KONKURENCYJNOή POLSKIEGO RYNKU DROBIU I JAJ W WYMIANIE Z UNI EUROPEJSK

Transkrypt

1 56 Andrzej Czy ewski, Joanna Danilczuk STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom X zeszyt 4 Andrzej Czy ewski, Joanna Danilczuk Akademia Ekonomiczna w Poznaniu KONKURENCYJNOŒÆ POLSKIEGO RYNKU DROBIU I JAJ W WYMIANIE Z UNI EUROPEJSK COMPETITIVENES OF POLISH POULTRY FOOD AND EGG PRODUCTS IN TRADE WITH THE EU COUNTRIES S³owa kluczowe: eksport, import, artyku³y rolne, ceny artyku³ów rolnych, konkurencyjnoœæ Key words: export, import, agricultures products, agricultures prices, competitiveness Synopsis. Oceniono czynniki warunkuj¹ce konkurencyjnoœæ polskiego rynku drobiu i jaj w wymianie z UE. Pos³u ono siê wskaÿnikami ex post opartymi na udzia³ach w rynku i handlu, wskaÿnikiem trade coverage oraz ró nicami w poziomach cen pomiêdzy Polsk¹ a krajami UE. Dokonano tak e oceny wskaÿników jakoœciowych, umo liwiaj¹cych osi¹gniêcie konkurencyjnoœci. Wstêp Od 1 maja 2004 r. w wyniku wst¹pienia Polski do struktur Wspólnoty znacznie zmieni³y siê warunki funkcjonowania polskich gospodarstw rolnych i zak³adów przetwórstwa ywnoœciowego, wymuszaj¹c na nich podejmowanie skutecznych dzia³añ na rzecz wzmocnienia w³asnej pozycji, poniewa podobnie jak ca³a gospodarka poddane zosta³y presji konkurencyjnej. Konkurencyjnoœæ z roku na rok nabiera coraz ostrzejszego charakteru, odgrywaj¹c istotn¹ rolê, przez stymulacjê dzia³añ producentów, w tym producentów surowców rolnych i ich przetworów. Niezmiernie wa ne sta³o siê poznanie i analiza czynników j¹ kszta³tuj¹cych. Umo liwia to bowiem skuteczne dostosowanie siê do wymogów liberalnej gospodarki. Nieuchronnoœæ wzrostu konkurencji w warunkach postêpuj¹cej liberalizacji handlu miêdzynarodowego i rozwijaj¹cych siê zjawisk globalizacji nale y zatem traktowaæ jako kluczowe wyzwanie dla polskiego rolnictwa i przemys³u ywnoœciowego [Adamowicz 2005]. Metodyka Celem artyku³u jest analiza konkurencyjnoœci polskiego rynku drobiu i jaj w wymianie z krajami Unii Europejskiej oraz wskazanie mo liwych kierunków dzia³añ wp³ywaj¹cych na to zjawisko. Interpretacji poddano wskaÿniki opisuj¹ce konkurencyjnoœæ ww. segmentu rynku ywnoœciowego oraz jej determinanty w latach , z uwzglêdnieniem w niektórych aspektach wczeœniejszej perspektywy czasowej. Wobec du ej liczby czynników warunkuj¹cych konkurencyjnoœæ podstawowych surowców rolnych i ich przetworów, istnieje potrzeba przedstawienia za pomoc¹ ró nych wskaÿników analizy tego zjawiska. Wa ne znaczenie ma udzia³ w handlu œwiatowym, dlatego te w artykule dokonano oceny struktury towarowej obrotów tymi produktami. Zawarto tak e analizê konkurencyjn¹ na poziomie przewag komparatywnych za pomoc¹ indeksów: relatywnej przewagi handlu (RTA-Relative Trade Advantage), relatywnej komparatywnej przewagi eksportu (XRCA - Relative Revealed Comparative Export Advantage Index) oraz relatywnej ch³onnoœci importu (MRCA Relative Import Penetration Index). Konkurencyjnoœæ uto samiana jest równie z