Jacek Stożek Uprawnienia przełożonych Generalnych Instytutów zakonnych nadane przez Stolicę Apostolską w 1964 i 1966 r.

Transkrypt

1 Jacek Stożek Uprawnienia przełożonych Generalnych Instytutów zakonnych nadane przez Stolicę Apostolską w 1964 i 1966 r. Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 11/1-2,

2 Prawo kanoniczne U (1968) n r 1 2 O. JACEK STOŻEK O. CIST. UPRAWNIENIA PRZEŁOŻONYCH GENERALNYCH INSTYTUTÓW ZAKONNYCH NADANE PRZEZ STOLICĘ APOSTOLSKĄ W 1964 I 1966 R. Treść: W stęp, I. U praw nienia przełożonych gen. zakonów kleryckich na praw ie papieskim i opatów prezesów kongregacji mniszych, 1. Charakter, podm iot i tłum aczenie upraw nień, 2. O poszczególnych uprawnieniach, II. U praw nienia przełożonych generalnych instytutów zakonnych nie kleryckich m ęskich i żeńskich, 1. Podm iot upraw nień, 2. Poszczególne upraw nienia. WSTĘP Na zakończenie drugiej sesji Soboru W atykańskiego II dnia 30. XI r. papież Paw eł VI n adał biskupom now e upraw nienia i przywileje. Jak stw ierdza się w tekście dokum entu, akt był dany m otu proprio przez papieża ale i na prośbę biskupów. Toteż i przełożeni zakonów skierow ali prośbę do Stolicy A postolskiej o udzielenie im nowych uprawnień dla uspraw nienia w ew nętrznych rządów w zakonach. Bowiem częsty obowiązek odnoszenia się do Stolicy A postolskiej sta nowił dużą uciążliwość, nierzadko też, zwłaszcza odnośnie pilnych w y padków lub gdy chodziło o odległy k raj, odpowiedź była spóźniona. W odpowiedzi na prośbę przełożonych, w dniu 6. XI Papież wydał reskrypt opublikow any przez S ekretariat Stanu. A kt ten udziela najwyższym przełożonym zakonów i zgromadzeń kleryckich na praw ie papieskim, oraz opatom prezesom kongregacji mniszych, określonych stałych uprawnień, delegowanych im przez Stolicę Apostolską. Tekst Reskryptu rozdano Ojcom w A uli Soborowej 20. XI N astępnie wydano nowy tekst popraw iony, na którym opiera się niniejsze opra- 6 Praw o K anoniczne

3 82 O. Jacek Stożek [2] cow anie. Za granicą dokum ent ten m a już sw oje m onograficzne opracow ania 2. O stałe upraw nienia poprosili również Stolicę Świętą przełożeni instytutó w zakonnych nie kleryckich m ęskich i żeńskich. Po rozw ażeniu spraw y K ongregacja dla S praw Zakonnych w dniu 31. V r. w ydala dekret przyznający w ym ienionym przełożonym niektóre stale upraw nienia jak w reskrypcie papieskim z 1964 r., te m ianow icie k tó re nie w iążą się z charak terem kapłańskim przełożonych. Obecnie, kiedy ukazują się coraz to now e dokum enty Stolicy Apostolskiej, dotyczące zm ian w praw ie kanonicznym według uchw ał Soboru W atykańskiego II jest rzeczą słuszną, aby te zmiany uwzględniać w nauce praw a kanonicznego w Polsce. Tym też uzasadnia się n in iejsze opracowanie. I. UPRAWNIENIA PRZEŁOŻONYCH GENERALNYCH ZAKONÖW KLERYCKICH I OPATÖW PREZESÓW KONGREGACJI MNISZYCH 1. Charakter, tłum aczenie i podm iot upraw nień Stałe upraw nienie (facultas habitualis) w znaczeniu praw nym jest to w ładza dana w sposób ogólny, w zakresie wielu w ypadków, przez upraw nioriego przełożonego innej osobie, do ważnego i godziwego w y konyw ania czynności praw nej w zakresie w ew nętrznym czy zew nętrznym. U praw nienia stałe dzieli się na jurysdykcyjne (dotyczące władzy rządzenia) i niejurysdykcyjne, np. pozw olenie na lek tu rę książek zakazanych, na binację Mszy św. C harakter stałych upraw nień określa się jako przyw ilej obok praw a (p raeter leg em )3. P rzyznane upraw nienia są to stałe upow ażnienia Apostolskie, udzielił ich bowiem sam Papież, są upraw nieniam i delegowanym i, nie są bow iem przyznane n a mocy samego praw a, ale specjalnym aktem p ra wodawcy. Są to upraw nienia stałe, są bowiem dane nie dla kilku tylko w ypadków i n a czas nieokreślony, praw dopodobnie do czasu przeprow adzenia reform y Kodeksu. N iektóre z nich są jurysdykcyjne jak te, które dają w ładzę dyspensow ania od praw a, inne niejurysdykcyjne gdy udzielają jedynie pew nej łaski. R eskrypt ten nie ogranicza w ładzy posiadanej z praw a pow szechnego, ani jej nie zawiesza. Zatem upraw nienia te łączą się z innym i 1 Tekst R eskryptu w ydrukow ano osobno, w Acta Apostolicae Sedis nie został zamieszczony. 2 В u i j s L., F acultates R eligiosorum (concessae Rescripto P o ntificio diei 6. XI. 1964), Rom ae Kan. 66.

4 [3] U praw nienia Przełożonych Gen. 83 które przełożeni zakonni już posiadali. W iele spośród danych w re skrypcie upraw nień, zw łaszcza te które dotyczą dyspensow ania od p ra wa powszechnego, są identyczne z upraw nieniam i danym i biskupom ordynariuszom w m otu proprio P astorale M unus 4. In ne zaś, zw łaszcza te, które dotyczą dyspensow ania od przepisów karności zakonnej są nowe i to głów nie w odniesieniu do zakonów nie w yjętych, bowiem zakony w yjęte posiadały już uprzednio liczne upraw nienia na podstawie przyw ilejów. Odnośnie interpretacji, należy zauważyć, że stałe upraw nienia jako zw yczaje obok praw a podlegają w ykładni o znaczeniu szerszym ale nie rozszerzającym (kan. 66 I, 67). N adto w m yśl k upraw nienie stałe zaw iera w sobie rów nież inne upraw nienie, które jest niezbędne do korzystania z otrzym anego upraw nienia. U praw nienia należy uw ażać za przyw ileje rzeczowe, zatem udzielone są przełożonym nie jako określonym osobom, które aktualnie pełnią urząd, ale są bezpośrednio złączone z urzędem a pośrednio z osobą k tó ra go sp rawuje. U praw nienia stałe przyznane ordynariuszowi, w edług kan przysługują rów nież w ikariuszow i generalnem u. Z asada ta w re skrypcie stosuje się w ten sposób, że upraw nienia przysługujące prze-, łożonemu generalnem u posiada rów nież zakonnik który zastępuje przełożonego generalnego, gdy ten jest przeszkodzony w w ykonyw aniu urzędu, nie przysługują natom iast na mocy praw a stałem u w ikariuszowi generalnem u przełożonego, o czym niżej. Ponadto według kan. 67 w zestaw ieniu z kan. 50 stałe upraw nienia w w ypadku w ątpliw ym n a leży tłum aczyć szeroko. A więc upraw nienie nadane zakonnikom w w y padku w ątpliw ym m ożna stosować i do now icjuszy, którzy są zakonnikami lato sensu. Ale tylko w ątpliw ość uzasadnia szeroką wykładnię, jeśli zatem nie m a w ątpliw ości obowiązuje tłum aczenie ad litteram. Rozróżnić też należy że samo upraw nienie dające w ładzę dyspensow a nia nie jest dyspensą ale przyw ilejem. Podlega zatem szerokiej in te r pretacji, sam o natom iast dyspensowanie, ponieważ jest ograniczone do określonych w ypadków, podlega ścisłej in te rp re tac ji (k. 85). W szystkie udzielone upraw nienia dotyczą przepisów praw a poszechnego. Nie było bow iem zam iarem ustaw odaw cy zm ieniać konstytucje poszczególnych zakonów, czy też udzielać przełożonym w ładzy dyspensowania od nich, chyba że w yraźnie jest o tym m owa w tekście reskryptu. Należy jednak nadm ienić, że w konstytucjach zakonnych jest wiele przepisów nie należących ściśle do p raw a p arty k ularn eg o danego zakonu, ale raczej do ogólnego praw a zakonnego. Tak na przykład k. 542 traktujący o w arunkach ważnego przyjęcia do now icjatu w ystępuje 4 M otu proprio Pastorale M unus, AAS 56 (1964) 5 12.

