SSAKI w mieście Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody Kielce 2012

Transkrypt

1 SSAKI w mieście Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody Kielce 2012

2 SSAKI w mieście Spośród wszystkich zwierząt ssaki budzą chyba najbardziej skrajne emocje. Z jednej strony strach czy obrzydzenie, jak duże drapieżniki, gryzonie i nietoperze. Z drugiej ich podobizny to ulubione maskotki i przytulanki czy sympatyczni bohaterowie filmów rysunkowych. Niewiele jednak wiemy o dziko żyjących ssakach, a przecież mieszkają obok nas, nawet w centrach dużych miast przy odrobinie uwagi możemy zauważyć ich obecność. Zwykle jednak pojawiają się nocą. Kiedy pustoszeją skwery, parki i ulice, wychodzą z norek, kryjówek w opuszczonych budynkach i gruzowiskach w poszukiwaniu pokarmu. Te najmniejsze odżywiają się nasionami, owocami i owadami, a same muszą się strzec aby nie stać się pokarmem nocnych łowców, którymi są inne, często niewiele większe ssaki. Spróbujmy przyjrzeć się bliżej tym mało znanym sąsiadom. Spróbujmy podejrzeć czy nie jest potrzebna im pomoc, aby przetrwać w naszym szybko zmieniającym się świecie. Łasica fot. Adam Grzegolec 2

3 Ssaki pojawiły się na Ziemi 200 milionów lat temu, w okresie jurajskim. Na Ziemi królowały wtedy gady. Wody, lądy i powietrze zasiedlały liczne gatunki dinozaurów, z którymi trudno było konkurować. Dlatego pierwsze ssaki były aktywne nocą, kiedy chłód i ciemność zmniejszały zagrożenie ze strony gadów. Pomagała im w tym zdolność do utrzymania stałej temperatury ciała. Walka o przetrwanie w trudnych warunkach zmusiła ssaki do szybkiego doskonalenia się. Wytworzyły wtedy cechy, dzięki którym są doskonale przystosowane do bardzo różnych warunków życia. 3

4 SSAKI w mieście Kiedy 65 milionów lat temu w ziemię uderzyła planetoida, warunki życia mocno się pogorszyły. Wielkie ilości pyłu przesłoniły słońce, nastał chłód i ciemności. Niepodzielni władcy planety dinozaury, wyginęły. Przystosowanie do chłodu i ciemności okazało się wielkim atutem. Ssaki szybko zajęły opuszczone przez dotychczasowych gospodarzy siedliska, rozwijając przez miliony lat wiele nowych przystosowań. Pojawiło się wiele form tak różnych, jak wieloryby, koty czy żyrafy. Ale jeszcze dziś wiele gatunków przesypia dzień i wychodzi z kryjówek nocą by polować na owady, tak jak ich przodkowie przed milionami lat. Wraz z rozwojem cywilizacji człowieka, naturalne lasy zastąpiły pola, łąki i uprawy leśne. Zmniejszyła się liczba starych dziuplastych drzew, które dają schronienie, coraz trudniej zdobyć pokarm, a ludzie i towarzyszące im: hałas, zanieczyszczenia i zmiany w krajobrazie, docierają wszędzie. Szlaki, którymi niegdyś wędrowały zwierzęta, dziś przecinają ruchliwe drogi. Na zwierzęta czyha wiele niebezpieczeństw. Giną uwięzione w budynkach i innych konstrukcjach człowieka, pod kołami samochodów i pociągów. Duże ssaki takie jak łosie, jelenie, sarny czy dziki wędrując mogą być przyczyną niebezpiecznych także dla człowieka wypadków komunikacyjnych. Z tego powodu nowoczesne drogi ogradza się, a w miejscach wskazanych przez badaczy zwierząt buduje się specjalne przejścia. Ssaki szybko odkryły, że sąsiedztwo człowieka, mimo wielu zagrożeń, może być dla nich bardzo korzystne. Budynki służą za schronienie a gromadzone zapasy, czy nawet śmietniska, dostarczają pożywienia. Niektóre gatunki tak bardzo przystosowały się do życia w miastach, że wycofały się ze swoich pierwotnych siedlisk. Zmniejszył się ich lęk przed człowiekiem. Mogą wykorzystywać stworzone przez człowieka budynki lub urządzone przez niego parki i ogrody, osiedlają się w mieście na całe życie lub odwiedzają je tylko podczas wędrówek. Niektóre możemy obserwować w ciągu dnia, jednak większość jest aktywna w nocy, a o ich obecności świadczą tylko pozostawione na ziemi lub w śniegu ślady. Oprócz ssaków bardzo mocno związanych z osiedlami ludzkimi są i takie, które pojawiają się w miastach rzadziej. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak bogata i interesująca jest ta grupa zwierząt. Przedstawiamy poniżej gatunki, które najczęściej można spotkać w mieście. 4

