ŚcieŜka dydaktyczno przyrodnicza Ozimek Krasiejów

Transkrypt

1 ŚcieŜka dydaktyczno przyrodnicza Ozimek Krasiejów Cele dydaktyczne moŝliwe do zrealizowania na trasie ścieŝki: - zapoznanie z planem miasta i historią Ozimka, - poznanie historii zabytków klasy O w mieście kościoła ewangelickiego i mostu wiszącego, - oznaczanie wybranych roślin naturalnych porastających dolinę Małej Panwi, - poznanie działalności rzeki nizinnej: erozji wgłębnej, bocznej i procesów akumulacji, - powstawania jezior zakolowych (starorzeczy), - starorzecza jako formy przejściowe, procesy ich zanikania, - profil gleby nadrzecznej - mady, - zapoznanie z geologią regionu na przykładzie wyrobiska iłu w Krasiejowie, - zwiedzenie Muzeum i Pawilonu Paleontologicznego w Krasiejowie poznanie wydarzeń geologicznych triasu, - znaczenie lasów w Ŝyciu człowieka, typy siedlisk, ochrona lasów - krajobraz naturalny a kulturowy, - formy ochrony przyrody w najbliŝszej okolicy ( pomniki przyrody, stanowisko dokumentacyjne, gatunkowa ochrona roślin i zwierząt) Cele wychowawcze: - uświadomienie wartości, jaką jest własna okolica i jej dziedzictwo kulturowe, - myślenie o regionie w kategoriach przyszłości i przyjmowanie współodpowiedzialności za jego rozwój, - współpraca w grupie. Przebieg trasy: Przykłady tras edukacyjnych: Trasa I (piesza): Kościół ewangelicki Most wiszący w Ozimku ścieŝka dydaktyczna wiodąca od mostu przy przystanku PKS do działek w Krasiejowie (dł ok. 1,5 km, czas trwania ok.1, 5 godz.) Trasa II (piesza / rowerowa): Kościół ewangelicki Most wiszący w Ozimku Kościół w Krasiejowie Muzeum Paleontologiczne w starej szkole, Park leśnictwa w Krasiejowie (dł. ok.3,3 km, czas trwania z przerwą na ognisko ok. 5 6 godz.) Trasa III (rowerowa): Ozimek - Muzeum Paleontologiczne Dinopark Park leśnictwa w Krasiejowie ( dł, ok. 8 km, czas trwania ok. 5 6 godzin) Realizacja zajęć Trasę ścieŝki dydaktycznej naleŝy podzielić na kilka etapów realizowanych w ciągu 2 3 dni. Zajęcia mają mieć charakter interdyscyplinarny. Na wycieczkę pieszą/ rowerową z uczniami udają się nauczyciele geografii / historii i biologii. KaŜdy z nich jest odpowiedzialny za realizację jednego z tematów zajęć edukacyjnych. Przystanki moŝna wybrać wg uznania nauczycieli w zaleŝności od realizowanego tematu zajęć.

2 Trasa nr I Nauczyciel geografii/historii omawia połoŝenie geograficzne miasta i jego lokalizację w stosunku do dróg krajowych i lokalnych. Uczniowie orientują plan miasta zgodnie z przebiegiem ulic, za pomocą kompasu, następnie udają się w kierunku Huty Małapanew maszerując na określony azymut. Stamtąd udają się ścieŝką dydaktyczną prowadzącą do działek w Krasiejowie realizując zagadnienia z botaniki i częściowo z hydrografii i geologii dynamicznej (działalność rzeki Mała Panew). Trasa nr II Trasę moŝna zaplanować jako wycieczkę pieszą/rowerową do Krasiejowa i zrealizować tematykę dotyczą historii Ozimka, geologii regionu, historii odkryć paleontologicznych (po uprzednim uzgodnieniu tel. nr , ) oraz zorganizować spotkanie z leśnikiem (tel ) na terenie parku leśnictwa z przerwą na ognisko. Na trasie nr II moŝna przeprowadzić takŝe lekcje z geologii dynamicznej (działalność rzeki nizinnej), gleboznawstwa (profil mady) oraz z biologii, mające na celu poznanie zbiorowisk roślinnych i form ochrony przyrody naszej gminy z wykorzystaniem plansz dydaktycznych na terenie parku, Trasa nr III Na trasie nr III proponuje się realizację tematów poświęconych tylko geologii regionu podczas pobytu w Muzeum i Pawilonie Paleontologicznym oraz przy wyrobisku iłu. kolorem czerwonym oznaczono trasę rowerową nr 18 kolorem zielonym trasę rowerową nr 19 kolorem niebieskim oznaczono trasę rowerową nr 163 Mapa: Trasy rowerowe Doliną Małej Panwi 1:

3 Przystanek 1. ( ok. 20 min.) Kościół ewangelicki na górce. Uczniowie na planie miasta odnajdują obiekt omawiają jego lokalizację. Jeden z uczniów przedstawia historię kościoła na podstawie ksiąŝki Historia i przyroda gminy Ozimek, L. Bąk, K. Mientus, K. Spałek Studio Context, Zdj. nr 1 Kościół ewangelicki w Ozimku Wraz z rozwojem huty sprowadzano do Ozimka wykwalifikowanych fachowców i urzędników, którzy będąc ewangelikami nie mieli tutaj swego kościoła. Początkowo jako kościół ewangelicki słuŝył Zamek na terenie huty. Dopiero w 1819 roku połoŝono kamień węgielny pod budowę świątyni zaprojektowanej przez Karla Friedricha Schinkla. Poświęcenie kościoła pod wezwaniem Św. Jana nastąpiło 8 kwietnia 1821 roku. śeliwne wyposaŝenie wnętrza wg projektu Schinkla wykonane było w hucie. W drugiej połowie XIX w. zostało wymienione na drewniane. Staraniem Wilhelma Můnscheita przebudowano wieŝę kościelną nadając późnoklasycystycznemu kościołowi nieco odmienny wygląd. W 1988 r. spaleniu uległ dach kościoła i dopiero 27 października 1991 roku odbyło się w nim ponownie naboŝeństwo dziękczynne. Liczba parafian z ok. 800 w chwili powstania kościoła, zmniejszyła się obecnie do kilkunastu osób. Zdj. nr 2 Uczestnicy rajdu rowerowego przed kościołem ewangelickim w Ozimku

