Przyroda projektowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi na Pojezierzu Kaszubskim

Transkrypt

1 Przyroda projektowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi na Pojezierzu Kaszubskim The nature of the planned reserve Dolina Mirachowskiej Strugi in the Kaszubskie Lakeland (northern Poland) Pod redakcją MATEUSZA CIECHANOWSKIEGO, WIESŁAWA FAŁTYNOWICZA i SŁAWOMIRA ZIELIŃSKIEGO Pamięci dr. Feliksa Krawca ( ), wybitnego botanika rozmiłowanego w pięknie Kaszubszczyzny, który jako jeden z pierwszych docenił walory jej przyrody ABSTRACT: The paper presents results of a complex scientific survey and evaluation of planned nature reserve Dolina Mirachowskiej Strugi (26 ha) in the Kaszubskie Lakeland, provided in years The reserve will protect the valley of the left tributary of the Łeba river in a typical postglacial landscape. The survey covered abiotic environment (geomorphology, climate, hydrology, soils, water quality), flora of vascular plants, macrofungi and lichens, plant communities and fauna (all vertebrates and selected groups of invertebrates). 30 vegetation units, 487 species of plants, 128 species of fungi and 321 species of animals were recorded, including several taxa protected by law, rare or endagered in Poland or in the Gdańskie Pomerania region. Species representing mountain or boreal-mountain elements and associated with decaying woods ( primeval forest species ) are the most valuable part of reserve biodiversity. 11 species were recorded in Kaszubskie Lakeland region for the first time. KEY WORDS: small river valleys, abiotic environment, postglacial landscape, biodiversity, conservation, flora, vegetation, macrofungi, lichens, invertebrates, Insecta, Coleoptera, Trichoptera, Diptera, Aculeata, Cyclostomata, Pisces, Amphibia, Reptilia, Aves, Mammalia CIECHANOWSKI M., FAŁTYNOWICZ W., ZIELIŃSKI S. (eds) The nature of the planned reserve Dolina Mirachowskiej Strugi in the Kaszubskie Lakeland (northern Poland). Acta Bot. Cassub. 4: 5137.

2 Spis treści Wstęp (MATEUSZ CIECHANOWSKI, WIES AW FA TYNOWICZ, S AWOMIR ZIELIÑSKI) Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego (MARIUSZ KISTOWSKI, WOJCIECH STASZEK) Szata roślinna Flora roślin naczyniowych (MICHAŁ BULIŃSKI) Roślinność (RYSZARD MARKOWSKI, KATARZYNA ŻÓŁKOŚ) Grzyby Grzyby wielkoowocnikowe (macromycetes) (MARCIN S. WILGA) Porosty (Ascomycota lichenisati)(wiesław FAŁTYNOWICZ) Świat zwierząt Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) (SŁAWOMIR ZIELIŃSKI) Chruściki (Trichoptera) (JANUSZ MAJECKI) Ochotkowate z plemienia Tanytarsini (Diptera: Chironomidae) (WOJCIECH GIŁKA) Bąki (Diptera: Tabanidae) (DAWID GRACZYK) Żądłówki (Hymenoptera: Aculeata) (JAN K. KOWALCZYK) Niektóre inne grupy bezkręgowców (Porifera; Turbellaria; Hirudinea; Aranei; Insecta: Odonata, Orthoptera, Heteroptera, Homoptera, Neuroptera, Coleoptera, Lepidoptera, Diptera) (MATEUSZ CIECHANOWSKI, JAN K. KOWALCZYK, SŁAWOMIR ZIELIŃSKI) Krągłouste (Cyclostomata) i ryby (Pisces) (GRZEGORZ RADTKE) Płazy (Amphibia) i gady (Reptilia) (JACEK BŁAŻUK) Ptaki (Aves) (DARIUSZ JAKUBAS) Ssaki (Mammalia) (MATEUSZ CIECHANOWSKI) Walory przyrodnicze projektowanego rezerwatu synteza (MATEUSZ CIECHANOWSKI, WIESŁAW FAŁTYNOWICZ, SŁAWOMIR ZIELIŃSKI) Literatura Summary

3 Wstęp MATEUSZ CIECHANOWSKI, WIESŁAW FAŁTYNOWICZ, SŁAWOMIR ZIELIŃSKI M. Ciechanowski, Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego, Al. Legionów 9, Gdańsk, matciech@kki.net.pl W. Fałtynowicz, Zakład Systematyki i Fitosocjologii, Instytut Biologii Roślin, Uniwersytet Wrocławski, ul. Kanonia 6/8, Wrocław, wiefalty@biol.uni.wroc.pl S. Zieliński, ul. Grunwaldzka 136/8b, Gdańsk, zielez@wp.pl Doliny rzeczne stanowią często ostoje wysokiej różnorodności biologicznej w obrębie bardziej przekształconych terenów, co jest efektem m.in. dużego zróżnicowania warunków siedliskowych oraz elementów ukształtowania terenu i stosunków wodnych niesprzyjających intensywnemu gospodarowaniu. Funkcję tę pełnią również doliny małych rzek w krajobrazie młodoglacjalnym północnej Polski, zwłaszcza Pomorza. Ich walory przyrodnicze zostały w kilku przypadkach dokładniej rozpoznane jedynie w odniesieniu do szaty roślinnej (np. Buliński 1979, 1980, 1983; Herbichowa, Herbich 1982; Piotrowska, Stasiak 1982). Sporo danych zgromadzono także w odniesieniu do awifauny (Herbich, Górski 1993) i ichtiofauny (Radtke, Dębowski 1996; Dębowski i in. 2002). Dane o pozostałych elementach przyrody pomorskich dolin są nieliczne (np. Fałtynowicz i in. 2000; Ciechanowski i in. 2001a) i często mające jedynie wstępny charakter (np. Michalski 1969; Kadulski 1979; Ciechanowski i in. 2001b). Jeszcze mniej wiadomo o zależnościach funkcjonalnych między poszczególnymi elementami biocenoz i warunkami abiotycznymi dolin małych rzek Pomorza; poznano je tylko w odniesieniu do szaty roślinnej (np. Markowski, Chojnacki 1982; Herbich 1994). Dla przyrody tych dolin brakuje również interdyscyplinarnych opracowań monograficznych, które wykraczałyby poza zagadnienia botaniczne i geograficzne. Monografia projektowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi (UTM CF 03, ATPOL CA86b) jest zwieńczeniem badań terenowych oraz studiów literaturowych, prowadzonych w ostatnich latach ubiegłego wieku, nad przyrodą jednego z cenniejszych fragmentów Pojezierza Kaszubskiego. Jest to jedno z pierwszych wielostronnych opracowań naukowych złożonego krajobrazu ekologicznego przełomowej doliny rzecznej. Jednocześnie jest to obecnie jedno z nielicznych w Polsce względnie syntetycznych opracowań cennego przyrodniczo obszaru, pod CIECHANOWSKI M., FAŁTYNOWICZ W., ZIELIŃSKI S Introduction. In: CIECHANOWSKI M., FAŁTY- NOWICZ W., ZIELIŃSKI S. (eds), The nature of the planned reserve Dolina Mirachowskiej Strugi in the Kaszubskie Lakeland (northern Poland). Acta Bot. Cassub. 4: 78.