5 Jeż Długość ciała: do 30 cm, ciężar: do 1,3 kg, rozród: 2-10 młodych (1-2 mioty w roku), sen zimowy: X-IV. To nocne zwierzę owadożerne, które nie gardzi też owocami czy grzybami. Tak naprawdę żyją u nas dwa gatunki jeży, które są do siebie bardzo podobne. Jeże żyły kiedyś na skrajach lasów. Z czasem bardziej podobne do prawdziwych lasów stały się stare parki, a różnorodne kryjówki i pożywienie łatwiej było znaleźć w ogrodach. Dlatego jeże chętnie zamieszkują właśnie parki i ogrody. Niestety to zwierzę, ufne w ochronę swoich ostrych kolców, nie ucieka przed niebezpieczeństwem i często ginie pod kołami pojazdów. Młode jeże, które przychodzą na świat latem są bardzo narażone na ataki psów. Warto o tym pamiętać wychodząc na spacer ze swoim pupilem. Wiele jeży ginie też zamarzając zimą nie mogą znaleźć odpowiedniej kryjówki w naszych zadbanych, wykoszonych, równo przyciętych i szczelnie ogrodzonych ogrodach. 5

6 Kret Długość ciała: do 17 cm, ciężar: do 120 g, rozród: 2-7 młodych. To prawdziwy postrach miłośników wypielęgnowanych ogrodów, gdzie nie ma miejsca na kopce, które usypuje kret. Kopiec-kretowisko to ziemia wypchnięta z podziemnych korytarzy. Żyzna ziemia naszych ogrodów kusi drobne, żyjące pod ziemią zwierzęta, a one są pokusą dla tego podziemnego łowcy. Labirynt podziemnych korytarzy to przemyślna pułapka. Kret we dnie i w nocy przemierza te korytarze w poszukiwaniu pożywienia - owadów, dżdżownic i innego zwierzęcego drobiazgu. Kret to prawdziwy samotnik; tylko na krótko wczesną wiosną łączy się w pary. Kiedyś krety zabijano, aby pozyskać delikatne futerka, dziś podlegają ochronie, ale są tępione jako niszczyciele ogrodów. Kret jest aktywny także zimą fot. Mariusz Gwardjan 6

7 Zębiełek białawy Długość ciała: do 7 cm, ciężar: do 11 g, rozród: 3-6 młodych (2-4 mioty w roku). Należy do rodziny ryjówkowatych. Są to ssaki wyglądem i trybem życia bardzo podobne do jurajskich praprzodków. Żywią się głownie owadami i ślimakami, ale atakują też małe gryzonie. Zębiełek mieszkaniec stepów, unikał lasu i dlatego kiedyś można go było spotkać tylko na południowym wschodzie kraju. Dzięki temu, że bardzo chętnie zamieszkuje ludzkie osiedla mógł pojawić się na nowych dla siebie terenach. Zamieszkuje sady i ogrody, gdzie buduje gniazda w korzeniach drzew lub stertach kompostu. W gniazdach przesypia dzień, o zmierzchu wychodzi na łowy. Zimą przenika do budynków, podobnie jak gryzonie, od których różni się szczeciniastym ogonkiem i długim wąsatym ryjkiem. 7