4 Następnie uczniowie maszerują na azymut ( ok. 215 º) w kierunku Huty Małapanew. Nauczyciel zwraca uwagę na datę 1754 umieszczona na frontowej ścianie budynku tzw. Manhatanu. Przystanek 2. ( ok. 20 min.) Most wiszący nad Małą Panwią. Kolejni uczniowie zapoznają z historią miasta: A/ Skąd wywodzi się nazwa Ozimek? B/ Początki osadnictwa na prawie niemieckim. C/ Powstanie Huty Małapanew D/ Historia mostu wiszącego Ad A/ i B/ Miasto swą nazwę zawdzięcza młynarzowi Ozimkowi mieszkającemu nad Małą Panwią w połowie XVII w. Dziś w miejscu wyburzonego młyna i na terenie do niego przylegającym widnieje Huta Małapanew. Znaleziska prehistoryczne świadczą, Ŝe okoliczne wsie były zasiedlone od najdawniejszych czasów w związku z lokalizacją wzdłuŝ rzeki Mała Panew. Pierwsze ślady pobytu człowieka w naszej okolicy pochodzą z początków epoki kamienia neolitu, tj. około lat p.n.e. NatęŜenie osadnictwa na terenie gminy nastąpiło w XIII wieku, w związku z procesem kolonizacji na prawie niemieckim. Następny okres osadnictwa przypada na XVI - XVIII w, kiedy tereny gminy zostały zajęte przez Ferdynanda II i włączone w 1741 r do monarchii pruskiej. W związku z intensywnym rozwojem hutnictwa na Śląsku szybko powstawały osady szczególnie nad prawobrzeŝnymi dopływami Odry. Rozwój hutnictwa na tych terenach był moŝliwy dzięki lokalnym surowcom: rudzie darniowej, lasom bogatym w drewno i taniej energii wodnej. Powstałe wtedy wsie i osady były osiedlami hutniczymi i koloniami węglarzy. JuŜ w XIV i XV w nad Małą Panwią powstawały prymitywne huty Ŝelaza w postaci kuźnic. Wytapiano w nich Ŝelazo w piecach łupkowych, będących dołami zasypanymi rudą darniową i węglem drzewnym. Podczas wytopu dmuchano do pieca powietrze miechami pędzonymi siłą wody rzeki Mała Panew. Z początkiem XVIII w. wskutek wzmoŝonego zapotrzebowania na Ŝelazo, zaczęły powstawać "wysokie" piece, w których osiągano wyŝszą temperaturę i wydajność. Ad C/ Znaczny rozwój hutnictwa na terenach nad Małą Panwią zaznaczył się z chwilą przejścia terenów Śląska pod władanie Prus. Ówczesny minister Heinitz podsunął Fryderykowi II myśl rozbudowy hutnictwa górnośląskiego. Realizatorem projektu został hrabia Reden, posiadający znaczną wiedzę i doświadczenie w zakresie górnictwa i hutnictwa, zdobyte podczas licznych podróŝy po terenach przemysłowych Niemiec i Anglii. Zaproponował zbudowanie huty Ŝelaza nad Małą Panwią, a Fryderyk II wydał rozporządzenie o jej budowie między wsiami Krasiejów i Schodnia na lewym brzegu rzeki. Miejsce to było korzystne pod względem komunikacyjnym, tj. w nieduŝej odległości od Odry, zasobne w drewno, a rzeka Mała Panew stanowić miała waŝne źródło energii. Hutę usytuowano na miejscu młyna wodnego, naleŝącego do chłopa o nazwisku Ozimek.. Realizatorem budowy zakładu był miejscowy nadleśniczy Rehdanz. JuŜ w sierpniu 1754r. na miejscu młyna stanął pierwszy wysoki piec, a w roku następnym - drugi. W listopadzie 1754 r. na prawym brzegu Małej Panwi uruchomiono dwa piece do fryszowania i tę datę uwaŝa się za początek istnienia huty. Początkowo była ona nastawiona na produkcję zbrojeniową i dopiero pod koniec XVIII wieku, w wyniku braku zapotrzebowania na produkty militarne, rozpoczęto produkcję maszyn i urządzeń dla przemysłu i rolnictwa.

5 W roku 1786 zapoczątkowano w hucie produkcję stali, a w 1789 po raz pierwszy na kontynencie zastosowano koks do wytopu surówki. Huta stała się przodującym zakładem w tej dziedzinie w Europie. Od roku 1791 rozpoczęto produkcję maszyn parowych, które wcześniej produkowane były jedynie w Anglii. W hucie produkowano takŝe mosty Ŝeliwne. Ad D/ Most na rzece Mała Panew w Ozimku został oddany do uŝytku 12 września Było to niezwykłe dzieło i świadectwo ówczesnego kunsztu hutniczego i nowatorskiej myśli inŝynierskiej. Autorem mostu, projektantem i wykonawcą został królewski mistrz hutniczy - Karl Schottelius. Zdj. nr 3 Most wiszący w Ozimku Na brzegach rzeki zbudowano murowane przyczółki, na których ustawiono po dwa filary wykonane z aŝurowych, odlewanych płyt. Skręcone śrubami tworzyły bryły ostrosłupów o ściętych wierzchołkach, połączonych belkami. W ten sposób po obu stronach rzeki powstały dwa Ŝeliwne portale. Między nimi rozpięto łańcuchowe cięgna, przechodzące przez filary u ich szczytów i zamocowane na stałe w gruncie. Jezdnia mostu składała się z drewnianych belek. Do budowy mostu zuŝyto 53 tony odlewów Ŝeliwnych i 14 ton Ŝelaza kutego. Wymiary mostu wynoszą 31,5 m długości i 6,6 m szerokości. Jego nośność wyliczona była na 3 tony, ale jak się okazało duŝo później, wytrzymał pięciokrotnie większe obciąŝenia.. Był to pierwszy tego rodzaju most wiszący w Europie, dziś zaliczany do zabytków klasy O