5 84 O. Jacek Stożek [4] w dosłownym brzm ieniu w konstytucjach, ale nie jest to praw o ściśle p arty k u larn e i przełożony generalny może w pew nym zakresie od niego dyspensow ać na mocy upow ażnienia przyznanego reskryptem. Osobami którym reskrypt udziela stałych upraw nień są: a) Przełożeni generalni zakonów kleryckich na praw ie papieskim oraz opaci prezesi kongregacji mniszych. Przełożonym generalnym zakonu jest wg kan. 502 ten, który na podstaw ie konstytucji posiada i wykonuje w ładzę nad w szystkim i prow incjam i, domami zakonnym i i zakonnikami. Przełożony generalny może być i w tedy, gdy zakon nie składa się z prow incji, jak np. opat prym as benedyktynów, opat generalny zakonu cystersów. Przez określenie zakon (religio) należy rozumieć zgodnie z kan. 488 zarówno zakon w ścisłym znaczeniu to znaczy ze ślubami uroczystym i jak i zgrom adzenie zakonne o ślubach prostych. Na prawie papieskim jest każdy zakon czy zgrom adzenie które zostało zatwierdzone przez Stolicę A postolską, bądź też otrzym ało od Stolicy Apostolskiej tzw. dekret pochwalny. O kreślenie zakon klerycki, oznacza zakon, w którym większość członków stanow ią kapłani. W w ypadku dwóch rodzajów zakonników tj. kapłanów i laików zakon uw aża się za klerycki jeżeli bracia laicy, choćby stanow ili większość, są w pełni podporządkow ani w ładzy kapłanów 5. R eskrypt nie dotyczy zatem przełożonych generalnych zakonów laickich rów nież w yjętych, ani też przełożonych generalnych zgromadzeń zakonnych n a praw ie diecezjalnym. b) Opaci prezesi kongregacji mniszych: K ongregacja monastyczna jest to połączenie kilku sam oistnych klasztorów pod w ładzą jednego przełożonego. In sty tu cja kongregacji m onastycznej m a zastosowanie w zakonach benedyktyńskim, cysterskim, częściowo u kam edułów, zaś poza zakonam i m niszym i u kanoników regularnych reguły św. Augustyna, gdzie na czele kongregacji stoi opat zw any prepozytem generalnym. c) Przełożeni generalni stow arzyszeń kleryckich, m ających życie w spólne, na praw ie papieskim, ale bez ślubów publicznych. Są to stow arzyszenia, o których trak tu je praw o w kan Większość z nich są to stow arzyszenia kleryckie n a praw ie p ap iesk im 6. d) Przełożeni generalni instytutów kleryckich na praw ie papieskim. Te są nieliczne. R eskrypt przyznaje im stałe upraw nienia ale z pewnym ograniczeniem, w zależności czy duchowni należący do nich są inkardynow ani do diecezji czy też nie. s Vermeersch Creuse n, Epitom e juris canonici, ed. 8, M echliniae 1963, t. I, η В u i j s L., dz. cyt., s. 19.

6 [5] U praw nienia Przełożonych Gen. 85 e) W szystkie osoby, k tó re w w ypadku gdy nie m a przełożonego generalnego czy opata prezesa, tym czasowo zastępują ich w rządzeniu zakonem według konstytucji, a w ięc np. w ikariusze generalni. Ponieważ upraw nienia dane są dla dobra zakonu, dlatego jeśli zaistnieją w arunki, przełożeni pow inni korzystać z nadanych up raw nień. Pod tym jednak w arunkiem że w określonych w ypadkach m ają zasięgać zdania sw ojej Rady. Subdelegowanie uprawnień: T ytuł reskryptu stw ierdza, że upoważnienia są delegow ane przez Stolicę Apostolską. Niezależnie zatem od kan , k tó ry mówi o możliwości subdelegow ania tego rodzaju upraw nień, sam ustaw odaw ca w reskrypcie orzeka w yraźnie które upraw nienia mogą być subdelegow ane. Pozostałe zatem nie podlegają subdelegacji. Jeśli chodzi o ogólną subdelegację to reskrypt postanowią, że jeżeli przełożony generalny czy opat prezes jest przeszkodzony w w ykonyw aniu swego urzędu, wówczas może wszystkie uprawnienia z resk ry p tu subdelegow ać całkow icie lub częściowo in n e mu zakonnikowi k tó ry go zastępuje. Ten z kolei może osobiście korzystać z upraw nień lub w poszczególnych w ypadkach znowu je subdelegować. Ogólna subdelegacja może zatem mieć m iejsce jedynie w w y padku, gdy przełożony generalny jest przeszkodzony jak np. w w y padku ciężkiej choroby, długotrw ałej i dalekiej p od ró ży 7. Subdelegacja w w ypadkach wyliczonych w reskrypcie dotyczy w yższych przełożonych w edług kan. 488,8 i ich zastępców, których należy określać w edług konstytucji. Przełożony generalny może subdelegować określone upraw nienia wyższym przełożonym w sposób ogólny aż do odwołania i w tedy przechodzą one rów nież n a następców w ich urzędzie. Podobnie jak przy subdelegow aniu przez przełożonego generalnego reskrypt w ym aga zgody rad y generalnej, tak i przy korz3'staniu z upraw nień przez wyższych przełożonych w ym agana jest w określonych w ypadkach zgoda R ady prow incjalnej. W klasztorze zaś sam o istnym gdzie jest przełożony wyższy, Rada klasztorna oraz kapituła konwentu, w ystarczy zgoda R ady gdyż resk ry p t nie używ a słowa k ap i tuła tylko rada. Podmiotem biernym uprawnień są podw ładni przełożonego gen., czy opata prezesa. Są nim i w szyscy zakonnicy własnego zakonu, a więc profesi o ślubach w ieczystych i czasowych oraz now icjusze. W ynika to z tekstu lub kontekstu reskryptu. W dwóch wypadkalch dyspensowanie może dotyczyć nie poddanych, na przykład przy dopuszczeniu do now icjatu. Podw ładni opata prezesa są wszyscy profesi i nowicjusze klasztorów przynależnych do kongregacji. Na podstaw ie 7 Tenże, s. 22.

7 86 O. Jacek Stożek [6] кап w ydaje się słusznym tw ierdzenie, że przełożony generalny może również korzystać z upraw nień w odniesieniu do mniszek i sióstr zakonu podległego jurysdykcji wyższych przełożonych męskiego zakonu. 2. Poszczególne stale upraw nienia I. Odprawianie Mszy św. i udzielanie Komunii św. o każdej porze dnia Przełożony g en e raln y 8 może zezwolić swoim kapłanom, dla dobra zakonników, dla słusznej przyczyny na odpraw ianie Mszy św. i udzielanie K om unii św. w swoich domach o każdej godzinie dnia, z zachow aniem innych przepisów jak rów nież z zachow aniem p raw ordynariusza m iejsca odnośnie Mszy św. celebrow anej dla pożytku wiernych. U praw nienie to może subdelegow ać innym przełożonym wyższym swojego zakonu. W edług kan przez dzień praw o rozum ie 24 godzin ciągłych liczonych od północy. Zatem na podstaw ie powyższego uprawnienia Mszę św. m ożna odpraw iać o każdej godzinie dnia i nocy. Dobrem zakonników może być pożytek samego celebransa np. powód podróży, pracy, choroby, kiedy k apłan nie może odpraw iać w godzinach przedpołudniowych. Bądź też dobro innych zakonników np. braci laików, k tórzy z powodów jak w yżej, nie mogą uczestniczyć w e Mszy św. w godzinach porannych. Słuszną przyczyną jest tu w łaśnie dobro duchowe zakonników. O kreślenie w e w łasnych domach, obejm uje również domy gdzie zakonnicy spędzają w akacje, chociaż to nie są domy zakonne kanonicznie erygowane, jak rów nież kościoły i oratoria przyłączone do domu zakonnego, oraz kościoły m niszek podległe przełożonemu. Jeśli zaś Msza św. m a być odpraw iana dla pożytku w iernych nie należących w żaden sposób do społeczności zakonnej, to spraw a należy do ordynariusza m iejsca. Nie stoi zaś na przeszkodzie, by w e Mszy św. odprawianej dla osób zakonnych uczestniczyli inni w ierni jeżeli to nie jest na stałe. K apłan celebrujący może też o każdej porze udzielać Komunii św. Na mocy tego upraw nienia można też poza czasem zwyczajnym zanosić K om unię św. chorym w domu zakonnym. K apłan zakonny może też otrzym ać zezwolenie na odprawianie Mszy św. poza czasem zwyczajnym od ordynariusza m iejsca na jego teryto riu m, ta k w kościele zakonnym jak i w innych, z tym że gdy 8 O kreślenie Przełożony gen eraln y obejm uje rów nież O patów prezesów kongregacji mniszych.