4 8 Mateusz Ciechanowski, Wiesław Fałtynowicz, Sławomir Zieliński kątem objęcia go ochroną rezerwatową. Wyniki tej pracy sygnalizują dość powszechnie uznawany, choć rzadko aż tak szeroko udokumentowany fakt, że nawet niewielkie fragmenty parków krajobrazowych (tutaj Kaszubskiego Parku Krajobrazowego) nieobjęte jak dotąd bardziej skutecznymi formami ochrony przejawiają nieprzeciętne, godne zachowania walory przyrodnicze. W badaniach brała udział bardzo duża grupa naukowców reprezentujących różne specjalności. Dlatego w opracowaniu znalazły się informacje dotyczące zarówno szaty roślinnej, jak i różnych grup fauny, mikobioty, wreszcie biotycznych i abiotycznych uwarunkowań ich występowania oraz wzajemnych powiązań funkcjonalnych. W przypadku niektórych grup organizmów prace mają charakter wstępnych przyczynków fizjograficznych, ale ich wyniki są już na tyle interesujące, że warte opublikowania. Zdecydowaliśmy się opublikować je w czasopiśmie botanicznym, mimo dużego ładunku informacji zoologicznej. Wszystkie materiały botaniczne, zoologiczne i geograficzne tworzą bowiem spójną monografię, pozwalającą na wysunięcie kompleksowych wniosków, m.in. dotyczących ochrony walorów przyrodniczych badanej doliny. Ich rozdzielenie, celem opublikowania w różnych czasopismach, pozbawiłoby je interdyscyplinarnego kontekstu. Ma on szczególne znaczenie w sytuacji, gdy poza celami poznawczymi praca ma aspekt praktyczny podanie argumentów merytorycznych uzasadniających powołanie w tym miejscu rezerwatu przyrody. Na podkreślenie zasługuje bezinteresowność badaczy, których część pracowała bez żadnych wynagrodzeń, a większość kosztów pokrywali sami. Za ten ich entuzjazm składamy im serdeczne podziękowania. Jednocześnie dziękujemy wszystkim, którzy w rozmaity sposób pomagali w badaniach terenowych i kameralnych.

5 1. Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego MARIUSZ KISTOWSKI, WOJCIECH STASZEK M. Kistowski, W. Staszek, Katedra Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska, Uniwersytet Gdański, ul. R. Dmowskiego 16a, Gdańsk, geomk@univ.gda.pl, geosw@univ.gda.pl Proponowane granice rezerwatu przyrody Dolina Mirachowskiej Strugi obejmują fragment doliny dolnego biegu cieku o tej samej nazwie, o powierzchni około 26 ha. Omawiany obszar położony jest na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego (ryc. 1), na północ od miejscowości Mirachowo, w granicach gminy Kartuzy. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski Kondrackiego (1994), obszar ten wchodzi w skład mezoregionu Pojezierza Kaszubskiego. Według szczegółowej regionalizacji Pojezierza Kaszubskiego, przeprowadzonej przez Gackiego i Szukalskiego (1979), znajduje się on w obrębie Wysoczyzn Miłoszewsko-Mirachowskich i Miłoszewskich. Teren projektowanego rezerwatu obejmuje ok. 1,7-kilometrowy odcinek doliny Mirachowskiej Strugi, wcinającej się w powierzchnię wysoczyzny na głębokość ok. 20 m. Poza terenem rezerwatu lokalne różnice wysokości pomiędzy dnem doliny a wzniesieniami przyległej wysoczyzny dochodzą nawet do 30 m. Wyraźnie zarysowana forma dolinna ma na tym odcinku charakter przełomowy, a jej przebieg z północnegowschodu na południowyzachód pokrywa się z orientacją formy rynnowej Jeziora Bąckiego. Mirachowska Struga odwadnia tę subglacjalną rynnę, odprowadzając wody do Łeby (ryc. 2). Dolina Mirachowskiej Strugi ma jednak wcześniejsze założenie związane z systemem odpływu wód w rynnie subglacjalnej. Późniejsze ostre wcięcie erozyjne nastąpiło prawdopodobnie u schyłku plejstocenu i w holocenie na skutek erozyjnej działalności wód roztopowych. Rozwój i wykształcenie regularnego odpływu rzecznego w holocenie ostatecznie uformowało obecny kształt tej doliny przełomowej. Charakteryzuje się ona niewielką szerokością, stromymi stokami, dużym spadkiem oraz niewyrównanym profilem podłużnym, świadczącym o młodym stadium rozwoju tej formy. Dolina cieku ma charakter wciosowy, pozbawiony wykształconego płaskiego dna, charakterystycznego dla bardziej zaawansowanych form rozwojowych dolin. W profilu poprzecznym niektórych jej partii widoczny jest poziom terasowy oraz charakterystyczna dwudzielność stoków. KISTOWSKI M., STASZEK W Abiotic components of natural environment. In: CIECHANOWSKI M., FAŁTYNOWICZ W., ZIELIŃSKI S. (eds), The nature of the planned reserve Dolina Mirachowskiej Strugi in the Kaszubskie Lakeland (northern Poland). Acta Bot. Cassub. 4: 919.

6 10 Mariusz Kistowski, Wojciech Staszek Występuje ona na terenach silnie nawodnionych przez wysięki wód gruntowych. Wyższe części stoków są strome, podczas gdy niższe cechuje znacznie mniejsze nachylenie. Wiąże się to ściśle z budową geologiczną i procesami geomorfologicznymi modelującymi ten obszar. Niższe, połogie stoki związane są z utworami mułowymi, mułowo-torfowymi i torfowymi, ulegającymi stałej denudacji w wyniku podsiąkania i spływu wód z licznych wysięków. Powierzchniowa budowa geologiczna obszaru projektowanego rezerwatu jest wyraźnie zróżnicowana. W obrębie stromych stoków doliny i fragmentów wierzchowiny wysoczyzny występują osady związane bezpośrednio z akumulacyjną działalnością lądolodu podczas stadiału leszczyńsko-pomorskiego zlodowacenia wisły. Są to gliny zwałowe, często odgórnie spiaszczone w wyniku procesów peryglacjalnych zachodzących u schyłku plejstocenu. Procesy te doprowadziły nie tylko do zmiany składu granulometrycznego glin, ale łącznie z procesami glebowymi od- Ryc. 1. Położenie doliny Mirachowskiej Strugi w obrębie centralnej części Pojezierza Kaszubskiego 1 granice parków krajobrazowych, 2 jeziora, 3 lasy Fig. 1. Location of the Mirachowo Stream Valley within the central part of the Kaszubskie Lakeland 1 borders of landscape parks, 2 lakes, 3 forests

7 Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego 11 powiedzialne są za ich głębokie odwapnienie. Na płaskich fragmentach wierzchowiny wysoczyzny, nie podlegających intensywnej denudacji, sięga ono do głębokości ponad 3 m. Głębokie odwapnienie i spiaszczenie zasobnych z natury substratów glebowych, jakimi są gliny morenowe, wpływa bezpośrednio na właściwości fizyko-chemiczne wykształconych z nich gleb. Zróżnicowane morfometrycznie dno doliny wyściełają różnorodne osady holoceńskie. Są to głównie namuły mineralne i torfiaste, a także torfy niskie oraz piaski i żwiry rzeczne. Namuły mineralne i torfiaste o zwiększonej zawartości substancji organicznej występują głównie u podnóży stromych stoków doliny oraz na jej pochyłym dnie. Ryc. 2. Szkic geomorfologiczny rejonu projektowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi 1 morena denna falista, 2 rynny subglacjalne, 3 doliny wód roztopowych, 4 dolinki erozyjne i denudacyjne, 5 zagłębienia wytopiskowe, 6 równiny akumulacji torfowej, 7 krawędzie poziomów wysoczyznowych, 8 cieki, 9 granice projektowanego rezerwatu Fig. 2. Geomorphological sketch of the vicinity of the proposed nature reserve Dolina Mirachowskiej Strugi 1 hilliness ground moraine, 2 subglacial channels, 3 thaw water valleys, 4 erosion and denudation valleys, 5 melt-outs, 6 biogenic accumulation plains, 7 edges of upland plain levels, 8 rivers and streams, 9 border of the proposed reserve

