Przypadek I (anegdota) - Wątpliwości wędrowca. teoria podejmowania decyzji 1

Transkrypt

1 Przypadek I (anegdota) - Wątpliwości wędrowca teoria podejmowania decyzji 1

2 Na czym polega problem wędrowca? teoria podejmowania decyzji 2 Czym się różni problem od sytuacji decyzyjnej? Jaki cel przyjął wędrowiec? Jakie alternatywy rozpatrywał? Jak brzmi przyjęte kryterium wyboru? Jaki jest kontekst problemu (i s t o t n e zmienne niesterowalne)? W jakich warunkach (pewności, ryzyka, niepewności) podjął decyzję?

3 teoria podejmowania decyzji 3 Kluczowe kategorie i twierdzenia (słownik i gramatyka języka teorii podejmowania decyzji) G r a n i c e n a s z e g o p o z n a n i a w y z n a c z o n e s ą g r a n i c a m i n a s z e g o j ę z y k a L.Witgenstein ( )

4 teoria podejmowania decyzji 4 Kluczowe kategorie i twierdzenia 1. Źródła sytuacji decyzyjnej: przymus albo chęd podjęcia decyzji. 2. Przymus podjęcia decyzji: przekonanie, że zastana sytuacja, czyli stan obecny względnie sytuacja oczekiwana w przyszłości nie odpowiadają naszym oczekiwaniom, zaś zachowanie bierności grozi wystąpieniem (obecnie albo w przyszłości) negatywnych konsekwencji. 3. Chęd podjęcia decyzji: przekonanie, że dla wykorzystania obecnych (względnie oczekiwanych w przyszłości) szans, warto podjąd decyzję.

5 teoria podejmowania decyzji 5 4. Oczekiwana sytuacja czyli stan przyszły to źródło szans, bądź zagrożeo. 5. Podjęcie decyzji służyd ma osiągnięciu względnie zbliżeniu się do zakładanego celu, co oznacza przekształcenie stanu rzeczywistego (istniejącego obecnie bądź przewidywanego w przyszłości) w stan pożądany. Sformułowanie celu, który chcemy osiągnąd oraz określenie różnicy (odchylenia) dzielącej stan rzeczywisty od stanu pożądanego to dwa warunki wstępne zainicjowania procesu decyzyjnego.

6 teoria podejmowania decyzji 6 6. Sposób dokonania przekształcenia stanu rzeczywistego w stan pożądany nigdy nie jest jednoznacznie określony. Co więcej, sformułowanie celu zależy od decydenta czyli osoby (lub grupy osób), która ma podjąd decyzję. 7. Decydent określając cel zdaje sobie sprawę z istnienia kilku wariantów (alternatyw) decyzyjnych czyli możliwych sposobów osiągnięcia celu. Towarzyszy temu stan wątpliwości, który ze sformułowanych przezeo sposobów jest najlepszy ze względu na przyjęty (wybrany) cel.

7 teoria podejmowania decyzji 7 8. Dokonanie wyboru jednego z możliwych, a zarazem alternatywnych (wykluczających się) sposobów działania, wymaga dysponowania wybranym kryterium wyboru. 9. Dokonanie wyboru nie jest możliwe bez posiadania wiedzy o kontekście wyboru czyli o tych okolicznościach, które nie poddają się oddziaływaniom ze strony decydenta, a z obecnością których decydent musi się liczyd dokonując wyboru. Mogą to byd posunięcia drugiej strony, czyli Natury bądź innych decydentów.

8 teoria podejmowania decyzji Gdy wystąpienie tych okoliczności (posunięd) jest zdaniem decydenta pewne, wtedy podejmowanie decyzji ma miejsce w warunkach pewności. 11. Gdy na podstawie dostępnej wiedzy decydent jest w stanie przewidzied te okoliczności, natomiast nie potrafi określid prawdopodobieostwa ich wystąpienia, wówczas decyzja podejmowana jest w warunkach niepewności. 12. Gdy przewidywanym przez siebie okolicznościom decydent może przypisad prawdopodobieostwo ich wystąpienia, wówczas decyzja podejmowana jest w warunkach ryzyka.

9 teoria podejmowania decyzji Możliwe sposoby działania to zmienne sterowalne, zaś kontekst to zmienne niesterowalne, czyli zjawiska, które nie poddają się bezpośredniemu oddziaływaniu (sterowaniu) ze strony decydenta. 14. Zdefiniowanie (sformułowanie i wybór) przez decydenta problemu decyzyjnego wymaga zdefiniowania : celu, alternatywnych sposobów osiągnięcia celu (wariantów działania), kryterium wyboru, kontekstu.

10 teoria podejmowania decyzji Z kolei zdefiniowanie (sformułowanie) celu, wariantów działania, kryterium wyboru oraz kontekstu, zakłada uprzednie dokonanie: wyboru celu, który spośród wielu innych celów decydent pragnie zrealizowad, wyboru kryterium wyboru, którym spośród wielu dostępnych zechce się posłużyd, wyboru wariantów, które zechce porównywad, wreszcie wyboru (uznania za właściwy) kontekstu.

11 teoria podejmowania decyzji Spełnienie tych czterech warunków pozwala na wyznaczenie problemowi decyzyjnemu elementarnej struktury, czyli ustrukturalizowanie problemu. Problem decyzyjny jest więc myślowym konstruktem decydenta. 17. Rozwiązanie problemu to skutek wyboru najlepszego ze względu na przyjęty cel i kryterium oraz w ramach danego kontekstu (okoliczności) sposobu osiągnięcia celu przez decydenta.