8 [7] U praw nienia Przełożonych Gen. 87 chodzi o kościół zakonny, to korzystanie z powyższego pozwolenia określa bezpośrednio przełożony. W w ypadku subdelegacji przełożony wyższy może udzielić takiego uprawnienia nie tylko w poszczególnym w ypadku ale na stałe, dopóki zachodzi słuszna przyczyna. Pozwolenie może być indyw idualne albo ogólne dla w szystkich kapłanów domu zakonnego. 2. Pozwolenie na Msze św. wotywne dla kapłanów słabego wzroku lub cierpiących na inną chorobę Przełożony generalny może udzielić pozwolenia swoim kapłanom cierpiącym na słabość w zroku, lub dotkniętych inną chorobą na odprawianie codziennie Mszy św. w otyw nej o M atce N ajświętszej, albo Mszy za zm arłych, w asyście jeśli potrzeba innego kap łan a lub diakona, z zachow aniem przepisów liturgicznych i nakazów w ydanych w tym przedm iocie przez Stolicę Apostolską. Według nowego K odeksu R ubryk n. 274 Mszę św. należy odprawiać stosownie do kalendarza kościoła lub kaplicy m iejsca celebry. Zmiana form ularza sam a ze siebie jest obw arow ana zdaniem autorów sankcją grzechu lekkiego. Zatem dla każdej słusznej przyczyny wolno w pojedynczym w ypadku zmienić form ularz Mszy, np. dla chwilowej choroby oczu, b rak u okularów itp. Jeżeli natom iast przeszkoda ma trwać dłużej, w tedy potrzebne jest pozwolenie. U praw nienie dotyczy kapłanów, którzy z pow odu słabego w zroku nie mogą, albo z wielkim trudem, odpraw iać Mszę św. codziennie według kalendarza i ogólnych rubryk. Słow a albo cierpiącym na inną chorobę są w yrażeniem ogólnym, dopuszczają zatem szerokie tłum aczenie. Pozwolenie może być dane kapłanow i chorem u nerwowo, m ającem u w adę wymowy, jednym słowem każdem u, dla którego czytanie na każdy dzień innej Mszy stanowi nie zw yczajną trudność. O tym jaka ma być zastosow ana wotywa o M atce Bożej i kiedy m ożna odpraw iać Mszę według form ularza za zmarłych, m ów i In stru k cja K ongregacji Obrzędów z 15. IV r. 9. Obecność innego kapłana, diakona, lub innego duchownego czy brata laika jest w tedy konieczna, jeżeli kapłan chory sam nie może należycie i bezpiecznie celebrować. Choroba jest też przyczyną do koncelebrowania Mszy przez kapłana chorego ze zdrowym, na co może pozwolić ordynariusz miejscowy, po ostatecznym w ydaniu rytuału koncelebry. U praw nienie to może kapłan zakonny otrzym ać również od ordynariusza m iejsca, i korzystać z niego wszędzie. Przełożony 9 Według В u i j s, dz. cyt., s. 35.

9 88 O. Jacek Stożek [8] G eneralny nie może powyższego upraw nienia subdelegować Wyższym Przełożonym. 3. Pozwolenie na Msze wotywne dla kapłanów niewidomych Takiego samego pozwolenia może udzielić przełożony generalny kapłanom swoim zupełnie niewidom ym, byle by przy odprawianiu Mszy był obecny inny kap łan lub diakon. Je st to uzupełnienie poprzedniego upraw nienia. A systow anie innego kapłana, lub diakona jest tu jednak w ym agane sub gravi (Instr. K ongr. Obrzędów, 15. IV. 1961, 1, 3). W edług cytow anej In stru k cji kapłan słabo widzący i korzystający z upraw nienia na Msze wotywne, jeżeli zupełnie straci w zrok w inien uzyskać nowe pozwolenie. 4. Odprawianie Mszy św. poza miejscem świętym Przełożony generalny może udzielić pozwolenia swoim kapłanom na odpraw ianie Mszy św. w domu zakonnym poza m iejscem świętym, ale w m iejscu godnym i należytym, w yjąw szy sypialnię, na portatylu, albo jeśli chodzi o O brządek W schodni n a antim ension. Pozwolenia tego może udzielić w pojedynczych w ypadkach per m odum actus, i dla słusznej przyczyny, jeśli zaś chodzi o stałe celebrow anie w ten sposób, to w ym agana jest pow ażniejsza przyczyna. U praw nienie to stanow i rozszerzenie upraw nienia przyznanego wyższym przełożonym w kan O kreślenie w domu zakonnym dopuszcza szeroką w ykładnię. O bejm uje zatem dom nie erygow any kanonicznie gdzie m ieszkają zakonnicy, dom w przyległym ogrodzie klasztornym, jak rów nież dom zakonnic podległy przełożonemu. M iejsce to może być kaplicą pryw atną, albo m iejsce świeckie, byle by było godne i należyte, a w ięc czyste i nieużyw ane do m niej godnych rzeczy, jak na przykład m iejsce gdzie wszyscy przechodzą, albo nie nadające się do innych celów. Nie w sypialni. W edług Instr. Kongr. Sakr. z 1949 r. sypialnia jest to m iejsce gdzie zw ykle ktoś sypia. Msza św. m a być odpraw iana na p o rtaty lu konsekrow anym. Przytoczona In stru k cja Kongr. Sakram. czyni zastrzeżenia aby w prośbie o przyw ilej p o rtatylu kierow ać się praw dziw ą koniecznością i pożytkiem oraz w ylicza przykładow o przyczyny takie jak: tereny misyjne, rozproszenie w iernych w m iejscach gdzie brak kościołów, albo są oddalone, w ielki napływ w iernych, których kościół nie mieści, grupy młodzieży odbyw ające podróże, przebyw ające na polach i w górach gdzie nie m a m iejsc poświęconych. Ponadto ordynariusze miejscowi mogą dla słusznej i w ażnej przyczyny w obrębie w łasnej diecezji

10 [9] U praw nienia Przełożonych Gen. 89 udzielać pozwolenia kapłanom, którzy już m ają przyw ilej portatylu, by zamiast niego użyli antim ension greko-katolików, lub antim ension łaciński linteum benedictum, to jest p ortatyl płócienny poświęcony przez biskupa. Je st to tk a n in a z płótna lnianego, czy innego używ a nego na korporały te j sam ej wielkości co korporał. W praw ym rogu płótna m ają być zeszyte w m ałym w oreczku autentycznie stw ierdzone przez biskupa relikw ie św. dwóch Męczenników. Z zachow aniem jed nak innych przepisów ru b ry k zwłaszcza co do obrusów i korporału. W w ypadkach tych w ym aga się jednak słusznej i w ażnej przyczyny, a więc w tedy gdy zachodzi w ielka niedogodność by był zw ykły portatyl, np. w m iejscu gdzie nie m a żadnej kaplicy i rzadko tylko odprawia się Mszę św. Przełożeni zakonni n a mocy resk ry p tu nie mają w ładzy udzielania pozwolenia do odpraw iania Mszy św. na p ortatylu płóciennym. Słuszną przyczyną do udzielenia pozwolenia na Mszę poza m iejscem św iętym może być dobro zakonnika, np. choroba która nie pozw ala m u celebrow ać lub uczestniczyć na Mszy św. w o ratorium, jak i dobro zgrom adzenia np. rem ont kaplicy, zbytnie zimno. Ważniejszej przyczyny w ym aga się gdy chodzi o stałe odpraw ianie poza m iejscem św iętym. Istnieje ona zapewne w tedy gdy zakonnicy nie m ogliby inaczej uczestniczyć we Mszy. Przy celebrow aniu Mszy św. pod gołym niebem, należy ponadto zachować przepisy In stru k cji Kongr. Sakram. z 26. III Między innym i In stru k cja m ów i o należytej obudowie i osłonięciu ołtarza potowego. U praw nienie do odpraw iania Mszy św. poza m iejscem św iętym przełożony gen eraln y może za zgodą Rady subdelegow ać przełożonym wyższym. Pozw olenia na odpraw ianie Mszy św. na morzu czy rzekach może udzielić ordynariusz m iejsca, dla słusznej przyczyny, a więc rów nież dla sam ej pobożności, jeśliby inaczej kapłan nie mógł celebrow ać. P rzy zachow aniu należytego bezpieczeństwa. A więc podczas spokoju wody, by nie było niebezpieczeństw a w ylania N ajświętszych Postaci, celebrans by był wolny od choroby m orskiej. Miejscem może być naw et w łasne pomieszczenie na okręcie. 5. Odprawianie Mszy św. w postawie siedzącej Przełożony g en eraln y może udzielać zezwolenia kapłanom podw ładnym lub chorym podeszłym w iekiem, aby jeśli nie mogą stać, odprawiali Mszę św. siedząc, z zachow aniem przepisów liturgicznych. Sam zatem podeszły w iek nie w ydaje się dostateczną przyczyną, ale w połączeniu ze znaczną słabością fizyczną, tak że zachow anie 10 AAS 21 (1929) 636.

