Ks. Stanisław Poszwa, S. Ch. TOWARZYSTWO CHRYSTUSOWE W KANADZIE

Transkrypt

1 Ks. Stanisław Poszwa, S. Ch. TOWARZYSTWO CHRYSTUSOWE W KANADZIE OSHAWA, ONTARIO 1998

2 Wydano nakładem The Society of Christ Fathers In Canada

3 Czterdziesta rocznica posługi chrystusowców w Kanadzie była okazją do napisania małego artykułu rocznicowego. Docieranie do coraz to nowych źródeł stało się moim drugim hobby, co pozwoliło mi na uzupełnienie wielu faktów z dziejów pracy chrystusowców interesującymi opisami i dokumentami. Pragnę tę pracę zadedykować Współbraciom, którzy część swojego kapłańskiego żyda w Kanadzie poświęcili służbie Bogu, oraz siostrom i braciom w wierze. Pracą tą chcę wyrazić im uznanie za każdy, nawet najmniejszy, trud duszpasterskiej posługi. Napisanie tej krótkiej historii niech będzie też zachętą dla obecnych i przyszłych duszpasterzy w dokumentowaniu wydarzeń dotyczących naszego zgromadzenia, wspólnot parafialnych, oraz dzielenia się doświadczeniem duszpasterskim, które pomocne będzie tym, którzy po nas podejmą apostolską posługę. Wszystkim Współbraciom składam serdeczne podziękowanie za udostępnienie materiałów, wspomnień, fotografii, oraz za życzliwość i wszelką pomoc przygotowaniu tej publikacji. w Oshawa, Ontario, Grudzień 1998

4 "DLA BOGA I POLONII 40 LAT POSŁUGI KSIĘŻY CHRYSTUSOWCÓW W KANADZIE Dniem rozpoczęcia posługi duszpasterskiej w Kanadzie przez księży z polskiego zgromadzenia zakonnego, założonego przez kardynała Augusta Hlonda, znanego pod nazwą Towarzystwo Chrystusowe - Society of Christ Fathers - jest 8 grudnia 1957 roku - Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi nny. Do wykonywania posługi duszpasterskiej w języku polskim w Calgary, Alberta, zaprosił chrystusowców w 1957 roku biskup diecezji Calgary, Francis P. Carroll. Informację o tym zgromadzeniu zakonnym przekazał mu arcybiskup Józef Gawlina, opiekun emigracji polskiej rezydujący w Rzymie. Pierwszym księdzem chrystusowcem, który rozpoczął posługę duszpasterską w Kanadzie był ks. Jan Otłowski. Przybył on do Nowego Jorku na statku "Arosa Sky" 18 września 1957 roku. Zaledwie kilka dni po przybyciu do Stanów Zjednoczonych, gdzie miał tylko odwiedzić swego brata, otrzymał od ks. Ignacego Posadzego, przełożonego neralnego, i od ks. Franciszka Okroya, wikariusza neralnego Towarzystwa dla zagranicy, rezydującego w Rzymie, wiadomość, że ma przygotować się na wyjazd do Calgary, Alberta. Po załatwieniu wszystkich formalności i dokumentów, ks. Jan Otłowski, przybył pociągiem do Calgary w niedzielę, 8 grudnia 1957 roku, o godzinie 6:00 rano. Na dworcu kolejowym oczekiwał go ks. John J. 0'Brien, Kanadyjczyk, który po śmierci ks. Władysława Słapy opiekował się polską wspólnotą w Calgary. Ks. O'Brien zawiózł ks. Otłowskiego do znanej polskiej rodziny Stanisława i Róży Brzyski, a następnie na Mszę św. o godzinie 9:00 rano w polskim kościele św. Stefana przy 6 Street N.E. Kupno tego kościoła od wspólnoty ukraińskiej załatwił poprzedni duszpasterz wspólnoty polskiej ks. Władysław Słapa, który zmarł nagle 13 września 1957 roku. Po pierwszej Mszy św. ks. Otłowski udał się na spotkanie z biskupem Carroll, który podjął gościa śniadaniem. Biskup wyraził radość z przybycia ks. Otłowskiego do Calgary, podzielił się wiadomościami z życia Kościoła w Calgary, z zadowoleniem mówił o mającej się odbyć w poniedziałek, 9 grudnia, uroczystości konsekracji katedry, oraz zapewnił o wszelkiej pomocy w organizowaniu duszpasterstwa polskiej parafii. Po spotkaniu z biskupem ks. Jan Otłowski, odprawił drugą Mszę świętą dla wspólnoty polskiej o godzinie 11:00 przed południem. Pierwsze dni pobytu w Calgary były dla ks. Otłowskiego czasem wytężonej pracy: organizowania wyposażenia kościoła, mieszkania, biura, gromadzenia wszystkich potrzebnych przedmiotów, jak również poznawania ponad 200 rodzin parafii. W tej pracy mieli swój wielki udział parafianie. Byli to w większości weterani spod Monte Cassino i Tobruku. Prace porządkowe i remontowe prowadzone były równocześnie w kościele, w sali pod kościołem i w mieszkaniu dla księdza. W sobotę, 14 grudnia, ks. Otłowski wprowadził się do mieszkania przy kościele. Czas Adwentu i Bożego Narodzenia był okresem budowania wspólnoty serc. Około 100 rodzin regularnie uczestniczyło we Mszach świętych. Wielu pokonywało duże odległości, by w czasie świątecznym przyjąć sakramenty i uczestniczyć w nabożeństwie w polskim kościele. Zorganizowano chór, wzrastała liczba członków Towarzystwa Różańcowego, a w kolejne