6 Zdj. nr 4, 5 Uczestnicy rajdu rowerowego na moście wiszącym Następnie trasa marszu biegnie drogą ciągnącą się prawym brzegiem Małej Panwi, wzdłuŝ kanału hutniczego i wałem przeciwpowodziowym do działek. Przystanek 3. (A, B, C) obejmuje teren połoŝony między mostem w Ozimku a działkami w Krasiejowie ( ok. 40 min.) 3A/ Nauczyciel biologii przystępuje z uczniami do omawiania roślinności lasku liściastego będącego przykładem naturalnego zbiorowiska jaki dawniej porastał dolinę Małej Panwi na całej jej długości. W drzewostanie dominuje grab z domieszką jesiona wyniosłego, brzozy brodawkowatej, dębu szypułkowego i lipy drobnolistnej. W bujnej warstwie krzewów wyróŝnia się kruszyna pospolita i czeremcha zwyczajna. Runo jest dosyć ubogie w gatunki. Wiosną obserwować moŝna zawilca gajowego, ziarnopłon wiosenny, przylaszczkę pospolitą, miodunkę ćmę, latem zaś fiołka leśnego, kosmatkę owłosioną, turzycę orzęsioną i wiechlinę gajową. Z ptaków obserwować moŝna sójkę, ziębę, sikorę modrą, sikorę bogatkę i dzięcioła średniego. Wskazane jest zabrać ze sobą atlas do oznaczania roślin i ptaków. Zdj. nr 6 Lasek grądowy po prawej stronie ścieŝki edukacyjnej w dolinie Małej Panwi 3B/ Idąc ścieŝką nauczyciel zwraca uwagę uczniów na stary kanał hutniczy znajdujący się po lewej stronie i porastającą jego brzegi roślinność: trzcinę pospolitą, kosaćca Ŝółtego, skrzyp bagienny. W korycie kanału widać rzęsę wodną.

7 Kanał łączył hutę ze starym młynem w Krasiejowie. Dziś obserwuje się procesy jego zarastania i spłycania. 3 C/ Wędrując dalej ścieŝką mijamy dwa wysychające starorzecza Małej Panwi. Nauczyciel geografii wyjaśnia ich powstawanie. Uczniowie zwracają uwagę na procesy zarastania jezior zakolowych. Zdj. nr 7 Starorzecze Małej Panwi Po przejściu około 300 m. las staje się bardziej przejrzysty. Miejsce to jest bardzo ciekawe ze względu na występujący tu rzadki gatunek skrzypa zimowego. Skrzyp zimowy cechuje się brakiem odgałęzień bocznych typowych dla skrzypów oraz tym, Ŝe zarodniki wytwarza jesienią i zimą (stąd nazwa). W runie prócz skrzypa moŝemy zaobserwować chroniony gatunek pnącza o zimozielonych liściach bluszcz zwyczajny. Tutaj moŝe zakończyć się pierwszy etap wycieczki. Uczniowie wracają do szkoły lub kontynuują zajęcia udając się do Krasiejowa. Przechodząc przez ogródki działkowe (za pozwoleniem dozorcy obiektu) dochodzimy do asfaltowej szosy (ulica Młyńska). Skręcamy w prawo i za betonowym mostem na Małej Panwi schodzimy na groblę biegnącą wzdłuŝ rzeki. Z grobli roztacza się widok na zabudowania Krasiejowa, wieŝę kościoła parafialnego oraz uŝytkowane rolniczo pola i łąki. Zdj. nr 8 Lasek łęgowy w obrębie tarasu zalewowego nad Mała Panwią

8 Przystanek 4. W miejscu starego drewnianego mostu w Krasiejowie (ok. 20 min.) Nauczyciel geografii rozdaje mapy topograficzne terenu. Wyjaśnia, Ŝe Dolina Małej Panwi - główny element rzeźby okolicy stanowi szerokie, płaskie obniŝenie o przebiegu SE NW. Jest to forma denudacyjna wymodelowana w mało odpornych osadach ilastych górnego triasu wypełniona grubą powłoką skał czwartorzędowych powstałych w wyniku akumulacji lodowcowej zlodowacenia środkowopolskiego. Osady plejstoceńskie reprezentowane są przez piaski i Ŝwiry fluwioglacjalne oraz piaszczysto - gliniastą glinę morenową. W dolinie rzecznej plejstocen reprezentowany jest przez włoŝone lub nałoŝone na siebie akumulacyjne pokrywy rzeczne Ŝwirowe i piaszczyste. Wynikiem współdziałania procesów erozji i akumulacji są terasy rzeczne. Na uwagę zasługuje niski taras holoceński w dolinie Małej Panwi. Obszar tarasu zalewowego pokryty jest osadami akumulacji rzecznej i madami. Mała Panew w okolicach wsi wcina się starsze utwory polodowcowe i triasowe tworząc w kilku miejscach niewielkie przełomy i progi. Przełom o długości kilkudziesięciu metrów moŝna zaobserwować np. przy zabytkowym moście koło boiska sportowego. Około 1,5 m ponad lustrem wody widoczne są odsłonięcia czerwonych iłów. Następnie nauczyciel omawia działalność rzeki nizinnej: erozję wgłębną i boczną, powstawanie tarasów rzecznych, zwraca uwagę na formy akumulacyjne tj. łachy, kępy, mielizny i piaszczyste plaŝe w korycie rzeki. Zdjęcia nr 9, 10 Koryto rzeki w okolicy starego mostu Uczniowie orientują mapę topograficzną, zaznaczają kierunek biegu rzeki, wskazują meandry rzeki. Patrząc na koryto rzeki, kolorem czerwonym zaznaczają bardziej stromy, zaś Ŝółtym - łagodniejszy brzeg. Zdjęcia nr 11, 12 Dolina Małej Panwi w okolicy starego mostu. W korycie rzeki widoczne kępy