11 90 O. Jacek Stożek [10] postaw y stojącej spraw ia niem ałą trudność. Pozw olenie takie dyspensuje celebrującego od rubryk, których siedząco nie można zachować jak klękanie, zw racanie się do w iernych itp. Inne przepisy m ają być zachowane, a w ięc odpow iedni ołtarz, m in istran t itd. U praw nienia tego przełożony generalny nie może subdelegować, ale sam może udzielać takiego pozwolenia na stale, dopóki trw a przyczyna. 6. Udzielanie dyspensy od wymaganego wieku do wyższych święceń Za zgodą Rady przełożony generalny ma władzę dyspensowania swoich podw ładnych m ających przyjąć wyższe święcenia od braku w ieku nie w ięcej jak pełnych 6 miesięcy. Zatem na podstaw ie tej dyspensy subdiakonat może być udzielony na 6 miesięcy przed ukończeniem 21 roku życia, diakonat 6 mies. przed 22 r. a presbiterat przed 24 r. Przełożony gen. nie może jednak na mocy tego upraw nienia dysponować od ukończenia w ym aganych studiów jak rów nież od zachow ania intersticjów. Zakony ścisłe m ają przyw ilej udzielania święceń bez zachow ania intersticjów i poza czasem święceń n. Jednakże In stru k cja K om isji L iturgii św., n. 136, w zyw a nadal do zachow ania intersticjów i zaleca aby klerycy często p ełnili czynności liturgiczne w łaściw e ich święceniom, to jest diakona, subdiakona, akolity, lek to ra a ponadto kom entatora i kantora. R eskrypt nie mówi o przyczynie dyspensy. Należy ją zatem brać w edług norm ogólnych z kan Nie m niej In stru k cja Kongr. Zak. dana przełożonym gen. 2. II. 196! stw ierdza, że co się tyczy w ieku to przełożeni niech biorą pod uw agę raczej odkładanie niż przyspieszanie święceń Dyspensowanie od niektórych przeszkód do święceń Za zgodą Rady przełożony generalny może dyspensować swoich podw ładnych m ianowicie synów rodziców akatolików od przeszkody do święceń, dopóki rodzice pozostają akatolikam i. Również mogą dyspensow ać od przeszkody przyjęcia do zakonu tych, którzy przynależeli do akatolickiego w yznania, jak rów nież mogą dyspensować od przeszkody niepraw idłow ego pochodzenia, chociażby kand y dat przeznaczony był do kapłaństw a, z w yjątkiem pochodzenia cudzołożnego 11 В u i j s, dz. cyt., s Tam że, s. 54.

12 [11] U praw nienia Przełożonych Gen. 91 lub św iętokradczego. Jeżeli w tym przedm iocie w yniknąłby spór m iędzy biskupem i przełożonym gen. przew aża zdanie Biskupa. Są tu zaw arte 3 upraw nienia do udzielania dyspensy: od p rzepisów kan. 987,1, 542,1, i 542,2 łącznie z 984,1. a) D yspensow anie od przeszkody pochodzenia z akatolickich rodziców rozum ie się rów nież w ypadek gdy jedno z rodziców jest a k a tolikiem i m ałżeństw o zostało zaw arte jako m ieszane za dyspensą. O kreślenie akatolicki obejm uje tylko ochrzczonych (herezja, schizma, apostazja) oraz tych którzy przystąpili do w yznania akatolickiego 1S. Z dosłownego tłum aczenia reskryptu w ynika, że przełożony gen. może dyspensow ać od tej przeszkody swoich podw ładnych a więc p ro fesorów, nie zaś kandydatów przed przyjęciem do now icjatu, ci bow iem nie są jeszcze podw ładnym i. Pozostaw ałby zatem w mocy przepis kan. 542,2, k tóry zabrania przyjęcia do now icjatu k an d yd ata p rzeznaczonego do kapłaństw a jeśli ten jest związany jakąś przeszkodą kanoniczną. Trudność w w ykładni tego upraw nienia pochodzi z określenia ordines sacros, co w znaczeniu kanonicznym oznacza wyższe św ięcenia. Tym czasem synow ie akatolików nie mogą przyjąć nie tylko w yższych święceń, ale i tonsury i niższych święceń. Czy zatem przełożony gen. może dyspensow ać tÿlko od przeszkody do wyższych św ięceń? Tak brzm ią słowa reskryptu. Ale w takim razie upraw nienie to byłoby zupełnie bezużyteczne. D latego pomim o że tek st nie upow ażnia do w ykładni rozszerzającej jednak na podstaw ie ogólnych zasad o tłum aczeniu przyw ilejów (a takim i są stałe upraw nienia), należy przyjąć tak ą in terp retację aby uprzyw ilejow any m iał pew ną korzyść z przyw ileju. Można zatem powyższe upraw nienie tłum aczyć w ten sposób, że przełożony gen. może dyspensow ać swoich podw ładnych całkowicie od przeszkody akatolickiego w yznania rodziców. Jeżeli zaś m a w ładzę dyspensow ania od tej przeszkody do święceń w ogóle to u p raw nienie to w ydaje się zaw ierać im plicite dyspensę od przepisu kan. 542,2, ta k że kand yd at tak i może być dopuszczony rów nież do now i cjatu, bez odnoszenia się do Stolicy A postolskiej, przyjęcie jest godziwe chociaż m a składać w przyszłości profesję uroczystą i p rzy j mować św ięcenia 14. b) D yspensow anie od przeszkody przyjęcia do zakonu byłego ak a tolika: U praw nienie to posiada przełożony gen. odnośnie przyjęcia do zakonu a więc dopuszczenia do now icjatu kandydatów, którzy jeszcze 13 Odpowiedź Papieskiej K om isji In terp ret, z 30. VII. 1934, S a r t o- r i C., E nchiridion Canonicum, Rom ae 1954 s B u i j s, dz. cyt., s

13 92 O. Jacek Stożek [12] nie są podw ładnym i. Jeżeli zaś przełożony jest rów nież ord y n ariu szem dla zakonu żeńskiego, może udzielić dyspensy rów nież k an d y datkom. Przynależność do w yznania akatolickiego rozum ieć należy jak podano wyżej. D yspensa powyższa usuw a jedynie przeszkodę przyjęcia do now icjatu z kan. 542,1,2, nie znosi zaś niepraw idłow ości z przestępstw a z kan. 985,1. Zatem zakonnik taki przed przyjęciem tonsury m usi prosić Stolicę A potsolską o dyspensę od tej n iepraw i dłowości. U praw nienie nie m ów i o w ym aganej przyczynie do udzielenia dyspensy. N iem niej w ym agana jest przyczyna i to proporcjonalna. U praw nienia tego przełożony generalny nie może subdelegować innym wyższym przełożonym. c) D yspensowanie od przeszkody przyjęcia do zakonu kandydatów niepraw ego pochodzenia Przełożony gen. posiada w ładzę dyspensow ania w dwóch w ypadkach: Jeżeli kand y dat przeznaczony je st do kapłaństw a i dlatego zw iązany jest przeszkodą z praw a powszechnego, kan. 542,2 oraz w w y padku kiedy niepraw e pochodzenie jest przeszkodą praw a p a rty k u la r nego danego zakonu. D yspensa tak a usuw a jedynie przeszkodę p rzy jęcia do zakonu, nie znosi zaś niepraw idłow ości do święceń, a więc kandydat w inien o nią prosić przed przyjęciem tonsury. D yspensa bowiem przełożonego gen. nie m a mocy legitym acji. Nadto w ładza dyspensow ania nie obejm uje dzieci pochodzących z cudzołóstw a i św iętokradztw a. Końcowa klauzula o w ypadku konfliktu m iędzy biskupem a przełożonym gen. jest niejasna i nasuw a wiele w ątpliw ości. Nie wiadom o bowiem czy dotyczy ona jedynie ostatniego z trzech u praw nień, to jest dyspensow ania od niepraw idłow ego pochodzenia, n astęp nie którego biskupa zdanie przeważa, czy przełożony m a obowiązek zawiadom ić biskupa i którego o udzieleniu dyspensy i czego może dotyczyć spór? D latego w w ypadku sporu, jeżeli nie m ożna go rozstrzygnąć, należy odnieść się do Stolicy A postolskiej. 8. Dyspensowanie od niektórych skutków nieprawidłowości Przełożony generalny może za zgodą swej Rady swoich podw ładnych m ających wyższe święcenia, ale tylko w tym celu aby mogli odpraw iać Mszę św., dyspensow ać od w szelkich niepraw idłow ości pochodzących tak z przestępstw a jak i z braku, pod w arunkiem aby posługa ołtarza była godnie spełniona i by nie pow stało zgorszenie, z w yjątkiem jednak w ypadków o których m ow a w kan. 985,3,4 i po uprzednim złożeniu na ręce dyspensującego w yrzeczenia się błędu, gdy chodzi o przestępstw o herezji lub schizmy.