dodatnim saldem bilansu handlowego, dlatego autorzy dokonali oceny wskaÿnika TCI (Trade Coverage), odzwierciedlaj¹cego pokrycie krajowego importu surowców rolnych i ich przetworów przez krajowy eksport tych produktów. Zaprezentowano tak e ocenê pozycji konkurencyjnej rynku drobiu i jaj przez porównanie cen poszczególnych produktów w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. O zdolnoœci konkurencyjnej decyduj¹ równie inne czynniki nieodnosz¹ce siê do aspektu cenowego, takie jak: jakoœæ, bezpieczeñstwo, marka oraz wizerunek firmy, które mo na zaliczyæ do wskaÿników niewymiernych, dlatego te w tym opracowaniu poddano analizie te dziedziny. Czynniki te mo na przedstawiæ w sposób opisowy, wskazuj¹c ewentualne kierunki mo liwych dzia³añ. Jest to jednak istotne, gdy

2 Konkurencyjnoœæ polskiego rynku drobiu i jaj w wymianie z Uni¹ Europejsk¹ 57 uwzglêdnienie aspektów iloœciowych i jakoœciowych pozwala przewidzieæ przysz³e trendy i wskazaæ obszary priorytetowe sektora. Ekonomiczne uwarunkowania przewag cenowo-kosztowych w handlu artyku³ami rolno- ywnoœciowymi z UE W momencie przyst¹pienia do Unii Europejskiej, otworzy³ siê dla polskich producentów segment rolno-spo ywczy, sk³adaj¹cy siê nie tylko z pañstw UE 15, ale równie z rynku 9 nowych krajów, które zosta³y cz³onkami równolegle z Polsk¹. Tym samym polski rynek licz¹cy ok. 40 mln konsumentów, w³¹czony zosta³ w obejmuj¹cy ok. 420 mln, w tym 380 mln konsumentów ze starych krajów UE, o znacznie wiêkszej sile nabywczej ni w Polsce. Wykorzystanie zaistnia³ych mo liwoœci zale y jednak od akceptacji polskich produktów przez eurokonsumentów [Rowiñski 2005]. Analizuj¹c konkurencyjnoœæ rynku drobiu i jaj, nale y uwzglêdniæ najistotniejsze czynniki wp³ywaj¹ce na to zjawisko. Elementem najbardziej oddzia³ywuj¹cym na konkurencyjnoœæ jest niew¹tpliwie cena towarów. Jak wynika z raportów Eurostatu, Polska ma du ¹ przewagê w tym zakresie, bowiem ceny polskich produktów kszta³tuj¹ siê na poziomie 60% œredniej unijnej [Borchert, Reinecke 2006]. Obserwuj¹c ceny drobiu w Polsce w okresie , widoczna jest znaczna przewaga, poniewa polskie ceny stanowi¹ od 65% w 2006 r. do 76% w 2007 r. œredniej ceny w wybranych krajach UE. W ca³ym analizowanym okresie widoczna jest znaczna przewaga cenowa drobiu w Polsce (rys. 1). W porównaniu z najwy sz¹ cen¹ notowan¹ w Finlandii i na Cyprze w 2007 r. (tab. 1), ceny polskiego drobiu s¹ korzystniejsze o 40-50%. Nieco inaczej kszta³towa³y siê ceny jaj, gdzie najni sze wystêpowa³y g³ównie w Belgii (tab. 1). Jednak e polskie ceny stanowi³y 78% œredniej z pañstw UE. Dodatkowo nale y zauwa yæ, i w porównaniu z najwy szymi cenami w przedstawionych pañstwach by³y ni sze o 36-49%. W odró nieniu od cen drobiu, które na prze³omie lat mia³y, zarówno tendencje zwy kowe jak i spadkowe, ceny jaj zdecydowanie ros³y z roku na rok o œrednio 12%. Tabela 1. Ceny drobiu i jaj w Polsce i pañstwach Produkt Austria Belgia Niemcy Dania Hiszpania Finlandia Francja Grecja Irlandia Wlochy