Odstąpienie od ukarania tzw. małego świadka koronnego

Transkrypt

1 P. Gensikowski Piotr Gensikowski Odstąpienie od ukarania tzw. małego świadka koronnego Streszczenie W art k.k. z 1997 r. ustawodawca wprowadził nieznaną do tej pory podstawę odstąpienia od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego. Przedmiotem niniejszego opracowania są przesłanki wymienionej podstawy odstąpienia od wymierzenia kary. RozwaŜania Autora dotyczą równieŝ zagadnień procesowych związanych z podstawą wspomnianej instytucji określoną w art k.k. W tym zakresie przedmiotem analizy jest dopuszczalność zmiany orzeczenia o odstąpieniu od ukarania, jeŝeli sprawca wymieniony w art k.k. nie potwierdzi w innym procesie karnym ujawnionych informacji. I. Uwagi wstępne W ustawie z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny 1 jednym z instrumentów prawnych umoŝliwiających zwalczanie przestępczości grupowej było nadzwyczajne złagodzenie kary. Sąd mógł zastosować wspomnianą instytucję ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza, gdy przyczynił się do ujawnienia przestępstwa (art pkt 1 d.k.k.), czy teŝ w stosunku do sprawcy przestępstwa popełnionego we współdziałaniu z innymi osobami, jeŝeli jego rola była podrzędna, a odniesiona przez niego bezprawna korzyść była niewielka (art pkt 2 d.k.k.). Wymienione podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary mogły mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy zachodził wyjątkowy, szczególnie uzasadniony wypadek, kiedy nawet najniŝsza kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa (art in principio d.k.k.). Przytoczone rozwiązania istniejące w kodyfikacji karnej z 1969 r. w ocenie ustawodawcy były nieskuteczne w walce z przestępczością grupową. W celu zagwarantowania bardziej efektywnego przeciwdziałania wymienionej przestępczości ustawodawca wprowadził zatem w przepisach ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny 2 odpo- 1 Dz. U. Nr 13, poz. 94 ze zm.; cyt. dalej jako d.k.k. 2 Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.; cyt. dalej jako k.k. 22 i Prawo 2, 2011

2 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego wiednie zmiany w zakresie regulacji instrumentów stanowiących nagrodę za współpracę tej kategorii sprawców z organami ścigania 3. Jedną z nich było wprowadzenie obligatoryjnej podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet moŝliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary wobec sprawcy, który, współdziałając z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, ujawni wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (art k.k.). Kolejną zmianą w zakresie regulacji środków prawnych umoŝliwiających zwalczanie przestępczości grupowej było wprowadzenie nieznanej dotychczas podstawy odstąpienia od ukarania. Sąd moŝe zastosować wymienioną instytucję wobec sprawcy określonego w art k.k., nazywanego tzw. małym świadkiem koronnym, zwłaszcza jeśli jego rola w popełnieniu tego czynu przestępnego była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieŝenia popełnieniu innego przestępstwa (art k.k.). Przesłanki zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec sprawcy określonego w art k.k. współpracującego z organami ścigania były przedmiotem opracowań przedstawicieli doktryny 4. Zagadnienia dotyczące wymienionych przesłanek były takŝe przedmiotem licznych orzeczeń sądów powszechnych czy Sądu NajwyŜszego 5. Brak jest natomiast do tej pory opracowania, czy teŝ orzeczeń sądowych dotyczących przesłanek uzasadniających zastosowanie wobec tzw. małego świadka koronnego podstawy odstąpienia od ukarania przewidzianej w art k.k., co skłania do podjęcia próby określenia przesłanek tej instytucji. RozwaŜania we wskazanym zakresie są tym bardziej uzasadnione, jeŝeli weźmie się pod uwagę, Ŝe ze względu na sformułowania uŝyte przez ustawodawcę w art k.k. wykładnia tego przepisu nie jest w pełni jednoznaczna. Zagadnienie, w jakich sytuacjach odstąpienie od ukarania określone we wskazanym przepisie moŝe znaleźć zastosowanie, nie wyczerpuje jednak całości rozwaŝań zwią- 3 Zob. Projekt Kodeksu karnego. Uzasadnienie, (w:) Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s Zob. szerzej K. D a s z k i e w i c z, Mały świadek koronny (art i art. 61 k.k.) cz. I, Palestra 1999, nr 3 4, s. 27 i n.; t e jŝe, Mały świadek koronny (art i art. 61 k.k.) cz. II, Palestra 1999, nr 5 6, s. 23 i n.; t e jŝe, Kodeks karny z 1997 r. Uwagi krytyczne, Gdańsk 2001, s. 193 i n.; V. K o n a r s k a - W r z o s e k, Prawnokarne środki walki z przestępczością zawodową i zorganizowaną przewidziane w kodeksie karnym, Prok. i Pr. 2000, nr 3, s. 40 i n.; Z. Ć w iąkalski, Wybrane problemy wymiaru kary za przestępczość zorganizowaną, i Prawo 2001, nr 12, s. 7 i n.; J. K. P aśkiewicz, Świadek koronny in sua causa oraz in altera causa (art i art. 61 k.k.), i Prawo 2001, nr 12, s. 41 i n.; J. R a g l e w s k i, Model nadzwyczajnego złagodzenia kary w polskim systemie prawa karnego (analiza dogmatyczna w ujęciu materialnoprawnym), Kraków 2008, s. 218 i n. 5 Analizę orzecznictwa Sądu NajwyŜszego dotyczącą instytucji określonej w art k.k. przedstawił W. K o z i e l e w i c z, Mały świadek koronny w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego, (w:) J. M a j e w s k i (red.), Nadzwyczajny wymiar kary, Warszawa 2009, s. 77 i n. i Prawo 2,