12 18. Typologia problemów: problem decyzyjny krzyżówka istnieje jedno, jedyne rozwiązanie, teoria podejmowania decyzji 12 problem decyzyjny dylemat istnieją dwa wykluczające się rozwiązania, problem decyzyjny coś-za-coś (trade-off) istnieje kilka rozwiązao, z których każde może byd wybrane kosztem pozostałych, problem decyzyjny paradoks istnieje kilka rozwiązao, które - z pozoru sprzeczne - są prawdziwe.

13 teoria podejmowania decyzji Rozwiązanie problemu nie jest jednak równoznaczne z zakooczeniem cyklu decyzyjnego. Podjęcie decyzji nie jest bowiem osiągnięciem celu, do jakiego zmierza decydent. Przyjęte rozwiązanie należy jeszcze wdrożyd, by osiągnąd wybrany cel (-e). Decydent skuteczny to decydent, który nie tylko potrafi rozwiązad zdefiniowany przez siebie problem, ale również - wdrożyd wybrane rozwiązanie po to, by zrealizowad wybrany cel.

14 teoria podejmowania decyzji 14 Praca domowa (bez obowiązku dostarczenia wersji pisemnej: Po przyswojeniu powyższego słownika tpd, proszę ponownie odpowiedzied sobie na pytania: Na czym polega problem wędrowca? Czym się różni problem od sytuacji decyzyjnej? Jaki cel przyjął wędrowiec? Jakie alternatywy rozpatrywał? Jak brzmi przyjęte kryterium wyboru? Jaki jest kontekst problemu (i s t o t n e zmienne niesterowalne)? W jakich warunkach (pewności, ryzyka, niepewności) podjął decyzję?

15 teoria podejmowania decyzji 15 Test, który pozwoli każdemu ze słuchaczy uzyskad odpowiedzi na pytania kolejne: jak podejmuję decyzje? co jest moją silną, a co słabą stroną w procesie decyzyjnym? co mam poprawid we własnym stylu podejmowania decyzji?

16 teoria podejmowania decyzji 16 Schemat (auto)testu indywidualnego stylu uczenia się / podejmowania decyzji poprzez doświadczanie Nr Zdania i dopełnienia Wartośd (4,3,2,1) 1. Kiedy uczę się czegoś: a) b) c) d) 2. Zwykle uczę się: a) b) c) d) 3. Najwięcej mogę się nauczyd wtedy, gdy: a) b) c) d) 4. Zdobywam nowe doświadczenia w ten sposób, że: a) b) c) d) 5. Najwięcej w życiu można się nauczyd: a) b) c) d) 6. Mój stosunek do nowych doświadczeo można określid jako: a) b) c) d) 7. Moje uczenie się jest: a) b) c) d) 8. Najbardziej lubię ucząc się: a) b) c) d) 9. Staram się, aby mój sposób uczenia się: a) b) c) d)

17 teoria podejmowania decyzji 17 Zsumuj (Σ) wartości przypisane dopełnieniom typu: a) w zdaniach nr: 2, 3, 4, 5, 6, 7 opatrując je odpowiednim symbolem Σ KD = b) w zdaniach nr: 1, 3, 6, 7, 8, 9 Σ RO= c) w zdaniach nr: 2, 3, 4, 5, 8, 9 Σ AK= d) w zdaniach nr: 1, 3, 6, 7, 8, 9 Σ AE=

18 teoria podejmowania decyzji 18 Zsumuj wartości przypisane sąsiadującym wierzchołkom wpisując je do kolejnych dwiartek KD + RO RO + AK AK + AE AE + KD KD AE RO AK

19 max.σkd + ΣRO dywerge ncja teoria podejmowania decyzji 19 max.σro + ΣAK max.σak + ΣAE max.σae + ΣKD asymi l acja k onwerge ncja akomodacja

20 KD teoria podejmowania decyzji 20 Akomodator Dywerger AE Konwerger Asymilator RO AK

21 teoria podejmowania decyzji 21 Uczenie się: wyjaśnienie procesu konkretne doświadczenie KD sprawdzanie AE konsekwencji poprzez aktywne eksperymentowanie RO refleksja i obserwacja AK tworzenie pojęd i uogólnieo (abstrakcyjnych konceptów)

22 Uczenie się ( ): składowe procesu teoria podejmowania decyzji 22 Na podstawie konkretnych doświadczeo (KD) w wyniku świadomych obserwacji snute są refleksje (RO). Wyniki obserwacji i refleksji są uogólniane i przekształcane w abstrakcyjne koncepty (AK). Z teorii (zbioru abstrakcyjnych konceptów) wyprowadzane są konkretne wnioski co do możliwych, konkretnych działao (KD). Działania podjęte na podstawie wysnutych wcześniej wniosków podlegają konfrontacji z rzeczywistością. Sprawdzian, jakiemu podlegają to aktywne eksperymentowanie (AE) ze swoim życiem osoby, która podejmuje te działania.

23 Uczenie się ( ) : dynamika procesu konkretne doświadczenie KD teoria podejmowania decyzji 23 sprawdzanie AE konsekwencji RO refleksja i obserwacja AK tworzenie pojęd i uogólnieo

24 Uczenie się ( ): pytania retoryczne teoria podejmowania decyzji kto jest odpowiedzialny za rezultaty uczenia się? 2. jak się można nauczyd czegokolwiek? 3. na podstawie czego można udzielad praktycznych rad i wskazówek? 4. co oferuje teoria (teoria podejmowania decyzji)? 5. jak można nauczyd się podejmowania decyzji? 6. co to znaczy nauczyd się podejmowania decyzji?