9 Po prawej stronie wału przeciwpowodziowego w obrębie tarasu zalewowego jest moŝliwe wykonanie odkrywki glebowej i poznanie profilu mady rzecznej. Nauczyciel zwraca uwagę na roślinność porastającą taras zalewowy. Występują tutaj murawy piaskowe. W miejscu tym naleŝy równieŝ wspomnieć o istniejącym tutaj przed wojną tartaku i pobliskim młynie, którego ruiny są widoczne jeszcze dziś przy ul. Młyńskiej. Przystanek 5. Pomnikowe dęby na wale przy leśnictwie Krasiejów (ok.10 min) Po zapoznaniu się z walorami przystanku nr 4 idziemy dalej groblą wzdłuŝ Małej Panwi. Po pewnym czasie zauwaŝymy kasztanowce oraz okazałe pomnikowe dęby szypułkowe. Dęby te są pozostałością porastających tu niegdyś lasów łęgowych i grądowych. Nauczyciel wyjaśnia, czym jest ta forma ochrony. Podaje przykłady chronionych roślin i zwierząt, które występują na tym terenie: kopytnik pospolity, zawilec gajowy, bluszcz pospolity, Ŝaba strawna, ropucha szara, rzekotka drzewna (płazy), jaszczurka zwinkę, jaszczurka Ŝyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny (gady). W lesie spotkać moŝemy równieŝ wiele gatunków ptaków. Najciekawszym jest puszczyk składający jaja w dziuplach starych dębów. Zdj. nr 13 Dęby szypułkowe - Pomniki przyrody Przystanek 6. Park Leśnictwa Krasiejów (usytuowany w centrum wsi przy kościele) Do parku leśnictwa dochodzimy groblą, a następnie ścieŝką rowerową prowadzącą obok budynku straŝy poŝarnej. Tutaj moŝna odbyć zajęcia z biologii, ekologii, geografii przeprowadzone przez leśnika wykorzystując poniŝsze tematy tablic edukacyjnych: Dlaczego las jest taki waŝny. Warstwowa budowa lasu. Zwierzęta leśne. Pielęgnowanie lasu. Ile mamy lasów. Ochrona lasów. Wypalanie traw. Owady. Ptasi budzik. W parku moŝna urządzić ognisko na wyznaczonym do tego miejscu i spędzić tutaj trochę wolnego czasu podziwiając jednocześnie rosnące tutaj egzotyczne drzewa i krzewy: tulipanowiec, miłorząb japoński, diaglezja, kasztan jadalny, platan, korkowiec amurski, grujecznik japoński, sosna himalajska, dąb odmiana kolumnowa, ostrokrzew, jarząb brekinia, metasekwoje

10 Zdj. nr 14 Tablice edukacyjne parku leśnictwa Zdj. nr 15 Miejsce na ognisko w parku. Przystanek 7. Zabytkowy neobarokowy kościół Św. Małgorzaty (ok. 20 min.) Zdj. nr 16 Neobarokowy kościół Św. Małgorzaty w Krasiejowie Uroczyste połoŝenie kamienia węgielnego pod obecny kościół nastąpiło w połowie lipca 1910 roku. Obiekt budowano od 1911 do 1913 roku. Pracami budowlanymi przewodził ksiądz Maksymilian Senft. Kiedy 31 marca 1913 roku we wsi wybuchł poŝar, który pochłonął wszystkie nowe budynki od stacji kolejowej do starej szkoły i klasztor na alarm biły dzwony z nowej kościelnej wieŝy.w 1914 roku nastąpiło poświęcenie kościoła, a 15 maja 1916 roku biskup wrocławski Karol Augustyn - sufragan - dokonał jego konsekracji. Koszt budowy wyniósł marek, z czego 1/3 zaofiarowali mieszkańcy, resztę sumy włoŝyło państwo. W prezbiterium umieszczono figury świętych: Św. Józefa zafundowali męŝczyźni, zaś Św. Annę kobiety. Podczas pierwszej wojny światowej został zdjęty największy dzwon. Po zakończeniu wojny wrócił jednak szczęśliwie na swoje miejsce. Niestety, dzwony zdjęte ponownie w czasie II wojny światowej do W latach 60 tych, odnawianiem kościoła zajął się Krasiejowa juŝ nie wróciły. ówczesny proboszcz, ksiądz Jan Kokoszka. W 1978 kościół wzbogacił się o nowe spiŝowe dzwony. Odnowienie zewnętrznych tynków miało miejsce w latach osiemdziesiątych.

