Kodeks wykroczeń. z dnia 20 maja 1971 r. (Dz.U. Nr 12, poz. 114) Tekst jednolity z dnia 3 lipca 2015 r. (Dz.U. 2015, poz. 1094)

Transkrypt

1 Kodeks wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r. (Dz.U. Nr 12, poz. 114) Tekst jednolity z dnia 3 lipca 2015 r. (Dz.U. 2015, poz. 1094) (zm.: Dz.U. 2015, poz. 774, poz. 1485, poz. 1707)

2

3 Wprowadzenie. Miejsce prawa wykroczeń w systemie prawa Literatura: J. Bafia, Ustawa o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego, NP 1966, Nr 11; M. Bojarski, Kodyfikacja prawa o wykroczeniach problem zmian merytorycznych czy tylko techniczno-legislacyjnych, [w:] Ł. Pohl (red.), Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, Poznań 2009; M. Bojarski, W. Radecki, Część szczególna kodeksu wykroczeń. Założenia i propozycje, ZW 1990, Nr 2 3; ciż, O pełną kodyfikację prawa karnego, Prok. i Pr. 1995, Nr 5; ciż, Pozakodeksowe prawo karne, t. II. Przestępstwa gospodarcze oraz przeciwko środowisku. Komentarz, Warszawa 2003; T. Bojarski, Ewolucja polskiego systemu prawa wykroczeń, [w:] T. Bojarski, A. Marek, M. Mozgawa, J. Szumski (red.), Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1993; tenże, Ewolucja polskiego systemu prawa wykroczeń na tle rozwiązań europejskich, AUMCS 1993, vol. XL; tenże, Przestępstwo a wykroczenie, [w:] Problemy ewolucji prawa karnego, Lublin 1990; J. Ciemniewski, L. Tyszkiewicz, H. Żakowska-Henzler (red.), Sankcje w systemie prawa, Bielsko-Biała 2013; M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994; Z. Gostyński, Problem wykroczeń przekształconych z występków w perspektywie reformy ustawodawstwa karnego, PPK 1990, Nr 2; M. Górski, Odpowiedzialność administracyjnoprawna w ochronie środowiska, Warszawa 2008; A. Gubiński, Część ogólna kodeksu wykroczeń. Założenia i propozycje, ZW 1990, Nr 2 3; tenże, O projektach reformy prawa wykroczeń, PiP 1992, Nr 11; tenże, O właściwy zakres przedmiotowy prawa o wykroczeniach, ZW 1981, Nr 3; A. Gubiński, M. Siewierski, Ustawa o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno- -administracyjnego. Komentarz, Warszawa 1967; J. Jakubowska-Hara, Postępowanie w sprawach o wykroczenia a międzynarodowe standardy karnoprocesowe, [w:] J. Skupiński, J. Jakubowska-Hara (red.), Standardy praw człowieka a polskie prawo karne, Warszawa 1995; Z. Kocel-Krekora, Kierunki rozwoju polskiego prawa wykroczeń, ZW 1987, Nr 2, 3 i 4 5; Radecki 3

