Organizacje międzynarodowe

Transkrypt

1 Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr Organizacje międzynarodowe ORAZ ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

2 Podział organizacji międzynarodowych A. Międzyrządowe (rządowe) tworzone są przez państwa i działają na podstawie umów międzynarodowych. B. Pozarządowe - podlegające prawu krajowemu państwa, w którym zostały utworzone, działają na podstawie porozumień nieformalnych bądź porozumień o charakterze wewnątrzprawnym Lista wszystkich organizacji zawarta jest w Yearbook of International Organizations wydawanym przez Unię Międzynarodowych Stowarzyszeń.

3 Organizacja międzynarodowa, międzyrządowa Jest to forma współpracy państw, ustalona w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres uczestników, której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów. Powstanie i rozwój organizacji międzynarodowych (międzyrządowych) datuje się na XIX/XX w. Okres ten związany był z rozwojem stosunków międzynarodowych i coraz ściślejszą współpracą państw Pierwszą współczesną organizację międzynarodową był Międzynarodowy Związek Telegraficzny, powołany do życia na podstawie paryskiej Konwencji telegraficznej z 1865 r. Rozwój organizacji międzynarodowych znacząco wzrósł po I i II Wojnie Światowej. Organizacje zaczynają być wyposażone w coraz więcej i coraz bardziej istotne kompetencje. Organizacją o najszerszych kompetencjach jest ONZ.

4 Organizacje międzynarodowe jako podmiot wtórny prawa międzynarodowego Jedynie organizacje międzynarodowe, międzyrządowe mają podmiotowość PMP, która niesie za sobą prawo organizacji do: Biernej legacji (ustanawiania przedstawicielstw dyplomatycznych ) posiadania przywilejów i immunitetów zawierania umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi pozywania i bycia pozywanym występowania z roszczeniami międzynarodowymi o odszkodowanie za straty poniesione przez całe organizacje lub przez ich funkcjonariuszy ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej za szkody spowodowane ich działalnością

5 Rodzaje organizacji międzynarodowych, międzyrządowych klasyfikacja, podział 1. Ze względu na ich członkostwo: organizacje powszechne (uniwersalne) i organizacje regionalne (partykularne) 2. Ze względu na zakres ich kompetencji: organizacje o kompetencjach ogólnych oraz o kompetencjach specjalnych (organizacje funkcjonalne) 3. Ze względu na stopień władzy w stosunku do państw członkowskich: organizacje o char. Koordynacyjnym i o char. Ponadpaństwowym

6 Funkcje organizacji międzynarodowych Regulacyjne ustanawianie norm i wzorców oraz kształtowanie postępowania uczestników stosunków międzynarodowych Kontrolne ustalanie stanu faktycznego i zestawienie go z treścią norm i wzorców Operacyjne bezpośrednie świadczenie przez organizację różnych usług Również funkcje: rozjemcze, arbitrażowe, sądowe (załatwianie sporów międzynarodowych),administracyjne (zarządzające).

7 Organy i struktura organizacji międzynarodowych Struktura organizacji międzynarodowych z zasady ma charakter trójstopniowy, w którym wyróżniamy organy: Typu zgromadzenia ogólnego Typu Rady w postaci sekretariatu/ biura ponadto zdarzają się organy o charakterze: parlamentarnym (w UE), sądowym (ONZ, Rada Europy, UE)

8 Organy możemy również podzielić zgodnie z poniższą klasyfikacją: A. Podział ze względu na skład organu: organy składające się z państw oraz organy składające się z osób fizycznych B. Podział ze względu na liczbę reprezentowanych członków organizacji: organy plenarne, organy o ograniczonym składzie C. Podział ze względu na miejsce w strukturze organizacji: organy główne i organy pomocnicze D. Podział ze względu na okres, na jaki zostały powołane: organy stałe i organy czasowe (ad hoc) E. Podział ze względu na funkcje: organy naczelne, organy wykonawcze zarządzanie organizację, organy administracyjne, techniczne, organy kontrolne, organy pokojowego załatwiania sporów, organy konsultacyjne, doradcze

9 Uchwały organizacji i ich charakter prawny Podejmowanie uchwał jest jedną z podstawowych form działania organizacji. Uchwały organizacji międzynarodowych można podzielić na: Odnoszące się do postępowania państw poza organizacją (pro foro externo) Odnoszące się do zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem organizacji (pro foro interno). Ich adresatami są głównie organy organizacji. Wyróżniamy również uchwały prawnie wiążące o charakterze normatywnym (ustalające reguły postępowania na przyszłość) o charakterze zaleceń mające znaczenie polityczne i praktyczne.