8 Nietoperze to jedyne ssaki zdolne do aktywnego lotu. Jednak nie wytrzymały konkurencji z ptakami i większość z nich przystosowała się do nocnego trybu życia. Orientację przestrzenną w zupełnych ciemnościach umożliwia im sonar wydają ultradźwięki i odczytują ich odbicie od przeszkód. Wszystkie europejskie gatunki są owadożerne. Wiele spośród nietoperzy przystosowało się do życia w budynkach. Latem na strychach zakładają kolonie rozrodcze, zimą hibernują w piwnicach i innych podziemiach. W naszym klimacie to właśnie dzięki tej umiejętności radzą sobie tak dobrze. Jednak nowe technologie powodują, że nasze budynki są dziś bardzo szczelne, trudno do nich przenikać. Dlatego los gacków i nocków zależy od naszej pomocy. Coraz bardziej potrzebne są skrzynki lęgowe, coraz częściej trzeba otaczać szczególną ochroną kolonie nietoperzy na strychach, w jaskiniach, sztolniach i bunkrach. Nocki duże fot. Mariusz Gwardjan 8

9 Nocek duży Rozpiętość skrzydeł: do 43 cm, ciężar ciała: do 40 g, rozród: zwykle jedno młode To nasz największy nietoperz. Jest wyspecjalizowany w połowie dużych chrząszczy, które chwyta z powierzchni ziemi. W kwietniu samice tworzą kolonie rozrodcze na dużych, rzadko odwiedzanych strychach, zwłaszcza kościołów. Często w kolonii przebywa kilkaset nietoperzy. Tu rodzą się na przełomie maja i czerwca młode, które już w sierpniu samodzielnie wylatują na polowanie. Zimują w jaskiniach i sztolniach, których wiele można znaleźć w okolicy Kielc. Największe zimowisko nocków w Górach Świętokrzyskich to sztolnie góry Miedzianki, ale spotykano je także w jaskiniach Kadzielni. Głównym pokarmem tego nietoperza są muchy i pająki, które czasem łapie w powietrzu, a częściej zbiera z powierzchni liści i gałęzi drzew. To osiadły nietoperz, który zwykle lato i zimę spędza w tej samej okolicy. Latem wybiera lasy i parki, gdzie w dziuplach lub skrzynkach lęgowych samice tworzą niewielkie kolonie rozrodcze. Zimą przenosi się do miast i osiedli, tu chroni się w różnego rodzaju podziemnych kryjówkach. Spotykany w jaskiniach Kadzielni i piwnicach kamienic w centrum Kielc. Nocek Natterera Rozpiętość skrzydeł: do 26 cm, ciężar ciała: do 14 g, rozród: zwykle jedno młode. 9

10 Nocek rudy Rozpiętość skrzydeł: do 43 cm, ciężar ciała: do 40 g, rozród: zwykle jedno młode. Poluje nad wodą na rojące się tu owady, np. ochotki. Poluje nie tylko w powietrzu, ale także zbiera pokarm z powierzchni wody. Zdarza mu się wtedy upolować małe rybki. Latem kryje się często w dziuplach i pod korą nadwodnych drzew. Spotyka się go też w szczelinach mostów. Zimę podobnie jak nocek Natterera spędza w piwnicach i innych podziemiach, gdzie wciska się chętnie w tak małe szczeliny, że bardzo trudno go zauważyć. Często spotykany w świętokrzyskich jaskiniach. Nietoperz o pięknym ubarwieniu futerka. Włosy na grzbiecie są barwy czarnej i mają srebrzyście białe końce. Dzięki temu cały grzbiet wygląda jak posrebrzony stąd nazwa. Późną jesienią i zimą należy do najczęściej spotykanych w miastach nietoperzy. Jest to okres wędrówek i godów. Nietoperze tego gatunku często wybierają na siedziby wysokie budynki. Mroczek posrebrzany Rozpiętość skrzydeł: do 30 cm, ciężar ciała: do 16 g, rozród: zwykle jedno młode. 10