4 E. Kruk, Sankcja administracyjna, Lublin 2013; J. Lewiński, Przestępstwo stało się wykroczeniem. Krok do tyłu, Rzeczp. z r., Nr 258; A. Marek, Kierunki postulowanych zmian prawa wykroczeń, PiP 1987, Nr 2; tenże, Problemy reformy polskiego prawa wykroczeń. Refleksje na tle historycznym i prawnoporównawczym, [w:] Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, S. Waltoś, A. Zoll, Problemy odpowiedzialności karnej, Kraków 1994; tenże, Proponowany model prawa wykroczeń i orzecznictwa w sprawach o wykroczenia na tle standardów europejskich, [w:] T. Bojarski, A. Marek, M. Mozgawa, J. Szumski (red.), Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1996; tenże, Regulacje prawne dotyczące czynów karalnych (wykroczeń) w państwach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych Ameryki, ZW 1988, Nr 6; Projekt kodeksu wykroczeń wprowadzone zmiany, stosunek do zasad kodeksu karnego, [w:] T. Bojarski, A. Marek, M. Mozgawa, J. Szumski (red.), Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1996; W. Radecki, Dezintegracja polskiego prawa penalnego, Prok. i Pr. 2014, Nr 9; tenże, Kary pieniężne w polskim systemie prawnym. Czy nowy rodzaj odpowiedzialności karnej?, PPK 1996, Nr 14 15; tenże, Kilka uwag o zastępowaniu odpowiedzialności karnej odpowiedzialnością administracyjną, [w:] M. Bojarski (red.), Współczesne problemy nauk penalnych zagadnienia wybrane, Wrocław 1994; tenże, Normatywne ujęcie wykroczenia, Prok. i Pr. 2003, Nr 2; tenże, O zakresie kodyfikacji części szczególnej prawa karnego, PP 1990, Nr 10 12; tenże, Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska, Warszawa 2002; tenże, Odpowiedzialność za wykroczenia w systemie środków reakcji na czyny społecznie niebezpieczne, Prace Naukowe UŚl 1988, Nr 14; B. Rakoczy, Komentarz do ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, Warszawa 2008; M. Siewierski, Polityka karania na styku przestępstw i wykroczeń, ZN IBPS 1978, Nr 9; J. Skupiński, Kierunki doskonalenia polskiego prawa wykroczeń, SP 1981, Nr 4; tenże, Problemy kodyfikacyjne materialnego i procesowego prawa wykroczeń, [w:] H. Lisicka (red.), Prawo ochrony środowiska i prawo karne, Wrocław 2008; tenże, Przekazanie niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego, PiP 1967, Nr 1; J. Skupiński, J. Szumski, Problemy kodyfikacji prawa wykroczeń, PiP 1998, Nr 9 10; M. Stahl, R. Lewicka, M. Lewicki (red.), Sankcje administracyjne, Warszawa 2011; D. Szumiło-Kulczycka, Prawo administracyjno-karne, Kraków 2004; J. Szumski, Przekwalifikowanie przestępstw w wykroczenia (konsekwencje w sferze polityki karania), PiP 1980, Nr 5; tenże, Zmiany w prawie wykroczeń i ich wpływ na politykę kryminalną, PiP 1986, Nr 7; S. Śliwiński, Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 1946; W. Wolter, Prawo karne. Zarys wykładu systematycznego. Część ogólna, Warszawa Radecki

5 Spis treści Nb I. Uwagi wprowadzające Kwalifikacja prawa wykroczeń Potrzeba analizy zakresu prawa wykroczeń II. Modele odpowiedzialności za wykroczenia Trzy modele odpowiedzialności Model francuski Model austriacki Model niemiecki III. Ewolucja polskiego prawa wykroczeń Spór o miejsce prawa wykroczeń w systemie prawa 7 2. Postępowanie karno-administracyjne według rozporządzenia z 1928 r Prawo o wykroczeniach z 1932 r Dekret powojenny Kolegia karno-administracyjne Reforma z 1958 r Wykroczenia przekazane Proces dekryminalizacji Kodeks wykroczeń Kontrawencjonalizacja w przepisach pozakodeksowych Przyczyny kontrawencjonalizacji Krytyka doktryny Rola orzecznictwa Transformacja ustrojowa Przesunięcie kolegiów do sądów rejonowych Odwrót od procesu kontrawencjonalizacji Zmiany w morskim prawie karnym Kary pieniężne w prawie energetycznym Przepisy karne prawa atomowego Przepisy karne w prawie transportowym Delikty administracyjne Prawo administracyjno-karne Delikty administracyjne w prawie ochrony środowiska Problemy dotyczące deliktów administracyjnych Delikty administracyjne w przepisach o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów Delikty administracyjne w przepisach o zużytym sprzęcie Radecki 5