10 Uchwały powinny być podejmowane w organizacjach w taki sposób, aby zabezpieczały podstawowe interesy wszystkich członków nie doszło do przekształcenia organizacji międzynarodowej w narzędzie jednej grupy państw, wykorzystywany przeciw innym państwom aby zapewniały sprawność i efektywność działania organizacji

11 Głosowanie nad uchwałami organizacji międzynarodowych: 1. Jednomyślne, 2. w drodze konsensusu, 3. lub określoną większością głosów: większość zwykła, większość bezwzględna, większość kwalifikowana Stosowanie podczas głosowania zasady 1 państwo = 1 głos (zasada równości państw).

12 Funkcjonariusze międzynarodowi Osoby zatrudnione w organizacjach międzynarodowych Znajdują się w służbie organizacji międzynarodowej Ich funkcje są względnie stałe i wyłączne, nadane np. w drodze statutu; powinny być wypełniane w interesie organizacji Funkcjonariusze są zobowiązani do lojalności względem organizacji, muszą być niezależni od władz państwowych Aby zapewnić ich niezależność korzystają z przywilejów i immunitetów, których podstawą są statuty organizacji i inne umowy międzynarodowe Najwyżsi funkcjonariusze danej organizacji są mianowani lub wybierani przez organy organizacji międzynarodowych; inni funkcjonariusze są mianowani przez najwyższego funkcjonariusza organizacji

13 Osobowość prawa wewnętrznego organizacji międzynarodowych Traktaty konstytuujące organizacje międzynarodowe z reguły przewidują, że będą one uznawane za osoby prawne w porządku prawnym państwa członkowskiego, zarysowując tym samym minimalny zakres owej podmiotowości Np. art. 10 KNZ organizacja posiada na ter. Każdego swojego członka zdolność prawną, konieczną do wykonywania swych funkcji i osiągnięcia swych celów Każda organizacja międzynarodowa posiada osobowość prawa wewnętrznego państw członkowskich pozwalającą jej w pełni wypełniać zadania nałożone na nią przez statut. Podmiotowość prawa wewnętrznego jest przesłanką odpowiedzialności umownej i deliktowej organizacji Co do zasady osobowość prawna przysługuje samej organizacji, a nie jej agendom

14 Organizacja Narodów Zjednoczonych Organizacja międzynarodowa o charakterze uniwersalnym (powszechnym), o ogólnych kompetencjach Powstała 24 października 1945 roku w wyniku wejścia w życie podpisanej 26 czerwca 1945 w San Francisco Karty Narodów Zjednoczonych. Jej głównym celem jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Ten główny cel warunkuje możliwość osiągania innych, kolejnych celów w ramach ONZtu. Siedziba: Nowy York ONZ jest podmiotem prawa międzynarodowego, o szerokich celach i zadaniach.

15 Budżet ONZ Budżet ONZ obejmuje 3 rodzaje wydatków: Regularne Na operacje pokojowe Na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy Pierwsze dwa mają charakter obowiązkowy i są finansowane z obowiązkowych składek. Trzeci z opłat dobrowolnych. Wysokość składki od państw członkowskich obliczana jest wg kilku wskaźników (liczba ludności, wysokość PKB etc.)