11 Od 1998 do 2002 roku trwał remont kościoła prowadzony pod kierunkiem ks. Alojzego Malcherka. Na dzień 17 listopada 2002 roku przypadła 90 rocznica poświęcenia kościoła. Uroczystą mszę odprawił biskup J. Bagiński W połowie lipca obchodzony jest w Kościele doroczny odpust. Patronką parafii jest Św. Małgorzata. Zdj. nr 17 Wnętrze kościoła w Krasiejowie. Ołtarz główny Kościoł w Krasiejowie wybudowany w stylu neobarokowym zdobią malowidła i freski przedstwiające sceny biblijne oraz ornamentyka i złocenia charakterystyczne dla tego stylu architektonicznego. Ołtarz główny, jego kolumny i obramowania obrazów zdobią złocone, stylizowane motywy roślinne wykonane z drewna lipowego. Organy, ołtarze i ambona zostały wykonane w Regensburgu w Bawarii. W bocznym ołtarzu znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z XVII wieku. Obraz ten pochodzi jeszcze z dawnego kościoła. Obrazy i fragmenty ołtarza od lutego 2000 roku konserwowali artyści plastycy z Opola Jan Maciuch i Marek Maciąg. Ponad 70 elementów trzeba było wykonać od nowa, a 400 zdemontować, zaimpregnować, odnowić. W 1998 roku w kościele została wykonana nowa instalacja elektryczna i nagłośnienie, odnowiono i pomalowano ławki, wymalowano nawę główną i nawy boczne łącznie ze złoceniem ich ornamentyki. W 1990 roku opolscy plastycy odnowili malowidła na sklepieniu nawy głównej freski przedstawiające czterech Ewangelistów oraz Wniebowstąpienie Pańskie. W latach odrestaurowano ambonę, zabytkowy ołtarz boczny z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej oraz figurami Św. Małgorzaty, Św. Katarzyny i Św. Barbary, wywodzącymi się z okresu późnego gotyku. Remont zakończył się w 2002 roku i był finansowany z ofiar parafian zamieszkałych na terenie parafii a takŝe za granicą. Pomalowano 119 m kw. polichromii. W roku 2003 dokonano remontu organów kościelnych.

12 Przystanek 8. A/ Muzeum Paleontologiczne w budynku starej szkoły w Krasiejowie ( tel. kom ) wystawa pt. Wędrówka z najstarszym dinozaurem B/ Wystawa poświęcona historii Krasiejowa 21 stycznia 2005 roku dokonano oficjalnego otwarcia Muzeum Paleontologicznego w Krasiejowie. Muzeum mieści się w budynku starej szkoły w centrum wsi. Organizatorem wystawy było Stowarzyszenie Miłośników Krasiejowa oraz Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. AranŜacji wystawy dokonali Marek i Maciej Mikulscy, zaś scenariusz ekspozycji opracował Krzysztof KsiąŜkiewicz z Uniwersytetu Opolskiego. Adaptacja szkoły na potrzeby muzeum to w duŝej mierze praca społeczna członków SMK oraz środki finansowe z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska, Urzędu Marszałkowskiego oraz Urzędu Gminy i Miasta Ozimek. Na uroczystość otwarcia przybyli przedstawiciele władz województwa z marszałkiem Grzegorzem Kubatem, władz powiatu, gminy, przewodniczący Stowarzyszenia Dinopark Ryszard Galla, rektor UO J. Musielok, przedstawiciel PAN Jerzy Dzik. DuŜy wkład pracy w powstanie muzeum miała dyrektor Muzeum Śl. Opolskiego - Krystyna Lenart Juszczewska. Eksponaty do muzeum zostały wypoŝyczone ze zbiorów Uniwersytetu Opolskiego. W dniu otwarcia poświęcenia placówki dokonał ks. Alojzy Malcherek. Zdj. nr 18 Wystawa w Muzeum Paleontologicznym w Krasiejowie Godziny otwarcia Muzeum: Sobota niedziela Cena biletu wstępu 3 zł, wycieczki szkolne 2 zł Wycieczki zorganizowane po uprzednim uzgodnieniu telefonicznym oprowadzane są w terminach dowolnych.

13 Muzeum oferuje gadŝety w sprzedaŝy: Okolicznościowe monety - 6zł, Widokówki - 1 zł, Kubki z wizerunkami zwierząt prehistorycznych - 10 zł, Kufle do piwa zł, KsiąŜki popularnonaukowe: J. Dzik, T. Sulej, Pierwszy polski dinozaur - 35 zł T. Sulej, Krasiejów - Sensacyjne odkrycia pradinozaurów, Wyd. Przygoda - 33 zł (wersja polska), - 35 zł (wersja niemiecka i angielska), W sprzedaŝy muzeum oferuje ponadto film edukacyjny pt. Dinozaury z Krasiejowa - 20 zł Zdj. nr 19 Wystawa Wędrówka z najstarszym dinozaurem Zajęcia w muzeum moŝne przeprowadzić nauczyciel geografii wg poniŝej załączonego konspektu lub oprowadzający pracownik muzeum. Zaleca się obejrzenie 20 min. filmu edukacyjnego Dinozaury z Krasiejowa autorstwa Teresy Kudyby I Mariusza Przygody. WYSTAWA HISTORYCZNA Staranierm Stowarzyszenia Miłośników Krasiejowa w budynku starej szkoły przygotowano wystawę poświęconą historii wsi. W odnowionych wnętrzach zgromadzono pamiątki dotyczące Ŝycia codziennego i pracy jej mieszkańców w przeszłości: meble, narzędzia, sprzęty domowe, instrumenty muzyczne, dokumenty. Jedna z ekspozycji przedstawia pamiątki pochodzące z kościoła parafialnego: mszały, księgi, modlitewniki, organy kościelne. W kolejnej gablocie umieszczono sprzęty i pamiątki straŝackie. W muzeum odtworzono takŝe wystrój izby wiejskiej. Na jednej z jej ścian widnieje zdjęcie wielopokoleniowej rodziny podczas wesela. Całość wystawy jest ciekawie zaaranŝowana i warta zwiedzenia.

14 Zdj. nr 20 Wystrój wiejskiej izby Zdj. nr 21 Z historii Krasiejowa Przystanek 9. Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieoŝywionej Trias Pawilon paleontologiczny (tel : ) Największą atrakcją turystyczną gminy stało się wykopalisko paleontologiczne w Krasiejowie. Jest ono usytuowane w odległości ok. 1,5 km od centrum wsi. Prowadzi do niego wyasfaltowana ulica Pustki. Od kościoła naleŝy iść / jechać w kierunku Ozimka lub Zawadzkiego. Na wysokości boiska sportowego naleŝy skręcić w prawo. Po pokonaniu odległości ok km naleŝy skręcić ponownie w prawo i przejechać przez tory kolejowe. Drogowskazy skierują juŝ do Dinoparku i wyrobiska. Od 2000 roku prowadzone są tutaj regularne obozy naukowe mające na celu odkrywanie kopalnych szczątków prehistorycznych zwierząt, które występują w dwóch warstwach skalnych. Zdj. nr 22 Wyrobisko iłu kajprowego budowa trapów pieszych dla turystów Wiek kości pochodzących z późnego triasu określany jest na ok. 230 mln. lat. W okresie triasu na Ziemi istniał jeden wielki kontynent Pangea. Na początku triasu na Opolszczyźnie panowały warunki lądowe.