25 teoria podejmowania decyzji 25 Podejmowanie decyzji / uczenie się przez doświadczanie wybór celu (stanu pożądanego) porównanie stanu pożądanego ze stanem rzeczywistym wdrażanie wybranego rozwiązania KD określenie różnicy AE i obserwacja RO wybór rozwiązania AK zdefiniowanie (wybór) problemu ocena konsekwencji alternatywnych rozwiązao rozważanie alternatywnych rozwiązao

26 teoria podejmowania decyzji 26 Style uczenia się przez doświadczanie / podejmowania decyzji Reprezentanci poszczególnych stylów: akomodator silne strony to wprowadzanie rozwiązao problemów w życie, a nade wszystko ustalanie, jaki cel powinien przyświecad rozwiązywaniu problemu oraz jak powinna wyglądad dana działalnośd, dywerger umie znaleźd i wykryd trudności przez innych niedostrzegane, asymilator dobrze sobie radzi z budowaniem abstrakcyjnych modeli rzeczywistości i jest w stanie sformułowad wiele alternatywnych rozwiązao problemu, konwerger najlepiej ocenia możliwe skutki rozwiązao i dokonuje najtrafniejszego wyboru.

27 teoria podejmowania decyzji 27 Wyniki badao: 1. między stylem podejmowania decyzji a czynnościami wykonywanymi na zajmowanym stanowisku istnieje dwustronna zależnośd (sprzężenie zwrotne). Wykonywane czynności sprzyjają rozwinięciu cząstkowych zdolności decyzyjnych (związanych z asymilacją bądź akomodacją bądź dywergencją względnie konwergencją), z drugiej strony uzyskane zdolności i umiejętności określane zbiorczo tymi etykietkami sprzyjają awansowi zawodowemu w określonych pionach, działach czy obszarach (sprzedaż, technika, inwestycje itd.)

28 teoria podejmowania decyzji istnieje b. silna korelacja między stylem podejmowania decyzji a stanowiskiem pracy/pionem organizacyjnym: kierownicy działów (pionów) inwestycji są przeważnie akomodatorami; podobnie kierownicy działów sprzedaży i produkcji, kierownicy działów b+r okazują się byd najczęściej asymilatorami; ta prawidłowośd dotyczyła też znacznej części kierownictwa dz. finansowych, zaś kierownicy działów personalnych dywergerami, w grupie kierownictw działów technicznych przeważają konwergerzy - reprezentują swego rodzaju pomost między myślą a działaniem.

29 teoria podejmowania decyzji 29 Sformalizowane techniki i narzędzia procesu podejmowania decyzji Techniki koordynacji czynności np. Techniki twórczego myślenia np. PERT, CPS burza mózgów Użyteczne na etapie pozyskiwania Użyteczne na etapie postrzegania zasobów i aprobaty działao sposobności i zagrożeo oraz rozpoznawania rozbieżności AE -> KD Techniki oceny np. analiza wrażliwości Użyteczne na etapie dokonywania wyboru rozwiązania KD -> RO Techniki indukcyjne Użyteczne na etapie formułowania problemów AK -> AE RO -> AK

30 teoria podejmowania decyzji 30 Przedmiot i metoda teorii podejmowania decyzji Dwa podejścia: opisowo-wyjaśniające versus normatywne. Poziomy analizy i recept : jednostka, grupa, organizacja, społeczeostwo. Metody uczenia się: analiza (mini)przypadków decyzyjnych, udział w dwiczeniach i grach decyzyjnych, praktyka

31 Program zajęd z teorii podejmowania decyzji teoria podejmowania decyzji 31 Literatura podstawowa: 1. Goodwin P., Wright G., Analiza decyzji Warszawa: Wolters Kluwer 2. Klein G., 2011, Sztuka podejmowania decyzji. Dlaczego mądrzy ludzie dokonują złych wyborów Warszawa: One Press, Wydawnictwo Helion 3. Ramus M., Szczepankowski P., Podejmowanie decyzji w organizacji /w:/ Koźmioski A.K., Piotrowski W. (red.) 2000 i kolejne. Zarządzanie. Teoria i praktyka Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

32 teoria podejmowania decyzji Straffin P.D., Teoria gier Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 5. Strategor., Strategie, struktury, decyzje, tożsamośd Warszawa: PWE 6. Tyszka T., Zaleśkiewicz T., Racjonalnośd decyzji. Pewnośd i ryzyko Warszawa: PWE

33 Literatura uzupełniająca: teoria podejmowania decyzji Bernstein P.L.,1997. Przeciw bogom. Niezwykłe dzieje ryzyka Warszawa: WIG-Press 8. Kukułka K., Decyzje menedżerskie w teorii i praktyce zarządzania Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego 9. Sosnowska S., (red.) Grupowe podejmowanie decyzji Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 10. Szapiro T., Co decyduje o decyzji Warszawa: PWN 11. Tichy N.M., Bennis W.G., Rozstrzygająca decyzja. Jak liderzyzwycięzcy dokonują trafnych wyborów Warszawa: MT Biznes

34 teoria podejmowania decyzji Przedmiot i metoda teorii podejmowania decyzji Podejście opisowo-wyjaśniające i podejście normatywne. Poziomy analizy procesów decyzyjnych. Język dyscypliny: podstawowe kategorie pojęciowe. Literatura: Szapiro str.13-48,