11 Mroczek późny Rozpiętość skrzydeł: do 38 cm, ciężar ciała: do 33 g, rozród: zwykle jedno młode. Jest jednym z najczęściej spotykanych nietoperzy. Niewiele mniejszy od nocka dużego. Wbrew nazwie często wylatuje z kryjówek zaraz po zachodzie słońca i można go wczesnym wieczorem oglądać latającego trzepotliwym, powolnym lotem. Zamieszkuje niemal wyłącznie budynki. Najliczniejszy jest na obrzeżach miast i w niewielkich miejscowościach. Latem chroni sie na strychach i w kanałach wentylacyjnych czy kominowych. Zimę spędza w piwnicach, choć czasem pozostaje na strychu przez cały rok. Pokarmem mroczka późnego są latające owady, często poluje na nie w sąsiedztwie latarni ulicznych. Nietoperze w budynkach często padają ofiarą kotów. Koty nie zjadają nietoperzy ze względu na charakterystyczny zapach, zwykle jednak mocno je kaleczą. W takich przypadkach niezbędna jest pomoc weterynaryjna. Ten mały nietoperz często występuje w północnej części Polski, u nas pojawią się głównie w okresie przelotów. Gromadnie lecące nietoperze zatrzymują się czasem szukając kryjówek w budynkach. Zdarza się, że wzbudzają panikę wśród ludzi, pojawiając się znienacka w mieszkaniach i urzędach. Karlik większy Rozpiętość skrzydeł: do 25 cm, ciężar ciała: do 9 g, rozród: zwykle jedno młode. 11

12 Gacek brunatny Rozpiętość skrzydeł: do 27 cm, ciężar ciała: do 11 g, rozród: zwykle jedno młode. Niewielki, leśny nietoperz o charakterystycznych bardzo dużych uszach. Latając nisko, powolnym trzepotliwym lotem wokół drzew i krzewów zbiera z liści ćmy, muchy, chrząszcze i inne owady, które są jego podstawowym pożywieniem. Często też ląduje i zbiera owady z ziemi. Zimą szuka kryjówek w najbliższej okolicy. Zimuje we wszelkiego rodzaju podziemiach, piwnicach, jaskiniach, sztolniach. Jest bardzo odporny na zimno. Nieco mniejszy od gacka brunatnego. Od kuzyna różni się szczegółami budowy: krótszym kciukiem i wyraźnie mniejszą stopą, silniejszym pigmentowaniem głowy i węższym pyszczkiem. Częściej pojawia się w osiedlach ludzkich, zarówno latem, jak i zimą. Długo nie był odróżniany od gacka brunatnego. Po raz pierwszy w Polsce stwierdzony w jednej z jaskiń Kadzielni, gdzie nadal spotkać go można zimą. Gacek szary Rozpiętość skrzydeł: do 29 cm, ciężar ciała: do 13 g, rozród: zwykle jedno młode. 12

13 Zając szarak Długość ciała: do 63 cm, ciężar: do 5 kg, rozród: 1-5 młodych od marca do sierpnia. Osiadłe zwierzę terenów otwartych pól i łąk, żywi się soczystymi roślinami. Zimą zjada korę młodych drzew i krzewów. Zające nie maja lekkiego życia uważane są za szkodniki, zabijane przez wałęsające się wiejskie psy oraz przez myśliwych, dla których są ulubionym zwierzęciem łownym. Często giną też we wnykach zakładanych przez kłusowników. Młode zające rodzą się wiosną i są bardzo wrażliwe na niekorzystne warunki pogodowe. Długotrwałe opady powodują bardzo dużą śmiertelność młodych. W ostatnich latach pojawiły się w naszym kraju niebezpieczne choroby zakaźne i prawdziwa plaga lisów, dla których są przysmakiem. Dlatego w wielu rejonach zające, kiedyś pospolite, stały się wielką rzadkością. 13