Holandia Portugalia Szwecja W. Brytania Cypr Czechy Estonia Wêgry Litwa otwa Malta Polska Slowenia S³owacja Cena min Cena max drób UE* C eny produktów [euro/100 kg] ,89 144,41 157,64 150,51 146,42 198,09 168,58 176,54 186,96 141,50 141,94 144,69 181,37 135,59 186,87 132,04 121,39 150,06 128,57 134,68 162,29 110,26 186,87 144,94 110,26 198,09 179,94 151,07 169,92 161,95 147,43 197,04 170,58 170,56 175,22 135,86 146,79 142,80 177,54 139,23 182,75 141,26 147,57 154,54 134,61 139,00 159,53 114,55 178,70 147,27 114,55 197,04 181,05 139,00 175,63 152,53 165,08 192,45 173,11 171,65 169,20 153,35 140,52 153,84 168,34 136,82 185,12 129,58 146,20 145,38 130,74 142,01 164,02 101,65 172,13 147,00 101,65 192,45 184,31 164,72 219,46 172,37 183,73 194,68 202,76 198,26 172,67 196,76 168,07 170,12 177,86 146,67 217,02 155,67 179,83 180,09 149,68 174,17 169,52 136,63 181,85 178,96 136,63 219,46 90,30 60,50 75,72 136,01 61,12 123,82 73,11 108,88 144,78 117,27 69,61 73,15 142,80 106,84 125,10 82,40 75,74 102,98 70,62 85,68 80,75 74,38 131,01 79,02 60,50 144,78 84,26 64,88 76,70 132,89 66,26 86,75 75,79 104,94 124,88 119,74 71,95 73,40 133,57 100,09 120,87 78,71 78,18 94,38 78,49 88,69 82,31 84,28 119,63 74,40 64,88 133,57 * uwzglêdniono wszystkie pañstwa UE za wyj¹tkiem Luksemburga oraz Rumunii i Bu³garii. ród³o: [ jaja 91,85 76,22 85,82 136,63 80,45 78,15 84,13 103,40 116,31 134,24 86,37 86,86 150,69 105,17 116,45 84,13 86,95 96,33 82,62 96,88 87,39 93,21 117,22 84,55 76,22 150,69 99,12 91,34 99,87 141,12 98,86 112,90 99,71 115,94 135,42 150,74 92,60 102,23 162,98 110,96 131,49 95,54 91,68 108,07 99,44 104,76 83,75 105,08 118,68 96,89 83,75 162,98

3 58 Andrzej Czy ewski, Joanna Danilczuk udzia³ miêsa drobiowego i prodrobów w eksporcie udzia³ miêsa drobiowego i prodrobów w imporcie udzia³ jaj w eksorcie udzia³ jaja w imporcie Rysunek 1. Porównanie cen drobiu i jaj w Polsce ze œredni¹ unijn¹ ród³o: jak w tab. 1. Korzystny poziom cen drobiu i jaj w Polsce ukszta³towa³ siê g³ównie w wyniku niskich kosztów wytwarzania w porównaniu z krajami Europy Zachodniej. Nale y jednak zaznaczyæ, i nie zawsze wystêpowanie przewag cenowych musi gwarantowaæ osi¹gniêcie wysokiej konkurencyjnoœci, dlatego te nie powinno siê ograniczaæ oceny tylko do tego kryterium. Dodatkowo przy obecnych uwarunkowaniach nie jest to element przewagi d³ugookresowej. Mechanizmy rynkowe wczeœniej b¹dÿ póÿniej doprowadz¹ do zrównania siê ró nic w cenach pomiêdzy krajami Wspólnoty. Równie stopniowe poszerzanie Unii Europejskiej wp³ynê³o na zmniejszenie przewagi w tym zakresie. Istotne znaczenie w budowaniu przewagi konkurencyjnej odgrywa handel zagraniczny, szczególnie ze wzglêdu na to, i poda tych artyku³ów w Polsce znacznie przewy sza popyt naszego rynku (pomimo ci¹g³ego wzrostu dochodów). Producenci wiêc, w celu utrzymania wysokiego poziomu rentownoœci, zmuszeni s¹ do eksportu swoich towarów. Natomiast rynek europejski jest g³ównym rynkiem ich zbytu, bowiem w latach œrednio 70% naszego