5 niedziele ks. Otłowski dodatkowo gromadził wiernych na konferencjach stanowych. Wiele rodzin zapraszało księdza na odwiedziny kolędowe. W liście z 27 stycznia 1958 roku ks. Otłowski pisał: "U nas normalna praca. Pierwsza niedziela miesiąca - zmiana różańcowa: druga niedziela - nauka stanowa dla mężczyzn; trzecia - dla matek; czwarta - dla młodzieży. Z frekwencji jestem zupełnie zadowolony. Wydatków sporo, -wpływów mało. Nie stoimy źle finansowo jako parafia... Odwiedziłem sporo domów po kolędzie. Rodacy mają się dobrze, choć na tutejsze warunki nie są bogaci. Najwięcej obawiają się jakiejkolwiek choroby, bo wyciąga ona tu wszystkie oszczędności i wtrąca w długi." W okresie wielkopostnym ks. Otłowski odwiedził wspólnoty polonijne w okolicy Calgary: Lethbrid, Taber, Bow Island, Raymond. Medicinc Hat. Coleman, Drumbeller w Alberta i Vernon oraz Radium w British Columbia. W listach do przełożonego neralnego ks. Otłowski interesował się postępami w załatwianiu dokumentów dla ks. Józefa Smyczyka, który został wyznaczony na wyjazd do Kanady. Zaproszenie dla niego wystał biskup Leo Blais z diecezji Prince Albert. Saskatchewan, gdzie wikariuszem neralnym był wówczas ks. Józef Cybart. pochodzący z diecezji płockiej i pracujący w Kanadzie od 1922 roku. Starania o wyjazd ks. Smyczyka zostały uwieńczone sukcesem dopiero we wrześniu 1958 roku. We wtorek, 23 września 1958 roku. samolotem z Warszawy do Londynu ks. Józef Smyczyk rozpoczął podróż do Kanady. Lot z Londynu do Montrealu z awaryjnym lądowaniem zakończył się szczęśliwie po kilkunastu godzinach. W Montrealu ks. Smyczyk zatrzymał się na nocleg u polskich franciszkanów. W czwartek 25 września, kolejny etap podróży z Montreal u przez Toronto do Winnipeg. Serdecznie przyjęli ks. Smyczyka księża oblaci, a szczególnie ks. Franciszek Kosakiewicz. Dalszą podróż ks. Smyczyk odbywał pociągiem. Do Calgary dotarł w sobotę 27 września. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności w pociągu do Calgary spotkał biskupa Carroll. Z wielkim zdziwieniem i radością powitał ich na dworcu w Calgary ks. Otłowski. W niedzielę, 2H września 1958 roku. ks. Otłowski przedstawił wiernym w kościele w Calgary drugiego chrystusowca w Kanadzie, ks. Józefa Smyczyka. On też wygłosił kazania. Po dwudniowym pobycie w Calgary ks. Smyczyk udał się w podróż do Prince Albert. Saskatchewan. I października zgłosił się u biskupa Leo Blais. który przyjął go serdecznie i użyczył gościny w swoim mieszkaniu. Wielką pomoc okazał również ks. Józef Cybart. który już 5 października powierzył ks. Smyczykowi ośrodki duszpasterskie, które dotąd obsługiwał, między innymi Janów Corners. Saskatchewan. W Uroczystość Wszystkich Świętych ks. Smyczyk wziął udział w polskim programie radiowym w Prince Albert. Mówił o wierze braci i sióstr w Polsce, o misji Towarzystwa Chrystusowego, wskazywał na świetlane wzory świętych polskich, zachęcał do modlitewnej pamięci za zmarłych. 15 listopada 1958 roku ks. Smyczyk zamieszkał na swej pierwszej samodzielnej placówce w Janów Corners. Tam też spędził pierwsze święta Bożego Narodzenia w Kanadzie. "Wieczór wigilijny spędziłem u państwa Podhoraczyńskich. moich sąsiadów, pochodzących z okolic Przemyśla -jubilatów, bo w tym roku na święta Bożego Narodzenia obchodzili 50- lecie swego przyjazdu do Kanady. Był też pan Włosek z Halicza i pan Biały z Rzeszowa