8 12 Mariusz Kistowski, Wojciech Staszek Osady te powstały w wyniku denudacji stromych stoków doliny oraz wymywania, przenoszenia i osadzania cząstek mineralnych przez wysięki wód gruntowych, przy zachodzącej jednocześnie akumulacji substancji organicznej w warunkach silnego uwilgotnienia gruntu. Torfy niskie, poza występowaniem jako domieszka w namułach torfiastych, budują kilka płatów tzw. torfowisk zawieszonych, położonych na wysiękach wód gruntowych w dolnym odcinku doliny Mirachowskiej Strugi. Tworzą one specyficzne kopułowate pokrywy, stanowiąc jedną z osobliwości przyrodniczych proponowanego rezerwatu. Piaski i żwiry rzeczne budują poziomy terasowe w dnie doliny oraz występują lokalnie wzdłuż biegu cieku, głównie w jego dolnym odcinku. Na terasach górna część profilu tych osadów przykryta jest często namułami. Procesy erozji i denudacji doprowadziły także do wypreparowania z glin zwałowych głazów, zalegających lokalnie u podnóży stoków oraz w korycie cieku. Największy z nich, o obwodzie 8 m, położony u podnóża wschodniego stoku doliny w północno-wschodniej części rezerwatu, uznany został za pomnik przyrody (nr 1039 w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody). Klimat tej części Pojezierza Kaszubskiego cechuje się specyfiką wynikającą w dużej mierze z wysokiego wyniesienia ponad poziom morza oraz względem otaczających obszarów (Nowak-Drwal i in. 1976; Kwiecień 1979). Specyfika ta przejawia się najwyraźniej w odmiennych warunkach termicznych i wilgotnościowych. Obszar ten jest stosunkowo chłodny i wilgotny znamienne jest tu występowanie niskich średnich miesięcznych i rocznych oraz minimalnych temperatur powietrza, a także wysokich sum opadów atmosferycznych. Najistotniejsze cechy klimatu tego obszaru w skali regionalnej to: stosunkowo niskie temperatury latem i zimą średnie temperatury najcieplejszego miesiąca od +16,5 do +17 C (lipiec), najchłodniejszego od 2,0 do 2,5 C (styczeń); niska średnia roczna temperatura powietrza wynosząca około +6,5 C; stosunkowo dużo dni mroźnych i bardzo mroźnych; wysokie sumy opadów, wynoszące ponad 700 mm rocznie (ryc. 3); występowanie najwyższych opadów w lipcu oraz przewaga opadów jesiennych nad wiosennymi; duża wilgotność względna powietrza, wynosząca w najbardziej wilgotnym okresie, od października do lutego, ponad 80%; duże zachmurzenie oraz duża liczba dni z mgłą, szczególnie w okresie jesiennym; przewaga wiatrów z sektora zachodniego. Lokalne warunki klimatyczne obszaru proponowanego rezerwatu wynikają głównie ze zróżnicowania rzeźby terenu, charakteru jego pokrycia oraz stosunków wodnych. Jest on w większości porośnięty zbiorowiskami leśnymi cechującymi się znacznym zwarciem. Wąska, głęboka forma dolinna i orientacja jej osi warunkuje ekspozycję stoków, powodując znaczne ocienienie rozległych fragmentów doliny. Na omawianym obszarze przeważają stoki o zachodniej i północno-zachodniej ekspozycji i dużym nachyleniu. Czynniki te wpływają na ograniczenie dopływu energii słonecznej do podłoża, a tym samym na kształtowanie się niekorzystnych warun-

9 Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego 13 ków termicznych. Teren rezerwatu cechuje się jednocześnie niewielkimi amplitudami temperatury w ciągu doby. Obecność stałego cieku, stawów hodowlanych, licznych wysięków i wypływów wód gruntowych, w powiązaniu z reżimem termicznym tego terenu, decyduje o dużej wilgotności powietrza na całym obszarze rezerwatu. Natomiast poprzeczne położenie doliny w stosunku do dominującego kierunku wiatrów oraz pokrycie zwartymi zbiorowiskami leśnymi powoduje zmniejszenie siły wiatru. Dla rozwoju i funkcjonowania biotycznych komponentów środowiska najistotniejszymi cechami topoklimatu doliny Mirachowskiej Strugi są: silne ocienienie terenu, ograniczające dopływ promieniowania słonecznego; niższe w stosunku do terenów przyległych temperatury powietrza, przy ich jednoczesnym wyrównanym przebiegu dobowym; duża wilgotność względna powietrza. Integralnym elementem proponowanego rezerwatu jest Mirachowska Struga, należąca do systemu hydrograficznego Łeby i stanowiąca jej lewobrzeżny dopływ. Ciek ten, o całkowitej długości około 9 km, odwadnia system rynnowy Jeziora Bąckiego, tworzący zlewnię II rzędu o całkowitej powierzchni 32,2 km 2. Granice projektowanego rezerwatu wyznaczono w rejonie dolnego, liczącego około 1,7 km długości, odcinka jego biegu. Wraz z niewielkim, uchodzącym przy północno-zachodnim krańcu rezerwatu bezimiennym ciekiem, Mirachowska Struga jest tu jedynym ciekiem powierzchniowym. W środkowej części doliny, przy granicy projektowanego rezerwatu, znajduje się kilka sztucznych stawów hodowlanych zasilanych wodami cieku. W obrębie rezerwatu rzeka tworzy odcinek doliny o charakterze przełomowym, cechujący się znacznym spadkiem i niewyrównanym profilem podłużnym. Średni spadek na tym obszarze wynosi około 1,22%, co jest wartością stosunkowo dużą, Ryc. 3. Średnie miesięczne i średnia roczna suma opadów na posterunku opadowym w Mirachowie w latach Fig. 3. Average monthly and yearly rainfall total in the precipitation station in Mirachowo ( )