35 2. Anatomia procesu decyzyjnego: idea racjonalnego wyboru teoria podejmowania decyzji 35 Wartości, preferencje, cele decydenta. Aksjomatyczne teorie decyzji cele, miary użyteczności, prawdopodobieostwo. Wybór w sytuacji wielorakości celów. Problemy wielokryterialne. Logika konsekwencji vs. logika właściwości. Literatura: Goodwin i Wright rozdz.2,3,4

36 teoria podejmowania decyzji Indywidualne podejmowanie decyzji modele procesu decyzyjnego Decyzja optymalna, decyzja zadowalająca, decyzja faworyzowana (a priori), decyzja rozpoznana. Ograniczenia informacyjne i poznawcze. Sposoby radzenia sobie z ograniczeniami informacyjnymi. Literatura: Klein rozdz.2 i 3, Kukułka rozdz. 1.3.,2.1.,2.2, Ramus i Szczepankowski str.92-97

37 teoria podejmowania decyzji Indywidualne podejmowanie decyzji teorie uwagi i poszukiwania informacji Uwaga menedżera jako zasób. Ograniczenia uwagi. Wpływ samooceny decyzyjnej, skłonności do ryzyka, potrzeby osiągnięd i umiejscowienia kontroli na wybór i zachowanie decydenta po podjęciu decyzji. Nieodwracalnośd podjętej decyzji a redukcja dysonansu decyzyjnego. Heurystyki i pułapki decyzyjne. Literatura: Klein rozdz.16, Kukułka rozdz. 4.2.,Tyszka i Zaleśkiewicz str , , , Goodwin i Wright rozdz.10

38 5. Indywidualne podejmowanie decyzji sytuacja ryzyka teoria podejmowania decyzji 38 Wartośd oczekiwana (EV). Subiektywnie oczekiwana użytecznośd (SEU). Zarządzanie ryzykiem. Metody szacowania prawdopodobieostwa. Teoria perspektywy i paradoksy decyzyjne. Prawdopodobieostwo a posteriori (reguła Bayes'a) i wartośd informacji. Literatura: Bernstein rozdz. 1,2 i 3, Goodwin i Wright rozdz.9 i 12, Tyszka i Zaleśkiewicz str.72-90

39 teoria podejmowania decyzji Indywidualne podejmowanie decyzji sytuacja niepewności I (gra z Naturą) Założenia modelu gry z Naturą. Kryteria wyboru strategii. Kryterium wyboru kryterium decyzyjnego (metakryterium). Zastosowania modelu gry z Naturą w zarządzaniu. Literatura: Straffin rozdz. 1 i 10

40 teoria podejmowania decyzji Indywidualne podejmowanie decyzji sytuacja niepewności II (gra z Partnerem) Założenia modelu gry z Partnerem. Rodzaje stawek, reguł, gier. Kryteria wyboru strategii. Orientacje i nastawienia graczy: kooperacja, indywidualizm, rywalizacja. Zastosowania modelu gry z Partnerem w zarządzaniu. Literatura: Straffin rozdz. 8,17 i 33, Szapiro str

41 8. Wielu decydentów: grupy i partnerzy konflikt i polityka teoria podejmowania decyzji 41 Zgodnośd interpersonalna i zespoły. Niezgodności interpersonalne. Społeczne podstawy niezgodności partnerów. Informacja w zawiązywaniu koalicji. Tworzenie zgodności interesów. Literatura: Sosnowska str , Strategor rozdz. 22

42 teoria podejmowania decyzji Wielu decydentów: racjonalnośd w grupowym podejmowaniu decyzji Przesunięcie poziomu ryzyka. Rozproszenie odpowiedzialności. Zniekształcenia procesu grupowego myślenia Syndrom GM. Literatura: Klein rozdz.14, Ramus i Szczepankowski str.90-92, Tyszka i Zaleśkiewicz str

43 teoria podejmowania decyzji Wielu decydentów analityczne metody dochodzenia do spójnych preferencji. Ograniczenia racjonalności grupowego podejmowania decyzji Metody analityczne: nominalna, demokratyczna, minimalizacja odchyleo, zmodyfikowana technika delficka. Kryteria wyboru metody - trafnośd vs. skutecznośd wyboru. Literatura: Goodwin i Wright rozdz.13, Sosnowska str.63-80, Szapiro str , , Tyszka i Zaleśkiewicz str

44 teoria podejmowania decyzji Podejmowanie decyzji w organizacji modele wyboru decyzyjnego Typologia decyzji organizacyjnych. Korytarze indyferencji w procesie decyzyjnym. Organizacja jako: monolit, zorganizowana koalicja (behawioralna teoria firmy), zorganizowana anarchia (model kosza na śmiecie ). Literatura: Ramus i Szczepankowski s , Strategor rozdz. 17, s , Tichy i Bennis rozdz. 7 I 8

45 teoria podejmowania decyzji Podejmowanie decyzji w organizacji style decyzyjne, wdrożenie podjętej decyzji Organizacyjne style decyzyjne: analityczny, przetargowy, intuicyjny. Racjonalnośd wyboru (decyzji) vs. racjonalnośd działania. Paradoks Syndromu GM. Model MZPO i redukcja niepewności w procesie decyzyjnym. Literatura: Ramus i Szczepankowski str

46 teoria podejmowania decyzji Podejmowanie decyzji w społeczeostwie Kulturowe uwarunkowania decyzji indywidualnych i grupowych. Dylematy społeczne. Wybór publiczny. Literatura: Ramus i Szczepankowski str , Sosnowska str.9-29, Straffin rozdz. 27, 28 i 30

47 teoria podejmowania decyzji 47 Wymagania zaliczeniowe: test pisemny z praktycznej znajomości zagadnieo omawianych podczas wykładu oraz wskazanych fragmentów pozycji ze spisu literatury podstawowej alternatywnie zaliczenie w tzw. terminie 0 na podstawie udokumentowanej aktywności podczas wszystkich zajęd oraz pozytywnie ocenionych wszystkich pisemnych prac domowych.