3 P. Gensikowski zanych z tą instytucją. Przedmiotem analizy naleŝy zatem uczynić równieŝ zagadnienia procesowe związane z podstawą odstąpienia od ukarania przewidzianą w art k.k. II. Przesłanki odstąpienia od ukarania określonego w art k.k. Materialnoprawną analizę odstąpienia od wymierzenia kary przewidzianego w art k.k. naleŝy rozpocząć od udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy zastosowanie wskazanej podstawy tej instytucji zostało uzaleŝnione wyłącznie od spełnienia przez sprawcę warunków, od których zaleŝy nadzwyczajne złagodzenie kary określone w art k.k., czy teŝ wymagane jest w tym przypadku wypełnienie przez niego dodatkowych przesłanek. W doktrynie na tak postawione pytanie udzielono odpowiedzi, zgodnie z którą dla zastosowania instytucji przewidzianej w art k.k. konieczne jest spełnienie przez sprawcę wymienionego w art k.k., oprócz wymogów wskazanych w tym przepisie, dodatkowych przesłanek 6. Przytoczony pogląd naleŝy w pełni zaakceptować. Odstąpienie od ukarania jest bowiem dalej idącą instytucją degresji karania niŝ nadzwyczajne złagodzenie kary. Przemawia to za tym, Ŝe sprawca, chcąc skorzystać z pierwszej z wymienionych instytucji, musi spełnić, poza przesłankami określonymi w art k.k., dodatkowe warunki. Ustalenie, iŝ odstąpienie od ukarania przewidziane w art k.k. zaleŝy od spełnienia przez sprawcę określonego w art k.k. dodatkowych warunków, stanowi punkt wyjścia dla rozwaŝań dotyczących przesłanek analizowanej instytucji. Z wykładni językowej art k.k. wynika, Ŝe przewidziane w tym przepisie odstąpienie od ukarania dotyczy wyłącznie sprawcy określonego w art k.k. Tym samym oznacza to, Ŝe wspomniana podstawa analizowanej instytucji nie obejmuje sprawcy wymienionego w art k.k. 7. Z uwagi na odesłanie do art k.k. sąd moŝe zastosować instytucję przewidzianą w art k.k. wobec sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu czynu przestępnego. Określenie sprawca współdziałający uŝyte w pierwszym z przytoczonych przepisów oznacza, Ŝe moŝliwość analizowanej podstawy odstąpienia od ukarania obejmuje nie tylko 6 Tak Z. Ć w ią k a l s k i, Wybrane problemy, op. cit., s. 19; J. P aśkie w i c z, Świadek koronny, op. cit., s W doktrynie takie rozwiązanie ustawodawcy poddano krytyce z uwagi na niekonsekwencję, zwłaszcza, Ŝe treść art k.k. nawiązuje do roli sprawcy w zapobieŝeniu popełnienia innego przestępstwa. Zob. M. S u r k o n t, Szczególne podstawy i sposób łagodzenia kary z art i art. 61 k.k., Przegląd Sądowy 1999, nr 11 12, s. 48; Z. Ć w ią k a l s k i, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. I, Warszawa 2007, s i Prawo 2, 2011

4 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego współsprawców, lecz naleŝy je odnosić równieŝ do innych współdziałających, zwłaszcza do podŝegacza i pomocnika 8. Sformułowanie współdziałający z innymi osobami przewidziane w art k.k. przesądza, Ŝe zastosowanie instytucji określonej w art k.k. moŝe dotyczyć sprawcy współdziałającego w popełnieniu przestępstwa z co najmniej dwiema innymi osobami 9. Nie kaŝdy jednak sprawca współdziałający w popełnieniu czynu przestępnego z dwiema innymi osobami moŝe liczyć na odstąpienie od ukarania, gdyŝ w art k.k. ustawodawca uzaleŝnił moŝliwość zastosowania analizowanej instytucji od tego, aby rola wymienionego sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna. Wprowadzenie przytoczonego wymagania stało się przyczyną sporów dotyczących kręgu sprawców, wobec których sąd moŝe odstąpić od ukarania. W ocenie autorów projektu aktualnie obowiązującej kodyfikacji karnej z dobrodziejstwa instytucji określonej w art k.k. moŝe skorzystać takŝe sprawca kierowniczy będący organizatorem przestępstwa, gdyŝ liczą się społeczne korzyści związane z zapobiegnięciem innemu przestępstwu 10. Akceptacji przytoczonego stanowiska sprzeciwia się wykładnia literalna. W języku polskim przez przymiotnik podrzędny rozumie się zajmujący w stosunku do innych mniej waŝne miejsce, drugorzędną pozycję, mało znaczący 11. Z tego punktu widzenia trudno zatem przyjąć, aby rola sprawcy kierującego wykonaniem czynu przestępnego była podrzędna. Wymieniony sprawca nie zajmuje bowiem mniej waŝnego miejsca w stosunku do innych współdziałających w popełnieniu czynu przestępnego. Nie sposób uznać takŝe, Ŝe wymieniony sprawca odgrywa w popełnieniu przestępstwa drugorzędną pozycję. Z tego względu naleŝy zgodzić się ze stanowiskiem prezentowanym w doktrynie, zgodnie z którym z dobrodziejstwa instytucji określonej w art k.k. nie moŝe skorzystać sprawca 8 Stanowisko takie zostało wyraŝono w doktrynie [K. D a s z k i e w i c z, Glosa do uchwały Sądu NajwyŜszego z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 38/98, OSP 1999, nr 7 8, s. 407; J. K u l e - s z a, Glosa do uchwały Sądu NajwyŜszego z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 38/98, OSP 1999, nr 10, s. 490; K. S z m i d t, Odpowiedzialność karna za przestępne współdziałanie na tle kodeksu karnego z 1997 r., Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 1999, nr 2, s. 116; Z. Ć w iąkalski, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny, op. cit., s. 784; J. R a g l e w - s k i, Model nadzwyczajnego złagodzenia kary, op. cit., s. 238] oraz w orzecznictwie (zob. uchwałę SN z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 38/98, OSNKW 1999, nr 3 4, poz. 12). 9 Tak J. K. P aśkiewicz, Świadek koronny, op. cit., s. 43; J. R a g l e w s k i, Model nadzwyczajnego złagodzenia kary, op. cit., s Tak teŝ SN we wspomnianej uchwale z dnia 25 lutego 1999 r. Tak teŝ na tle podobnie sformułowanej podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary przewidzianej w art pkt 2 d.k.k. K. D a s z k i e w i c z, Nadzwyczajne złagodzenie kary w polskim kodeksie karnym, Warszawa 1976, s Zob. Projekt Kodeksu karnego. Uzasadnienie, (w:) Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s M. S z y m c z a k (red.), Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1992, s i Prawo 2,