6 27. Delikty administracyjne w przepisach o bateriach i akumulatorach Delikty administracyjne w przepisach o recyklingu pojazdów Model wymiaru kary Motywy ukształtowania odpowiedzialności na wzór wykroczeń Delikty administracyjne w d. ustawie o odpadach Model wprowadzenia deliktów administracyjnych zamiast wykroczeń IV. Współczesny stan materialnego prawa wykroczeń Systematyka prawa wykroczeń Pozakodeksowe prawo wykroczeń Źródła pozakodeksowego prawa wykroczeń Analiza klasyfikacji pozakodeksowego prawa wykroczeń Przepisy karne w ustawie o wyposażeniu morskim Kwalifikacja czynów z ustawy o wyposażeniu morskim jako wykroczeń Grzywna i kara grzywny Ocena charakteru czynu zagrożonego karą wspólną dla przestępstw i wykroczeń Wykroczenia w ustawach epizodycznych Analiza charakteru prawa wykroczeń Systematyka prawa wykroczeń Standardy międzynarodowe V. Projekty reformy prawa wykroczeń Projekty reformy po 1989 r Część ogólna projektu Kodeksu wykroczeń Część szczególna projektu Kodeksu wykroczeń Brak całościowej kodyfikacji prawa karnego Nowa Konstytucja z 1997 r. a prawo wykroczeń Nowy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia i projekt nowego Kodeksu wykroczeń z 2002 r Zamiana przepisów Radecki

7 I. Uwagi wprowadzające 1. Kwalifikacja prawa wykroczeń. Pojęcie wykroczenia od 1 dawna związane jest, po pierwsze, z administracją państwową, po drugie, ze zwalczaniem za pomocą kary czynów godzących przede wszystkim w prawidłowość działania administracji. Już to najogólniejsze spostrzeżenie prowadzi do wniosku, że prawo dotyczące wykroczeń można zaliczać albo do prawa administracyjnego ze względu na jego służebną wobec administracji rolę, albo do prawa karnego ze względu na posługiwanie się karą. Możliwe jest oczywiście także rozwiązanie kompromisowe polegające albo na zaliczeniu prawa wykroczeń po części do prawa administracyjnego, po części do prawa karnego, albo na zaakcentowaniu samodzielności prawa wykroczeń i jego związków z prawem administracyjnym i prawem karnym. 2. Potrzeba analizy zakresu prawa wykroczeń. Arbitralne 2 rozstrzygnięcie problemu umiejscowienia prawa wykroczeń w systemie prawa nie jest możliwe. Do tego potrzebna jest analiza faktycznego zakresu materialnego prawa wykroczeń oraz regulacji procesowych i ustrojowych (organizacyjnych) tego prawa. Dopiero po takiej analizie, którą prowadzić trzeba także na tle porównawczym i historycznym, można będzie zaproponować normatywnie uzasadnione rozwiązanie. II. Modele odpowiedzialności za wykroczenia 1. Trzy modele odpowiedzialności. Wszyscy badacze tego 3 zagadnienia zgodni są co do tego, że historycznie ukształtowały się trzy modele odpowiedzialności za wykroczenia: francuski, austriacki i niemiecki, a dokładniej pruski [Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 9 14; T. Bojarski, Ewolucja polskiego systemu prawa wykroczeń, [w:] T. Bojarski, A. Marek, M. Mozgawa, J. Szumski (red.), Rozwój, s ]. 2. Model francuski. Istotą modelu francuskiego, który ukształ- 4 tował się w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a następnie Radecki 7

8 został przejęty zarówno przez Kodeks karny z 1810 r., jak i obecnie obowiązujący Kodeks karny z r. jest założenie, że wykroczenie jest przestępstwem. Artykuł kodeksu francuskiego utrzymuje klasyczny trójpodział przestępstw, stanowiąc: les infractions pénales sont classées, suivant leur gravité, en crimes, délits et contravention (przestępstwa są klasyfikowane, według ich ciężkości, na zbrodnie, występki i wykroczenia). Konsekwencją takiego założenia jest, że podstawowe przepisy dotyczące wykroczeń znajdują się w samym Kodeksie karnym (a mówiąc dokładniej w osobnej księdze tego kodeksu), a jedynym organem upoważnionym do orzekania w sprawach o wykroczenia jest sąd (co oczywiście nie dotyczy postępowania mandatowego, które jest i musi być znane każdemu sensownemu systemowi prawnemu) Model austriacki. Istotą modelu austriackiego, zwanego zazwyczaj modelem administracyjnym, jest podział wykroczeń na dwie zasadnicze grupy. Jedna z nich traktowana jest jako rodzaj drobniejszych przestępstw, a stosuje się do nich z pewnymi modyfikacjami przepisy materialnego prawa karnego i postępowania karnego. Drugą grupę stanowią tzw. wykroczenia administracyjne, które nie są uważane za przestępstwa i podlegają orzecznictwu organów administracji. Orzeczenie ostateczne można zaskarżyć do Trybunału Administracyjnego, tak jak każdą inną decyzję administracyjną Model niemiecki. Model niemiecki ukształtował się pod koniec XIX w. Wprawdzie najważniejsze wykroczenia były ujęte w samym Kodeksie karnym z 1871 r. i zasadniczo były uznawane za przestępstwa, a organami właściwymi do ich rozpoznawania były sądy, ale ze względów praktycznych przyznano organom administracji uprawnienie do zastępczego sprawowania orzecznictwa. Ta zastępczość przejawiała się w dwóch cechach. Po pierwsze, jeżeli obwiniony nie zgadzał się na rozpatrzenie jego sprawy przez organ administracji, mógł żądać, aby sprawa trafiła do sądu. Po drugie, także już po wydaniu orzeczenia przez organ administracji obwiniony mógł żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. 8 Radecki