15 Pod koniec wczesnego triasu wody morskie wdarły się na teren Francji, Niemiec i objęły polski niŝ a w obrzeŝających obszarach lądowych zapanował wilgotny klimat. Pod koniec środkowego triasu morze zaczęło się kurczyć i wysładzać. Jego miejsce zajęło w końcu ogromne bagienne rozlewisko przeradzające się w wielkie słodkowodne jezioro. Wtedy więc dzisiejsza Opolszczyzna była brzegiem wielkiego jeziora, którego drugi kraniec znajdował się gdzieś pod Olsztynem. W strefie brzegowej formowały się rozległe delty rzek. Zdaniem geologów ujście jednej z rzek miało znajdować się w bezpośredniej bliskości Krasiejowa. Rzeka nanosiła szczątki martwych zwierząt i akumulowała je w jeziorzysku. Przykryte szczelnie iłem bardzo dobrze zachowały się do dnia dzisiejszego. Zdj. nr 23 Profil geologiczny wyrobiska W dolnej warstwie, która mogła być dnem zbiornika wodnego dominują kości zwierząt wodnych: metopozaurów, fitozaurów, cyklotozaurów, zaś w górnym poziomie, który mógł być brzegiem zbiornika - skamieniałości zwierząt lądowych: aetozaurów. W warstwie tej odkryto równieŝ fragmenty szkieletów najstarszego roślinoŝernego przedstawiciela linii genealogicznej dinozaurów i najstarszego pradinozaura w Europie o nazwie Silesaurus opolensis (Dzik 2003). Występują tu równieŝ fragmenty roślin, m.in. fragmenty pni czy odcisk ulistnionych gałązek. Odkryto tutaj równieŝ łuskę nasienną rośliny podobnej do wolcji, która naleŝy do wymarłej grupy roślin nagonasiennych. Na podstawie badań paleontologicznych moŝna odtworzyć warunki środowiskowe, jakie panowały na terenie Krasiejowa w późnym triasie.

16 Zdj. nr 24 Zdj. nr 25 Allozaur Triceratops Na ścieŝce prowadzącej do pawilonu ustawiono makiety zwierząt prehistorycznych Zdj. nr 26 Widok na plac zabaw Zdj. nr 28 Zdj. nr 27 Silesaurus opolensis pada ofiarą teratosaura Droga prowadząca do pawilonu

17 Jest to jedyne zatwierdzone stanowisko dokumentacyjne przyrody nieoŝywionej na terenie województwa opolskiego. Pawilon paleontologiczny jest miejscem badawczo-wystawienniczym. Budynek jest oparty o skarpę kopalni odkrywkowej, a pod jej szklaną podłogą moŝna podziwiać największe w Europie nagromadzenie szczątków mezozoicznych gadów i płazów. Pawilon jest pierwszą inwestycją Stowarzyszenia DINOPARK powołanego przez samorządy gminy Ozimek i Kolonowskie wspólnie z Województwem Opolskim, celem kompleksowego zagospodarowania odkryć paleontologicznych dla potrzeb nauki,oświaty i turystyki. Docelowo planuje się stworzenie na tym terenie największej atrakcji turystycznej Opolszczyzny Dinoparku. Zdj. Nr 29 Pawilon paleontologiczny Jego otwarcia dokonano 26 sierpnia 2005 roku. W pawilonie paleontologicznym moŝna obserwować szczątki triasowych zwierząt in situ, a takŝe w okresie trwania obozów naukowych przyglądać się pracy paleontologów. Podczas zwiedzania wyświetlany jest film poświęcony krasiejowskim odkryciom. W pawilonie moŝna nabyć wydawnictwa ksiąŝkowe o tematyce dinozaurów i duŝy wybór pamiątek, gadŝetów.

18 Zdjęcia nr 30 i 31 Wnętrze pawilonu paleontologicznego Na ścianach pawilonu widnieją poglądowe tablice stratygraficzne oraz wizerunki i opisy triasowych płazów i gadów.. Przez szklaną podłogę obserwować moŝna ich skamieniałości. Całość wystawy urozmaicają makiety zwierząt wykonane w skali 1: 1 W podłoŝu widnieją skamieniałości sprzed 230 milionów lat

19 Godziny otwarcia pawilonu: Codziennie w godzinach od do Ceny biletów: 5 zł - dorośli, 3 zł bilety ulgowe (dzieci, młodzieŝ, emeryci) Grupy zorganizowane (powyŝej 20 osób) - 2 zł od osoby. Zdj. nr 32 Atrakcją dla dzieci moŝe być piaskownica, z ukrytymi atrapami skamielin Zdjęcia nr 1 pobrano z internetu, nr 3 autor Ryszard BoŜym, pozostałe zdjęcia pochodzą od autora pracy. Opracowanie : Sylwia Widawska Konsultacja : Jędrzej Mościński Sylwia Widawska Nauczycielka geografii w Gminnym Zespole Szkół w Ozimku - Gimnazjum nr 1 w Ozimku Jędrzej Mościński Kierownik Biura Stowarzyszenia DINOPARK w Ozimku, ul. Ks. DzierŜona 4B tel.077/ wew.117