5 P. Gensikowski kierowniczy 12. Z podobnego powodu naleŝy zaaprobować pogląd, wedle którego analizowana podstawa odstąpienia od ukarania nie moŝe zostać zastosowana wobec sprawcy polecającego popełnienie przestępstwa osobie uzaleŝnionej 13. Z uwagi na wymaganie, aby rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, spornym jest równieŝ w doktrynie, czy podstawa odstąpienia od ukarania przewidziana w art k.k. moŝe mieć zastosowanie wobec współsprawcy, czy podŝegacza. Prezentowane jest stanowisko, wedle którego odstąpienie od ukarania przewidziane w art k.k. nie moŝe obejmować tylko takiego współsprawcy, którego udział w popełnieniu przestępstwa był istotny 14. Twierdzi się takŝe, Ŝe nie wydaje się zasadne stosowanie analizowanej instytucji wobec podŝegacza odgrywającego bardziej istotną rolę w popełnieniu przestępstwa od innych sprawców 15. Zaprezentowany został jednak takŝe opozycyjny pogląd, wedle którego odstąpienie od ukarania przewidziane w art k.k. nie moŝe w ogóle wchodzić w grę w przypadku współsprawcy czy podŝegacza. W uzasadnieniu tego stanowiska przekonuje się, Ŝe trudno mówić sensownie o podrzędnym podŝegaczu, a tym bardziej podrzędnym współsprawcy, gdyŝ pojęcie współsprawcy, którego rola w popełnieniu przestępstwa była podrzędna trąci wewnętrzną sprzecznością 16. Ze stanowiskiem tym nie moŝna jednak się zgodzić z uwagi na wykładnię językową oraz celowościową art k.k. NaleŜy przypomnieć, Ŝe w świetle wykładni językowej sformułowanie podrzędna rola uŝyte w art k.k. oznacza zajmowanie w stosunku do innych mniej waŝnego miejsca, pełnienie roli drugorzędnej. Z tego punktu widzenia nie moŝna natomiast wykluczyć, Ŝe podŝegacz oraz współsprawca będą pełnić rolę mniej waŝną w popełnieniu przestępstwa. Stanowisko odmawiające moŝliwości stosowania wobec podŝegacza oraz współsprawcy odstąpienia od ukarania przewidzianego w art k.k. prowadzi takŝe do ograniczenia zakresu podmiotowego tej instytucji do pomocnictwa 17. W efekcie akceptacji tego poglądu moŝliwość osiągnięcia celu, któremu przyświecało wprowadzenie instytucji uregulowanej w art k.k., a więc zapewnienia skutecznej walki z przestępczością grupową, byłaby zatem utrudniona. 12 A. M a r e k, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010, s. 208; Z. S i e n k i e w i c z, (w:) O. G ó r n i o k, S. H o c, M. K a l i t o w s k i, S. M. P r z y j e m s k i, Z. S i e n k i e w i c z, J. S z u m s k i, L. T y s z k i e w i c z, A. Wą s e k, Kodeks karny. Komentarz, Gdańsk 2002/2003, s. 535; G. Ł a b u d a, (w:) J. G i e z e k (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2007, s. 455; K. S z m i d t, Odpowiedzialność karna, op. cit., s A. M a r e k, ibidem; Z. S i e n k i e w i c z, (w:) O. G ó r n i o k i in., ibidem; G. Ł a b u d a, (w:) J. G i e z e k (red.), ibidem; K. S z m i d t, ibidem. 14 A. M a r e k, ibidem; G. Ł a b u d a, (w:) J. G i e z e k (red.), ibidem. 15 G. Ł a b u d a, (w:) J. G i e z e k (red.), ibidem. 16 K. S z m i d t, ibidem. 17 Tak ibidem. 26 i Prawo 2, 2011

6 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego W doktrynie trafnie przekonuje się, Ŝe przy analizie podmiotowej przesłanki instytucji określonej w art k.k. decydujące znaczenie w przedmiocie ustalenia podrzędnej roli w popełnieniu czynu przestępnego naleŝy przypisywać faktycznie pełnionej roli przez sprawcę, o którym mowa w art k.k., a nie jego miejscu w strukturze przestępczej ocenianym z formalnego punktu widzenia 18. Słusznie wskazuje się przykładowo, Ŝe formalne podejście do oceny roli sprawcy w popełnieniu przestępstwa wykluczałoby moŝliwość skorzystania z odstąpienia od ukarania przewidzianego w art k.k. przez tzw. słupy, czyli najczęściej prezesów zarządów spółek kapitałowych, których jedyną rolą jest podpisywanie przedłoŝonych im dokumentów słuŝących następnie do popełniania przestępstw 19. Dla ustalenia, czy sprawca pełnił podrzędną rolę w popełnieniu czynu przestępnego w rozumieniu art k.k., nie ma znaczenia jego uprzednia karalność za przestępstwa. Dlatego teŝ naleŝy przychylić się do stanowiska, wedle którego brak jest przeciwwskazań, aby z dobrodziejstwa przewidzianego we wskazanym przepisie mogli skorzystać sprawcy, o których mowa w art k.k. 20. Ustalenie w procesie karnym, Ŝe sprawca, o którym mowa w art k.k., pełnił podrzędną rolę w popełnieniu czynu przestępnego nie stanowi jednak wystarczającej przesłanki uzasadniającej odstąpienie od ukarania. W art k.k. ustawodawca uzaleŝnił wszakŝe zastosowanie analizowanej instytucji od spełnienia przez wskazanego sprawcę dalszej przesłanki, aby przekazane przez niego informacje przyczyniły się do zapobieŝenia popełnieniu innego przestępstwa. W doktrynie trafnie podkreśla się, Ŝe analizowana podstawa odstąpienia od wymierzenia kary wchodzi w grę, w wypadku gdy przekazane przez sprawcę informacje zapobiegną popełnieniu czynu przestępnego, innego od tego, którego dotyczyło ujawnienie 21. NaleŜy zgodzić się, Ŝe nie musi natomiast zachodzić związek pomiędzy tymi czynami przestępnymi. MoŜe to być zatem przestępstwo planowane lub realizowane przez samego sprawcę, inne osoby współdziałające w popełnieniu przestępstwa lub kogoś całkiem innego 22. W świetle art k.k. dla skorzystania z dobrodziejstwa odstąpienia od ukarania nie jest konieczne, aby temu innemu przestępstwu udało się zapobiec wyłącznie dzięki informacjom przekazanym przez sprawcę. Wynika to z uŝycia w treści tego przepisu w odniesieniu do informacji ujawnionych przez sprawcę wyraŝenia przyczyniły się. Z tego powodu trafnie twierdzi się w doktrynie, Ŝe przekazane przez 18 Z. Ć w iąk a l s k i, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny, op. cit., s G. Ł a b u d a, (w:) J. G i e z e k (red.), Kodeks karny, op. cit., s Tak trafnie V. K o n a r s k a - W r z o s e k, Prawnokarne środki, op. cit., s A. M a r e k, Kodeks karny, op. cit., s Z. Ć w iąk a l s k i, (w:) A. Z o l l (red.), ibidem; G. Ł a b u d a, (w:) J. G i e z e k (red.), ibidem. i Prawo 2,