14 Gryzonie to najliczniejsza grupa ssaków. Mają charakterystyczne rosnące przez całe życie siekacze, które stale muszą ścierać. Wiele gryzoni przystosowało się do życia w budynkach, niektóre, jak na przykład mysz domową bardzo trudno spotkać poza osiedlami ludzkimi. Mysz leśna fot. Krzysztof Ptak 14

15 Wiewiórka Długość ciała: 25 cm, ciężar ciała: 400 g, rozród: 3-5 młodych. Wiewiórka w Kielcach fot. Magdalena Lewińska To typowe zwierzę leśne. Zamieszkuje dziuple starych drzew lub opuszczone gniazda ptaków. Żywi się nasionami, pączkami i młodymi pędami drzew. Na zimę gromadzi zapasy, które pozwalają jej nie wychodzić z kryjówki w najchłodniejsze dni. W naszym kraju występują dwie formy barwne: ruda i czarna, zamieszkująca góry i pogórze. Często spotykana w parkach i ogrodach, gdzie czasem jest oswajana. Wrogiem wiewiórek są kuny, które też często pojawiają się w miastach. Jednak najwięcej wiewiórek ginie pod kołami samochodów. 15

16 Bóbr Długość ciała: do 1 m, ciężar ciała: 30 kg, rozród: 2-3 młode. Bóbr to niestrudzony budowniczy. Przy pomocy tam zbudowanych z trawy, trzciny, gałęzi lub ściętych przez siebie pni drzew bobry piętrzą wodę, powodując zalanie znacznych czasem terenów. Do przemieszczania się po okolicy wykorzystują rzeki, strumienie i tworzone przez siebie rozlewiska. Rodziny bobrze zamieszkują głębokie nory, gniazda dodatkowo zabezpieczają stosami gałęzi tworząc tzw. żeremia. Młode osobniki są prawdziwymi włóczykijami. W swoich wędrówkach zapędzają się czasem nawet do centrów miast wywołując sensację i narażając się na niebezpieczeństwo kolizji z Tama bobrów na rzece Hutce fot. Mariusz Gwardjan pojazdami. 16

17 Mysz domowa Długość ciała: 10 cm, ciężar ciała: 25 g, rozród: do 12 młodych, 5-10 razy w roku. Kiedyś żyła na stepach Azji i Afryki. Szybko przystosowała się do korzyści, jakie daje mieszkanie w sąsiedztwie człowieka. Wraz z rozwojem rolnictwa rozprzestrzeniła się na całej Ziemi. Najczęściej spotykana w budynkach i najsilniej związana z osiedlami ludzkimi. Jest wszystkożerna, może zjadać nasiona traw np. zbóż, oraz owady i inne drobne zwierzęta. Myszy domowe żyjące w osiedlach ludzkich nie gromadzą zapasów zimowych, gdyż mają dostęp do pożywienia przez cały rok. Szczur wędrowny zastąpił w naszym kraju wymarłego szczura śniadego, który był postrachem ludzi od wczesnego średniowiecza, roznosząc choroby, a zwłaszcza dżumę. Dziś takiego zagrożenia już nie ma, ale szczur u wielu osób wzbudza wielkie obawy a nawet strach. Mimo to bywa hodowany jako zwierzę domowe. Szczury są niezwykle inteligentne, co pomaga im unikać pułapek, za pomocą których ludzie starają się pozbyć z budynku kłopotliwego intruza. Szczur jest wszystkożerny, może polować na mniejsze od siebie zwierzęta np. żaby lub zjadać ziarna, warzywa czy zapasy mięsa lub tłuszczu. Szczur wędrowny Długość ciała: 30 cm, ciężar ciała: 450 g, rozród: do 10 młodych, 3-6 razy w roku. 17