20 Konspekt zajęć edukacyjnych z geografii (oprac. Sylwia Widawska) Klasy: I III gimnazjum. Liczba godzin - 2 Miejsce zajęć: Wystawa w Muzeum Paleontologicznym Temat : Odkrycia paleontologiczne w Krasiejowie na tle wydarzeń geologicznych w moim regionie i kraju. Cel ogólny: - poznanie ogólnych wydarzeń geologicznych regionu oraz historii odkryć paleontologicznych w Krasiejowie, utrwalenie podziału dziejów Ziemi na ery i okresy. Cele szczegółowe: 1. W zakresie standardu I Stosowanie terminów i pojęć matematyczno przyrodniczych uczeń potrafi: - nazwać ery i okresy w dziejach Ziemi, - wyjaśnić pojęcia: skamieniałość, paleontologia, tablica stratygraficzna, - odróŝnić skamieniałość od skały właściwej, 2. W zakresie standardu II Wyszukiwanie i stosowanie informacji uczeń potrafi : - czytać informacje przedstawione na tablicy stratygraficznej, - selekcjonować i interpretować informacje przedstawione w formie tekstu, mapy, schematu, - dokonać prezentacji wiedzy geograficznej. 3. W zakresie standardu III Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zaleŝności w szczególności przyczynowo skutkowych, przestrzennych i czasowych uczeń potrafi: - omówić warunki klimatyczne ery mezozoicznej, - przedstawić zaistniałe wtedy zmiany w świecie roślin i zwierząt, - rozpoznać niektóre gady i płazy mezozoiczne, - omówić krótko historię odkryć paleontologicznych, - uzasadnić, Ŝe skamieniałości są podstawą datowania względnego skał i dowodem ewolucji zwierząt. 4. W zakresie standardu IV - Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów uczeń potrafi: - uzasadnić znaczenie odkryć w badaniu ewolucji organizmów oraz w zakresie aktywizacji turystycznej regionu, - formułuje hipotezy, tworzy modele sytuacji dotyczącej środowiska przyrodniczego w szerszym kontekście społecznym. Cele wychowawcze: - rozbudzanie zainteresowań naukowych, - rozwijanie dociekliwości poznawczej, - zainteresowanie geologią własnej okolicy i regionu. - kształtowanie postawy szacunku dla otaczającej nas przyrody, - kształcenie umiejętności działania grupowego, odpowiedzialności za zadanie, - zachowanie się w miejscach uŝyteczności publicznej Czynności nauczyciela Nauczyciel: - prosi o przypomnienie podziału dziejów Ziemi na ery i okresy, - wyjaśnia pojęcie: paleontologia, -przedstawia historię wystawy i odkryć paleontologicznych, prezentuje wycinki z gazet, artykuł J. Dzika w Przeglądzie Geologicznym z marca 2000, podaje adres strony PAN dotyczącej odkryć w Krasiejowie ( - omawia krótko wydarzenia triasu na Opolszczyźnie na podstawie znalezionych skamieniałości: amonitów, gąbek krzemionkowych, wapienia muszlowego, - podaje wskaźniki wieku formacji warstw skalnych ( wodne gady naczelne z rodziny fitozaurów i piaskowiec trzcinowy) Czynności uczniów Uczniowie: - przypominają podział dziejów Ziemi na ery i okresy, - słuchają nauczyciela śledząc tablicę z historią odkryć, - szukają związku między wydobywanym w Krasiejowie iłem a rozwijającym się tutaj w przeszłości przemysłem materiałów budowlanych. - wyjaśniają pojęcia: skamieniałość i skamieniałość przewodnia. -odróŝniają skamieniałości od skały ilastej, opisują cechy iłu.

21 Nauczyciel: -dzieli grupę na 6 zespołów roboczych i przydziela zadania: Gr. 1. Na podstawie tablicy stratygraficznej i mapy Europy dokonaj podziału i omów wydarzenia mezozoiku. Zwróć uwagę na układ kontynentów oraz zasięg środkowoeuropejskiego jeziora w późnym triasie. Gr. 2. Scharakteryzuj płazy triasu zwracając uwagę na kształt i wielkość ciała, czaszkę, pokrycie grzbietu oraz warunki Ŝycia. Uczniowie podchodzą w grupach do poszczególnych tablic poglądowych. Analizują teksty, szukają informacji i rysunków w dostępnych w muzeum ksiąŝkach: J. Dzik Polski dinozaur, T. Sulej Krasiejów Sensacyjne odkrycia triasowych pradinozaurów. Czytają nazwy skamieniałości umieszczone w gablotach. Odszukują te części ciała na szkicach rekonstrukcji. Zwracają uwagę na elementy wyróŝnione ciemnym brązowym kolorem na rysunkach te są bowiem odkryte na wykopalisku. Uczniowie uzdolnieni plastycznie szkicują zwierzęta na kartkach papieru. Gr. 3. Omów wygląd gadów krasiejowskich zwracając uwagę na kształt i wielkość ciała, czaszkę, pokrycie grzbietu oraz warunki Ŝycia. WskaŜ w gablotach skamieniałości naleŝące do tego gatunku. Gr. 4. Omów warunki sedymentacji osadów. (tranzgresja morza, ruchy górotwórcze- cofanie się morza, powstanie jeziorzyska na przedpolu Sudetów, tworzenie się skały osadowej iłu kajprowego, akumulacja osadów przez rzekę). Gr. 5. Omów rolę środowiska alkalicznego w zachowaniu skamieniałości korelacja z chemią i biologią (plansza w muzeum, podręcznik J. Dzika Pierwszy polski dinozaur str. 24) Gr. 6. Wyjaśnij pochodzenie nazwy: Silesaurus opolensis. Omów cechy gatunku Zwróć uwagę na kształt kończyn, warunki Ŝycia, sposób odŝywiania się, jego umiejscowienie na tablicy stratygraficznej. Jak ewoluują zwierzęta w jurze?. Nauczyciel prosi grupy o dokonanie prezentacji i selekcji wiadomości. Rozdaje teksty do uzupełnienia. Nauczyciel ocenia, dopowiada, koryguje informacje. Prezentacja zadań przez poszczególne grupy. Uczniowie uzupełniają notatkę.