10 14 Mariusz Kistowski, Wojciech Staszek aczkolwiek porównywalne spadki nie są rzadkością w warunkach Pojezierza Kaszubskiego (Drwal i in. 1975; Drwal 1979). Przeprowadzone na przełomie kwietnia i maja 1998 roku jednorazowe pomiary przepływu wykazały, po okresie długotrwałych opadów w górnej części cieku, przepływ 0,455 m 3 s 1, a w dolnym biegu 0,753 m 3 s 1. Duża różnica przepływu na stosunkowo niedługim, półtorakilometrowym odcinku, świadczy o jego intensywnym zasilaniu podziemnym, zachodzącym na obszarze planowanego rezerwatu. Uzyskane wielkości przepływu są wysokie, wartość zmierzona w dolnym biegu stanowi około połowy średniego przepływu rzeki Łeby w profilu Miłoszewo. Odrębne zagadnienie stanowi stan czystości wód Mirachowskiej Strugi i ich własności fizykochemiczne. Podstawą charakterystyki tych parametrów były badania prób wody pobranych na przełomie kwietnia i maja 1998 roku oraz archiwalne materiały dokumentacyjne dotyczące wybranych parametrów (Borowiak 1993). Próby wody do analiz laboratoryjnych pobrane zostały w 3 punktach. Pierwszy z nich zlokalizowano w górnej części cieku na południowym krańcu proponowanego rezerwatu, drugi w części dolnej cieku na krańcu północnym, trzeci umiejscowiony został na obszarze źródlisk i wysięków wód gruntowych. Reprezentuje on zatem porównawczą próbę wód pochodzących z zasilania podziemnego. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 1. Wyniki analiz pozwalają zaliczyć wody Mirachowskiej Strugi pod względem hydrochemicznym do klasy wodorowęglanowo-wapniowej, typowej dla cieków pojeziernych. Wody zaliczane do tej klasy cechują się dominacją zawartości jonów wapnia i wodorowęglanów. Pod względem jakości wody zdecydowana większość badanych wskaźników mieści się w normach odpowiadających klasie I. Jednak, zarówno w górnej, jak i w dolnej części doliny, w jego wodach stwierdzono znaczne przekroczenia dopuszczalnych zawartości fosforanów, co zadecydowało o ich zaliczeniu do wód pozaklasowych. Znamienne jest, iż wyniki badań próby 3, reprezentującej wysięki wód gruntowych, wykazują jedynie śladowe ilości fosforanów. Świadczy to o czystości wód pochodzących z zasilania podziemnego, wskazując jednocześnie na powierzchniowe źródła zanieczyszczeń wód cieku. Źródłem tym mogą być położone nad ciekiem stawy hodowlane. Stosunki hydrogeologiczne omawianego obszaru kształtują się w ścisłym związku z budową geologiczną. Na podstawie analizy okolicznych profili studziennych, do głębokości 100 m stwierdzono występowanie trzech lub czterech poziomów wodonośnych, wykształconych w obrębie wodnolodowcowych serii piaszczysto-żwirowych. Poziomy te oddzielone są od siebie warstwami słaboprzepuszczalnych glin zwałowych. Bezpośredni wpływ na środowisko przyrodnicze projektowanego rezerwatu wywierają dwa górne poziomy wodonośne, wykształcone w wodnolodowcowych seriach międzymorenowych zlodowacenia wisły. Oba poziomy, występujące pod serią górnych glin zwałowych, charakteryzują się napiętym zwierciadłem wody. Głębokość zalegania poziomu górnego, o charakterze nieciągłym, w okolicach Mirachowa waha się od około 10 do 17 m, wykazując spadek współkształtny z rzeźbą powierzchni terenu z południa i południowegozachodu na północ i północnywschód. Drugi poziom wodonośny, wykształcony w obrębie osadów zlodowacenia Wisły, ma w otoczeniu omawianego

11 Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego 15 obiektu charakter ciągły. Głębokość jego zalegania w okolicach Mirachowa wynosi od około 20 do 27 m poniżej poziomu terenu i wykazuje spadek hydrauliczny w kierunku analogicznym do poziomu pierwszego. Strefa zasilania obu warstw obejmuje przyległe obszary wysoczyznowe i pas wzniesień morenowych położonych na południe i południowy zachód od Mirachowa. Mirachowska Struga pełni rolę drenującą wobec wymienionych poziomów wodonośnych. Jedna ze stref drenażu wód podziemnych położona jest w dolnym odcinku doliny Mirachowskiej Strugi. Obszar ten cechuje się znaczną ilością wysięków, źródeł i wypływów. Ilość tego typu obiektów hydrologicznych i ich wydajność świadczą o intensywnej roli drenującej cieku na tym odcinku. Jednocześnie w miejscach tych uwidacznia się silny związek Tabela 1. Wyniki badań wybranych parametrów fizykochemicznych wód na obszarze projektowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi Table 1. The results of analysis of selected physico-chemical water parameters in the proposed nature reserve Dolina Mirachowskiej Strugi Parametry Parameters Punkty poboru wody Points of water sampling Norma dla I klasy jakości wód Standard of first water quality class Odczyn ph ph reaction Siarczany (mg SO 4 /dm 3 ) Sulphates Chlorki (mg Cl/dm 3 ) Chlorides Potas (mg/dm 3 ) Potassium Azotany (mg NO 3 /dm 3 ) Nitrates Fosforany (mg PO 4 /dm 3 ) Phosphates Twardość ogólna (mval/dm 3 ) Total water hardness Twardość węglanowa (mg Ca 2+ /dm 3 ) Carbonate water hardness Przewodność elektrolityczna (µs/cm) Conductivity 7,0 7,4 7,7 6,58,5 20,0 17,0 9, ,0 7,5 12, ,0 2,1 0,7 10 0,3 0,9 0,7 5,0 1,3 1,1 <0,1 0,2 1,64 2,15 3,21 28,26 36,9 58, ,4 203,6 304,6 800 Klasa czystości wg ww. wskaźników Water quality class pozaklasowe out of class pozaklasowe out of class I Miejsca poboru prób (locations of water sampling): 1 Mirachowska Struga, południowy skraj rezerwatu (Mirachowska Struga, southern edge of the reserve), 2 Mirachowska Struga, północna część rezerwatu (Mirachowska Struga, northern part of the reserve), 3 strefa źródlisk i wysięków na lewym zboczu doliny, północna część rezerwatu (zone of water springs and tricklings on the left slope of the valley, northern part of the reserve)

12 16 Mariusz Kistowski, Wojciech Staszek wód podziemnych z wykształceniem komponentów abiotycznych i biotycznych. Intensywne zasilanie wodami podziemnymi wpływa bezpośrednio na procesy morfodynamiczne i powstanie specyficznych form ukształtowania terenu (nisze źródliskowe) oraz na całość warunków siedliskowych. Zróżnicowanie pokrywy glebowej, w granicach projektowanego rezerwatu, jest ściśle uzależnione od rzeźby terenu, stosunków wodnych, charakteru utworów macierzystych, a także procesów morfodynamicznych. Na obszarze tym występują typy genetyczne gleb związane, według klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego (Konecka-Betley i in. 1995), z trzema działami systematycznymi gleb autogenicznych, semihydrogenicznych i hydrogenicznych (ryc. 4). W grupie gleb autogenicznych na omawianym obszarze występują gleby brunatne wyługowane i brunatno-rdzawe. Tworzą one pokrywę glebową zalegającą na stromych stokach doliny Mirachowskiej Strugi, zbudowanych z gliny zwałowej i piasków gliniastych. Dominują tu gleby brunatne wyługowane, natomiast gleby rdzawo-brunatne występują jedynie lokalnie w wyższych partiach stoków i na niewielkich fragmentach wierzchowiny wysoczyzny. Gleby brunatne wyługowane cechują się silnym wymyciem węglanów poza profil glebowy i kwaśnym odczynem (ph (KCl) ok. 4,5). Na stromych i podlegających intensywnej denudacji stokach nisz źródliskowych zaznacza się często wzrost odczynu w głąb profilu glebowego; na głębokości 7080 cm wynosi on 5,05,5. Stan taki spowodowany jest silną denudacją tych stoków, prowadzącą do redukcji miąższości przemytych, przypowierzchniowych poziomów glebowych, zubożonych w węglany. Gleby brunatnordzawe wykształciły się lokalnie na głęboko odwapnionych, piaszczysto-gliniastych utworach polodowcowych, zalegających jednocześnie w wyższych, słabiej denudowanych partiach zboczy i fragmentach wierzchowiny. Cechują się one silnym zakwaszeniem. Wartość ph (KCl) w poziomie próchniczym wynosi ok. 4,0. Na płaskiej powierzchni wysoczyzny stwierdzono silnie kwaśny odczyn (ph (KCl) ok. 4,5) i odwapnienie spiaszczonej gliny zwałowej sięgające poniżej 3 metrów. Charakterystyczną cechą obu omawianych gleb jest, uwarunkowana zachodzącymi na silnie nachylonych zboczach doliny procesami spłukiwania i denudacji, niewielka miąższość poziomu próchnicznego, nie przekraczająca z reguły 10 cm. W strukturze roślinności obszaru glebom tym odpowiadają siedliska lasów grądowych. Gleby semihydrogeniczne występują w dolnych odcinkach stoków i wyższych partiach dna doliny. Genetycznie związane są one ze strefą silniejszego uwilgotnienia podłoża na obszarze zaznaczającego się wpływu wód gruntowych. Do gleb tego działu należą czarne ziemie i gleby mułowo-glejowe. Te ostatnie odznaczają się różnej miąższości poziomem próchniczno-mułowym, często o charakterze torfiastym, który osiąga nawet do około 80 cm miąższości. Poziom ten cechuje się najczęściej kwaśnym odczynem w warstwach przypowierzchniowych (ph (KCl) ok. 5,0), przy czym odczyn silnie oglejonej skały macierzystej jest obojętny. Czarne ziemie występują w miejscach nieco słabiej uwilgotnionych o większych wahaniach poziomu wód gruntowych takich jak powierzchnie terasów dolinnych. Odczyn ph (KCl) w górnej części profilu czarnych ziem jest z reguły słabo kwaśny i wynosi około 6,0. Gleby te cechują się poziomem próchnicznym stosunkowo niedużej