14 [13] U praw nienia Przełożonych Gen. 93 Z praw a ogólnego wiadom o, że niepraw idłow ość (irregularitas) jest to przeszkoda trw a ła zabran iająca przyjęcia święceń oraz w ykonyw ania naw et w dobrej w ierze przyjętych święceń. Nieprawidłowość może pow stać albo n a sk utek pew nego b rak u cielesnego lub um ysłowego u k an d y d ata czy duchownego, albo na skutek określonego w praw ie czynu przestępnego. Otóż na podstaw ie powyższego up raw nienia przełożony generalny, sam bez wiedzy subdelegow ania, może swoim podw ładnym kapłanom udzielać dyspensy od jakiejkolw iek niepraw idłow ości czy publicznej czy tajn ej, tak z przestępstw a jak z braku pow stałych przed czy po przyjęciu święceń ale tylko w celu odpraw iania Mszy św. Zatem dyspensa nie jest całkow ita i kapłan w ten sposób dyspensow any pozostaje w niepraw idłow ości gdy chodzi o inne czynności święceń. Z astrzeżenie aby posługa ołtarza była n a leżycie odpraw iana, może dotyczyć niepraw idłow ości pow stałej z b ra ku (np. kalectw o), przy czym nie chodzi o bezw zględnie całkow ite zachow anie ru bry k, ale aby nie było nieuszanow ania oraz niebezpieczeństw a nieważności. Zgorszenie zaś, którem u należy zapobiec przez przeniesienie czy odosobnienie m iejsca celebry, mogłoby pow stać na przykład z powodu przestępstw a, dla którego zakonnik uw ażany jest za niegodnego odpraw iania Mszy św. W yjęte są spod w ładzy tego upraw nienia w ypadki niepraw idłow ości z przestępstw z kan. 985,3,4, to znaczy usiłow anie zaw arcia m ałżeństw a katolickiego, lub zaw arcia związku cyw ilnego przez duchow nego wyższych święceń oraz p rzestępstw a dobrowolnego zabójstw a oraz spędzenia płodu. P rzy p rzestępstw ie herezji lub schizm y, przed udzieleniem dyspensy m usi n a stąpić wyrzeczenie się błędów i absolucja od cenzury, potem ten sam przełożony może dysponow ać od niepraw idłow ości. Dodać należy że n a mocy p raw a powszechnego wszyscy ordynariusze a więc i wyżsi przełożeni w zakonach kleryckich w yjętych mogą dyspensować swoich podw ładnych od wszelkich niepraw idłow ości pochodzących z tajnego przestępstw a z w yjątkiem kan. 985,4 to jest dobrowolnego zabójstw a, spędzenia płodu oraz z przestępstw w niesionych na forum sądowe kan Nadto na podstaw ie przyw ileju P aw ła III, breve Exponi nobis n u p e r z 12. III Przełożeni miejscowi w zakonach kleryckich w yjętych mogą osobiście lub przez wyznaczonych spow iedników w poniedziałek po I Niedzieli W. Postu, dysponować w zakresie w ew nętrznym swoich podw ładnych od w szelkiej niepraw idłow ości zaciągniętej z jakiejkolw iek p rzy czy n y Vermeersch Creuse n, t. II, η. 261.

15 94 O. Jacek Stożek [14] 9. Alienacja dóbr kościelnych Przełożony gen. za zgodą swej Rady może udzielić zezwolenia dla słusznej przyczyny na alienację, zastaw, zaciąg hipoteczny, najem, dzierżawę dóbr m aterialnych własnego zakonu oraz na zaciągnięcie pożyczki przez osoby m oralne własnego zakonu w granicach sum y pieniężnej ustalonej przez k rajow ą czy regionalną K onferencję E piskopatu i zatw ierdzoną przez Stolicę Apostolską. Zatem przełożony gen. za zgodą Rady w yrażoną w tajnym głosowaniu dla słusznej przyczyny, jak nagląca konieczność, w yraźny ' pożytek Kościoła, lub pobożność, może udzielić takiego zezwolenia odnośnie dóbr tak całego zakonu jak prow incji czy domu zakonnego. U praw nienie to w nosi zatem now ą dyspozycję do kan K anon ten otrzym uje brzm ienie: Zachow ując w mocy przepis kan. 1531, przy alienacji rzeczy kosztownych oraz innych, których w artość przekracza sum ę ustaloną przez krajow ą lub regionalną K onferencję Episkopatu i zatw ierdzoną przez Stolicę A postolską, albo też przy zaciąganiu długów i zobowiązań ponad w skazaną sumę, k o n trak t jest nieważny bez uprzedniego zezwolenia Stolicy A postolskiej, w innych zaś w ypadkach w y starczające jest pozwolenie dane na piśm ie przez przełożonego gen. za zgodą jego R ady w yrażoną w tajnym głosowaniu, albo pozwolenie innego przełożonego w edług konstytucji, rów nież za zgodą jego Rady w y rażoną tajnym głosowaniem, jeśli zaś chodzi o m niszki i zakonnice na praw ie diecezjalnym, konieczna jest jeszcze zgoda ordynariusza m iejsca w yrażona pisem nie i przełożonego zakonu męskiego, jeżeli k la sztor m niszek jem u podlega. Zatem na mocy resk ry p tu sum a ustalona przez K onferencję E piskopatu krajow ego obow iązuje rów nież zakonników. 10. Udzielanie pozwolenia na czytanie zakazanych książek i czasopism (U praw nienie powyższe nie jest już ak tu aln e wobec now ych zarządzeń Stolicy Apost.). 11. Wydawanie dymisoriów do wyższych święceń Przełożony gen. m a w ładzę daw ania swoim podw ładnym dym isoriów do wyższych święceń, z zachow aniem przepisów praw a, odnośnie tych zakonów, które na mocy kan. 964,2, tej w ładzy nie posiadały. U praw nienie to może przełożony gen. za zgodą swej Rady subdelegować innym wyższym przełożonym w zakonie.

16 [15] U praw nienia Przełożonych Gen. 95 Praw o powszechne w kan. 964,1,2,3, zaw iera w łasne norm y dla zakonów w yjętych w tym przedm iocie. Członkowie zaś w szystkich innych zakonów gdy chodzi o dym isorie do wyższych święceń, podlegają przepisom duchow ieństw a diecezjalnego, w edług kan. 964,4. Je d nakże zachow anie tego praw a okazało się trudnym. S tan praw ny duchownego diecezjalnego jest zgoła inny od stanu praw nego zakonnika. Toteż Stolica A postolska de facto udzielała odpowiednich indultów i obecnie na podstaw ie przyw ilejów również zakonnicy nie w yjęci rządzą się praw em w yjętych. A więc przełożeni wyżsi mogą dawać dymisorie swoim podw ładnym do tonsury i niższych święceń, a p rofesom po ślubach w ieczystych rów nież do wyższych święceń. Na mocy upraw nienia przełożony gen., a z jego subdelegacji każdy przełożony wyższy, może dawać dym isorie swoim podw ładnym czyli klerykom o ślubach wieczystych swojego zakonu ich prow incji do wyższych święceń. Do tonsury bowiem i niższych święceń przełożeni zakonów nie w yjętych m ają w ładzę z praw a powszechnego z kan. 964,3. Zatem upraw nienie to nie daje now ej w ładzy wyższym przełożonym zakonów w yjętych. K lauzula z zachow aniem przepisów praw a przypom ina ogólne przepisy przy w ydaw aniu dym isoriów jak zebranie potrzebnych św iadectw i dokum entów wg kan A więc do święceń zakonnika potrzebne są m iędzy innym i: stw ierdzenie profesji i przy należności do przełożonego, k tóry daje dym isorie, stw ierdzienie p rzepisanych studiów, odpraw ionych rekolekcji, jeżeli święceń m a udzielać inny biskup, w ym agane jest potw ierdzenie K urii biskupiej po m yśli kan. 966, oraz św iadectw o złożonych egzam inów do święceń w edług kan. 996 i 997. Egzam in ten m a być składany przed ordynariuszem miejsca, który jest upraw niony do udzielania święceń, lub przed jego delegatem, chociażby kandydat był już aprobow any przez w łasnych egzam inatorów zakonnych17, chyba że przyw ilej p arty k u larn y co in nego postanaw ia. 12. Udzielanie jurysdykcji do słuchania Spowiedzi św. osób zakonnych Przełożony gen. może udzielić jurysdykcji delegowanej nie tylko swoim podw ładnym kapłanom lecz kapłanom jakiegokolw iek obrządku, tak spośród k leru diecezjalnego jak zakonnego, byle byli zatw ierdzeni przez w łasnego ordynariusza czy przełożonego wyższego, do słuchania Spowiedzi św. profesów, now icjuszy i innych osób o których m o wa w kan , oraz w k L istu Apostolskiego Postquam 17 В u i j s, dz. cyt., s. 99.

17 96 O. Jacek Stożek [16] Apostolicis L itteris w ydanym m otu proprio 9. II. 1952, w odniesieniu do zakonów, k tó re tego rodzaju w ładzy nie posiadały z praw a powszechnego (kan ). U praw nienie to przełożony gen. może subdelegować za zgodą Rady nie tylko wyższym przełożonym ale przełożonym poszczególnych domów zakonu. U praw nienie to, podobnie jak poprzednie, dotyczy zakonów nie w yjętych. P rzyznaje ono podobną władzę do tej jak ą przełożeni w zakonach kleryckich w yjętych posiadają na mocy kan Zakres te j jurysdykcji określa kan oraz cytow ane w reskrypcie motu proprio z dnia 9. II w ydane dla Kościoła W schodniego18. P rzepisy te postanaw iają, że w każdym klasztorze i zakonie kleryckim przełożony m a praw o i obowiązek osobiście lub przez kogo innego udzielić Sakram entów W iatyku św. i Namaszczenia Chorych, chorym zakonnikom, prof esom i nowicjuszom i wszystkim, którzy przez całą dobę przebyw ają w klasztorze z racji służby, gościny, wychowania, albo z powodu choroby. To praw o i obowiązek m ają rów nież przełożeni wobec zakonników i now icjuszy, którzy są chorzy poza klasztorem. K apłan zakonny jak i diecezjalny otrzym ując jurysdykcję na mocy tego upraw nienia, może udzielić rozgrzeszenia w zakresie sak ram entalnym od w szystkich grzechów i cenzur niezastrzeżonych, jak rów nież od grzechów i cenzur ab hom ine zastrzeżonych przez ordynariusza miejsca. Nie mogą zaś rozgrzeszać od grzechów i cenzur, które praw o ogólne czy specjalne papieskie zastrzega ordynariuszowi m iejsca lub Stolicy A postolskiej. O dnośnie k ar odw etow ych ustanow ionych przez praw o powszechne, to po w ydaniu m otu proprio De Episcoporum m uneribus le, te są tylko zastrzeżone, które zostały nałożone lub deklarow ane przez Stolicę A postolską. U praw nienie to może przełożony gen. subdelegować przełożonym wyższym jak i przełożonym domowym. Liczne zgrom adzenia na praw ie papieskim posiadały z przyw ileju to upraw nienie choć z pew nym ograniczeniem. Tak na przyk ła d K ongregacja R ozkrzew iania W iary udzielała takiej w ładzy przełożonym in sty tu tó w zakonnych od niej zależnych. 13. O władzy jurysdykcyjnej przełożonych zakonów nie wyjętych Przełożeni zakonów niew yjętych mogą w ykonyw ać akty ju ry sd y k cji w zakresie rządów i dyscypliny w ew nętrznej, na wzór przełożonych wyższych zakonów ścisłych, z zachow aniem w edług praw a za 18 M otu proprio Postquam Apostolicis L itteris, z dnia 9. II. 1952, AAS 34 (1952) M otu proprio De Episcoporum m uneribus AAS 58 (1966) 7.