16 Liga Narodów Liga Narodów pierwsza organizacja realizująca globalne cele polityczne, obecnie nieistniejąca Statut Ligi został przyjęty przez konferencję pokojową w Wersalu 28 czerwca 1919 r. Celem Ligi Narodów było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia był wielki rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa. W związku z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1945 r., Liga Narodów została formalnie rozwiązana w 1946 roku, choć faktycznie przestała funkcjonować już podczas II wojny światowej

17 Karta Narodów Zjednoczonych Uważana za konstytucję Organizacji Narodów Zjednoczonych i prawa międzynarodowego. Jest podstawą prawną istnienia i działania ONZ. Została podpisana 26 czerwca 1945 r., a weszła w życie 25 października 1945 r. To wielostronna umowa międzynarodowa (multilateralna), o charakterze otwartym warunkowo Zgodnie z art. 103 KNZ, w razie sprzeczności pomiędzy zobowiązaniami wynikającymi z Karty, a innymi zobowiązaniami międzynarodowymi zawartymi przez państwa (wynikających np. z umowy międzynarodowej) zobowiązania wynikające z Karty przeważają. Karta została sporządzona w 5 językach (ma 5 języków autentycznych): angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński. Wszystkie teksty są jednakowo autentyczne. Karta składa się z preambuły, 19 rozdziałów, 111 artykułów. Załącznikiem do Karty jest Statut MTSu (liczący 70 artykułów). Depozytariuszem Karty jest rząd USA.

18 Zmiana Karty Narodów Zjednoczonych Zwykła POPRAWKA przeprowadzana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ większością 2/3 wszystkich członków ONZ A nie tylko obecnych na Zgromadzeniu Ogólnym wejście w życie jest ponadto uwarunkowane ratyfikacją poprawki przez 2/3 członków Organizacji (w tym wszystkich 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa) ZMINANA - rewizja ogólna Karty dokonywana na ogólnej konferencji rewizyjnej członków Organizacji konferencja rewizyjna uchwala zmiany Karty większością 2/3 głosów zmiana wchodzi w życie po jej ratyfikacji przez 2/3 członków Organizacji (w tym wszystkich 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa)

19 Członkowie ONZ 1. Członkowie pierwotni - członkami pierwotnymi ONZ (zgodnie z art. 3 KNZ) jest 50 państw (+1), które: wzięły udział w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco w 1945 r., podpisały i ratyfikowały Kartę ONZ. Podpisały uprzednio Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., 2. Pozostali członkowie Wśród członków pierwotnych było 5 wielkich mocarstw, będących do dziś stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa: Stany Zjednoczone, Chiny, Rosja, Francja, Wielka Brytania. Obecnie mamy 193 państwa członkowskie.

20 Przyjmowanie nowych członków i reprezentacja Artykuł 4 Karty Narodów Zjednoczonych W poczet członków Organizacji Narodów Zjednoczonych może być przyjęte każde inne państwo miłujące pokój, które przyjmie zobowiązania zawarte w niniejszej Karcie i, zdaniem Organizacji, zdolne jest i pragnie zobowiązania te wykonywać. Państwo powinno być reprezentowane w ONZ przez rząd, który sprawuje władzę na jego terytorium w sposób efektywny. Tym samym musi poświadczyć, że jest zdolne do realizacji celów i zasad wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych.

21 Utrata członkostwa Utrata członkostwa jest możliwa poprzez: 1. wystąpienie - jest możliwe na mocy jednostronnej deklaracji państwa 1. lub wykluczenie z Organizacji: uporczywe łamanie zasad Karty stwierdzone uchwałą ZO wymagającą 2/3 głosów, podjętą na zlecenie RB

22 Zawieszenie w prawach i przywilejach Zawieszenie w prawach i przywilejach członka ONZ Przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową przez uchwałę ZO wymagającą 2/3 głosów, podjętą na zlecenie RB. Rada Bezpieczeństwa może przywrócić wykonywanie tych praw i przywilejów. Jeżeli państwo ONZ zalega z zapłatą składek za dwa lata, nie zostaje zawieszone zostaje ograniczone mu prawo głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym. Prawo głosu nie zostanie odebrane, jeżeli zaległości w płaceniu składek wynika z przyczyn niezależnych od państwa.