9 Ten model uległ zasadniczej zmianie w konsekwencji wielkiej reformy niemieckiego prawa karnego w latach 50. i 60. XX w. w RFN. Pojawiła się wówczas kategoria wykroczeń porządkowych (Ordnungswidrigkeiten) usuniętych poza obręb prawa karnego, rozpoznawanych w pierwszej instancji wyłącznie przez organy administracji, aczkolwiek rozpoznawanie środków zaskarżenia orzeczeń organów administracyjnych należy do właściwości sądów. Podstawowym źródłem niemieckiego prawa wykroczeń jest ustawa z 1968 r. o wykroczeniach porządkowych (Gesetz über Ordnungswidrigkeiten; OWiG) w brzmieniu ustalonym obwieszczeniem z r. z licznymi zmianami. Według ustawowej definicji zamieszczonej w 1 ustawy, wykroczeniem porządkowym jest bezprawny i zarzucalny czyn, wyczerpujący znamiona ustawowe, za który może być wymierzona kara pieniężna porządkowa (Geldbusse). Niektóre wykroczenia porządkowe zostały zamieszczone w trzeciej części wskazanej ustawy, ale najliczniejsze wykroczenia porządkowe zostały stypizowane w innych ustawach. III. Ewolucja polskiego prawa wykroczeń 1. Spór o miejsce prawa wykroczeń w systemie prawa. 7 Pierwsze regulacje prawne dotyczące wykroczeń ukazały się w Polsce już w 1918 r. Zasadniczy spór o miejsce prawa wykroczeń rozgorzał w czasie prac Komisji Kodyfikacyjnej. Istota problemu polegała na tym, czy wykroczenia uznać za odrębną kategorię naruszeń porządkowych, a więc plasujących się głównie w sferze działalności administracji, czy też za czyny nieróżniące się jakościowo od poważniejszych przestępstw (zbrodni i występków), a więc tworzące najniższą ich kategorię (A. Marek, Problemy reformy, s. 194). Kontrowersje wystąpiły pomiędzy dwoma wielkimi teoretykami: E.S. Rappaportem, który przyjmował, że wykroczenia nie różnią się jakościowo od przestępstw, a J. Makarewiczem, który stał na stanowisku, że różnica rzuca się w oczy, albowiem o ile przestępstwo narusza dobro chronione prawem, o tyle wykroczenie jest jedynie naruszeniem natury porządkowej (za: A. Markiem, Problemy reformy, s. 194). Zauważmy od razu, że spór ten był Radecki 9