18 Mysz polna Długość ciała: 11 cm, ciężar ciała: do 36 g, rozród: do 9 młodych, 3-4 razy w roku. Mysz polna zamieszkuje skraje lasów, ogrody, pola, łąki i zakrzaczenia, bardzo lubi sąsiedztwo rzek, strumieni czy jezior. Gniazda zakłada w norkach w korzeniach drzew i krzewów. Jesienią, gdy nastają chłody, przenosi się chętnie do zabudowań. Na wsi wybiera stodoły, obory, w miastach piwnice domów. Bardzo podobna do myszy domowej, od której różni się białym zabarwieniem łapek, szarych u jej kuzynki. Najchętniej zamieszkuje lasy i zarośla śródpolne. Aktywna jest nocą, zjada nasiona drzew, zbóż i traw. Zimą czasem migruje do budynków, gdzie może powodować szkody podobnie jak inne gryzonie. Mysz zaroślowa Długość ciała: 10 cm, ciężar ciała: do 28 g, rozród: do 9 młodych, 3 razy w roku. Nornica ruda Długość ciała: 11 cm, ciężar ciała: 38 g, rozród: 3-5 młodych do 4 razy w roku. Żyje głównie w lasach, żywi się nasionami, owocami i młodymi pędami krzewów i drzew. Zimą zdarza jej się szukać kryjówek w budynkach. Od swoich kuzynek, myszowatych, różni się zdecydowanie któtszym ogonkiem. 18

19 Lis Długość ciała: do 90 cm, ciężar ciała: do 7 kg, rozród: 4-7 młodych. Zamieszkuje lasy, pola i łąki, latem pędzi osiadły tryb życia, zimą wędruje. Polując zagląda czasem do gospodarstw rolnych. Dziś z powodu szczepień przeciwko wściekliźnie lisy są coraz częstsze i pojawiają się także na obrzeżach miast. Żywią się głównie gryzoniami, ale także ptakami, płazami, gadami i owadami czy ślimakami. Zjadają też padlinę. Lisy przenoszą wiele chorób niebezpiecznych dla psów np. nosówkę, świerzb. Mogą też być niebezpieczne dla ludzi roznosząc groźnego tasiemca bąblowca. Lis wyruszający nocą na łowy fot. Mariusz Gwardjan 19

20 Wydra Długość ciała: do 89 cm, ciężar ciała: do 10 kg, rozród: 2-4 młodych. Budowa wydry wydłużone ciało, masywny ogon oraz błony pławne między palcami łap wyraźnie wskazują na przystosowanie do życia w wodzie. Rzeczywiście wydry zamieszkują brzegi rzek i jezior, świetnie pływają i nurkują. Jeszcze niedawno były w naszym kraju niezwykle rzadkie i groziło im zupełne wyginięcie. Ssaki te polują nocą i żywią się głównie rybami. To zamiłowanie do rybnej diety powoduje, że wydra jest szczególnie kłopotliwym gościem na stawach rybnych. Pojawia się także w miastach w sąsiedztwie wód. Łasica Długość ciała: 23 cm, ciężar ciała: 140 g, rozród: 3-7 młodych. Jest najmniejszym żyjącym w Polsce ssakiem drapieżnym, bardzo sprawnym i zaciekłym łowcą. Poluje zwykle nocą, ale także w czasie dnia, głównie na drobne gryzonie i inne zwierzęta podobnej wielkości. Potrafi gromadzić zapasy z upolowanych ofiar, dlatego podobnie jak tchórz zabija często więcej ofiar niż potrafi zjeść. Zamieszkuje głównie ogrody, cmentarze, zarośla, gdzie najczęściej zakłada gniazda w opuszczonych norach innych zwierząt lub stertach kamieni, gruzu. 20