13 Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego 17 miąższości około 40 cm, co sugeruje zaliczenie części z nich do czarnych ziem zdegradowanych. Gleby hydrogeniczne, związane z najniżej położonym obszarem dna doliny i strefami występowania wysięków, wykształciły się pod silnym wpływem wód gruntowych, nie wykazujących tendencji do stagnowania. Na terenie rezerwatu re- Ryc. 4. Przykładowe profile typowych gleb projektowanego rezerwatu a gleba brunatna wyługowana, b brunatno-rdzawa, c czarna ziemia, d mułowo-glejowa, e mułowo-torfowa. Oznaczenia poziomów: O organiczny (ściółki), Otm organiczny torfowo-mułowy, A próchniczny, Am próchniczny mułowy, Ag próchniczny oglejony, Bbr brunatnienia, Bv rdzawienia, C skały macierzystej, Cg skały macierzystej z cechami oglejenia, D skały macierzystej gleb organicznych Fig. 4. Exemplary profiles of typical soils of the proposed nature reserve a brown leached soil, b brown-rusty soil, c black soil, d silty glay soil, e silty peat soil. Soil horizons: O organic (litter), Otm organic peaty-silty, A topsoil, Am silty topsoil, Ag gley topsoil, Bbr browny, Bv rusty, C parent rock, Cg parent rock with gley features, D parent rock of organic soils

14 18 Mariusz Kistowski, Wojciech Staszek prezentowane są one głównie przez gleby mułowo-torfowe i torfowe wytworzone z torfów niskich. W profilu gleb mułowo-torfowych występuje stała domieszka drobnoziarnistej frakcji mineralnej pochodzącej z denudacji i namywania substratu z wyżej położonych stoków. Odczyn ph (KCl) w warstwie przypowierzchniowej jest na ogół lekko kwaśny i waha się o około 6,0. Miąższość tych gleb przekracza z reguły 1 m. Gleby torfowe wytworzone z torfów niskich występują płatami o znacznej miąższości, formując charakterystyczne lekko kopulaste pokrywy torfowisk zawieszonych na wysiękach wód gruntowych i w niszach źródliskowych. W ich profilu pionowym zaznacza się w części górnej warstwa nieleśnego, dobrze rozłożonego torfu turzycowego, przechodzącego wraz z głębokością w torf olchowy. Zgromadzony materiał pozwala na dokonanie ogólnej syntezy materialno-funkcjonalnej struktury środowiska obszaru proponowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi. Synteza umożliwia uzyskanie kompleksowej informacji o strukturze krajobrazowej badanego terenu oraz przeprowadzenie charakterystyki zachodzących związków funkcjonalnych. Zgodnie z przyjętymi założeniami, rozpoznanie struktury materialnej środowiska przyrodniczego przeprowadzono w odniesieniu do komponentów abiotycznych. Procedury badawcze stosowane w kompleksowych badaniach przyrodniczych pozwalają na delimitację tzw. geokompleksów jednostek przestrzennych o względnie jednorodnej budowie poszczególnych komponentów środowiska (Richling 1992). W wielu przypadkach poszczególne typy geokompleksów określają jednocześnie charakterystyczny typ powiązań zachodzących pomiędzy geokomponentami (Staszek 1997). Rozpoznanie zróżnicowania przestrzennego komponentów i wyznaczenie geokompleksów umożliwiło ich syntetyczną typologię. Na terenie projektowanego rezerwatu wyróżniono cztery typy krajobrazów: krajobrazy stoków doliny o znacznym nachyleniu, gliniastym i piaszczysto-gliniastym podłożu z glebami brunatnymi wyługowanymi (lokalnie brunatno-rdzawymi), pozostające poza wpływem wód gruntowych, zasilane w wodę bezpośrednio poprzez opad atmosferyczny i cechujące się stosunkowo intensywnym przemieszczaniem materii w obiegu erozyjno-denudacyjnym w dół stoku; krajobrazy dolnych partii stoków i teras dolinnych o zróżnicowanym podłożu litologicznym (piaski i żwiry rzeczne, namuły, namuły torfiaste), glebach semihydrogenicznych czarnych ziemiach lub glebach mułowo-glejowych, pozostających pod zmiennym wpływem wód gruntowych (stosunkowo duża amplituda wahań zwierciadła wody). Przeważają tu procesy akumulacji materii wynoszonej z wyżej położonych krajobrazów stoków; krajobrazy silnie nawodnionej strefy wysięków i źródlisk w obrębie dna doliny (i częściowo dolnych części stoków), z podłożem torfowym i mułowo-torfowym oraz glebami hydrogenicznymi, pozostające pod stałym wpływem żyznych, ruchliwych wód gruntowych. Krajobrazy te charakteryzują się ciągłym i intensywnym zasilaniem przez zasobne w składniki mineralne wody gruntowe o obojętnym odczynie, przy jednoczesnej akumulacji zarówno auto-, jak i terrygenicznej materii, głównie organicznej i organiczno-mineralnej (torfy, mułotorfy); krajobraz zagłębienia wytopiskowego na powierzchni wysoczyzny z płytkim, lokalnym zwierciadłem wody gruntowej z glejowo-bagiennym (stagnacyjnym)

15 Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego 19 typem stosunków wodnych i glebą torfową lub mułowo-torfową. Ten typ krajobrazu zasilany jest wodą pochodzącą głównie z opadów atmosferycznych i spływu z niewielkiej zlewni zagłębienia, wykazującą tendencję do stagnacji w dnie zagłębienia. Występuje tu akumulacja autogenicznej materii organicznej w postaci torfu. Teren projektowanego rezerwatu zlokalizowany jest na obszarze stosunkowo nieznacznie przekształconym antropogenicznie. Brak jednak danych dotyczących stężenia zanieczyszczeń w atmosferze, zanieczyszczenia wód i gleb oraz innych informacji na temat stanu środowiska, gromadzonych przez powołane do tego służby. W rejonie rezerwatu nie występują obiekty mogące znacząco oddziaływać na stan czystości powietrza atmosferycznego i pokrywy glebowej. Za liniowe źródło tego typu zanieczyszczeń uznać można jedynie szosę wyznaczającą zachodnią granicę obszaru. Ze względu na niewielki ruch pojazdów na tej trasie, jej oddziaływanie na wymienione komponenty wydaje się ograniczone. Z szosą tą związane są jedyne na obszarze rezerwatu antropogeniczne przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej budowy geologicznej, powstałe poprzez sterasowanie zachodniego stoku doliny. Poza niewielką modyfikacją grawitacyjnego przemieszczania materii w dół stoków, przekształcenia te nie mają większego znaczenia dla poszczególnych geokomponentów rezerwatu. Niewielkie naruszenia podłoża występują także na północnym skraju rezerwatu, w miejscu po byłych zabudowaniach mieszkalnych. Najważniejszym problemem sozologicznym rezerwatu jest jakość wód Mirachowskej Strugi. Stwierdzono w nich znaczne przekroczenia dopuszczalnych stężeń fosforanów, pochodzących zapewne ze ścieków bytowych, rolniczych i innych, a także prawdopodobnie ze stawów hodowlanych. Zły stan czystości wód cieku nie jest tu z pewnością zjawiskiem nowym. Jak dotąd nie wpłynął on jednak w istotny sposób na degradację walorów przyrodniczych projektowanego rezerwatu. Pomimo to należy bezwzględnie dążyć do poprawy jakości wód cieku. Abiotyczne komponenty środowiska przyrodniczego projektowanego rezerwatu nie wymagają specjalnych zabiegów ochronnych. W przypadku jego powołania zakres zakazów i nakazów powinien mieścić się w obrębie zaleceń typowych dla podobnych obiektów rezerwatowych. Warunki abiotyczne środowiska projektowanego rezerwatu bardziej szczegółowo opisane są w artykule Staszka i Kistowskiego (2000).