48 Efekty uczenia (się): teoria podejmowania decyzji 48 Wysłuchanie wykładu poświęconego interdyscyplinarnej analizie mechanizmów decyzyjnych, aktywnośd, lektura wybranych pozycji literatury obowiązkowej, samodzielna analiza wskazanych sytuacji decyzyjnych winno zaowocowad opanowaniem trzech umiejętności: 1. samodzielnej analizy rzeczywistych sytuacji decyzyjnych. 2. unikania typowych błędów w procesie podejmowania decyzji. 3. dokonywania wyboru oraz wdrażania podjętej decyzji.

49 Wymagania: teoria podejmowania decyzji 49 znajomośd podstaw teorii organizacji i zarządzania, mikroekonomii oraz elementów rachunku prawdopodobieostwa oraz przygotowanie się do zajęd na podstawie materiałów wykładowych zakładka: Materiały folder: tpd st. dziewie hasło:?

50 teoria podejmowania decyzji 50 Temat 2. Anatomia procesu decyzyjnego: idea racjonalnego wyboru Wartości, preferencje, cele decydenta. Aksjomatyczne teorie decyzji cele, miary użyteczności, prawdopodobieostwo. Wybór w sytuacji wielorakości celów. Problemy wielokryterialne. Logika konsekwencji vs. logika właściwości.

51 teoria podejmowania decyzji 51 Przypadek II - Co wybrad? Trójka studentów zamierza zakooczyd piątkowe zajęcia z tpd wspólną konsumpcją jednej z popularnych używek. Podjęli już decyzję o ograniczeniu możliwych używek (alternatyw)do trzech: Whz, R oraz CzW. A opowiada się za Wh, B za R, C za CzW. Trudności wyboru jednej z tych alternatyw wynikają z konieczności dokonania wspólnego wyboru tzn. wszyscy muszą podjąd decyzję o konsumpcji tylko jednej używki. W grupie nie ma osoby dominującej, której pozostałe osoby pozwoliłyby dokonad wyboru w ich imieniu. Brak jest zatem dyktatora, a wszyscy decydenci są suwerenni nie tylko w swych gustach, ale i w prawie wyboru.

52 Problem decyzyjny (wstępnie odwzorowany): teoria podejmowania decyzji 52 alternatywa: decydent: A B C Wh R CzW X X X

53 teoria podejmowania decyzji 53 Sytuacja decyzyjna (ciąg dalszy): skoro problem decyzyjny w powyższym sformułowaniu jest nierozwiązywalny, podjęto decyzję o przypisaniu rang trzem wspomnianym alternatywom ze względu na ich subiektywną użytecznośd (zastosowano skalę porządkową). Ponowne sformułowanie problemu decyzyjnego: decydent: alternatywa: Wh R CzW A B C Rozwiązanie?

54 teoria podejmowania decyzji 54 Suma rang wynosi 7, więc Wh przekładamy nade wszystko!?

55 Szeregowanie wyników wyboru teoria podejmowania decyzji 55 Można uporządkowad wyniki (możliwe, potencjalne skutki wyboru rozważanych alternatyw) wedle ich użyteczności. Szereguje się w ten sposób, że pierwsze miejsce zajmuje wynik z największą użytecznością, ostatnie z najmniejszą. Ale jak należy mierzyd użytecznośd?

56 teoria podejmowania decyzji 56 Rodzaje skal mierzenia użyteczności wyników wyboru: 1. Skala porządkowa Wh, R, CzW Czy różnica między preferencjami studentów wyrażonymi rangą 3 a rangą 2 jest większa czy mniejsza od różnicy między rangą 2 a rangą 1?

57 teoria podejmowania decyzji 57 Wyniki szeregowania na skali porządkowej: Wh, R, CzW stosunek między obiektami jest asymetryczny i przechodni, wyznaczanie miejsca obiektu (rangi) w szeregu, brak określenia wielkości przedziałów (interwałów) między miejscami w szeregu (tylko miejsce w szyku, na podium).

58 teoria podejmowania decyzji Skala interwałowa jednakowe przedziały (interwały) między miejscami w szeregu,

59 teoria podejmowania decyzji Skala ilorazowa (naturalna) jak wyżej + istnienie naturalnego 0

60 teoria podejmowania decyzji Skala nominalna Przykłady szeregowania na skali nominalnej: płed kolor oczu miejsce zamieszkania

61 teoria podejmowania decyzji 61 Konsekwencje twierdzenia 14.: aby zdefiniowad problem decyzyjny, by następnie móc podjąd właściwą decyzję, trzeba wcześniej podjąd decyzje co do wyboru celu, kryterium, alternatyw i kontekstu

62 Zatem jak można rozwiązad trudności (problem): teoria podejmowania decyzji 62 wyboru celu? wyboru kryterium? wyboru wariantów decyzyjnych? wyboru kontekstu problemu?