6 Kolędowaliśmy całą duszą. O godzinie 9:'3i) pan Włosek uderzył w dzwon Kościelny na znak, ze zbliża się czas spowiedzi. Od godziny 10-tej do północy wiaruchna licznie przystępowała do spowiedzi świętej. sterkę przeżywałem w nastroju szczęścia, że tak istotnie po katolicku przeżywają nasi rodacy wielki cud Wcielenia. W pierwsze i drugie święto byłem w rozjazdach, w trzech ośrodkach polonijnych. Stary rok kończyłem 320 km od Janów Corners, w Porcupine Plain, w typowo północnym kanadyjskim miasteczku. Od 11 do 12-stej w nocy Godzina Święta. Rodaków stosunkowo dużo przyszło mimo nienajlepszej pogody. Nowy rok rozpocząłem Mszą św." (z listu ks. Smyczyka, styczeń 1959) W styczniu 1959 roku przybył do Calgary z Los Anles, Califomia, brat Marian nkanin. Otrzymał wizę na pobyt w Kanadzie przez 10 tygodni. W październiku 1958 roku brat nkanin wyjechał z Polski i przebywał u swego brata w okolicy Los Anles. Zaraz po jego przyjeździe do Calgary ks. Otłowski rozpoczął starania, by brat nkanin mógł zostać dłużej. 30 marca brat nkanin musiał opuścić Kanadę. Po długich staraniach brat Marian otrzymał ponownie wizę na pobyt czasowy. Gdy powtórnie przybył do Calgary, pełnił tam funkcję organisty, sekretarza, kościelnego i gospodarza. Brat Marian - absolwent Poznańskiej Wyższej Szkoły Muzycznej - był również świetnym dyryntem chóru. W następstwie bardzo długich starań brat Marian otrzymał wizę na pobyt stały w Kanadzie dopiero 31 maja 1962 roku. Dnia 9 marca 1959 roku ks. Józef Smyczyk rozpoczął pracę duszpasterską jako proboszcz w parafii św. Michała Archanioła w Krydor, Saskatchewan. Z tej nominacji ks. Smyczyk był bardzo zadowolony. Krydor było większym skupiskiem ludności, prawie małe miasteczko. Oprócz kościoła parafialnego do obsłużenia były jeszcze 4 misje. W liście z 6 czerwca ks. Smyczyk pisał: "Saskatchewan bardzo polubiłem, mimo dzikości klimatu, mimo wielkich odległości, mimo zróżnicowanego żywiołu emigracyjnego... Ludzie tu (w Krydor) przychodzą na Mszę Św. w dni powszednie, w Janów Corners nikt nie przychodził oprócz pana Białego. W Krydor kochanym mam codziennie ponad 10 osób na Mszy św., co jest rzeczą tu na miejscu wyjątkową". Drugie Święta Bożego Narodzenia w 1959 roku ks. Smyczyk przeżył w radosnej atmosferze. Dzięki audycji radiowej z North Battleford, Saskatchewan, którą wcześniej nagrał, mógł gościć w domach wszystkich parafian i przyjaciół. Nie mógł jednak w Święta być w każdym kościele misyjnym z powodu wielkich opadów śniegu. Do jednego z nich przemierzał drogę pieszo 6 godzin. Spośród wielu wydarzeń roku 1960 w parafii krydorskiej, które ks. Smyczyk odnotował, trzy zasługują na szczególną uwagę: bierzmowanie, którego udzielił 40 polskim dzieciom biskup Lawrence Morin, nowy ordynariusz diecezji Prince Albert, odpust św. Antoniego w jednym z kościółków misyjnych w Redfield, oraz Misje rafialne, które od 24 lipca do 14 sierpnia prowadził o. Jerzy Bajorski, dominikanin z Chicago, Illinois. W maju 1961 roku przebywał w Krydor brat Marian nkanin. W czasie dwutygodniowego pobytu pomagał ks. Smyczykowi. Sam jako organista nauczył łudzi nowych pieśni, między innymi Apelu Jasnogórskiego. W czerwcu i lipcu 1962 roku przebywał w Calgary ks. dr Franciszek Okroy, wikariusz neralny Towarzystwa Chrystusowego dla zagranicy. W czasie pobytu w Calgary służył pomocą duszpasterską. W dniach od 17 do 20 lipca, wspólnie z ks. Otłowskim, odwiedził w Krydor ks. Smyczyka, którego nie widział 23 lata. Wizyta przełożonego była też okazją do