16 2. Szata roślinna 2.1. Flora roślin naczyniowych MICHAŁ BULIŃSKI M. Buliński, ul. Skarżyńskiego 10E m 2, Gdańsk, tel. (058) Wstęp Doliny niedużych cieków Pojezierza Kaszubskiego cechują się bogatą i interesującą florą (por. np. Buliński 1979; Piotrowska, Stasiak 1982; Herbich 1994). Z tego m.in. względu zasługują na ochronę (por. Buliński 1995), np. rezerwatową, jak istniejące już Jar rzeki Raduni i Jar rzeki Reknicy. Kolejnym obiektem, którego walory przyrodnicze predestynują do objęcia ochroną, jest dolina niewielkiego cieku Mirachowskiej Strugi koło Mirachowa, w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego. Stwierdzono tu wiele rzadkich gatunków z różnych grup systematycznych organizmów (np. owadów por. Zieliński 2004). Również cenna i interesująca okazała się flora naczyniowa tego terenu Materiał i metody Badania florystyczne prowadzono w ciągu trzech sezonów wegetacyjnych, w latach Objęto nimi teren projektowanego rezerwatu dolinę Mirachowskiej Strugi od mostu na szosie koło Mirachowa po ruiny młyna, a także najbliższe otoczenie, tj. przyległe pola i ugory oraz pas lasu wzdłuż szosy. Wykonywano spisy florystyczne od wczesnej wiosny do jesieni; zgromadzono też materiały zielnikowe szeregu gatunków, które złożono w GDMA. Ponadto informacje o występowaniu kilku gatunków zaczerpnięto z opracowania roślinności projektowanego rezerwatu (Markowski, Żółkoś 2004). Oznaczenia gatunku z rodzaju Potamogeton dokonała dr J. Zalewska-Gałosz (Uniwersytet Jagielloński). Nazewnictwo gatunków przyjęto wg Mirka i in. (2002). Wskazano gatunki podlegające ochronie ścisłej i częściowej (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r.), zagrożone i rzadkie w skali kraju (Zarzycki, Szeląg 1992) oraz dla Pomorza Zachodniego (Żukowski, Jackowiak 1995) i Gdańskiego (Mar- BULIŃSKI M Flora of vascular plants. In: CIECHANOWSKI M., FAŁTYNOWICZ W., ZIELIŃSKI S. (eds), The nature of the planned reserve Dolina Mirachowskiej Strugi in the Kaszubskie Lakeland (northern Poland). Acta Bot. Cassub. 4: 2029.

17 Flora roślin naczyniowych 21 kowski, Buliński 2004), gatunki górskie (wg Zając 1996, por. też Markowski 1986), a także antropofity w tym archeofity (wg Zająca 1979; Zająca i in. 1998) Flora roślin naczyniowych Wykaz gatunków W pracy zastosowano następujące skróty: A antropofit; Ch gatunek podlegający ochronie ścisłej; Chcz gatunek podlegający ochronie częściowej; G gatunek górski; lok. lokalnie; PGDD gatunek o nieznanym zagrożeniu na Pomorzu Gdańskim, ze względu na niedostateczne dane; PGEN gatunek wymierający w skali Pomorza Gdańskiego; PGLC gatunek słabo zagrożony (najmniejszej troski) w skali Pomorza Gdańskiego; PGNT gatunek bliski zagrożenia w skali Pomorza Gdańskiego; PGVU gatunek narażony w skali Pomorza Gdańskiego; PLR gatunek rzadki w skali Polski i przez to potencjalnie zagrożony; PLV gatunek narażony w skali Polski; PZK gatunek o zagrożeniu niedostatecznie poznanym w skali Pomorza Zachodniego; PZR gatunek rzadki w skali Pomorza Zachodniego i przez to potencjalnie zagrożony; PZV gatunek narażony w skali Pomorza Zachodniego; RM & KŻ gatunek stwierdzony przez R. Markowskiego i K. Żółkoś podczas badań fitosocjologicznych; * gatunek stwierdzony jedynie na granicy obiektu lub w najbliższej otulinie;? informacja niepewna. Acer negundo L. A Acer platanoides L. Acer pseudoplatanus L. A lok. Achillea millefolium L. s. str. Acinos arvensis (Lam.) Dandy Aconitum variegatum L. Ch, PGVU, PZV, G Actaea spicata L. PGLC, PZV Adoxa moschatellina L. Aegopodium podagraria L. Aesculus hippocastanum L. A *Aethusa cynapium L. A Agrimonia eupatoria L. *Agrostemma githago L. A Agrostis capillaris L. Agrostis stolonifera L. Ajuga genevensis L. *Alchemilla cfr. subcrenata Buser PGEN, PZV Alchemilla monticola Opiz Alisma plantago-aquatica L. RM & KŻ *Allium oleraceum L. Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Alopecurus geniculatus L. Alopecurus pratensis L. *Anagallis arvensis L. A *Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. A Anemone nemorosa L. Anemone ranunculoides L. Angelica sylvestris L. Anthoxanthum odoratum L. s. str. Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. *Apera spica-venti (L.) P. Beauv. A *Aphanes arvensis L. A