63 teoria podejmowania decyzji 63 Problem wielorakości celów (wielośd sprzecznych, konfliktowych, słusznych celów) Któremu z trzech celów należy przyznad priorytet? Rozterki prezesa zarządu jednej z górniczych spółek skarbu paostwa pt. z kim grad, na co postawid na grę z: załogą? bankiem? radą nadzorczą i właściwym ministrem (reprezentantem właściciela?

64 Rozwiązanie problemu wielorakości celów: teoria podejmowania decyzji Jednocześnie realizowad wszystkie cele (metoda równoczesności) 2. Realizowad wszystkie cele po kolei (metoda kolejki) 3. Realizowad cele wedle ustalonego planu uwzględniając możliwości ich realizacji (metoda alokacji celów)

65 Problem wielości kryteriów teoria podejmowania decyzji 65 Jak wybrad 4 najlepszych (ze względu na wyniki) studentów spośród 10 ubiegających się o stypendium? Którym z kryteriów należy się posłużyd? student nr: kryterium (ocena z): Tpd Mikroekonomia Toiz

66 1.Meta-kryterium = ważenie wyróżnionych kryteriów teoria podejmowania decyzji 66 Student nr Ocena z: Tpd Mikroekonomia Toiz

67 teoria podejmowania decyzji

68 teoria podejmowania decyzji 68 2.Ujęcie paretowskie Lepszy (dobry) jest ten, który ma miejsce (stopnie) lepsze (co najmniej tak dobre), jak ten inny z nim porównywany więc kto jest najlepszy?

69 teoria podejmowania decyzji 69 najlepszy jest ten, od którego nie można znaleźd lepszego!

70 teoria podejmowania decyzji 70 3.Równe i parzyste zamiany (even swap) = neutralizacja jednego z kryteriów wg zasad moralnej algebry Beniamina Franklina

71 teoria podejmowania decyzji 71 Moralna algebra Beniamina Franklina (z listu do Josepha Priestleya z 19 września 1772) Kiedy pojawiają się skomplikowane sytuacje decyzyjne, to są one skomplikowane z tej przyczyny, że podczas ich rozważania argumenty za i przeciw nie są w tym samym momencie jednocześnie przez nas uświadamiane; raz jedne, raz drugie sobie uświadamiamy. Z tej przyczyny odmienne cele i upodobania na przemian przeważają, i dlatego odczuwamy niepewnośd co do naszego wyboru. By pozbyd się tego uczucia, używam takiego oto sposobu: dzielę kartkę papieru na dwie kolumny. Jedna z nich zawiera argumenty za, druga - argumenty przeciw. I dopiero po 2, 3 dniach zastanawiania się w każdej z tych kolumn zapisuję swoje spostrzeżenia i uwagi odnoszące się do korzyści lub niekorzyści, które wynikną z moich ewentualnych działao. Gdy już wszystkie argumenty mam spisane w tych kolumnach, przypisuję im względne wagi. Kiedy znajdę dwa argumenty, po jednym z każdej dwóch stron, które wydają mi się równe sobie, skreślam je. Jeśli po stronie jednego z argumentów za znajdę dwa równoważne mu argumenty przeciw, skreślam wszystkie trzy. Jeśli ocenię dwa argumenty przeciw za równoważne

72 teoria podejmowania decyzji 72 trzem argumentom za, skreślam je wszystkie. Kontynuując to dochodzę do równowagi / /. I chociaż wagi tych argumentów nie mogą byd ujęte z algebraiczna precyzją, to jeśli każdy z nich będzie przedmiotem rozwagi, odrębnie i porównywalnie, i gdy to wszystko leży przede mną, dochodzę do wniosku, że mogę dokonad lepszego wyboru Życząc Ci mój przyjacielu byś mógł dokonad najlepszego wyboru, pozostaję, jak zawsze, gorąco oddany B.Franklin

73 teoria podejmowania decyzji 73 kryteria oceny: Strategia marketingowa A Strategia marketingowa B Udział w rynku (%) Marża zysku (EBITDA) Jaka zmiana w jednym z kryteriów oceny pozwoli uznad to kryterium za nieistotne?

74 teoria podejmowania decyzji 74 kryteria oceny: Strategia marketingowa A Strategia marketingowa B Udział w rynku (%) Marża zysku (EBITDA) 26 ( 5) 21 Jeśli by można wyeliminowad korzyśd związaną z 5 w marży zysku, to wybór jednej z dwóch strategii marketingowych zależałby tylko od drugiego kryterium oceny, czyli udziału w rynku

75 teoria podejmowania decyzji Jaka zmiana w drugim celu zrekompensowałaby dokonaną zamianę - jaki przyrost udziału w rynku zrekompensuje spadek w marży zysku o 5 jednostek? Jeśli by można zrezygnowad z korzyści w postaci 5 w marży zysku, to wzrost udziału w rynku o 8 punktów procentowych zrekompensowałby poniesioną stratę w tej marży.

76 teoria podejmowania decyzji 76 Dokonaj równej i parzystej zamiany zmniejszonej (o 5) marży zysku o zwiększony (o 8 p.p.) udział w rynku kryteria oceny: Strategia marketingowa A Strategia marketingowa B Udział w rynku(%) 14 ( 8) 25 Marża zysku (EBITDA) oraz uznaj za nieistotne - zrównane ze względu na zmienioną wartośd kryterium i wybierz dominującą alternatywę.

77 teoria podejmowania decyzji 77 kryteria oceny: Strategia marketingowa A Strategia marketingowa B Udział w rynku(%) Marża zysku (EBITDA) Znalazłeś i wyeliminowałeś nieistotne kryterium oraz dominującą alternatywę! Jakie jest ukryte założenie przyjęte w tej metodzie?