7 rozmów, postanowień 9 i 6 rozstrzygnięć związanych ze statusem prawnym Towarzystwa Chrystusowego w Kanadzie. Zapowiedział przyjazd do Kanady kolejnych chrystusowców. W połowie września przybył do Kanady ks. dr Kazimierz Świetliński. Do Calgary zawitał 21 września. Mimo podeszłego wieku, ks. Świetliński pełen wigoru i entuzjazmu, włączał się w zadania duszpasterskie. Z ks. Otłowskim wybrał się na objazd misji - mniejszych skupisk polonijnych w Alberta. Następnie odwiedził ks. Antoniego Gockiego, proboszcza w Regina, Saskatchewan, i ks. Smyczyka w Krydor. W Saskatoon, Saskatchewan, towarzyszył ks. Smyczykowi w rozmowie z miejscowym biskupem w sprawie posługi duszpasterskiej w organizującej się polskiej wspólnocie. Otrzymali pozwolenie na Mszę w uroczystość Chrystusa Króla i następną w terminie późniejszym. W tym samym dniu, wieczorem wzięli udział w zebraniu organizacyjnym Polonii, na które przybyło 30 osób. W końcu października ks. Świetliński udał się w drogę powrotną do Calgary przez Edmonton, Alberta, gdzie wygłosił serie konferencji w polskiej parafii prowadzonej przez oblatów. Inaugurując duszpasterstwo w Saskatoon, ks. Smyczyk celebrował Mszę św. 28 października 1962 roku. Wzięło w niej udział 217 osób. Przez jeden rok ks. Smyczyk regularnie odwiedzał wspólnotę w Saskatoon. Po nim duszpasterstwo przejął ksiądz diecezjalny i krótko po rum oblaci. W czasie podróży po Ameryce Północnej. 13 kwietnia 1963 roku. w Wielką Sobotę, wylądował w Calgary przełożony neralny Towarzystwa Chrystusowego, ks. Ignacy Posadzy. Powitali go na lotnisku ks. Jan Otłowski i brał Marian nkanin. W godzinach wieczornych ks. Posadzy modlił się przy Bożym Grobie, przy którym honorową wartę zaciągnęli kombatanci. O godzinie 10 wieczorem wziął udział w liturgii Wigilii schalnej. W Niedzielę Zmartwychwstania ńskiego głosił homilie w czasie Mszy św. Rezurekcyjnej o godzinie 9:00 rano i o godzinie 11:()(). Po drugiej Mszy św. spotkał się na przyjęciu wielkanocnym z rodakami. Wielu z nich zaprosiło ks. Posadzego do złożenia wizyty w ich domach, jeszcze w niedzielę wielkanocną ks. Posadzy skorzystał z zaprosin i odwiedził kilka rodzin. Podziwiał ich piękne domy, przedsiębiorczość, odwagę, ich przywiązanie do Polski. W Poniedziałek Wielkanocny w kościele było znacznie mniej ludzi. W Kanadzie to zwykły dzień pracy. Ks. Posadzy wygłosił homilię w czasie Mszy świętej, a w godzinach popołudniowych dalej odwiedzał parafian. We wtorek, I 6 kwietnia, złożył wizytę ordynariuszowi diecezji biskupowi Carroll. Wśród spraw dotyczących duszpasterstwa polskiego w Calgary. ks. Posadzy omawiał 7 biskupem propozycję budowy nowego kościoła w dzielnicy uniwersyteckiej. Biskup zaaprobował ten plan. Ks. Posadzy poprosił również biskupa o pozwolenie na założenie lub zakupienie w Calgary domu zakonnego zgromadzenia księży chrystusowców. W tym samym dniu ks. Posadzy uczestniczył w poświęceniu nowej plebanii w parafii św. Gerarda, gdzie proboszczem był ks. 0'Brien. Nazajutrz ks. Posadzy odwiedził doktora Tuszewskiego, syna Stanisława Tuszewskiego, który był lekarzem kardynała Augusta Hlonda. Kolejne dni pobytu ks. Posadzy. w towarzystwie ks. Otłowskiego i Świetlińskiego, poświęcił na zwiedzenie rku Narodowego w Górach Skalistych. W Radium w kościele Matki Bożej Królowej Pokoju sprawował Msze św., w których uczestniczyli miejscowi Polacy. W drodze powrotnej do Calgary zwiedził Banff, Alberta.