7 P. Gensikowski sprawcę wiadomości mogą być tylko jednym ze środków, dzięki którym udało się zapobiec popełnieniu innego przestępstwa 23. W doktrynie zaprezentowane zostało stanowisko, zgodnie z którym warunkiem koniecznym zastosowania instytucji określonej w art k.k. jest okoliczność, aby dzięki informacjom przekazanym przez sprawcę rzeczywiście udało się zapobiec popełnieniu innego czynu przestępnego, a nie tylko, Ŝeby czyniono w tym kierunku bezskuteczne starania 24. Pogląd ten budzi jednak pewne wątpliwości. W praktyce wymiaru sprawiedliwości nie moŝna przecieŝ wykluczyć sytuacji, gdy sprawca, o którym mowa w art k.k., pełniący w popełnieniu czynu przestępnego rolę podrzędną, przekaŝe organom ścigania informacje dotyczące innego przestępstwa, którego popełnieniu nie uda się jednak zapobiec z uwagi np. na opieszałość działania wymienionych organów. W opisanym przypadku nie sposób odmówić sprawcy moŝliwości skorzystania z odstąpienia od ukarania przewidzianego w art k.k., gdyŝ brak zapobieŝenia popełnienia czynu przestępnego nastąpił przecieŝ z przyczyn od niego niezaleŝnych. Bez odpowiedzi nie moŝna pozostawić pytania, czy sprawca, o którym mowa w art k.k., moŝe skorzystać z dobrodziejstwa odstąpienia od wymierzenia kary przewidzianego w art k.k. tylko wówczas, gdy przesłanki określone w tym przepisie wystąpią in concreto kumulatywnie. W doktrynie na tak zadane pytanie udzielono odpowiedzi twierdzącej 25. Wskazuje się wszakŝe, Ŝe wniosek taki wynika z porównania treści art k.k. z art k.k., gdzie ustawodawca samoistnie wprowadził zapobieŝenie popełnieniu innego przestępstwa jako przesłankę skorzystania z ustawowej klauzuli niekaralności 26. Nadto, przekonuje się choć bez szerszego uzasadnienia Ŝe konieczność kumulatywnego spełnienia warunków określonych w art k.k. wynika z konstrukcji gramatycznej tego przepisu 27. W przedmiocie analizowanego zagadnienia zaprezentowano równieŝ jednak pogląd odmienny. Przekonywano, Ŝe bezwzględne wymaganie spełnienia przez denuncjatora obu przesłanek określonych w art k.k. uniemoŝliwiałoby skorzystanie z odstąpienia od ukarania przez uczestnika przestępnego współdziałania nie stanowiącego udziału w strukturze przestępczej w rozumieniu art. 258 k.k. Argumentowano, Ŝe w przypadku tego rodzaju współdziałania sprawcy niekoniecznie przecieŝ planują popełnienie 23 Z. Ć w iąk a l s k i, (w:) A. Z o l l (red.), ibidem. 24 Ibidem. 25 V. K o n a r s k a - W r z o s e k, Prawnokarne środki, op. cit., s. 47; J. P aśkiewicz, Świadek koronny, op. cit., s. 62; G. Ł a b u d a, (w:) J. G i e z e k (red.), Kodeks karny, op. cit., s. 455; Z. Ć w iąkalski, (w:) A. Z o l l (red.), ibidem; M. K uźm a, Prawnokarne aspekty instytucji świadka koronnego in sua causa oraz in altera causa (art i art. 61 k.k.), (w:) L. B o g u n i a (red.), Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. XVIII, Wrocław 2005, s Z. Ć w iąk a l s k i, (w:) A. Z o l l (red.), ibidem. 27 M. K uźm a, ibidem. 28 i Prawo 2, 2011

8 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego dalszych jeszcze czynów przestępnych, poza rzecz jasna tymi, których juŝ dokonali. Gdyby zatem w sposób bezwzględny wymagać spełnienia przesłanki zapobieŝenia popełnieniu innego przestępstwa dla zastosowania odstąpienia od wymierzenia kary przewidzianego w art k.k., to sprawcy, o których mowa, mimo przekazania bardzo istotnych informacji, nigdy z tej moŝliwości nie mogliby skorzystać. Takie ograniczenie podmiotowe podstawy analizowanej instytucji byłoby natomiast sprzeczne z ratio legis art k.k. Trudno wszakŝe podać racjonalne przyczyny, z powodu których z dobrodziejstwa przewidzianego w tym przepisie nie mogliby skorzystać sprawcy, którzy nie mieli zamiaru popełnienia dalszych czynów przestępnych. Z tych teŝ względów postulowano, aby sformułowanie zwłaszcza, uŝyte w art k.k., traktować jako przykładowe wskazanie najbardziej typowych okoliczności uzasadniających odstąpienie od wymierzenia kary, a nie jako wyraŝenie wskazujące na bezwzględnie wymagany warunek kumulatywnego wystąpienia dwóch przesłanek określonych w tym przepisie 28. Próbę uzasadnienia stanowiska, zgodnie z którym dla skorzystania z dobrodziejstwa przewidzianego w art k.k. sprawca nie musi spełnić kumulatywnie wymienionych w tym przepisie przesłanek poprzez odwołanie się do wykładni uŝytego w nim sformułowania zwłaszcza, naleŝy uznać za nieprzekonującą. W języku polskim wyraŝenie to nie jest przecieŝ spójnikiem, lecz partykułą, dla której synonimami są słow: szczególnie, głównie, specjalnie, przede wszystkim, tym bardziej 29. Przypisywaniu wyraŝenia zwłaszcza roli decydującej o braku kumulatywnego spełnienia przez sprawcę przesłanek określonych w art k.k. dla moŝliwości odstąpienia od ukarania sprzeciwia się równieŝ umiejscowienie tego sformułowania w tym przepisie, a więc przed wymienieniem obu przesłanek analizowanej instytucji. Decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia analizowanego zagadnienia nie naleŝy przypisywać równieŝ uŝyciu przez ustawodawcę w art k.k. spójnika a pomiędzy jedną a drugą przesłanką uzasadniającą odstąpienie od wymierzenia kary. W języku polskim spójnik ten zespala zdania lub ich części, uwydatniając ich związki treściowe, przy czym związki te mogą mieć jednak charakter bądź ścisły, bądź bardziej luźny 30. Odnosząc te uwagi do treści art k.k., wydaje się, Ŝe związek treściowy pomiędzy podrzędną rolą w popełnieniu przestępstwa, a tym, iŝ przekazane informacje przyczyniły się do zapobieŝenia popełnieniu innego przestępstwa, jest luźny. Pierwsza z przesłanek odwołuje się wszakŝe do roli sprawcy w popełnionym przestępstwie, podczas gdy druga wiąŝę się z jego zachowaniem po jego popełnieniu. Luźny związek treściowy pomiędzy przesłankami wymienionymi 28 Tak Z. Ć w iąkalski, Wybrane problemy, op. cit., s M. S z y m c z a k (red.), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1992, s M. S z y m c z a k (red.), Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa 1992, s. 1. i Prawo 2,