23 Cele ONZ Artykuł 1 Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: 1. Utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując w tym celu skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia wszelkich aktów agresji i innych naruszeń pokoju, łagodzić lub załatwiać pokojowymi sposobami, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, spory albo sytuacje międzynarodowe, które mogą prowadzić do naruszenia pokoju. 2. Rozwijać pomiędzy narodami przyjazne stosunki oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów oraz stosować inne odpowiednie środki dla umocnienia powszechnego pokoju. 3. Rozwiązywać w drodze współpracy międzynarodowej problemy międzynarodowe o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać prawa człowieka i zachęcać do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania. 4. Stanowić ośrodek uzgadniania działalności narodów, zmierzającej do osiągnięcia tych wspólnych celów.

24 Zasady ONZ Artykuł 2 Dla osiągnięcia celów ustalonych w artykule 1, Organizacja i jej członkowie postępować będą według następujących zasad: 1. Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich jej członków. 2. W celu zapewnienia wszystkim członkom praw i korzyści, wynikających z przynależności do Organizacji, wszyscy oni wykonywać będą w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z niniejszą Kartą. 3. Wszyscy członkowie załatwiać będą swe spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości.

25 4. Wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami Organizacji Narodów Zjednoczonych. 5. Wszyscy członkowie Organizacji okażą jej wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z niniejszą Kartą i powstrzymają się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu Organizacja zastosowała środki zapobiegawcze lub środki przymusu. 6. Organizacja zapewni, by państwa, które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. 7. Żadne postanowienie niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa i nie zobowiązuje członków, aby przekazywali takie sprawy do załatwienia w trybie przewidzianym niniejszą Kartą. Jednakże zasada ta nie będzie stała na przeszkodzie zastosowaniu środków przymusu przewidzianych w rozdziale VII.

26 Struktura organizacyjna ONZ Organy w ONZ dzielimy na: Organy główne (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarcza i Społeczna, Rada Powiernicza, MTS, Sekretariat) Organy pomocnicze organy, które można utworzyć w ramach ONZ na podstawie przepisów KNZ (art. 7 ust. 2). Niejednokrotnie KNZ przewiduje łączne działanie organów ONZ, najczęściej ZO i RB ( Zgromadzenie Ogólne powołuje uchwałę na zalecenie Rady )

27 Zgromadzenie Ogólne Organ plenarny, mający najszersze kompetencje Składa się ze wszystkich państw członkowskich ONZ Zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną (trzeci wtorek września połowa grudnia) Ponadto mogą zostać zwołane sesje nadzwyczajne (w razie potrzeby). Zwoływana jest przez Sekretarza Generalnego na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków Organizacji Sesja zgromadzenia powołuje swojego przewodniczącego i jego zastępców. Następnie rozpoczyna się debata generalna. Zgromadzenie powołuje 7 głównych komisji

28 Podejmowanie uchwał w ZO ZO podejmuje uchwały bezpośrednio albo po przekazaniu sprawy do komisji (i na podstawie jej sprawozdania) Każdy członek ZO ma jeden głos Karta przewiduje 4 systemy głosowania: Sprawy ważne - większość 2/3 głosów członków obecnych i głosujących (wstrzymujących się od głosowania się nie liczy) Uchwały w innych sprawach zwykła większość głosów członków obecnych i głosujących (wstrzymujących się od głosowania się nie liczy) Wybór sędziów MTS bezwzględna większość głosów Uchwalenie zmian/ poprawek w Karcie większość 2/3 wszystkich członków ZO

29 Kompetencje ZO Omawianie wszelkich zagadnień wchodzących w zakres Karty Omawianie wszelkich zagadnień lub spraw dot. kompetencji i funkcji któregokolwiek organu ONZ Udzielanie zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa (np. w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa) Inicjowanie badań i wydawanie zaleceń zatwierdzanie budżetu Organizacji analiza sprawozdań składanych mu przez pozostałe organy ONZ decydowanie o sprawach samej Organizacji (wybór członków rad, przyjmowanie nowych członków, wykluczanie i zawieszanie członków ONZ, sprawy budżetowe i finansowe) Wybór SG, członków niestałych RB, członków innych organów

