga kategoria wymaga dodatkowych działań wspierających i aktywizujących, gdyż bez tego oferta może nie zostać przyjęta. 27

28 Aneks (analizy uzupełniające) Rys. 1: Obecna sytuacja zawodowa według miejscowości zamieszkania. Analiza korespondencji (ANACOR) Rys. 2: Czy myśli o rozpoczęciu działalności gospodarczej według miejscowości zamieszkania. Analiza korespondencji (ANACOR) 28

29 Tab. 1: Obecna sytuacja zawodowa według poziomu wykształcenia Poziom wykształcenia Podstawowe Zasadnicze Średnie Wyższe zawodowe Obecna Pracuje w rolnictwie N sytuacja % 31,6% 20,7% 13,6% 1,9% 16,2% zawodowa Pracuje poza rolnictwem N % 2,6% 23,4% 33,1% 64,8% 31,5% Pracuje częściowo w rolnictwie, N częściowo poza rolnictwem % 2,6% 14,4% 11,9% 11,1% 11,5% Nie pracuje zawodowo N % 63,2% 41,4% 41,5% 22,2% 40,8% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tab. 2: Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji,776 4 Tab. 3: Analiza rzetelności. Statystyki pozycji ogółem W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na zakup żywności lub ubrania W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na pokrycie wydatków związanych z leczeniem/opieką lekarską W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na opłacenie rachunków W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na pokrycie kosztów nauki/kształcenia się Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji 5,3820 1,059,613,705 5,3975 1,025,638,691 5,4255,987,638,690 5,2795 1,174,439,792 29

30 Tab. 4: Statystyki rzetelności Alfa Cronbacha Liczba pozycji,793 3 Tab. 5: Analiza rzetelności. Statystyki pozycji W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na zakup żywności lub ubrania W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na pokrycie wydatków związanych z leczeniem/opieką lekarską W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie starczało na opłacenie rachunków Średnia skali po usunięciu pozycji Wariancja skali po usunięciu pozycji Korelacja pozycji Alfa Cronbacha po usunięciu pozycji 3,4907,597,648,706 3,5093,591,627,726 3,5370,559,631,724 Tab. 6: Ubóstwo według subregionu Subregion "Basznia" "Lisie Jamy" "Opaka" "Załuże" Ubóstwo Brak N % 69,3% 74,4% 61,2% 64,1% 68,1% Umiarkowane N % 13,9% 12,2% 16,3% 9,0% 12,6% Uciążliwe N % 6,9% 7,3% 8,2% 20,5% 10,6% Skrajne N % 9,9% 6,1% 14,3% 6,4% 8,7% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tab. 7: Przeciętne dochody w porównaniu z dochodami większości mieszkańców gminy według subregionu Subregion Ogółe "Baszni a" "Lisie Jamy" "Opaka " "Załuże " m Przeciętne dochody w Dużo wyższe N

31 porównaniu z % 0,0% 4,5% 3,9% 1,2% 2,2% dochodami większości Wyższe N mieszkańców gminy % 8,8% 13,6% 7,8% 11,2% 10,6% Mniej więcej takie same N % 56,9% 43,2% 45,1% 57,5% 51,4% Niższe N % 22,5% 18,2% 25,5% 16,2% 20,2% Dużo niższe N % 6,9% 6,8% 13,7% 5,0% 7,5% TRUDNO N POWIEDZIEĆ % 4,9% 13,6% 3,9% 8,8% 8,1% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tab. 8: Porównanie obecnej sytuacji finansowej z sytuacją sprzed trzech lat według subregionu Subregion Ogółe "Baszni a" "Lisie Jamy" "Opaka " "Załuże " m Porównanie obecnej Obecnie jest znacznie N sytuacji finansowej z lepsza % 1,9% 8,0% 4,0% 4,8% 4,6% sytuacją sprzed trzech Trochę lepsza N lat % 24,3% 22,7% 16,0% 20,5% 21,6% Mniej więcej taka sama N % 34,0% 35,2% 32,0% 33,7% 34,0% Trochę gorsza N % 20,4% 17,0% 18,0% 28,9% 21,3% Znacznie gorsza N % 17,5% 14,8% 30,0% 10,8% 17,0% TRUDNO POWIEDZIEĆ N % 1,9% 2,3% 0,0% 1,2% 1,5% N % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 31