9 P. Gensikowski w art k.k. nie rozstrzyga jednak tego, czy wymienione okoliczności muszą przez sprawcę zostać spełnione łącznie, aby miało wobec niego zastosowanie odstąpienie od ukarania. Z tych względów wydaje się zatem, Ŝe zagadnienie, czy sprawca musi kumulatywnie spełnić przesłanki przewidziane w art k.k., aby sąd mógł odstąpić od wymierzenia kary, nie moŝe zostać rozstrzygnięte na gruncie wykładni językowej analizowanego przepisu. Pomocna w tym względzie nie wydaje się równieŝ wykładnia systemowa art k.k. W tym kontekście niezbyt przekonującym dla twierdzenia, Ŝe przesłanki odstąpienia od ukarania określone w art k.k. muszą być spełnione kumulatywnie, jest argument wynikający z porównania dyspozycji wymienionego przepisu z art k.k. Bezspornie, wyłącznym warunkiem klauzuli niekaralności przewidzianej w ostatnim ze wskazanych przepisów jest okoliczność, aby ujawnione przez sprawcę informacje zapobiegły popełnieniu innego przestępstwa. Nie sposób jednak na tej podstawie wyciągać wniosku, Ŝe sprawca dla skorzystania z dobrodziejstwa odstąpienia od ukarania musi spełnić kumulatywnie przesłanki określone w art k.k. Z powyŝszych przyczyn rozstrzygnięcie analizowanego zagadnienia tkwi w wykładni celowościowej art k.k. Z tego punktu widzenia nie budzi natomiast wątpliwości, Ŝe akceptacji stanowiska zakładającego konieczność kumulatywnego spełnienia przesłanek odstąpienia od ukarania sprzeciwia się przytoczony argument odwołujący się do ratio legis analizowanej instytucji. Wymaganie, aby odstąpienie od ukarania określone w art k.k. mogło zostać zastosowane tylko wtedy, gdy przesłanki wskazane w tym przepisie zostaną przez sprawcę spełnione kumulatywnie, prowadzi do podmiotowego ograniczenia zakresu zastosowania tej instytucji i jest sprzeczne z jej ratio legis. Odwoływanie się do wykładni celowościowej art k.k. dla uzasadnienia akceptowanego w niniejszym opracowaniu poglądu o braku konieczności kumulatywnego spełnienia przesłanek odstąpienia od ukarania byłoby jednak nie potrzebne, gdyby wymieniony przepis został w odpowiedni sposób znowelizowany. Z tego powodu naleŝy przychylić się do zgłoszonej de lege ferenda propozycji zmiany brzmienia art k.k. poprzez zastąpienie w nim spójnika a spójnikiem albo 31. Dotychczasowe rozwaŝania były poświęcone moŝliwości zastosowania odstąpienia od ukarania wobec sprawcy, o którym mowa w art k.k., w razie wystąpienia okoliczności określonych expressis verbis w art k.k. W przepisie tym ustawodawca posłuŝył się partykułą zwłaszcza. W języku polskim jej odpowiednikiem są wyraŝenia szczególnie, głównie, 31 Zob. V. K o n a r s k a - W r z o s e k, Prawnokarne środki, op. cit., s i Prawo 2, 2011

10 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego specjalnie, przede wszystkim, tym bardziej 32. W tym świetle naleŝy zgodzić się zatem z zapatrywaniem wyraŝonym w doktrynie, Ŝe przewidziane w art k.k. ( podrzędna rola w popełnieniu czynu przestępnego oraz zapobieŝenie popełnieniu innego czynu przestępnego ) okoliczności uzasadniające odstąpienie od wymierzenia kary wobec sprawcy, o którym mowa w art k.k., mają charakter przykładowy 33. Tym samym brak jest przeszkód, aby w przypadku tego sprawcy równieŝ inne okoliczności przemawiały za zastosowaniem analizowanej instytucji. Przykładowo, sąd na podstawie art k.k. moŝe odstąpić od ukarania wobec sprawcy wymienionego w art k.k., jeŝeli odniesiona przez niego korzyść z przestępstwa była niewielka. Przytoczona okoliczność w świetle art pkt 2 d.k.k. uprawniała sąd do zastosowania wobec sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary. Wydaje się, Ŝe brak jest przeszkód, aby ta sama okoliczność uzasadniała obecnie odstąpienie od ukarania na podstawie art k.k., skoro przepis ten nawiązuje do cytowanego art pkt 2 d.k.k. W doktrynie zgłoszono postulat de lege ferenda nowelizacji art k.k. poprzez wskazanie w sposób kazuistyczny przesłanek uzasadniających odstąpienie od wymierzenia kary 34. Wydaje się jednak, Ŝe propozycja ta nie zasługuje na uwzględnienie. Trudno podać racjonalne przyczyny, z powodu których katalog przesłanek odstąpienia od ukarania przewidzianego w art k.k. miałby mieć charakter zamknięty. Wprowadzenie w art k.k. takiego katalogu doprowadziłoby w efekcie do ograniczenia zakresu podmiotowego analizowanej instytucji. Takie rozwiązanie byłoby natomiast sprzeczne z ratio legis towarzyszącemu ustawodawcy przy wprowadzaniu analizowanej podstawy odstąpienia od ukarania. De lege lata przesłanką odstąpienia od ukarania określonego w art k.k. nie jest wniosek oskarŝyciela publicznego. Wymieniona instytucja moŝe zatem mieć zastosowanie niezaleŝnie od stanowiska oskarŝyciela publicznego, w tym przede wszystkim w razie braku stosownego wniosku z jego strony. De lege ferenda w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny i zmianie innych ustaw zgłoszonym w dniu 18 maja 2007 r. zawarto jednak propozycję, aby w analizowanym przypadku moŝliwość odstąpienia od ukarania została uzaleŝniona od wniosku prokuratora. W uzasadnieniu tego projektu podniesiono, Ŝe wprowadzenie takiego roz- 32 M. S z y m c z a k (red.), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1992, s R. G ó r a l, Kodeks karny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2005, s. 125; V. K o n a r s k a - W r z o s e k, Prawnokarne środki, op. cit., s ; M. S u r k o n t, Szczególne podstawy, op. cit., s. 48; J. P aśkiewicz, Świadek koronny, op. cit., s. 61; Z. Ć w iąk a l s k i, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny, op. cit., s. 785; A. M a r e k, Kodeks karny, op. cit., s. 208; M. K uźma, Prawnokarne aspekty, op. cit., s V. K o n a r s k a - W r z o s e k, ibidem, s. 47; M. K uźma, ibidem. i Prawo 2,