30 Rada Bezpieczeństwa Składa się z : 5 państw stałych (tzw. wielkie mocarstwa): Rosja, Chiny, USA, Wielka Brytania, Francja 10 członków niestałych wybierani przez Zgromadzenie Ogólne na okres 2 lat, z uwzględnieniem wkładu państw w utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa, realizacje pozostałych celów organizacji, sprawiedliwy podział geograficzny Brak możliwości natychmiastowej reelekcji. Co roku wybieranych jest kolejnych 5 członków niestałych. Każdy członek musi być stale reprezentowany

31 Podejmowanie uchwał e RB Każdy z członków Rady ma 1 głos Rodzaje głosowania: Uchwały w sprawach proceduralnych większość kwalifikowana 9 głosów (bez różnicy, czy członków stałych czy nie) Sprawy merytoryczne większość kwalifikowana 9 głosów, brak weta stałych członków Rady (zasada jednomyślności wielkich mocarstw) Szczególna procedura głosowania Przewidziana została dla spraw wyboru sędziów MTSu oraz członków komisji powoływanej w celu pokonania trudności, jakie mogą powstać przy wyborze Uchwały te zapadają bezwzględną większością głosów (zgoda 8 członków) Nie jest wymagana jednomyślność wielkich mocarstw. Wstrzymanie się od głosu nie jest wykorzystaniem prawa weta

32 Kompetencje RB Działanie w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa Ponoszenie odpowiedzialności za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (czyli realizację głównego celu ONZ) Pokojowe załatwianie sporów Podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji Popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju

33 Rada Gospodarcza i Społeczna Skład: 54 państwa, wybierane przez Zgromadzenie Ogólne na trzy lata. Każdy członek ma 1 głos. Uchwały zapadają większością głosów obecnych i głosujących członków. Kompetencje: Zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego, poszanowania i przestrzegania praw człowieka Rada GiS bada, zaleca oraz ma inicjatywę prawotwórczą (opracowywanie projektów umów i przedstawianie ich ZO) Możliwość kierowania zaleceń do ZO, członków ONZ i organizacji wyspecjalizowanych Możliwość zwoływania konferencji międzynarodowych Koordynacja działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych systemu ONZ

34 Rada Powiernicza Skład Rady powinien odzwierciedlać proporcję pomiędzy państwami zarządzającymi i niezarządzającymi obszarami powierniczymi Zmniejszająca się liczba obszarów powierniczych doprowadziła do zaprzestania działalności przez Radę Powierniczą

35 Sekretariat ONZ Składa się z wybieranego na 5-letnią kadencję Sekretarza Generalnego i personelu, mających przywileje i immunitety dyplomatyczne SG jest najwyższym urzędnikiem ONZu: Stoi na czele Sekretariatu Mianuje pracowników Sekretariatu Odpowiada za całokształt działalności Sekretariatu Może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę zagrażającą utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa Reprezentuje ONZ na arenie międzynarodowej Nadzoruje przestrzeganie praw człowieka i akcje humanitarne Powoływany przez ZO na zlecenie RB zgodnie z zasadą jednomyślności (potrzebne są uchwały obu tych organów)

36 Art. 100 KNZ Ust. 1. Przy wykonywaniu swych obowiązków Sekretarz Generalny i jego personel nie powinni żądać lub otrzymywać instrukcji od jakiegokolwiek rządu albo od jakiejkolwiek innej władzy, nie należącej do Organizacji. Powinni oni powstrzymać się od wszelkiej działalności, która mogłaby odbić się na ich charakterze jako funkcjonariuszy międzynarodowych, odpowiedzialnych jedynie przed Organizacją. Ust. 2. Każdy członek Narodów Zjednoczonych zobowiązuje się szanować wyłącznie międzynarodowy charakter obowiązków Sekretarza Generalnego i jego personelu i nie dążyć do wywierania na nich wpływu przy wykonywaniu ich obowiązków.

37 Dziękuję za uwagę.