18 [17] U praw nienia Przełożonych Gen. 97 leżności od ordynariuszy m iejscow ych, co dotyczy tych zakonów, które nie posiadały powyższej w ładzy na mocy praw a (kan , kan ). U praw nienia te mogą za zgodą Rady subdelegować innym przełożonym wyższym swojego zakonu. Przełożeni generalni zgrom adzeń zakonnych kleryckich na praw ie papieskim, które z praw a powszechnego nie są w yjęte, mocą tego upraw nienia otrzym ują w ładzę w ykonyw ania aktów jurysdykcji tak w zakresie w ew nętrznym jak zew nętrznym w stosunku do swoich podwładnych. W zakonach w yjętych przełożeni w ykonują jurysdykcję według konstytucji. W zakonach natom iast nie w yjętych konstytucje zwykle nie tra k tu ją o tym przedm iocie. Stąd może pow stać trudność jak korzystać z tego upraw nienia. Dlatego ustaw odaw ca orzeka: ad instar Superiorum M ajorum R egularium. U praw nienie zatem nadaje zakonom niew yjętym ta k ą sam ą jurysdykcję jaką Kodeks przyznaje przełożonym wyższym zakonów w yjętych w edług ich konstytucji. A zatem przełożeni gen. zakonów niew yjętych mogą w ykonyw ać te akty jurysdykcyjne, k tó re przełożeni w yżsi zakonów ścisłych w ykonują na mocy praw a powszechnego, nie zaś z przyw ileju. Nie m a też w ątpliwości że m ają w ładzę jak ą K odeks przyznaje w szystkim przełożonym zakonów w yjętych jak rów nież jurysdykcję ordynariuszy zakonnych. Jest atoli pew ne ograniczenie jurysdykcji udzielonej w tym uprawnienia. Dotyczy ono m ianow icie zakresu rządu i dyscypliny w ew nętrznej zakonu, podczas gdy jurysdykcja przełożonych wyższych zakonów w yjętych obejm uje niekiedy osoby nie będące ściśle podwładnymi, np. kan , 514, 1245, i inne. W zakresie rządów i dyscypliny w ew nętrznej zakony nie w yjęte nie podlegają ordynariuszom m iejsca, podczas gdy w innych określonych spraw ach są zależne. Gdy chodzi o działalność duszpasterską to po w ydaniu motu proprio Ecclesiae S a n c ta e 20, działalność ta w całości i w zakonach w yjętych i nie w yjętych podlega jurysdykcji ordynariusza miejsca. U praw nienie powyższe mogą otrzym ać od przełożonego gen. inni przełożeni w yżsi nie bez praw a subdelegacji przełożonym m iejscowym. 14. Sekularyzacja zakonnika o ślubach czasowych Przełożony gen. za zgodą sw ej Rady może swoich podw ładnych profesów ślubów czasowych przenosić do stanu świeckiego, tak że ci mogą sw obodnie i godziwie pow rócić do św iata w edług przepisu kan. 20 M otu proprio Ecclesiae Sanctae, 6. VIII. 1966, AAS, 58 (1966) P raw o K an o n iczn e

19 98 O. Jacek Stożek [18] 640 1, η. 1,2, czy to w edług кап pism a Apostolskiego Postquam A postolicis L itteris. Zatem przełożony gen. za zgodą swej R ady w ym aganej do ważności aktu, może zwolnić ze ślubów zakonnych profesów ślubów czasow ych według kan Przeniesienie do stan u świeckiego oznacza, że chodzi tu o dekret sekularyzacji o której mówi Kodeks. Dękretu tego m ożna udzielić zakonnikowi, który o to prosi. Nie można zatem na mocy powyższego upow ażnienia w ydalić zakonnika z zakonu w brew jego woli. P rzy dym isji bowiem zakonnika ślubów czasowych m ają zastosow anie kan Jakkolw iek zakonnik m a dobrowolnie prosić i przyjąć dekret sekularyzacyjny, jednak dozwolonym jest, aby przełożony starał się nakłonić zakonnika, którego z pewnością nie będzie mógł dopuścić do ślubów wieczystych, aby ten poprosił o induit zw olnienia ze ślubów. Jeżeli zaś b rak ducha zakonnego staje się zgorszeniem, a napom nienia i zachęty nie skutkują, może m u zagrozić przym usow ym usunięciem, jeżeli dobrowolnie nie poprosi o zwolnienie. S ekularyzacja udzielona na podstaw ie tego upow ażnienia stanowi całkow itą dyspensę od ślubów i obowiązków płynących z profesji czasowej. Nie jest zaś zw olniony od innych obowiązków, z innego tytu łu przyjętych np. celibatu, brew jarza, jeżeli m a wyższe święcenia. Poniew aż sekularyzacja ta jest dyspensą od ślubów P. Bogu złożonych, do godziwego udzielenia indultu konieczna jest w ażna przyczyna. Może nią być u trata lub brak powołania. Ale i w tedy gdy sam zakonnik w tym zaw inił może prosić i godziwie otrzym ać dekret pow rotu do stan u świeckiego. 15. Udzielanie pozwolenia na pobyt poza domem własnego zakonu Przełożony Gen. za zgodą swej Rady, może udzielać pozwolenia swoim podw ładnym ze słusznej przyczyny, n a przebyw anie poza domem zakonnym własnego zakonu na okres 1 roku. Jeżeli zezwolenie daje się z powodu choroby, może być udzielone na okres dopóki będzie zachodzić potrzeba; jeżeli zaś w celu w ykonyw ania dzieł apostolskich, można pozwolić na okres ponad 1 rok, byle by wykonywane dzieła apostolskie zgodne były z celam i zakonu, przy zachow aniu przepisów praw a tak powszechnego jak partykularnego. Upoważnienie to mogą subdelegować za zgodą swej Rady innym przełożonym wyższym, którzy mogą z niego korzystać za zgodą swej Rady. Upoważnienie to może dotyczyć podw ładnych czyli profesów, nie dotyczy nowicjuszy, gdyż w takim w ypadku now icjat przeryw a się. Do udzielenia pozwolenia upraw nia słuszna przyczyna. Jeżeli jest stała i dotyczy bezpo

20 [19] U praw nienia Przełożonych Gen. 99 średnio osoby, na przykład zakonnik nie może żyć we wspólnocie, wtedy raczej należy starać się o induit ekslaustracji lub sekularyzacji. W w ypadku przebyw ania w domu innego zakonu, również potrzebne jest zezwolenie. W w ypadku choroby w inna zachodzić potrzeba leczenia poza klasztorem, na przykład choroba jest zakaźna, lub w y maga specjalnej opieki albo też w klasztorze brak osób do opieki nad chorym. Do dzieł apostolskich zalicza się nie tylko zw yczajne duszpasterstwo. W tedy m ożna pozwolić n a nieobecność ponad 1 rok. G órna granica nie jest określona. W ydaje się, że można tu przyjąć jako czas najdłuższy okres 5 lat. Je st to norm a ustalona dla kapelanów w ojskowych przez K ongregację dla S praw Z akonnych21. Jednak i w w ypadku dzieł apostolskich, które m ają być podjęte, wym agana jest słuszna przyczyna. Chodzi zatem o dzieła apostolskie, które są konieczne albo bardzo pożyteczne a brak jest kapłanów albo też zakonnik m a po tem u specjalne kw alifikacje. Zw yczajnie bowiem zakonnik w inien w ykonyw ać apostolat w obrębie w łasnego domu zakonnego. Jeśli chodzi o zgodność tych dzieł z celam i zakonu, to oprócz zakonów ściśle kontem placyjnych, praw ie w szystkie zakony m ają jako ogólny cel działalność apostolską. P rzy udzielaniu pozwolenia na pobyt poza klasztorem należy zachować przepisy praw a ogólnego jak i partykularnego jak kan odnośnie studiów, kan , o proboszczu zakonniku. Stosow nie do kan. 596 zakonnik czy zakonnica może nie nosić w łasnego stro ju zakonnego ilekroć zdaniem przełożonego zachodzi po tem u w ażna przyczyna. T aka przyczyna może zaistnieć jeżeli zakonnik przez długi okres czasu przebyw a poza domem własnego zakonu. Wówczas jeżeli jest duchownym, w inien nosić strój duchow ny k leru diecezjalnego przepisany w m iejscu gdzie p rzebywa. Pozwolenie na pobyt poza klasztorem udzielone n a mocy tego upraw nienia czy też z kan , różni się zasadniczo od indultu eksklaustracji czy eskularyzacji. Zakonnik bowiem przebyw ający z pozwoleniem przełożonego poza domem w łasnego zakonu pozostaje zakonnikiem ze w szystkim i p raw am i i obowiązkam i. N adto induit eksklaustracji może być dany jedynie w tedy, gdy zakonnik o niego prosi i zgadza się, natom iast w om awianym w ypadku zakonnika naw et na mocy ślubu posłuszeństw a można zobowiązać, aby pozostaw ał poza klasztorem czy to dla dobra wspólnego czy jego osobistego22. Jest też rzeczą w łaściw ą aby zakonnik przebyw ający poza domem własnego zakonu był przynależnym do któregoś domu swojego zakonu i miał własnego przełożonego. 21 Instrukcja dla kapelanów wojskowych z dnia 2. II. 1955, AAS, 47 (1955) В u i j s, dz. cyt., s. 122.