11 P. Gensikowski wiązania jest związane z koniecznością wyjaśnienia przez prokuratora wszystkich okoliczności sprawy, co bez odpowiedniej zachęty w postaci ewentualnego odstąpienia od wymierzenia kary moŝe nie być moŝliwe 35. Proponowana zmiana budzi jednak zastrzeŝenia, a jej uzasadnienie jest nieprzekonujące. UzaleŜnienie zastosowania odstąpienia od wymierzenia kary przewidzianego w art k.k. od wniosku prokuratora moŝe prowadzić w praktyce wymiaru sprawiedliwości do skutków, których nie sposób zaakceptować. Nie trudno wszakŝe wyobrazić sobie sytuacji, kiedy sąd w toku przewodu sądowego, oceniając zachowanie sprawcy, doszedłby do wniosku, iŝ zasługuje on na zastosowanie dobrodziejstwa odstąpienia od ukarania przewidzianego w art k.k., lecz wobec braku stosownego wniosku ze strony oskarŝyciela publicznego takiego rozstrzygnięcia nie mógłby podjąć. Proponowane rozwiązanie prowadziłoby zatem do zawęŝenia samodzielności jurysdykcyjnej sądu. UzaleŜnienie zastosowania przez sąd odstąpienia od ukarania przewidzianego w art k.k. od wniosku oskarŝyciela publicznego mogłoby równieŝ przyczynić się do marginalizacji tej instytucji. Tym samym rozwiązanie takie utrudniłoby moŝliwość osiągnięcia celu, który przyświecał wprowadzeniu instytucji określonej w art k.k., a więc skutecznego przeciwdziałania przestępczości grupowej. W uzasadnieniu przytoczonego projektu wskazano, Ŝe wprowadzenie wymagania, aby zastosowanie odstąpienia od wymierzenia kary przewidzianego w art k.k. zaleŝało od wniosku prokuratora, ma słuŝyć zapewnieniu wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy. Osiągnięcie wymienionego celu przez proponowaną zmianę brzmienia analizowanego przepisu wydaje się jednak wątpliwe. Według proponowanego ujęcia art k.k. wniosek oskarŝyciela publicznego w Ŝaden sposób nie obligowałby sądu do zastosowania odstąpienia od ukarania, a zatem sąd mógłby, mimo stosownego wniosku ze strony oskarŝyciela publicznego, nie stosować analizowanej instytucji. W tym kontekście trudno zgodzić się zatem z twierdzeniem zawartym w uzasadnieniu przytoczonego projektu, aby zmiana brzmienia art k.k. poprzez wprowadzenie wniosku oskarŝyciela publicznego nie wiąŝącego sądu mogła skłonić sprawcę do ujawnienia wszystkich okoliczności sprawy. Spełnienie przez sprawcę przesłanek określonych w art k.k. nie zobowiązuje sądu do odstąpienia od ukarania. We wskazanym przepisie ustawodawca posłuŝył się bowiem sformułowaniem przesądzającym, Ŝe analizowana instytucja ma charakter fakultatywny ( sąd moŝe ). NaleŜy przyjąć, Ŝe odstąpienie od ukarania wobec sprawcy, który spełnił przesłanki określone w art k.k., powinno mieć miejsce w razie merytorycznej 35 Druk Sejmu V kadencji nr i Prawo 2, 2011

12 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego oceny braku celowości orzeczenia kary. Innymi słowy, analizowana instytucja moŝe zostać zastosowana, gdy osiągnięcie celów wymienionych w art k.k. nie jest potrzebne. III. Zagadnienia procesowe odstąpienia od ukarania określonego w art k.k. Nie budzi wątpliwości, Ŝe orzeczenie o odstąpieniu od ukarania wydane na podstawie art k.k. nie moŝe zostać zmienione w wyniku wniesienia zwykłych oraz nadzwyczajnych środków zaskarŝenia, jeŝeli sprawca podtrzyma w innym postępowaniu karnym swe wcześniejsze wyjaśnienia w zakresie ujawnionych informacji. Nie jest natomiast jasne, czy orzeczenie o odstąpieniu od ukarania wydane na podstawie art k.k. moŝe ulec zmianie, jeśli tzw. mały świadek koronny, po wydaniu wobec niego wyroku sądu pierwszej instancji, ale przed jego uprawomocnieniem się, nie potwierdzi w innym procesie karnym złoŝonych uprzednio depozycji w zakresie ujawnionych informacji. W doktrynie przyjmuje się, Ŝe nie potwierdzenie przez sprawcę określonego w art k.k. informacji wymienionych w tym przepisie moŝe stanowić podstawę odwoławczą podlegającą uwzględnieniu w ramach zarzutu podniesionego na niekorzyść oskarŝonego 36. Wydaje się, Ŝe nie ma przeszkód, aby odnieść przytoczony pogląd do sytuacji, kiedy sprawca, wobec którego sąd nieprawomocnie odstąpił od ukarania na podstawie art k.k., nie potwierdził w innym procesie karnym uprzednio ujawnionych informacji. Uwzględnienie w toku postępowania odwoławczego przytoczonego zarzutu naleŝy traktować jako zmianę ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarŝonego orzeczenia 37. Z tego powodu w świetle art k.p.k. zmiana przez sąd odwoławczy orzeczenia o odstąpieniu od ukarania wydanego na podstawie art k.k. mogłaby polegać wyłącznie na orzeczeniu kary grzywny czy kary ograniczenia wolności 38. Je- 36 P. H o f m ański, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2007, s W literaturze wyraŝono podobny pogląd, wskazując, Ŝe wniosek, iŝ oskarŝony nie wypełnił wbrew ustaleniu przyjętemu przez sąd I instancji warunków określonych w art k.k., wiązać się będzie ze zmianą ustaleń faktycznych, przyjętych za podstawę zaskarŝonego wyroku. Zob. S. Z a b ł o c k i, Procesowe aspekty instrumentalnych zachowań tzw. małego świadka koronnego, ze szczególnym uwzględnieniem zakazu reformationis in peius, (w:) Współczesne problemy procesu karnego i wymiaru sprawiedliwości. Księga ku czci prof. Kazimierza Marszała, Katowice 2003, s W doktrynie trafnie przyjmuje się, Ŝe zakaz sformułowany w art k.p.k. nie dotyczy wymierzenia kary grzywny czy kary ograniczenia wolności. Tak S. Z a b ł o c k i, (w:) R. A. S t e f ański, S. Z a b ł o c k i (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2004, s. 287; K. M a r s z a ł, Reguły ne peius w postępowaniu apelacyjnym w sprawach karnych, (w:) L. L e s z c z yński, E. S k ręt o w i c z, Z. H o ł d a (red.), W kręgu i Prawo 2,