eksportu surowcami rolnymi i ich przetworami przypada na kraje Wspólnoty. Wyniki te œwiadcz¹ o silnej pozycji konkurencyjnej polskich producentów. Konkurencyjnoœæ mo na bowiem w najprostszy sposób uto samiæ z mo liwoœci¹ uzyskania nadwy ki Tabela 2. Struktura polskiego handlu surowcami rolnymi i ich przetworami z krajami UE Grupa towarowa Wartoœæ eksportu do UE [tys. euro] Wartoœæ importu UE [tys. euro] 2002 XRCA MRCA Artyku³y rolno- ywnoœciowe ,13 0,89 0,24 0, ,79 0,06 16,73 13, ,33 0,75 0,58 1, Artyku³y rolno- ywnoœciowe ,29 0,75 0,46 1, ,57 0,06 15,50 13, ,29 0,19 5,10 4, Artyku³y rolno - ywnoœciowe ,41 0,71 0,70 1, ,56 0,64 0,91 1, ,47 0,40 2,06 2, Artyku³y rolno- ywnoœciowe ,47 0,68 0,79 1, ,45 0,69 0,76 1, ,03 0,49 1,54 2, Artyku³y rolno- ywnoœciowe ,51 0,66 0,85 1,62 drobiowe i Podroby ,93 0,52 1,41 2, ,38 0,42 1,96 2, ,79 0,06 16,73 13, ,33 0,75 0,58 1,10 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych FAPA Polski handel zagraniczny artyku³ami rolno-spo ywczymi lata oraz Bilans p³atniczy NBP za lata RTA TCI

4 Konkurencyjnoœæ polskiego rynku drobiu i jaj w wymianie z Uni¹ Europejsk¹ 59 euro/100 kg ceny drobiu w Polsce œrednie ceny drobiu w UE ceny jaja w Polsce œrednie ceny jaj w UE Rysunek 2. Udzia³ handlu polskiego handlu miêsem drobiowym i podrobami oraz jajami w handlu ogó³em artyku³ami rolno- ywnoœciowymi ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych FAPA Polski handel zagraniczny artyku³ami rolno-spo ywczymi za lata w handlu, co jest zwykle wynikiem wzrostu efektywnoœci wymiany handlowej [Adamowicz 1999]. W 2003 r. po raz pierwszy od momentu transformacji ustrojowej zanotowano w Polsce dodatnie saldo w obrocie towarami rolno- ywnoœciowymi. Du e znaczenie mia³o przyst¹pienie do struktur unijnych, a w szczególnoœci wynikaj¹ca z tego likwidacja ograniczeñ w handlu pomiêdzy tymi krajami. W ci¹gu 2 lat po integracji wysokie tempo rozwoju utrzymywa³o wiêkszoœæ dzia³ów polskiej gospodarki ywnoœciowej, co zaowocowa³o wzrostem eksportu i dodatnim bilansem, wynosz¹cym 2513 mln euro. Podkreœliæ nale y, i w przeci¹gu piêciu lat eksport Polski do krajów Wspólnoty wzrós³ prawie trzykrotnie. Jednak, w 2005 r. kiedy osi¹gniêto wynik 1883 euro na osobê, Wêgrzy i Czesi zbli yli siê do granicy 5 tys. euro na osobê, a Holandia do ok. 10 tys. euro na jednego mieszkañca [Grzeszak 2006]. Analizuj¹c dane w tabeli 2 mo na zauwa yæ, i w przyjêtym okresie za wyj¹tkiem 2002 r. eksport Polski artyku³ami rolno- ywnoœciowymi przewy sza³ znacznie import. Ponadto wzrost eksportu w kolejnych latach by³ znacznie wiêkszy ni importu. Podobne tendencje wystêpowa³y w handlu europejskim drobiem i jajami. WskaŸniki przewag komparatywnych wskazywa³y wysok¹ konkurencyjnoœæ handlu artyku³ami rolno- ywnoœciowymi z wyj¹tkiem 2003 r., dodatkowo przewagi te zwiêksza³y siê z roku na rok. W przypadku drobiu i jaj najwy sze przewagi wystêpowa³y w latach , czemu towarzyszy³o wysokie dodatnie saldo handlu tymi artyku³ami. W momencie przyst¹pienia