10 kontynuowany po wojnie w dziełach dwóch znakomitych teoretyków: S. Śliwińskiego i W. Woltera. Pierwszy z nich wskazywał, że w dziedzinie wykroczeń karno-administracyjnych panuje tak wielki chaos, iż o tym, co jest wykroczeniem administracyjnym, decyduje właściwie fakt, że dany czyn jest przekazany orzecznictwu władz administracyjnych (Śliwiński, Prawo karne materialne, s. 79). Drugi natomiast utrzymywał, że jeżeli Kodeks karny używa wyrażenia przestępstwo, to w zasadzie powinny wchodzić w grę tylko zbrodnie lub występki. Skoro bowiem KK z 1932 r. zna tylko te dwie kategorie przestępstw, to nie ma podstaw do przyjęcia, dlaczego w ramach kodeksu miałby obejmować i nieznaną mu kategorię wykroczeń (Wolter, Prawo karne. Zarys wykładu, s. 76). Zasadnicze punkty sporu zostały więc zarysowane już wtedy i w istocie do dziś spór ten nie został rozstrzygnięty Postępowanie karno-administracyjne według rozporządzenia z 1928 r. Jeśli chodzi o rozwiązania normatywne okresu międzywojennego, to wcześniejsza była regulacja procesowa zawarta w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z r. o postępowaniu karno-administracyjnym (Dz.U. Nr 38, poz. 365 ze zm.). Artykuł 1 rozporządzenia stanowił, że wykroczenia, zagrożone karą nie wyższą niż grzywna (kara pieniężna) 3000 zł i areszt do 3 miesięcy, niezależnie od kar dodatkowych, ulegają dochodzeniu i ukaraniu przez władze administracyjne, jeżeli ustawa dane wykroczenie wyraźnie przekazuje orzecznictwu władz administracyjnych. Ograniczenie właściwości ze względu na kwotę grzywny nie miało zastosowania, jeżeli wymiar grzywny był uzależniony od pojedynczej lub wielokrotnej wysokości szkody, wartości przedmiotu, uszczuplonej należności albo innej jednostki obliczeniowej, przewidzianej ustawą jako podstawa ustalenia wysokości kary. Stosownie do art. 2 tego rozporządzenia do dochodzenia i karania wykroczeń wymienionych w art. 1 powołane były powiatowe władze administracji ogólnej, z wyjątkiem tych wypadków, gdy z mocy przepisu szczególnego właściwa była inna władza administracji państwowej. Osoba ukarana w trybie postępowania karno-administracyjnego mogła żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, 10 Radecki

11 w toku którego sprawa była rozpoznawana na podstawie jednocześnie uchwalonego KPK z 1928 r. Rozporządzenie przewidywało postępowanie nakazowe, w którym wolno było wymierzyć karę aresztu do 3 dni i karę pieniężną do 50 zł. Znane było ponadto tzw. doraźne postępowanie nakazowe (dziś powiedzielibyśmy mandatowe), w którym funkcjonariusze władz państwowych i samorządowych upoważnieni do tego przez powiatowe władze administracji ogólnej za zgodą wojewody mogli wymierzać grzywnę do 10 zł w razie schwytania winnego na gorącym uczynku, albo gdy nie było wątpliwości co do osoby sprawcy i jeśli winny oświadczył, że grzywnę uiści bezzwłocznie. 3. Prawo o wykroczeniach z 1932 r. Regulacja material- 9 noprawna nastąpiła w cztery lata później, kiedy r. zostały wydane trzy rozporządzenia (z mocą ustawy) Prezydenta Rzeczypospolitej: 1) Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.); 2) Prawo o wykroczeniach (Dz.U. Nr 60, poz. 572 ze zm.); 3) Przepisy wprowadzające Kodeks karny i Prawo o wykroczeniach (Dz.U. Nr 60, poz. 573 ze zm.). Zwyciężyła więc koncepcja odrębnej regulacji przestępstw (zbrodni i występków) z jednej strony i wykroczeń z drugiej. Wykroczeniem był czyn zagrożony karami zasadniczymi aresztu do 3 miesięcy i grzywny do 3000 zł (art. 1 POW z 1932 r.). Jednakże POW z 1932 r. nie było samodzielnym aktem prawnym regulującym zasady odpowiedzialności za wykroczenia, gdyż jego art. 2 odsyłał do kilkunastu przepisów KK z 1932 r., które stosowały się także do wykroczeń, i dopiero art części ogólnej wprowadzały niezbędne modyfikacje. Nie można z takiego rozwiązania wyprowadzać wniosku, że odpowiedzialność za wykroczenia była czymś innym niż odpowiedzialność za przestępstwa; przeciwnie uprawniony był wniosek, że to jest ten sam typ odpowiedzialności, podkreślony stosowaniem do wykroczeń licznych przepisów części ogólnej KK z 1932 r. Część szczególna POW z 1932 r. zawierała pięć rozdziałów o wykroczeniach przeciwko: porządkowi publicznemu (art ), bezpieczeństwu (art ), zdrowiu publicznemu (art ), Radecki 11