13 P. Gensikowski śli natomiast w ocenie sądu drugiej instancji zachodziłaby potrzeba orzeczenia wobec sprawcy kary pozbawienia wolności, to w tej sytuacji koniecznym byłoby z uwagi na zakaz określony w art k.p.k. uchylenie zaskarŝonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania 39. Wydaje się natomiast, Ŝe niedopuszczalnym jest zmiana orzeczenia o odstąpieniu od ukarania wydanego na podstawie art k.k. w razie nie potwierdzenia przez sprawcę uprzednio ujawnionych informacji, jeŝeli wskazane nieprawomocne rozstrzygnięcie procesowe zostało zaskarŝone wyłącznie na korzyść oskarŝonego. W analizowanej sytuacji procesowej za przeszkodę dla zmiany orzeczenia o odstąpieniu od wymierzenia kary nale- Ŝy uznać zakaz reformationis in peius wynikający z art k.p.k. Z dyspozycji art k.p.k. wynika, Ŝe wspomniany zakaz nie odnosi się do osoby, względem której zastosowano art k.k., jeŝeli odwołała ona swoje wyjaśnienia 40. W świetle wykładni językowej przewidziany w tym przepisie wyjątek od zakazu reformationis in peius nie dotyczy sprawcy, wobec którego sąd odstąpił od ukarania na podstawie art k.k. Z uwagi na wyjątkowy charakter przepisu art k.p.k. brak jest równieŝ moŝliwości, aby w drodze wykładni celowościowej zakresem jego zastosowania objąć sprawcę, wobec którego sąd odstąpił od ukarania na podstawie art k.k. Bez wątpienia taki zabieg interpretacyjny byłby przecieŝ niekorzystny dla oskarŝonego. W dalszym toku niniejszych rozwaŝań przedmiotem analizy naleŝy uczynić równieŝ zagadnienie, czy nie potwierdzenie w innym procesie karnym przez sprawcę określonego w art k.k. ujawnionych uprzednio informacji, mające miejsce po uprawomocnieniu się orzeczenia o odstąpieniu od ukarania, moŝe stanowić podstawę wznowienia postępowania karnego. W literaturze zaprezentowano stanowisko, zgodnie z którym w przytoczonej sytuacji procesowej wznowienie postępowania a minori ad maius jest dopuszczalne na podstawie art. 540a pkt 1 k.p.k. Twierdzi się, Ŝe w przytoczonym przepisie mowa jest jedynie o zastosowaniu przepisu art lub 4 k.k., ale całkowicie nielogiczne byłoby wyłączenie spod jego działania nielojalnego małego świadka koronnego premiowanego w sposób dalej idący, teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, Lublin 2005, s Przepis art k.p.k. zakazuje wymierzenia surowszej kary pozbawienia wolności, jeŝeli następuje to przy zmianie ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarŝonego orzeczenia. Tym samym, a minori ad maius, przytoczony przepis zakazuje w tych samych okolicznościach wymierzenia po raz pierwszy kary pozbawienia wolności. 40 Przepis art k.p.k. został wprowadzony ustawą z dnia 9 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 106, poz. 669). Wspomniana nowelizacja treści art. 434 k.p.k. była następstwem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 kwietnia 2009 r. (sygn. P 22/07, OTK ZU 2009, nr 4/A, poz. 55). 34 i Prawo 2, 2011

14 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego niŝ to przewiduje art lub Nadto, wskazuje się, Ŝe w przepisie art. 61 k.k. mowa jest o odstąpieniu od ukarania w wypadku określonym w art k.k., co pozwala na przyjęcie, Ŝe tym samym idzie o skazanego, wobec którego jednakŝe zastosowano przepis art k.k. 42. Przytoczony pogląd został zaakceptowany przez innych przedstawicieli doktryny. Wskazuje się, Ŝe intencją ustawodawcy przy wprowadzeniu art. 540a k.p.k. było przeciwdziałanie niekorzystnym dla procesu karnego zachowaniom osób korzystających z nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art k.k. w postaci swoistego wyłudzania korzyści w zakresie kary, przy braku późniejszego potwierdzania złoŝonych uprzednio zeznań 43. W tym względzie jak twierdzi się byłoby zatem nielogiczne stanowisko, Ŝe skoro dopuszczono ustawową moŝliwość wznowienia postępowania wobec skazanego na podstawie art k.k. za odwołanie przekazanych informacji, to jednak nie dopuszczono takiej moŝliwości wobec skazanego na podstawie art k.k. spełniającego warunki z art k.k., gdy ten nie potwierdza przekazanych przez siebie informacji. Mielibyśmy bowiem w takiej sytuacji dwie tak samo przebiegające sytuacje, ale z odrębnie uregulowanymi konsekwencjami. Mianowicie, obie osoby spełniły warunki do otrzymania nadzwyczajnego złagodzenia kary, przy czym jedna faktycznie taki wymiar kary otrzymuje i jest w pewnym sensie zagroŝona moŝliwością wznowienia postępowania, drugiej zaś nie wymierza się kary, a za nieczystą grę procesową nie moŝna wobec niej zastosować Ŝadnych konsekwencji 44. Niewątpliwie w świetle wykładni językowej art. 540a pkt 1 in principio k.p.k. nie jest moŝliwe wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem o odstąpieniu od ukarania wydanym na podstawie art k.k. Przytoczony przepis uprawnia bowiem do podjęcia analizowanego rozstrzygnięcia wyłącznie wobec skazanego, wobec którego zastosowano przepis art k.k., jeŝeli nie potwierdził on w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji. Tym samym wskazana podstawa wznowienia postępowania karnego nie dotyczy sprawcy, wobec którego zastosowano odstąpienie od ukarania na podstawie art k.k. Do innego rozumienia sformułowania uŝytego w art. 540a pkt 1 in principio k.p.k. ( skazany, do którego zastosowano art k.k. ) nie prowadzi zastosowanie metod wykładni systemowej. W dyspozycji art k.k. ustawodawca 41 S. Z a b ł o c k i, Nowe i nie całkiem nowe wznowienie, Palestra 2003, nr 9 10, s. 94; t e nŝe, (w:) R. A. S t e f ański, S. Z a b ł o c k i (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2004, s S. Z a b ł o c k i, ibidem; T. G r z e g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego oraz ustawa o świadku koronnym, Warszawa 2008, s J. P aśkiewicz, Procesowe aspekty nadzwyczajnego złagodzenia kary uwagi wybrane, (w:) Z. Ć w iąkalski, G. A r t y m i a k (red.), WspółzaleŜność prawa karnego materialnego i procesowego, Warszawa 2009, s J. P aśkiewicz, ibidem, s i Prawo 2,