18 22 Michał Buliński Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. *Arctium minus (Hill) Bernh. *Arctium tomentosum Mill. Arenaria serpyllifolia L. *Arnoseris minima (L.) Schweigg. & Körte Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & C. Presl Artemisia vulgaris L. Astragalus glycyphyllos L. Athyrium filix-femina (L.) Roth *Atriplex patula L. *Atriplex prostrata Boucher ex DC. Avenula pubescens (Huds.) Dumort. Bellis perennis L. Betula pendula Roth Bidens tripartita L. Briza media L. *Bromus hordeaceus L. *Bromus inermis Leyss. *Bromus secalinus L. A; PZV Calamagrostis arundinacea (L.) Roth Calamagrostis epigejos (L.) Roth Callitriche sp. RM & KŻ Calluna vulgaris (L.) Hull Caltha palustris L. Campanula glomerata L. Campanula latifolia L. PGNT, PLR, PZV Campanula patula L. s. str. Campanula persicifolia L. Campanula rapunculoides L. Campanula trachelium L. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. A Cardamine amara L. Cardamine pratensis L. s. str. Cardaminopsis arenosa (L.) Hayek Carduus crispus L. Carex acutiformis Ehrh. Carex digitata L. Carex elata All. RM & KŻ Carex gracilis Curtis Carex hirta L. Carex nigra Reichard *Carex ovalis Gooden. Carex pallescens L. Carex paniculata L. Carex pilulifera L. Carex pseudocyperus L. RM & KŻ Carex remota L. Carex riparia Curtis RM & KŻ Carex spicata Huds. Carex sylvatica Huds. Carpinus betulus L. *Centaurea cyanus L. A Centaurea phrygia L. PZK Centaurea scabiosa L. Cerastium holosteoides Fr. emend. Hyl. Cerastium semidecandrum L. Cerasus avium (L.) Moench A? *Cerasus vulgaris Mill. A Chaerophyllum temulum L. Chamaenerion angustifolium (L.) Scop. *Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. A Chelidonium majus L. *Chenopodium album L. *Chrysanthemum segetum L. A Chrysosplenium alternifolium L. *Cichorium intybus L. A Circaea alpina L. Cirsium arvense (L.) Scop. Cirsium oleraceum (L.) Scop. Cirsium palustre (L.) Scop. *Cirsium vulgare (Savi) Ten. Clinopodium vulgare L. *Conium maculatum L. A; PGLC, PZR Convallaria majalis L. Chcz *Convolvulus arvensis L. *Conyza canadensis (L.) Cronquist A Coronilla varia L. Corylus avellana L. Crataegus laevigata (Poir.) DC. Crataegus macrocarpa Hegetschw. PGNT, PLR Crataegus media Bechst. Crataegus monogyna Jacq. Crataegus rhipidophylla Gand. PZR Crepis paludosa (L.) Moench Crepis tectorum L. Cynosurus cristatus L. Dactylis glomerata L. Dactylorhiza maculata (L.) Soó Ch; PGVU, PLV, PZV Danthonia decumbens DC. Daphne mezereum L. Ch; PGLC, PZR Daucus carota L. Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. Deschampsia flexuosa (L.) Trin. *Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl A Dianthus deltoides L. Chcz Digitalis grandiflora Mill. Chcz; PGNT *Dipsacus cfr. sylvestris Huds. A Dryopteris carthusiana (Vill.) H. P. Fuchs Dryopteris dilatata (Hoffm.) A. Gray

19 Flora roślin naczyniowych 23 Dryopteris filix-mas (L.) Schott Elodea canadensis Michx. A Elymus caninus (L.) L. Elymus repens (L.) Gould Epilobium ciliatum Raf. A Epilobium hirsutum L. Epilobium montanum L. Epilobium palustre L. Epilobium roseum Schreb. Equisetum arvense L. Equisetum fluviatile L. Equisetum hyemale L. Equisetum palustre L. Equisetum pratense Ehrh. Equisetum sylvaticum L. *Erigeron acris L. A *Erodium cicutarium (L.) L Hér. Erophila verna (L.) Chevall. *Erysimum cheiranthoides L. Euonymus europaea L. *Euphorbia helioscopia L. A Fagus sylvatica L. *Fallopia convolvulus (L.) Á. Löve A *Festuca arundinacea Schreb. Festuca gigantea (L.) Vill. Festuca ovina L. s. str. *Festuca pratensis Huds. Festuca rubra L. s. str. Ficaria verna Huds. Filipendula ulmaria (L.) Maxim. *Fragaria ananassa Duchesne A Fragaria vesca L. Frangula alnus Mill. Chcz Fraxinus excelsior L. *Fumaria officinalis L. A Gagea lutea (L.) Ker Gawl. Galeobdolon luteum Huds. Galeopsis bifida Boenn. Galeopsis pubescens Besser *Galeopsis speciosa Mill. *Galeopsis tetrahit L. *Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake A *Galinsoga parviflora Cav. A Galium aparine L. Galium mollugo L. s. str. Galium odoratum (L.) Scop. Chcz Galium palustre L. *Galium spurium L. A Galium uliginosum L. Geranium palustre L. Geranium pratense L. Geranium pusillum Burm. f. ex L. A Geranium robertianum L. Geum rivale L. Geum urbanum L. Glechoma hederacea L. Glyceria fluitans (L.) R. Br. RM & KŻ Glyceria nemoralis (R. Uechtr.) R. Uechtr. & Körn. PGNT, PZR; G Glyceria notata Chevall. Gnaphalium sylvaticum L. *Gnaphalium uliginosum L. Gymnocarpium dryopteris (L.) Newman Hedera helix L. Ch Hepatica nobilis Scherb. Chcz Heracleum sibiricum L. Hieracium barbatum Tausch Hieracium lachenalii C. C. Gmel. Hieracium laevigatum Willd. Hieracium murorum L. Hieracium pilosella L. * Hieracium sabaudum L. Hieracium umbellatum L. Holcus lanatus L. Holcus mollis L. Humulus lupulus L. Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank & Mart. Ch; PGNT, PZV; G Hypericum maculatum Crantz Hypericum perforatum L. Hypochoeris radicata L. Impatiens noli-tangere L. *Impatiens parviflora DC. A Iris pseudacorus L. *Jasione montana L. Juncus articulatus L. emend. K. Richt. Juncus bufonius L. *Juncus compressus Jacq. Juncus conglomeratus L. emend. Leers Juncus effusus L. Juncus filiformis L. Knautia arvensis (L.) J. M. Coult. Lamium album L. A Lamium maculatum L. Lamium purpureum L. A Lapsana communis L. s. str. Larix decidua Mill. subsp. decidua A lok. Larix kaempferi (Lamb.) Carrière A Lathraea squamaria L. Lathyrus montanus Bernh. Lathyrus pratensis L. Lathyrus sylvestris L.

20 24 Michał Buliński Lathyrus vernus (L.) Bernh. Lemna minor L. Lemna trisulca L. Leontodon autumnalis L. Leontodon hispidus L. Leucanthemum vulgare Lam. s. str. Linaria vulgaris Mill. Listera ovata (L.) R. Br. Ch Lolium perenne L. Lotus corniculatus L. Lotus uliginosus Schkuhr *Lupinus polyphyllus Lindl. A Luzula campestris (L.) DC. Luzula multiflora (Retz.) Lej. Luzula pilosa (L.) Willd. Lychnis flos-cuculi L. Lycopus europaeus L. Lysimachia nemorum L. G Lysimachia nummularia L. Lysimachia vulgaris L. Lythrum salicaria L. Maianthemum bifolium (L.) F. W. Schmidt Malus domestica Borkh. A Malus sylvestris Mill. *Malva alcea L. *Matricaria maritima L. subsp. inodora (L.) Dostál A Medicago lupulina L. *Medicago sativa L. s. str. A Melampyrum nemorosum L. *Melandrium album (Mill.) Garcke Melandrium rubrum (Weigel) Garcke Melica nutans L. Mentha aquatica L. Mentha arvensis L. Mentha verticillata L. Mercurialis perennis L. Milium effusum L. Moehringia trinervia (L.) Clairv. Monotropa hypopitys L. s. str. RM & KŻ Mycelis muralis (L.) Dumort. *Myosotis arvensis (L.) Hill A Myosotis palustris (L.) L. emend. Rchb. Myosotis sylvatica Ehrh. ex Hoffm. *Neslia paniculata (L.) Desv. A *Nigella damascena L. A Odontites serotina (Lam.) Rchb. s. str. *Odontites verna (Bellardi) Dumort. Ornithopus perpusillus L. Orthilia secunda (L.) House Oxalis acetosella L. Padus avium Mill. *Papaver argemone L. A *Papaver dubium L. A *Papaver rhoeas L. A Peucedanum oreoselinum (L.) Moench Phalaris arundinacea L. Phleum pratense L. Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. Phyteuma spicatum L. Picea abies (L.) H. Karst. A lok. Pimpinella saxifraga L. Pinus sylvestris L. *Plantago altissima L. A Plantago intermedia Gilib. Plantago lanceolata L. Plantago major L. s. str. Poa angustifolia L. Poa annua L. Poa nemoralis L. Poa palustris L. Poa pratensis L. s. str. Poa subcaerulea Sm. Poa trivialis L. Polygonatum multiflorum (L.) All. Polygonum amphibium L. Polygonum aviculare L. Polygonum bistorta L. Polygonum hydropiper L. Polygonum lapathifolium L. subsp. pallidum (With.) Fr. *Polygonum persicaria L. Polypodium vulgare L. Ch Populus alba L. A lok. *Populus cfr. balsamifera L. A Populus canadensis Moench A Populus tremula L. Potamogeton acutifolius Link PGDD, PZV Potentilla anserina L. Potentilla argentea L. s. str. Potentilla erecta (L.) Raeusch. Prunella vulgaris L. *Prunus cerasifera Ehrh. A *Prunus domestica L. A Prunus spinosa L. Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Pulmonaria obscura Dumort. Pyrus communis L. Quercus robur L. Ranunculus acris L. s. str. Ranunculus auricomus L. s. l. Ranunculus bulbosus L.