78 teoria podejmowania decyzji 78 Czy można wybrad kontekst problemu? Trudnośd wyboru kontekstu problemu

79 Przypadek III (klasyka gatunku tpd) - Czy warto zdecydowad się na współpracę, czyli dylemat więźnia teoria podejmowania decyzji 79 Dwóch podejrzanych o popełnienie poważnego przestępstwa zostało zatrzymanych (uwięzionych) na 24 godziny. Każdy z nich siedzi w innej celi pozbawiony możliwości kontaktu ze wspólnikiem. Prokurator (policjant), który prowadzi dochodzenie w tej sprawie, pomimo swego najgłębszego przekonania o ich winie, nie dysponuje jednak dowodami, które mogłyby doprowadzid do skazania przez sąd podejrzanych. Wie, że ma tylko 24 godziny na złożenie wniosku do sądu o tymczasowe aresztowanie. Pamięta również o tym, że nie warto stosowad przymusu fizycznego, bowiem zeznania wydobyte w ten sposób, podejrzani w przypadku sformułowania aktu oskarżenia, na pewno odwołają podczas rozprawy sądowej. Prokurator jest bliski rozpaczy, aż wreszcie wpada na następujący pomysł

80 teoria podejmowania decyzji 80 Macierz decyzji ilustrująca dylemat A i B Więzieo A Więzieo B przyznad się nie przyznad się przyznad się 5 lat 0 5 lat 10 lat nie przyznad się 10 lat 1 rok 0 1 rok

81 teoria podejmowania decyzji 81 Macierz wypłat ilustrująca dylemat A i B b 1 b 2 a 1 5/5 0/10 a 2 10/0 1/1 Podjęcie jakiej decyzji w tej sytuacji dyktuje zwykła logika, czyli tzw. zdrowy rozsądek i nieco wyobraźni o skutkach wyboru którejkolwiek z dwóch alternatyw?

82 teoria podejmowania decyzji 82 Macierz decyzji Więzieo A Więzieo B przyznad się nie przyznad się przyznad się 5 lat 0 5 lat 10 lat nie przyznad się 10 lat 1 rok 0 1 rok

83 teoria podejmowania decyzji 83 Logika konsekwencji Zgodny z postulatem zdrowego rozsądku tradycyjny proces decyzyjny, to uruchomienie sekwencji kolejnych, następujących po sobie czynności: sformułowanie (wybór) celu, określenie kryterium wyboru będącego pochodną wybranego celu, skonstruowanie wariantów decyzyjnych, ocena hipotetycznych skutków realizacji poszczególnych wariantów z uwzględnieniem kontekstu, wybór poprzez odwołanie się do obranego kryterium wariantu decyzyjnego.

84 4 fundamenty logiki konsekwencji teoria podejmowania decyzji ALTERNATYWY, czyli CO (jakie alternatywy, działania) DZISIAJ jest bądź wydaje się byd możliwe? 2. OCZEKIWANIA, czyli JAKIE będą JUTRO przyszłe konsekwencje dokonanego DZIŚ wyboru (wybranej alternatywy, wybranego działania)? 3. PREFERENCJE, czyli JAK cenne są DZISIAJ (mniej i bardziej preferowane) konsekwencje wyboru każdej z alternatyw? 4. REGUŁA DECYZYJNA, czyli w JAKI sposób dokonad DZIŚ wyboru zważywszy na oczekiwane JUTRO konsekwencje?

85 teoria podejmowania decyzji 85 Zastosowanie tej logiki w analizie dylematu więźnia w celu sformułowania problemu: cel A i B: wolnośd, kryterium wyboru A i B: im mniej lat odsiadki, tym lepiej, dwa warianty decyzyjne: przyznad się, nie przyznad, hipotetyczne skutki realizacji poszczególnych wariantów z uwzględnieniem kontekstu: 0, 1, 5, 10 lat odsiadki.

86 teoria podejmowania decyzji 86 Macierz wypłat - hipotetyczne wyniki wyboru wariantów (w latach odsiadki): b 1 b 2 a 1 5/5 0/10 a 2 10/0 1/1 Jakie rangi (cennośd) można przypisad tym wynikom ze względu na ich użytecznośd?

87 teoria podejmowania decyzji 87 Wyniki wyboru wariantów wg skali porządkowej: b 1 b 2 a 1 2/2 4/1 a 2 1/4 3/3 a 1 (przyznad się) a 2 (nie przyznad się)

88 teoria podejmowania decyzji 88 zatem zarówno A jak i B zdecydują się na b 1 b 2 a 1 2/2 44/1 a 2 1/4 4 3/3 bo każda z nich jest alternatywą lepszą od alternatywy konkurencyjnej, a jej realizacja przyniesie rezultat o najwyższej użyteczności (o randze 4)

89 co w KONSEKWENCJI oznacza osiągnięcie następującego wyniku: teoria podejmowania decyzji 89 b 1 b 2 a 1 2/ a /3

90 teoria podejmowania decyzji 90 Świadomi takiego rezultatu zarówno A jak i B odstąpią od swych pierwotnych zamiarów i postanowią: A jednak wybrad a2, zaś B b2. b 1 b 2 a 1 2/2 4/1 a 2 1/4 3/3 Taki zgodny wybór przyniesie im bowiem rezultat o randze 3, a jednocześnie uchroni przed uzyskaniem rezultatu o niższej randze (mniej użytecznym).