do Wspólnoty przewagi te znacznie zmala³y, nie przyjmuj¹c ju wartoœci osi¹gniêtych przed integracj¹. Jednak e indeksy wskazuj¹ nadal na znaczn¹ konkurencyjnoœæ drobiu i jaj na rynku europejskim. Natomiast wskaÿnik TCI w analizowanym okresie by³ wysoki, co oznacza znaczny stopieñ pokrycia europejskiego importu, polskim eksportem tych towarów, potwierdzaj¹c eksportow¹ specjalizacjê ww. produktów. Najwy szy stopieñ pokrycia importu miêsa drobiowego i podrobów eksportem, odnotowano w latach , co by³o wynikiem dodatniego salda w obrocie tymi towarami. Dodatkowo widoczny jest w tym okresie znacznie wiêkszy udzia³ eksportu tych artyku³ów w eksporcie ogó³em artyku³ów rolno- ywnoœciowych (rys. 2). Natomiast udzia³ eksportu jaj w eksporcie wszystkich artyku³ów rolno- ywnoœciowych zbli ony by³ wielkoœci¹ do udzia³u importu, przewy - szaj¹c go jednak nieznacznie w analizowanym okresie. Jednak e od 2004 r. wskaÿnik TCI dla jaj by³o wy szy ni w przypadku miêsa drobiowego i podrobów (tab. 1). Wed³ug Wosia [2003] produkcja zwierzêca nale y do kierunków pracoch³onnych, a w zwi¹zku z tym, i czynnik pracy jest w Polsce znacznie tañszy ni w wiêkszoœci krajów UE, pozwala to osi¹gn¹æ znaczn¹ konkurencyjnoœæ cenow¹ w tym segmencie rynku. Podobne wnioski sformu³owa³ Guzek [1993] analizuj¹c 65 produktów w latach Równie Bartosik [2002] zauwa y³ zale noœæ pomiêdzy pracoch³onnoœci¹ produkcji a przewagami komparatywnymi, stwierdzaj¹c, i im wy szy jest udzia³ czynnika pracy w produkcie, tym wiêksza w przypadku Polski jest przewaga komparatywna. Spadek wskaÿników po wst¹pieniu do UE mo e mieæ wiêc zwi¹zek z wzrostami p³ac i tym samym zwiêkszeniem kosztów pracy. Uwarunkowania jakoœciowe konkurencyjnoœci Istotnym czynnikiem umo liwiaj¹cym osi¹gniêcie wysokiego poziomu konkurencyjnoœci jest jakoœæ. Konkurencja oparta na jakoœci oferowanych produktów staje siê nie tylko g³ównym Ÿród³em osi¹gniêcia zysku, lecz przede wszystkim warunkiem istnienia na rynku. Problem konkurencyjnoœci w agrobiznesie nabiera wiêc znaczenia nie tylko z punktu widzenia koniecznoœci dostosowania siê przedsiêbiorstw do wymagañ stawianych przez UE. Staje siê równie istotny w aspekcie walki o krajowego klienta i utrzymanie siê na rynku wewnêtrznym [Arend 2006]. W celu sprostania wspó³czesnej konkurencji nale y szukaæ bardziej efektywnych sposobów dostarczania konsumentowi odpowiedniej wartoœci, bowiem konsumenci s¹ coraz bardziej zainte-

5 60 Andrzej Czy ewski, Joanna Danilczuk resowani produktami spo ywczymi wysokiej jakoœci. Konkurencyjnoœæ oparta na tak mocnym fundamencie, jakim jest jakoœæ oferowanych produktów staje siê nie tylko g³ównym Ÿród³em osi¹gniêcia zysku, lecz równie warunkiem istnienia na rynku [Arend 2006]. Ponadto odpowiednie standardy jakoœciowe s¹ konieczne ze wzglêdu na ustawodawstwo unijne, które doœæ rygorystycznie podchodzi do tego zagadnienia. Nale y podkreœliæ, i aspekt jakoœciowy odgrywa szczególn¹ rolê w przypadku rynku drobiu i jaj ze wzglêdu na szeroko nag³aœniane