21 Flora roślin naczyniowych 25 Ranunculus cassubicus L. s. l. PGNT, PZK Ranunculus flammula L. Ranunculus lanuginosus L. Ranunculus repens L. Ranunculus sceleratus L. *Raphanus raphanistrum L. A Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný Ribes alpinum L. Ribes nigrum L. Chcz *Ribes rubrum L. A Ribes spicatum E. Robson *Robinia pseudacacia L. A Rosa canina L. *Rosa dumalis Bechst. emend. Boulenger *Rosa rugosa Thunb. A Rubus caesius L. Rubus corylifolius Sm. agg. Rubus idaeus L. Rubus pedemontanus Pinkw. RM & KŻ Rubus plicatus Weihe & Nees Rubus saxatilis L. Rumex acetosa L. Rumex acetosella L. Rumex aquaticus L. PGNT, PZV Rumex conglomeratus Murray *Rumex crispus L. Rumex hydrolapathum Huds. Rumex obtusifolius L. Rumex sanguineus L. PGNT, PZV *Rumex thyrsiflorus Fingerh. Sagina procumbens L. Salix alba L. Salix aurita L. Salix caprea L. Salix cinerea L. Salix fragilis L. Salix viminalis L. Sambucus nigra L. Sambucus racemosa L. G, A lok.? Sarothamnus scoparius (L.) W. D. J. Koch Scirpus sylvaticus L. *Scleranthus annuus L. A Scrophularia nodosa L. Scrophularia umbrosa Dumort. Scutellaria galericulata L. Sedum maximum (L.) Hoffm. *Sedum spurium M. Bieb. A Selinum carvifolia (L.) L. PGNT Senecio jacobaea L. Senecio sylvaticus L. *Senecio vernalis Waldst. & Kit. A *Senecio vulgaris L. A Silene vulgaris (Moench) Garcke *Sinapis arvensis L. A *Sisymbrium officinale (L.) Scop. A Solanum dulcamara L. *Solanum tuberosum L. A *Solidago gigantea Aiton A Solidago virgauera L. s. str. *Sonchus arvensis L. *Sonchus asper (L.) Hill A *Sonchus oleraceus L. A Sorbus aucuparia L. emend. Hedl. Sparganium erectum L. emend. Rchb. s. str. Sparganium cfr. neglectum Beeby RM & KŻ; PGDD *Spergula arvensis L. A *Spiraea salicifolia L. A Spirodela polyrhiza (L.) Schleid. Stachys palustris L. Stachys sylvatica L. Stellaria graminea L. Stellaria holostea L. Stellaria media (L.) Vill. Stellaria nemorum L. Stellaria uliginosa Murray PGNT, PZV Succisa pratensis Moench Symphoricarpos albus (L.) S. F. Blake A *Syringa vulgaris L. A Tanacetum vulgare L. Taraxacum officinale F. H. Wigg. Thalictrum aquilegiifolium L. *Thlaspi arvense L. A Tilia cordata Mill. *Torilis japonica (Houtt.) DC. Trientalis europaea L. Trifolium arvense L. * Trifolium aureum Pollich Trifolium campestre Schreb. Trifolium dubium Sibth. * Trifolium hybridum L. Trifolium medium L. Trifolium pratense L. Trifolium repens L. Trisetum flavescens (L.) P. Beauv. PZV Tussilago farfara L. Typha latifolia L. Ulmus glabra Huds. Urtica dioica L. Vaccinium myrtillus L. Valeriana dioica L. s. str. Valeriana sambucifolia J. C. Mikan

22 26 Michał Buliński Verbascum nigrum L. *Veronica agrestis L. A Veronica arvensis L. Veronica beccabunga L. Veronica chamaedrys L. s. str. Veronica hederifolia L. s. str. Veronica officinalis L. *Veronica persica Poir. A Veronica scutellata L. Veronica serpyllifolia L. Viburnum opulus L. Chcz Vicia angustifolia L. Vicia cracca L. *Vicia hirsuta (L.) Gray A *Vicia sativa L. A Vicia sepium L. Vicia sylvatica L. PZR *Vicia tetrasperma (L.) Schreb. A *Vicia villosa Roth A Vinca minor L. A lok.?; Ch *Viola arvensis Murray A Viola canina L. s. str. Viola palustris L. Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau Viola riviniana Rchb. Viola rupestris F. W. Schmidt Viscaria vulgaris Röhl Viscum album L. subsp. album Analiza flory Flora roślin naczyniowych projektowanego rezerwatu liczy 363 taksony gatunki i rozpoznane mieszańce. Na granicy obiektu i w przyległej otulinie zanotowano dalszych 97 gatunków łącznie występuje tu 460 taksonów. Jak na małą powierzchnię w warunkach niżowych jest to flora bogata. Duże znaczenie ma fakt, że w jej skład wchodzą interesujące i ważne grupy gatunków, jak rośliny drzewiaste, gatunki prawnie chronione, rośliny zagrożone wyginięciem w skali Pomorza Gdańskiego i Zachodniego, a nawet Polski oraz gatunki górskie. Gatunki drzewiaste W omawianej florze duży udział mają drzewa i krzewy (tab. 2). Na uwagę zasługuje obecność szeregu rodzimych gatunków drzew lasotwórczych, jak buk, dąb szypułkowy, jesion wyniosły, lipa drobnolistna, olsza czarna. Duże bogactwo gatunków rodzimych krzewów wiąże się przede wszystkim z obecnością dobrze rozwiniętych płatów grądu oraz łęgu (por. Markowski, Żółkoś 2004). Drzew i krzewów obcego pochodzenia dla terenu opracowania nie jest wiele. Warto przy tym podkreślić, że część z nich to gatunki obce siedliskowo, jak np. z drzew: klon jawor, świerk pospolity oraz taksony zdziczałych drzew owocowych, jak jabłoń domowa, śliwa domowa i wiśnia. Z obcych geograficznie gatunków drzew większe znaczenie mają: klon jesionolistny (istnieje obawa, że może się roz- Tabela 2. Gatunki drzew i krzewów rodzimych i obcych uczestniczące w badanej florze. Table 2. Species of indigenous and non-indigenous trees and shrubs in the studied flora Liczba gatunków Number of species Rodzime Indigenous Obcego pochodzenia Non-indigenous Łącznie Total Drzewa Trees Krzewy Shrubs Razem Total