91 teoria podejmowania decyzji 91 Ale A dostrzeże, że w zasięgu ręki jest wynik o randze 4 - co prawda pod warunkiem powrotu do alternatywy a1, więc zechce zmienid swe postanowienie. b 1 b 2 a 1 2/2 4 4/1 a 2 1/4 3/3

92 teoria podejmowania decyzji 92 Podobnie jak i B, który również dostrzeże, że w zasięgu ręki jest wynik o randze 4, jednakże pod warunkiem powrotu do alternatywy b1. b 1 b 2 a 1 2/2 4/1 a 2 1/4 4 3/3 W KONSEKWENCJI zarówno A jak i B uzyska wynik o randze 2, a przecież w zasięgu ręki jest wynik lepszy o randze 3!

93 teoria podejmowania decyzji 93 b 1 b 2 a 1 2/2 2/2 4/1 a 2 1/4 3/3 Tyle, że uzyskanie wyniku o randze 3 wymaga ponownego odstąpienia przez A od swego ostatniego zamiaru wyboru a1 na rzecz wyboru a2, a przez B od b1 na rzecz b2.

94 teoria podejmowania decyzji 94 b 1 b 2 a 1 2/2 4/1 a 2 1/4 3/3 I tak jak to już miało miejsce poprzednio, zarówno A jak i B dostrzeże mając na uwadze własną korzyśd, że co prawda przy wyborze przez A a2 oraz b2 przez B, co przyniesie każdemu z nich wynik o randze 3, w zasięgu ręki każdego z nich jest przecież wynik lepszy (o randze 4). Jednakże będzie to możliwe pod warunkiem powrotu przez A do alternatywy a1, a przez B do alternatywy b1, co już przecież na samym początku rozważali. I tak da capo al fine... Jak zatem wybrnąd z tego dylematu? Co wybrad? Może należałoby zmienid dotychczasową logikę wyboru?

95 teoria podejmowania decyzji 95 Logika stosowności (odpowiedniości, właściwych, stosownych reguł) Zgodnie nie tyle z postulatem tzw. zdrowego rozsądku, co z potoczną obserwacją, w procesie decyzyjnym można wyróżnid następujące fazy: decydent rozpoczyna proces decyzyjny od zdania sobie sprawy, czym się powinien kierowad, czyli od określenia swej tożsamości następnie uświadamia sobie, w jakiej znalazł się sytuacji, czyli dąży do rozpoznania tej sytuacji zamiast konstruowania wariantów decyzyjnych i dokonywania oceny hipotetycznych skutków realizacji poszczególnych wariantów z uwzględnieniem kontekstu, a następnie wyboru postępuje zgodnie z przyjętymi regułami postępowania uznanymi przezeo za właściwe, odpowiednie i stosowne w rozpoznanej sytuacji.

96 teoria podejmowania decyzji 96 3 fundamenty logiki stosowności 1. OKREŚLENIE TOŻSAMOŚCI, czyli odpowiedź na pytanie: KIM jest decydent i CZYM się powinien kierowad? 2. ROZPOZNANIE, czyli odpowiedź na pytanie: CO TO ZA SYTUACJA (na czym polega, co przypomina), w której się znalazł decydent? 3. ZASTOSOWANIE ODPOWIEDNIEJ REGUŁY POSTĘPOWANIA, czyli odpowiedź na pytanie: JAK MA postąpid decydent w takiej sytuacji, jak już ROZPOZNANA?

97 teoria podejmowania decyzji 97 Zastosowanie innej logiki w analizie dylematu więźnia w celu sformułowania problemu: OKREŚLENIE TOŻSAMOŚCI, czyli odpowiedź na pytanie: KIM jest decydent i CZYM się powinien kierowad? Jestem przestępcą. Ten drugi, to mój wspólnik w fachu. Inni, to zwykli frajerzy, których należy skubad Wobec wspólnika w fachu trzeba byd lojalnym i solidarnym z nim.

98 teoria podejmowania decyzji 98 ROZPOZNANIE, czyli odpowiedź na pytanie: CO TO ZA SYTUACJA (na czym polega, co przypomina), w której się znalazł decydent? Sytuacja opresji - 24 godziny w areszcie bez możliwości kontaktowania się ze wspólnikiem + przymus deklaracji: przyznad się (współpraca ze śledczym) = wsypad wspólnika nie przyznad = iśd w zaparte

99 teoria podejmowania decyzji 99 ZASTOSOWANIE ODPOWIEDNIEJ REGUŁY POSTĘPOWANIA, czyli odpowiedź na pytanie: JAK MA postąpid decydent w takiej sytuacji, jak już ROZPOZNANA? Byd solidarnym (mamy wspólne interesy) i nie kablowad! = nie przyznad się

100 Rezultat zastosowania logiki stosowności: Co wybrad? teoria podejmowania decyzji 100 b 1 b 2 a 1 2/2 4/1 a 2 1/4 3/3

101 teoria podejmowania decyzji 101 Praca (poza przyswojeniem języka tpd) domowa nr 1, którą należy złożyd w formie wydruku tuż przed rozpoczęciem kolejnego wykładu: Opisz precyzyjnie znaną Ci sytuację decyzyjną, w której zawiodła logika konsekwencji (brak możliwości dokonania wyboru), a w której jakiekolwiek podjęcie decyzji stało się możliwe dzięki zastosowaniu (odwołaniu się do) logiki odpowiedniości.

102 Przykład problemu o strukturze identycznej, jak dylemat więźnia teoria podejmowania decyzji 102 Jaki jest morał?