przez media przypadki zachorowañ na ptasi¹ grypê. Wielu konsumentów w obawie przed tym zjawiskiem znacznie podwy sza swoje wymagania, co do bezpieczeñstwa tych wyrobów. Istotne znaczenie obok jakoœci ma produkcja ekologiczna. Po zmianie za³o eñ Wspólnej Polityki Rolnej w 2003 r. rozpocz¹³ siê dynamiczny rozwój tej ga³êzi gospodarki ywnoœciowej w ca³ej Unii Europejskiej. Tendencje œwiatowe sprawiaj¹, e ywnoœæ naturalna, staje siê modna i z dnia na dzieñ przybywa jej zwolenników. Szacuje siê, i w 2005 r. europejski rynek ywnoœci ekologicznej osi¹gn¹³ sprzeda wielkoœci 14 mld euro [Stalenga, Kuœ 2007]. W Wielkiej Brytanii ponad 80% gospodarstw domowych kupuje ywnoœæ ekologiczn¹, przy czym popyt znacznie przewy sza poda, na skutek czego ok. 70% tej ywnoœci jest importowana [Berdo 2006]. Równie w Niemczech i Danii udzia³ importu ywnoœci ekologicznej w ogólnej wartoœci jej sprzeda y stanowi 60 i 25% [ uczka-baku³a 2007]. Jest to szansa dla polskich producentów, którzy ubiegaj¹c siê o odpowiednie certyfikaty mog¹ sprzedaæ swoje produkty na ch³onnym rynku europejskim. Niestety podobna sytuacja istnieje w Polsce, bowiem wiêkszoœæ firm stosuj¹cych produkcjê ekologiczn¹ musi szukaæ dostawców cennych surowców poza granicami pañstwa. Dodatkowo polskie produkty ekologiczne s¹ g³ównie pochodzenia roœlinnego. Nale y tak e zaznaczyæ, i dla rozwoju produkcji ekologicznej w Polsce niezbêdna jest sprawna sieæ dystrybucji, bowiem przetwórnie, hurtownie czy sklepy z ywnoœci¹ ekologiczn¹ czêsto musz¹ zaopatrywaæ siê u drobnych dostawców rozproszonych po ca³ej Polsce, co nie sprzyja utrzymaniu ci¹g³oœci dostaw. G³ównym problemem przemys³u ywnoœciowego nie jest obecnie niedobór towarów, ale niedobór klientów. Przemys³ spo ywczy w UE mo e wyprodukowaæ znacznie wiêcej towarów, ni konsumenci na tych rynkach s¹ w stanie nabyæ. Musz¹ wiêc zwiêkszaæ atrakcyjnoœæ swoich wyrobów, w czym istotne znaczenie maj¹ strategie marketingowe. O ile du o literatury poœwiecono marketingowi przemys³u ywnoœciowego, to kwestiê marketingu w rolnictwie czêsto pomijano. Rolnicy jednak nie powinni byæ tylko biernymi producentami i sprzedawcami swoich produktów. Mog¹ staæ siê, a nawet powinni aktywnymi uczestnikami rynku, wp³ywaj¹c choæby w ograniczony sposób na ceny surowców rolnych. Obecnie sprzeda produktu wymaga dog³êbnego poznania i badañ rynku w celu dostosowania asortymentu do potrzeb jego odbiorców [Szulce 2001]. Doœwiadczenia pokazuj¹, e w krótszym b¹dÿ d³u szym okresie sposoby konkurowania mog¹ byæ naœladowane. Paradoksalnie mo na stwierdziæ, e jedyn¹ trwa³¹ przewag¹ konkurencyjn¹ jest ta, która wci¹ siê zmienia, ewaluuje i dostosowuje siê do specyficznych oczekiwañ klientów i dzia³añ konkurentów. Zdolnoœæ tworzenia trwa³ej przewagi daj¹ podmioty, które s¹ w stanie, po pierwsze zaobserwowaæ zmiany zachodz¹ce w ich otoczeniu, szczególnie w zachowaniach klientów i strategiach konkurentów, a po drugie mog¹ szybko przeorientowaæ swoje dzia³ania [Arend 2006]. Podsumowanie