22 (praca plastyczna uczennicy Magdaleny Kuśmierskiej) (praca plastyczna uczennicy Magdaleny Kuśmierskiej) Aetozaur roślinoŝerny gad lądowy o długości ok. 3,5 m. Na końcu pyska posiadał niewielki ryjek, którym rozkopywał ziemię w poszukiwaniu korzeni i kłączy. Prawie całą powierzchnię zwierzęcia pokrywały tarczki kostne osłaniające go przed ugryzieniem drapieŝników. Cyklotozaur osiągał ok. 3 m długości. Polował przy powierzchni wody. Jego oczodoły umiejscowione były w tylniej części czaszki. Posiadał lekki szkielet, był zdolny do poruszania się i polowania na lądzie. Rys. M Kuśmierska Fitozaur gad wodny podobny do dzisiejszych gawiali, osiągał ok. 3,5 m długości. Posiadał długi, wąski pysk, którym chwytał ryby. Najwidoczniejszą róŝnicę między fitozaurem a gawialem stanowi połoŝenie nozdrzy. Gawiale mają nozdrza na końcu pyska, natomiast fitozaur miał nozdrza tuŝ oczami. Rys. M. Kuśmierska Metopozaur- płaz wodny o długości ok. 2 m. Polował na małe zwierzęta wodne czając się na potencjalną ofiarę na dnie zbiornika wśród szczątków roślinnych. Rys. M. Kuśmierska Pradinozaur - Silesaurus opolensis rozmiarami przypominał przerośniętego indyka (ok. 1,5 metra długości). Rys. Izabela Bagińska Był roślinoŝercą wyposaŝonym w niewielki dziób na Ŝuchwie. Cechowała go szybkość poruszania się.

23 Notatka: Na początku triasu na Opolszczyźnie panowały warunki... (*lądowe). Z obszarów górskich wypiętrzonych wcześniej... ( wody) nanosiły masy piasku. Rozległe bagniska porastały zarośla drzewiastych... (widłaków). Pod koniec wczesnego triasu wody morskie wdarły się na polski niŝ a w obrzeŝających obszarach lądowych zapanował... ( wilgotny) klimat. Pod koniec środkowego... (triasu) morze poczęło się kurczyć i wysładzać. Jego miejsce zajęło... (ogromne bagienne rozlewisko), przeradzające się w wielkie słodkowodne jezioro. BliŜej jego brzegu rosły podobne do palm... (sagowce), krewniaki miłorzębu i długolistne... (skrzypy). Ił z Krasiejowa o odczynie... (alkalicznym), powodował szybkie niszczenie szczątków... (organicznych), sprzyjał zaś tkance kostnej kręgowców zbudowanych z fosforanu wapnia. Dzięki temu moŝna sobie wyobrazić, jak wyglądało... (Ŝycie w triasowym jeziorze). W osadzie z dna jeziora znajdują się... (skamieniałości) organizmów Ŝyjących na dnie lub w toni wodnej jak i szczątki transportowane przez rzekę. Przed... ( 230 milionami) lat w Krasiejowie Ŝyły...,...,...,....( wymień gatunki). Płazami wodnymi były... (metopozaury), zaś gadami -... (fitozaury). Na lądzie Ŝyły:...,... (kapitozaury, aetozaury, teratozaury).najczęściej odkrywanymi na wykopalisku zwierzętami były drapieŝne 2 - metrowe... ( metopozaury). Wśród skamieniałości zachowały się...,...,...,...,... (kości długie i pasa barkowego, czaszki, kręgi, Ŝebra, tarczki). Najciekawszym odkryciem było wydobycie miednicy pra - diznozaura zwanego... ( silesaurus opolensis). Był to niewielki gad lądowy o wysokości... (1,5 m), odŝywiający się... (roślinami). Jego cechą charakterystyczną była... (trójpalczasta) stopa. Znalezisko w Krasiejowie zapoczątkowało regularne obozy naukowe prowadzone od 2000 roku pod kierunkiem...,...,...,.... (J. Dzika, T. Suleja. K. KsiąŜkiewicza, D. Majer). * W nawiasach kursywą podano oczekiwane odpowiedzi. Gra dydaktyczna. N. pokazuje widokówki ze zwierzętami lub z częściami ich ciała Uczniowie rozpoznają zwierzęta na zdjęciach, potrafią dopasować poszczególne części do danego zwierzęcia. N. dziękuje za współpracę, ocenia grupy, wyróŝnia grupę najlepiej się prezentującą. Praca domowa Na podstawie róŝnych źródeł ustal, czy w Polsce dokonano gdzieś podobnego odkrycia. Dowiedz się, co było przyczyną wyginięcia dinozaurów w przeszłości geologicznej. Czas na zakup pamiątek wg uznania i wpis do księgi pamiątkowej. Literatura: Bąk L, Mientus K., Spałek K., Historia i przyroda gminy Ozimek, Studio Context, 2001 Cieplak J., Górnosląskie Dziedzictwo, Najstarszy w Europie Ŝelazny most wiszący. Dzik J., Sulej T., Pierwszy polski dinozaur, Śląskie Wydawnictwo Adan, Dzik J., Sulej T., Kaim A., Niedźwiecki R., Późnotriasowe cmentarzysko kręgowców lądowych w Krasiejowie na Śląsku Opolskim, Przegląd Geologiczny, vol.48, nr 3, Dzik J., Sulej T., Krasiejów - Sensacyjne odkrycia triasowych pradinozaurów, Przygoda Studio Lindel E., Sceny z dziejów geologicznych, Geografia w szkole nr 1, 2001 Mizerski W., Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego dla edukacji, Geografia w szkole nr 1, 2001 Nowosad M., Dni dinozaura, Geografia w szkole nr 4, Przyroda województwa opolskiego, Praca zbiorowa pod redakcją A. Nowaka, Urząd Wojewódzki w Opolu, Załączniki mapki z zaznaczoną trasą i przystankami