21 100 O. Jacek Stożek [20] 16. O zrzeczeniu się prawa własności dóbr materialnych Przełożony gen. za zgodą Rady może udzielać zezwolenia swoim podw ładnym profesom o ślubach prostych, jeżeli roztropnie o to p ro szą, na zrzeczenie się swoich dóbr rodzinnych dla słusznej przyczyny, w yjąw szy dobra konieczne do u trzym ania zakonnika w razie opuszczenia zakonu. U pow ażnienie to mogą subdelegow ać wyższym p rzełożonym, którzy mogą z niego korzystać za zgodą sw ojej Rady. W edług praw a ogólnego (kan ) zakonnik składający śluby p roste czy to czasowe czy w ieczyste zachow uje praw o w łasności swoich dóbr jak też zdolność do ich nabyw ania. Obowiązany jest natom isat do zrzeczenia się ich zarządu i korzystania z dochodów. Otóż na mocy upraw nienia przełożony gen. czy też subdelegow any przełożony w yższy za zgodą Rady może zezwolić profesom o ślubach prostych na zrzeczenie się swoich dóbr rodzinnych. Chociaż bow iem resk ry p t używ a słow a cessio, co w edług kan ,2, i oznacza zrzeczenie się praw a zarządu, to jednak w upraw nieniu chodzi o pełne zrzeczenie się praw a własności według kan. 568, 581. Praw odaw ca m iał bowiem na m yśli zakony o ślubach prostych, w których na mocy kan. 583,1 tak ie zrzeczenie się było zabronione. Zakonnik ko rzy stający z tego upraw nienia zrzeka się własności dóbr, które aktualnie posiada. Nie traci natom iast praw a nabyw ania ich na przyszłość drogą dziedziczenia czy darow izny rodzinnej. Zachow uje też możność ponownego zrzeczenia się. W ten sposób różnica m iędzy ślubam i prostym i i uroczystym i ubóstw a zostaje nadal zachow ana. Słuszną p rzy czyną mogą być: św iadczenia i ciężary związane z dobram i rodzinnym i, którym zakonnikow i trudno zadośćuczynić, albo ubodzy krew ni tych dóbr potrzebują, czy też z powodu trudności adm inistracyjnych zw iązanych z tym i dobram i. Końcowa klauzula jednak w dużym stopniu ogranicza korzystanie z tego upraw nienia. Nie w ielu jest bowiem zakonników, którzy posiadają tyle dóbr rodzinnych, aby po oddzieleniu dóbr koniecznych do utrzym ania w razie opuszczenia zakonu posiadali jeszcze m ajątek do zrzeczenia się. D obra konieczne do u trzy m ania w tym w ypadku w inny być znaczne, odpowiednio pew ne i zabezpieczone. Stąd też rzadko w inno udzielać się takiego pozwolenia, zwłaszcza młodszym zakonnikom i przed przyjęciem kapłaństw a, aby w razie pow rotu do św iata uniknąć w iększych trudności. 17. Zmiana testamentu Przełożony gen. może zezwalać swoim podw ładnym profesom o ślubach prostych na zm ianę testam entu. U praw nienie to może subdelegować za zgodą sw ej Rady innym przełożonym wyższym.

22 [21] U praw nienia Przełożonych Gen. 101 U praw nienie może dotyczyć tak profesów czasowych jak w ieczystych. Nowicjusze bow iem mogą dow olnie sporządzać i zm ieniać te stam ent. Zaś profesi o ślubach uroczystych nie zachow ują p raw a w łasności, dlatego upraw nienie ich nie dotyczy. Zezwolenie na zm ianę testam entu nie zaw iera żadnej klauzuli ograniczającej w ładzę przełożonego. G ranicą tą może być jednak miłość bliźniego i słuszność. Jeżeli n a przykład zakonnik m a krew nych będących w biednych w a runkach, przełożony przystąpiłby niegodziwie zezw alając na zm ianę testam entu w znacznej m ierze n a rzecz klasztoru. 18. Przeniesienie siedziby nowicjatu Przełożony gen. m a w ładzę za zgodą swej Rady przeniesienia na stałe lub czasowo siedziby now icjatu założonego w edług praw a, do innego domu tego zakonu, zaw iadam iając uprzednio ordynariusza m iejsca domu now icjatu i zachow ując przepisy praw a. P raw o pow szechne postanaw ia, że now icjat należy zakładać w e dług przepisów konstytucji, jeżeli zaś chodzi o zgrom adzenie na p ra wie papieskim to na założenie now icjatu potrzebne jest zezwolenie Stolicy Apostolskiej (kan ). Na mocy upraw nienia przełożony gen. może przenieść now icjat do innego domu swojego zakonu k an o nicznie założonego lub m ającego być erygow anym. Przeniesienie m o że być na stałe lub czasowo, na przykład z pow odu rem ontu budy n ków. N ow icjat m ożna przenieść i do innej prow incji czasowo, jeżeli na stałe to w obrębie tej sam ej prow incji. Kodeks nie zabrania też wspólnego now icjatu dla kilku prowincji. W klauzuli o zachow aniu przepisów praw a chodzi głów nie o kan , który określa w arunki lokalne siedziby now icjatu, jak oddzielenie te j części budynku od reszty klasztoru, gdzie zam ieszkują profesi oraz kan. 597 m ówiący o zm ianie domu zakonnego n a inne cele. Z pow odu przeniesienia now icjat nie przeryw a się, chyba żeby now icjusze z powodu przeprowadzki i podróży przebyw ali poza domem now icjatu ponad 30, d n i23. Obowiązek zaw iadom ienia ordynariusza m iejsca w ynika z kan. 498 jak rów nież z klauzuli upraw nienia. Obowiązek ten zależy też od konkretnej sytuacji, czy chodzi o założenie nowego domu, czy zam ianę istniejącego n a now icjat. 23 Sartori, dz. cyt., s. 114.

23 102 O. Jacek Stożek [22] 19. Zatwierdzenie przełożonego miejscowego na trzecią kadencję Przełożony gen. m a praw o zatw ierdzania za zgodą swej Rady przełożonych m iejscowych na trzecie trzechlecie, po porozum ieniu się z O rdynariuszem miejsca. U praw nienie to stanow i przyw ilej obok praw a w stosunku do kan Przełożony gen. może zatw ierdzać na trzecie trzechlecie p rzełożonych m iejscow ych dla tego sam ego domu zakonnego. U praw nienie suponuje, że przełożeni m iejscow i m ianow ani są przez przełożonego prow incjalnego czy generalnego, jak to ma m iejsce w większości zakonów i zgromadzeń. Jak przedstaw ia się spraw a jeżeli przełożeni m iejscow i są w ybierani przez kapitułę prow incjalną czy lokalną? W e dług praw a powszechnego nie mogą być w ybrani na trzecią kadencję bezpośrednio w tym sam ym domu. Z abrania tego kan K apituła może jednak postulow ać taką k and y datu rę i należy przyjąć, że przełożony gen. na mocy upraw nienia może postulację zatw ierdzić, ale może też ją odrzucić (kan , 3). Nie można natom iast z upow ażnienia tego korzystać w odniesieniu do przełożonych wyższych. U praw nienie bowiem, o którym mowa, odnosi się w yraźnie do przełożonych m iejscow ych. O dnośnie obowiązku konsultacji z ordynariuszem m iejsca kom entatorzy utrzym ują, że w w ypadku gdy przełożony m iejscowy nie spełnia funkcji zależnej bezpośrednio od ordynariusza m iejscowego, ten obowiązek nie istnieje. U praw nienia bow iem dane zostały przez Stolicę A postolską dla uspraw nienia w ew nętrznego zarządu zakonów 24. U zupełnienie R eskrypt papieski, jak w spom niano na wstępie, m iał podwójną edycję tekstu. Pierw szy tekst rozdany Ojcom w A uli Soborowej 20. XI zaw ierał 21 upraw nień. W późniejszym w ydaniu dw a z nich zostały zniesione. U praw nienia te dotyczyły w ładzy zam iany obowiązku odm aw iania brew iarza na odmówienie cząstki Różańca czy innych m odlitw, oraz możności w prow adzenia do Officium D ivinum języków ojczystych w tłum aczeniu pod pew nym i w arunkam i. U praw nienia te zostały opuszczone w drugim w ydaniu R eskryptu, gdyż w yżsi przełożeni zakonów kleryckich tak n a praw ie papieskim jak diecezjalnym m ają już skądinąd te upraw nienia, a więc na podstaw ie In stru k cji K om isji o L iturgii i sam ej K onstytucji o L iturgii jak rów - 24 В u i j s, dz. cyt., s. 138.