12 poszczególnym osobom (art ), mieniu (art ). Zdecydowana większość wykroczeń typizowana była w innych ustawach. Do tych wykroczeń z mocy art. 16 POW z 1932 r. stosowały się przepisy części ogólnej tego prawa Dekret powojenny. Taki stan prawny utrzymał się w pierwszych latach powojennych. Kary za wykroczenia wymierzali starostowie, a praktycznie referenci do spraw wykroczeń w starostwach. Podjęto wprawdzie próbę innego usytuowania organów orzekających, ale zakończyła się ona fiaskiem. Dekretem z r. Prawo o sądach obywatelskich (Dz.U. Nr 8, poz. 64 ze zm.) utworzono sądy obywatelskie w każdej gminie wiejskiej i miejskiej. Artykuł 20 1 dekretu przewidywał, że sądy obywatelskie rozpoznają sprawy karne o przestępstwa przewidziane: a) w art. 28, 30 32, 35, 38 39, 45 49, 52 57, POW z 1932 r.; b) w art ustawy z r. o szkodnictwie leśnym i polnym (Dz.U. Nr 30, poz. 224 ze zm.); c) w art. 11 ustawy z r. o ograniczeniach w sprzedaży, podawaniu i spożyciu napojów alkoholowych (przeciwalkoholowa) (Dz.U. Nr 51, poz. 423 ze zm.); d) w art. 237, 239, 252, , art i art. 272 KK z 1932 r., a nadto w art. 255 KK z 1932 r., jeżeli pokrzywdzony, z oskarżenia którego przestępstwo to jest ścigane, wniesie akt oskarżenia do sądu obywatelskiego. Warto zauważyć, że dekret nazywał wykroczenia wskazane pod lit. a c przestępstwami, co można zapewne oceniać jako wyraz przekonania ustawodawcy, że przestępstwa i wykroczenia stanowią kategorię raczej jednolitą Kolegia karno-administracyjne. W 1950 r. nastąpiła zasadnicza zmiana systemu organizacyjnego administracji terenowej. Zniesiono samorząd terytorialny i utworzono jednolity system rad narodowych i ich organów wykonawczych. Zmiany te musiały wpłynąć także na zmianę systemu orzekania w sprawach o wykroczenia. Reformy dokonano ustawą z r. o orzecznictwie karno-administracyjnym (tekst jedn. Dz.U. z 1966 r. Nr 39, poz. 233). Do orzekania powołano specjalne organy, zwane 12 Radecki

13 kolegiami (w kilka lat później nazwane kolegiami karno-administracyjnymi), usytuowane przy prezydiach rad narodowych wszystkich szczebli. Zniesiono możliwość żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego i zamiast tego wprowadzono odwołania do kolegiów drugiej instancji usytuowanych przy prezydiach rad narodowych bezpośrednio wyższego stopnia. Kolegia zostały pozbawione możliwości orzekania kary aresztu, a zamiast niej wprowadzono wzorowaną na instytucjach prawa radzieckiego karę pracy poprawczej. Ustawa obniżyła maksymalną wysokość grzywny, którą mogło orzekać kolegium, z 4500 zł do 3000 zł. Gdyby społeczna szkodliwość czynu, stopień zawinienia lub inne ważne okoliczności sprawy wymagały orzeczenia kary aresztu lub grzywny powyżej 3000 zł, kolegium mogło przekazać sprawę na drogę postępowania sądowego. Reforma z 1951 r. wprowadziła możliwość orzeczenia kary dodatkowej podania orzeczenia do publicznej wiadomości na tablicy ogłoszeń gromadzkich lub w zakładzie pracy zatrudniającym ukaranego. Kara ta mogła być orzeczona w każdej sprawie, jeżeli kolegium doszło do wniosku, że wpłynie to wychowawczo na ukaranego i jego towarzyszy pracy. Ustawa z 1951 r. wprowadziła także elementy pozwalające na złagodzenie odpowiedzialności, a nawet na zrezygnowanie z jej wdrożenia, polegające z jednej strony na tym, że w razie małej szkodliwości społecznej czynu można było orzec karę upomnienia, z drugiej zaś na tym, że w takich sytuacjach kolegium mogło nawet umorzyć postępowanie. Od zasady, że kolegia nie mogły wymierzać kary aresztu, wprowadzono dość szybko wyjątek. Dekretem z r. o uzupełnieniu przepisów karnych w sprawach o niewykonywanie dostaw obowiązkowych (tekst jedn. Dz.U. z 1956 r. Nr 6, poz. 31) dopuszczono wymierzanie przez kolegia kary aresztu zastępczego w sprawach o niewykonanie obowiązkowych dostaw produktów rolnych. 6. Reforma z 1958 r. Kolejna reforma prawa wykroczeń 12 nastąpiła w 1958 r. dwiema ustawami: z r. o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za chuligaństwo (Dz.U. Nr 34, Radecki 13