15 P. Gensikowski przyjął, iŝ odstąpienie od ukarania moŝe dotyczyć sprawcy, o którym mowa w art k.k. W Ŝadnej mierze nie wynika jednak z tego, Ŝe ilekroć w przepisach prawa materialnego czy prawa procesowego ustawodawca uŝył sformułowania sprawca określony w art k.k., to naleŝy rozumieć pod tym pojęciem równieŝ osobę, wobec której sąd odstąpił od ukarania na podstawie art k.k. W świetle powyŝszych uwag uzasadnionym jest wniosek, iŝ w art. 540a pkt 1 in principio k.p.k. ustawodawca nie przewidział moŝliwości wznowienia postępowania karnego zakończonego prawomocnym orzeczeniem o odstąpieniu od ukarania wydanym wobec sprawcy, o którym mowa w art k.k. Z uzasadnienia projektu ustawy wprowadzającej przepis art. 540a k.p.k. nie wynika jednak, aby brak regulacji prawnej w tym zakresie stanowił przejaw luki aksjologicznej wyraŝającej negatywną ocenę ustawodawcy co do konieczności istnienia tego rodzaju rozwiązania. Wydaje się zatem, Ŝe w tej sytuacji mamy do czynienia z luką prawną, którą moŝna uzupełnić, odwołując się do rozumowania argumentum a fortiori. Wydaje się, Ŝe z uwagi na to, iŝ norma prawna określona w art. 540a pkt 1 k.p.k. ma charakter uprawniający, w analizowanej sytuacji nie naleŝy stosować, jak twierdzą niektórzy przedstawiciele doktryny, rozumowania a minori ad maius, lecz inną postać argumentum a fortiori, a więc rozumowanie a maiori ad minus 45. Jeśli zatem w świetle art. 540a pkt 1 in principio k.p.k. dopuszczalne jest wznowienie postępowania karnego zakończonego orzeczeniem, w którym wymierzono karę wobec sprawcy określonego w art k.k. (maiori), to tym bardziej naleŝy dopuścić wznowienie postępowania karnego zakończonego orzeczeniem łagodniejszym, a więc odstąpieniem od ukarania wydanym na podstawie art k.k. (minus). Za moŝliwością stosowania takiego wnioskowania przemawia w pierwszej kolejności argument, według którego te same racje, które zadecydowały o wprowadzeniu wznowienia postępowania karnego w przypadku sprawcy, o którym mowa w art k.k., uzasadniają rozszerzenie takiej moŝliwości na sprawcę, wobec którego sąd odstąpił od ukarania na podstawie art k.k. Niewątpliwie w przypadku sprawcy określonego w art k.k. zamiarem ustawodawcy było przeciwdziałanie prowadzonej przez niego instrumentalnej grze procesowej 46. ToŜsame racje uzasadniają moŝliwość wznowienia postępowania karnego w przypadku sprawcy, wobec którego sąd odstąpił od ukarania na podstawie art k.k. Za akceptacją proponowanego rozwiązania, a więc stosowania normy okre- 45 Zob. szerzej o wymienionej postaci argumentum a fortiori L. M o r a w s k i, Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002, s. 335 i n. 46 Zdaniem ustawodawcy, wprowadzona podstawa wznowienia postępowania karnego miała zapobiec podstępnemu wyłudzaniu przez oskarŝonych korzyści przewidzianych w art i 4 k.k. Zob. Uzasadnienie prezydenckiego projektu ustawy z dnia 20 grudnia 2001 r., druk sejmu III kadencji nr 182, s i Prawo 2, 2011

16 Odstąpienie od ukarania wobec tzw. małego świadka koronnego ślonej w art. 540a pkt 1 in principio k.p.k. do skazanego, wobec którego zastosowano przepis art k.k. w drodze wnioskowania argumentum a fortiori, przemawia takŝe argument, Ŝe zapobiega ono absurdalnym konsekwencjom procesowym. W ten sposób naleŝałoby bowiem ocenić brak moŝliwości wznowienia postępowania karnego w przypadku sprawcy, wobec którego sąd na podstawie art k.k. odstąpił od ukarania zestawiony z dopuszczalnością wznowienia procesu karnego w przypadku sprawcy określonego w art k.k., wobec którego sąd wymierzył karę, a więc wydał orzeczenie surowsze. Renouncement of punishment on a key witness in sua causa Abstract Article 61, 1 of the Penal Code of 1997 introduces new grounds for renouncement of punishment on the so-called key witness in sua causa. This paper addresses prerequisites for the aforementioned grounds that justify imposing no punishment. The author hereof is also focused on lawsuit issues connected with the grounds for renouncement, these grounds being specified in Article 61, 1 of the Penal Code. As for the aforementioned issues, the herein presented analysis is centered around admissibility of a change to an order on renouncement whenever a perpetrator referred to in Article 61, 1 of the Penal Code fails to confirm in any other criminal proceedings the information disclosed by him. i Prawo 2,