Pomimo silnych przewag cenowych polskich produktów i korzystnej struktury indeksów przewag komparatywnych polscy producenci i przetwórcy drobiu i jaj powinni ci¹gle monitorowaæ otoczenie rynkowe. Zmieniaj¹ce siê realia polskiej gospodarki, w tym wzrost wynagrodzeñ ludnoœci, powoduj¹cy podwy ki cen, mo e za sob¹ poci¹gn¹æ zmianê wartoœci innych wskaÿników konkurencyjnoœci. Skutecznym sposobem rywalizacji na rynku unijnym mo e byæ wykorzystanie innych pozacenowych instrumentów konkurowania. Poprawê konkurencyjnoœci mo na bowiem uzyskaæ przez obni enie kosztów produkcji oraz sprawne systemy dystrybucji i ci¹g³e podnoszenie jakoœci wyrobów. Istotny potencja³ tkwi tak e w rozwoju rolnictwa ekologicznego. Literatura Adamowicz M. 1999: Konkurencja i konkurencyjnoœæ w agrobiznesie. Aspekty teoretyczne i praktyczne. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 2-3. Adamowicz M. 2005: Wobec globalizacji. Nowe ycie Gospodarcze. Dodatek specjalny. Analiza polskiego handlu zagranicznego artyku³ami rolno-spo ywczymi w latach : FAPA, Warszawa.

6 Konkurencyjnoœæ polskiego rynku drobiu i jaj w wymianie z Uni¹ Europejsk¹ 61 Arend A. 2006: ród³a przewagi konkurencyjnej przedsiêbiorstw sfery agrobiznesu. Agrobiznes, tom 1, nr Bartosik K. 2002: Udzia³ czynnika pracy w handlu zagranicznym Polski. Gospodarka Narodowa, nr 5/6. Berdo J. 2006: Zrównowa ony rozwój. W stronê ycia w harmonii. Earth Conservation, Sopot. Borchert E., Reinecke S. 2006: Eating, drinking, smoking comparative price levels. [In:] 37 European countries for Eurostat. Grzeszak A. 2006: Raport co napêdza gospodarkê. Polityka, nr 15 (2600). Guzek M. 1993: Analiza komparatywnych przewag Polski wobec UE w zakresie wybranych produktów rolnych i spo ywczych. [ [ Jaworska M., Witczak A. 2004: Konkurencyjnoœæ polskiej wieprzowiny na rynku Unii Europejskiej. Problemy rolnictwa œwiatowego. Tom XII. SGGW, Warszawa. uczka-baku³a W. 2007: Rynek ywnoœci ekologicznej. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Rowiñski J. 2005: Handel rolno-spo ywczy co siê zmieni³o po akcesji. Wspólnoty Europejskie, nr 4 (161). Stalenga J., Kuœ J. 2007: Rolnictwo ekologiczne w Polsce i UE. [W:] Mo liwoœci rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce. Studia i Raporty, IUNG, nr 6, Pu³awy. Szulce H. 2001: Uwarunkowania i mo liwoœci sterowania ryzykiem w produkcji rolnej. Wyd. AE w Poznaniu. Woœ A. 2003: Konkurencyjnoœæ polskiego sektora ywnoœciowego. Synteza. IERiG, Warszawa. Summary The aim of the paper is to identify the factors influencing the competitiveness of market poultry food and eggs to other countries of the EU. Some market and trade shares indicators, trade coverage, prices level and qualitative indicators were used to make this analysis. Adres do korespondencji: prof. zw. dr hab. Andrzej Czy ewski mgr in. Joanna Danilczuk Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Katedra Makroekonomii i Gospodarki ywnoœciowej Al. Niepodleg³oœci Poznañ tel. (0 61) kmigz@ae.poznan.pl