21 Kuna domowa Długość ciała: do 56 cm, ciężar ciała: do 2,5 kg, rozród: 2-8 młodych. Kuna domowa już od dawna zasiedla osiedla ludzkie. Bywa częstym mieszkańcem nawet dużych miast. Jest nocnym drapieżnikiem, konkuruje o pokarm głównie ze zdziczałymi kotami. W odróżnieniu od krewniaczki kuny leśnej, poluje nie na drzewach, lecz na ziemi. Żywi się głównie gryzoniami i innymi drobnymi zwierzętami ale nie gardzi też owocami. Wrogiem kun są pozostawione bez opieki psy, często giną też pod kołami pojazdów. Nocny drapieżnik zamieszkujący lasy, który często pojawia się w sąsiedztwie przyleśnych zabudowań. Poluje głównie na gryzonie, zjada także ptaki, gady, płazy i ślimaki. Jest traktowany jako groźny szkodnik w gospodarstwach utrzymujących drób. Napastowany tchórz wydziela bardzo cuchnącą wydzielinę. Tchórz zwyczajny Długość ciała: do 44 cm, ciężar ciała: do 1,9 kg, rozród: 4-7 młodych. 21

22 Sarna Długość ciała: do 130 cm, wysokość: do 89 cm, ciężar ciała: do 19 kg, rozród: 1-3 młode. Zamieszkuje lasy, ale niektórym, zwłaszcza młodszym osobnikom, zdarza się zapędzić między wiejskie budynki a nawet do miasta. Zdezorientowane błąkają się, narażone na ataki wałęsających się psów. Życie saren w zamienionych w uprawy leśne lasach, w których coraz trudniej o pokarm nie jest łatwe. Dlatego częściej niż kiedyś pojawiają się one na polach uprawnych, mogą tu wyrządzać szkody. Wędrujące w poszukiwaniu odpowiednich siedlisk sarny często przecinają drogi i stwarzają zagrożenie kolizji z pojazdami. Ranne w wypadkach zwierzęta powinny zostać przekazane do specjalnych ośrodków rehabilitacji zwierząt, gdzie stają się pacjentami objętymi pomocą weterynaryjną, a po wyzdrowieniu wypuszczane są na wolność. Sarna jest zwierzęciem łownym, które chętnie zabijają myśliwi, a także ulubioną ofiarą kłusowników. 22

23 Dzik Długość ciała: do 170 cm, wysokość: do 110 cm, ciężar: do 170 kg, rozród: 4-5 młodych. Dziki coraz częściej zapędzają sie do miast w poszukiwaniu pokarmu. Sprzyjają temu nielegalne hodowle, z których oswojone młode są wypuszczane w celach łowieckich. To duże zwierzę może być niebezpieczne dla przypadkowych przechodniów, jak i dla podróżujących pojazdami, powodując kolizje drogowe. W zetknięciu z nowym, nieprzyjaznym otoczeniem miasta, często nie wystarczą sposoby obrony skuteczne w lesie. Kolce jeża nie obronią przed kołami samochodu, betonowy chodnik nie pozwoli ukryć się przed psem czy zdziczałym kotem. Często zwierzęta poszkodowane wymagają opieki weterynaryjnej. Niekiedy muszą trafić na dłużej do specjalnych ośrodków rehabilitacyjnych. Czasem niesprawne zwierzę nie może zostać zwrócone naturze i do końca życia pozostaje mu żyć w niewoli. 23

24 Dofinansowano ze środków na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej Miasta Kielce Opracowanie: Mariusz Gwardjan, Ludwik Maksalon i Joanna Przybylska Rysunki: Dawid Kilon Fotografie na okładce: M. Gwardjan, K. Ptak, B. Sępioł, J. Sułek, P. Wilniewczyc ISBN nakład: 2000 egz. Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody ul. Sienkiewicza 68, Kielce, tel tel. kom biuro@tbop.org.pl,