14 poz. 152 ze zm.) i z r. o zmianie ustawy z dnia 15 grudnia 1951 r. o orzecznictwie karno-administracyjnym (Dz.U. Nr 77, poz. 396). Zasadniczą cechą nowelizacji było przywrócenie możliwości orzekania przez kolegia kary aresztu zasadniczego i zastępczego w niektórych najpoważniejszych sprawach, a także znaczne zaostrzenie represji za wykroczenia Wykroczenia przekazane. Najważniejszą zmianą prawa materialnego, która na wiele lat zdeterminowała charakter polskiego prawa wykroczeń, była reforma wprowadzona ustawą z r. o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego (Dz.U. Nr 23, poz. 149). Przyczyny uchwalenia ustawy były przyczynami politycznymi. Ustawa była efektem politycznej idei rozwarstwiania (polaryzacji) przestępczości. Chodziło o to, aby sądy skoncentrowały swoją działalność na sprawach poważniejszych, natomiast sprawami drobnymi mogły zająć się kolegia karno-administracyjne. Konsekwencją było wprowadzenie do systemu wykroczeń przekazanych powstałych z dawnych występków. W ten sposób pojawiła się kategoria prawna czynów karalnych przepołowionych, której istotą było to, że z jednolitej dotychczas kategorii przestępstw wyodrębniono za pomocą pewnych cech wykroczenia. Zabiegu tego dokonano w Rozdziale 1 ustawy, zatytułowanym Wykroczenia przeciwko mieniu oraz przeciwko interesom nabywców. Wykroczeniami stały się: 1) kradzież lub przywłaszczenie mienia społecznego o wartości do 300 zł (art. 1 1); 2) kradzież lub przywłaszczenie mienia innego niż społeczne o wartości do 300 zł (art. 1 2); 3) wyrąb (w celu kradzieży) drzewa w lesie albo kradzież lub przywłaszczenie z lasu drzewa wyrąbanego lub powalonego, jeżeli wartość drzewa nie przekraczała 150 zł (art. 2 1); 4) paserstwo umyślne mienia o wartości do 300 zł albo drzewa o wartości do 150 zł (art. 3 1); 5) paserstwo nieumyślne mienia o wartości do 300 zł albo drzewa o wartości do 150 zł (art. 3 2); 6) umyślne uszkodzenie lub uczynienie mienia niezdatnym do użytku, jeżeli szkoda nie przekraczała 300 zł (art. 4 1); 14 Radecki