24 U praw nienia Przełożonych Gen. 103 nież z m otu proprio P astorale m unus gdy chodzi o ordynariuszy zakonnych. Zatem w edług obecnie obow iązujących przepisów zagadnienia te przedstaw iają się następująco: I. Dyspensowanie i zamiana Officium Divinum Motu proprio P asto rale m u n us postanaw ia: O rdynariusze m iejsca m ają w ładzę zam ieniania O fficium D ivinum, na codzienne odm awianie przynajm niej jednej części Różańca św., lub innych modlitw, z powodu słabego w zroku lub dwa innej przyczyny dopóki ona trwa. K onstytucja o św. L iturgii w n. 97 przyznaje jeszcze szerszą w ładzę: W poszczególnych w ypadkach i dla słusznej przyczyny ordynariusze mogą dysponow ać swoich podw ładnych całkow icie lub częściowo od obowiązku odm aw iania Officium Divinum, lub zam ieniać ten obowiązek. Jest to zatem w ładza zw yczajna, złączona przez praw o z urzędem, przysługująca ordynariuszom m iejscowym nie w yłączając w ikariusza generalnego, jak i ordynariuszom zakonnym, czyli w yższym przełożonym zakonów kleryckich w yjętych. W ładza ta dotyczy tak dysponow ania jak i zam iany. Zatem postanow ienie w Pastorale M unus odnośnie zam iany n a Różaniec lub inne rów noznaczne m o dlitwy, stanow i już tylko pew ną określoną norm ę szczegółową. Instrukcja Kom isji o św. L itu rg ii25, om aw iając powyższe upraw nienia nadane przez K onstytucję o L iturgii w yjaśnia. U praw nienie udzielone w szystkim ordynariuszom, aby swoich podw ładnych w poszczególnych w ypadkach, ze słusznej przyczyny, dyspensow ali całkowicie lub częściowo od O fficium D ivinum lub zam ieniali ten obow iązek, rozciąga się rów nież n a wyższych przełożonych zakonów kleryckich nie w yjętych i stow arzyszeń kleryckich żyjących wspólnie bez ślubów. Słuszną przyczyną, oprócz słabości wzroku, może być choroba, ból głowy, skrupuły, prace pożyteczne i podróże, trudność zabrania ze sobą brew iarza, try n acja Mszy św. itp. Wyżsi przełożeni mogą tę władzę delegować jakiem ukolw iek duchow nem u, przełożonem u m iejscowemu, spowiednikom. In stru k cja przypom ina też, że osoby zakonne obowiązane do chórowego odm aw iania O fficium Divinum, m ają codziennie odpraw iać całe Officium, a duchow ni wyższych święceń i p ro fesi solem ni rów nież p ry w atn ie jeżeli nie byli obecni w chórze. W y- 25 Sacra Congregatio R ituum, Instructio ad executionem C onstitutionis de Sacra L iturgia recte ordinandam, z dnia 26. IX. 1964, AAS 56 (1964) , C aput IV., De Officio Divino.

25 104 O. Jacek Stożek [24] jątek stanow ią zakony na terenach m isyjnych. Zakonnicy mogą tam opuszczać Prym ę, a z innych godzin kanonicznych m niejszych odm a wiać jedną stosow ną do pory dnia. Jed n ak i poza terenam i m isyjnym i wyżsi przełożeni mogą udzielać takiej częściowej dyspensy od O fficium n a podstaw ie wyżej omówionych upraw nień. Ponadto pozostaje w mocy kan. 589 odnośnie możliwości zw olnienia od obowiązku chóru wykładowców i alum nów zakonnych. O innych dyspensach mogą trak tow ać jeszcze konstytucje. 2. Odprawianie Officium Divinum w języku ojczystym K onstytucja o L iturgii postanaw ia w tym przedm iocie: W edług wiekowej trad y cji obrządku rzymskiego, duchowni m ają zachować język łaciński w O fficium D ivinum O rdynariusz m a jed nak w ładzę użycia tłum aczenia dokonanego na język ojczysty w edług norm y art. 36, w poszczególnych w ypadkach, dla duchownych, dla których używ anie języka łacińskiego stanow i ciężką przeszkodę w n a leżytym odpraw ianiu Officium (101 1). Mniszkom, jak i członkom insty tu tó w doskonałości czy to mężczyznom nie duchow nym czy kobietom, kom petentny przełożony może zezwolić aby w Oficium używ ały języka ojczystego, byle by tłum aczenie było zatw ierdzone (101 2). Jakikolw iek duchow ny zobow iązany do O fficium Div., jeżeli odpraw ia je razem ze zgrom adzeniem w iernych lub z tym i o których m ow a w 2 i odpraw ia w języku ojczystym, zadośćczyni sw em u obowiązkowi, byle by tek st tłum aczenia był zatw ierdzony (101 3). W ładza o k tó rej m ow a w 1, jest zw yczajną, przyznaną w szystkim ordynariuszom tak miejscowym jak i zakonnym, może też być delegow aną. W ładzą zatw ierdzającą tłum aczenie jest K onferencja Episkopatu krajow ego. Przełożeni zakonni obrządku rzym skiego nie posiadają upraw nień w tym przedmiocie. W ładzę przyznaną ordynariuszom zakonnym, In stru k cja Kom isji o L itu rg ii rozciąga n a innych wyższych przełożonych (n. 86) zakonów kleryckich nie w yjętych i stowarzyszeń kleryckich żyjących wspólnie bez ślubów. Z atem w yżsi przełożeni nie mogą dać ogólnego zezwolenia na odm aw ianie Officium w języku ojczystym, ale może to być pozwolenie stałe, do odw ołania *. Gdy chodzi o przyczynę, to jest ciężką przeszkodę, najczęstszą racją jest nieznajom ość łaciny, ale mogą być i inne, trudność wym ow y łaciny, o czym mówi In stru k cja za 26 В u i j s, dz. cyt., s. 146.

26 [25] U praw nienia Przełożonych Gen. 105 strzegając że możliwość takiego pozwolenia w niczym nie zm niejsza obowiązku kapłana łacińskiego nauczenia się łaciny. Pozwolenie może dotyczyć odm aw iania O fficium tylko poza chórem, gdy chodzi o d u chownych i zakony kleryckie. O dnośnie zakonów nie kleryckich m ę skich i żeńskich może być zastosow any język ojczysty w edług K onstytucji o L itu rgii n , jak w yjaśniono wyżej. II. UPRAWNIENIA PRZEŁOŻONYCH GENERALNYCH INSTYTUTÓW ZAKONNYCH NIE KLERYCKICH MĘSKICH I ŻEŃSKICH NA PRA WIE PAPIESKIM NA PODSTAWIE DEKRETU RELIGIONUM LAI- CALIUM Z DNIA 31. V R. 1. Podm iot upraw nień W ślad za reskryptem papieskim z 6. XI in sty tu ty zakonne nie kleryckie m ęskie i żeńskie zwróciły się z prośbą do Stolicy Apostolskiej, aby mogły korzystać z upraw nień udzielonych przełożonym generalnym zakonów kleryckich w spraw ach, które nie m ają związku z charakterem kapłańskim przełożonych. K ongregacja dla S praw Z a konnych, na podstaw ie upraw nienia danego przez Papieża, na dowód jego życzliwości dla tych zgrom adzeń i w celu uspraw nienia ich w e w nętrznych rządów, w ydala dekret Religionum L aicaliu m 27. Na mocy dekretu przełożeni generalni instytutów zakonnych nie kleryckich tak męskich jak żeńskich, na praw ie papieskim, otrzym ują określone uprawnienia. Po w yliczeniu upraw nień których jest dziewięć, dekret w drugiej części zaw iera norm y określające zakres i stosow anie tych uprawnień, osoby, których one dotyczą i w yjaśnia w kilku punktach co następuje: U praw nienia dotyczą insty tu tów nie kleryckich na p ra wie papieskim. U praw nienia nadane są rów nież przełożonym gen. stowarzyszeń o życiu w spólnym bez ślubów publicznych, n a praw ie papieskim, w edług kan U praw nienia zaś w ym ienione w kolejności jako drugie i trzecie, nadane są rów nież przełożonym w yższym instytu tó w na p raw ie papieskim z zachow aniem jedn ak ich odrębności. Podm iotem upraw nień jest osoba przełożonego generalnego lub przełożonej generalnej, czy też osoba, która w razie gdy ich nie ma, spraw uje za nich rządy n a mocy konstytucji. O statnie u p raw nienie nadane jest rów nież przełożonej niezależnego klasztoru, a w ra - 87 D ekret ten do końca 1966 r. nie został zamieszczony w Acta Apostolicae Sedis.