15 7) spekulacja towarami o wartości nieprzekraczającej 300 zł (art. 5); 8) sprzedawanie z zyskiem biletów na widowiska lub imprezy, jeżeli cena biletów nie przekraczała 300 zł (art. 6); 9) oszukiwanie nabywców przy sprzedaży towarów, jeżeli szkoda wyrządzona nabywcy nie przekraczała 50 zł (art. 7); 10) żądanie i pobieranie za usługi zapłaty wyższej od obowiązującej o kwotę nieprzekraczającą 300 zł (art. 8); 11) usuwanie oznaczeń z towarów, jeżeli wartość towarów nie przekraczała 300 zł (art. 9); 12) prowadzenie w ramach gospodarki nieuspołecznionej zarobkowej działalności wytwórczej, przetwórczej, handlowej lub usługowej bez wymaganego zezwolenia, jeżeli czyn stanowił wypadek mniejszej wagi (art. 10 1). Podstawowym kryterium rozgraniczenia stała się zatem wartość przedmiotu wykroczenia lub wysokość wyrządzonej szkody (znamiona liczbowe), a tylko w art. 10 ustawodawca wprowadził kryterium ocenne (wypadek mniejszej wagi). W związku z zaliczeniem do wykroczeń czynów ogólnokryminalnych wprowadzono zmiany w zasadach odpowiedzialności za wykroczenia przekazane, przewidując odpowiedzialność za usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo. Wyłączono stosowanie art ustawy wobec recydywistów, a także w kilku innych sytuacjach określonych w art. 16. Oznaczało to, że w tych wypadkach czyn pozostaje przestępstwem mimo spełnienia kryterium liczbowego, które generalnie uzasadniałoby zaliczenie go do wykroczeń. Jeśli chodzi o zagadnienia procesowe, to istotne było przewidzenie możliwości prowadzenia dochodzenia w sprawach o wykroczenia przekazane. Nowelizując ustawę o orzecznictwie karno-administracyjnym, ustawodawca przewidział instytucję łagodzenia odpowiedzialności, wprowadzając szeroko ujęte możliwości odstąpienia od wymierzenia kary oraz poprzestania na środkach oddziaływania społecznego i wychowawczego. 8. Proces dekryminalizacji. Ustawa z 1966 r. rozpoczęła 14 w prawie polskim proces dekryminalizacji w wariancie zwanym Radecki 15

16 kontrawencjonalizacją, czyli proces przesuwania niektórych przestępstw do kategorii wykroczeń. Proces ten uległ pogłębieniu w KW oraz w ustawodawstwie pozakodeksowym, o czym jeszcze będzie mowa. Inna rzecz, że owa dekryminalizacja nader często okazywała się pozorna. Zrodziło się zjawisko, które określić można lapidarnie: opłaca się kraść nieco więcej. Polegało ono na tym, że kradzież mienia o wartości niewiele niższej niż graniczna była traktowana przez kolegium jako czyn bardzo poważny (jeszcze parę złotych więcej, a już byłoby to przestępstwo), za który wymierzało się karę zbliżoną do maksymalnego zagrożenia z KW. Natomiast kradzież mienia o wartości niewiele wyższej niż graniczna traktowana była przez prokuratorów i sędziów jako przestępstwo bagatelne (parę złotych mniej, a czyn byłby tylko wykroczeniem), co pociągało za sobą nierzadko umarzanie postępowań z uwagi na znikome społeczne niebezpieczeństwo, a tym samym pełną bezkarność sprawcy. Te niekorzystne konsekwencje ustalenia kwot granicznych były w literaturze dostrzegane, proponowano różne środki zaradcze, ale do końca istnienia kolegiów nie udało się zapewnić choćby względnej harmonizacji orzecznictwa kolegiów i sądów w sprawach o w istocie jednolitym charakterze, różniących się tylko znamieniem liczbowym Kodeks wykroczeń. Uchwalony r. Kodeks wykroczeń jest kodyfikacją w pełni samodzielną w tym znaczeniu, że część ogólna KW nie odsyła do przepisów KK i samodzielnie reguluje zarówno zasady odpowiedzialności, jak i praktykę stosowania kar i innych środków. Część szczególna KW jest znacznie obszerniejsza niż część szczególna POW z 1932 r., aczkolwiek ustawodawca nie dążył do objęcia Kodeksem wszystkich wykroczeń przewidzianych w prawie polskim. W art KW znalazły się zespoły znamion wykroczeń, które i wcześniej stanowiły przeważającą część wykroczeń rozpoznawanych przez kolegia. Poza Kodeksem pozostały przepisy o wykroczeniach ze stu kilkudziesięciu aktów normatywnych rangi ustaw. Liczne przepisy zawarte w KW oznaczały pogłębienie zapoczątkowanego w 1966 r. procesu dekryminalizacji w wariancie zwanym kontrawencjonalizacją. Wskazują na to dwa rozwiązania: 16 Radecki