8 W Niedzielę Białą w czasie sumy wygłosił kazanie "Królowa Wychodźstwa Polskiego -Opiekunką i Nadzieją Polonii". Zachęcał do budowy nowego kościoła pod wezwaniem Matki Bożej. Po południu uczestniczył w nabożeństwie ku czci świętego Wincentego llotiego w miejscowej Katedrze p.w. Najświętszej Maryi, Niepokalanie Poczętej. W poniedziałek, 22 kwietnia, razem z ks. Otłowskim ks. Posadzy wyruszył w podróż do odległego 850 km Krydor. Po drodze zatrzymał się w Edmonton i spotkał się z o. Stanisławem Wachowiczem, OMI. Późnym wieczorem dojechali do Krydor, gdzie powitał ich ks. Smyczyk. Nazajutrz, po Mszy św. ks. Posadzy, ks. Smyczyk i ks. Otłowski pojechali do odległego o 120 km Saskatoon na spotkanie z biskupem Francis Klein w sprawie utworzenia polskiego ośrodka duszpasterskiego i budowy kościoła w tym mieście. Biskup zgodził się pod warunkiem, że odpowiednia liczba rodzin weźmie na siebie obowiązki utrzymania parafii. Po południu spotkali się z Zygmuntem Indykiem, Prezesem Katolickiego Stowarzyszenia Polaków w Saskatoon, a wieczorem wzięli udział w ogólnym zebraniu Polaków. O północy powrócili do Krydor. W kolejnym dniu, 24 kwietnia, ks. Posadzy przemówił do zgromadzonych na Mszy św. w Krydor. Następnie z przybyłymi oblatami - o. Józefem Ciepłym i o. Kazimierzem Buchwaldem - udali się do North Battleford na srebrny jubileusz kapłaństwa o. Leo Enl, dyrektora Niższego Seminarium Oblatów. 25 kwietnia po Mszy świętej ks. Posadzy wygłosił dodatkową konferencję dla wiernych. W ciągu dnia odwiedził Polaków na okolicznych farmach. Wieczorem odprawił nabożeństwo i wygłosił kazanie pożegnalne. Następnego dnia po Mszy porannej opuścił Krydor i udał się w drogę powrotną do Calgary. W sobotę, 28 kwietnia, wziął udział w zebraniu polskich organizacji w Domu Polskim w Calgary. Także w Domu Polskim w godzinach wieczornych odbyło się spotkanie i podwieczorek Kół Różańcowych. Było to pożegnalne spotkanie również dla ks. Świetlińskiego, który opuszczał Calgary. On też towarzyszył ks. Posadzemu w dalszej podróży po Kanadzie. Wieczorem 29 kwietnia przybyli do Toronto. Zamieszkali w Domu Prowincjalnym Oblatów przy 71 Indian Trail. Serdecznie przyjął ich o. Michael Smith. Kolejny dzień poświęcony został na zwiedzenie polskich parafii św. Kazimierza i św. Stanisława prowadzonych przez oblatów. Przewodnikiem był o. Antoni Rabiega. Trzeci dzień pobytu, 1 maja, przeznaczony został na zwiedzenie ośrodka rekolekcyjnego Our Lady Queen of Apostles w Port Credit (dzisiaj Mississauga). Podjął ich o. Felix Kwiatkowski. Po południu odwiedzili w szpitalu zasłużonego o. Stanisława Puchniaka. Rano, 2 maja, ks. Posadzy razem z ks. Świetlińskim udał się w dalszą podróż do Ottawy, stolicy Kanady. Na lotnisku powitał ich o. Stanisław Prokop, proboszcz parafii św. Jacka i Aleksander Olechowski, dyrektor księgarni Uniwersytetu St. ul prowadzonego przez oblatów. Wieczorem ks. Posadzy odleciał do Montrealu. Zatrzymał się tam w klasztorze oo. eucharystianów. Następnego dnia ks. Jan Bogudziński, kapelan sióstr zmartwychwstanek, zapoznał go z najważniejszymi zabytkami miasta: bazylika Notre Dame, katedra, sanktuarium św. Józefa. Ks. Posadzy nawiedził też polskie kościoły. Najbardziej podobał mu się kościół Matki Bożej Częstochowskiej. Wieczorem, 3 maja, z lotniska Dorval odleciał do Anglii.

9 Swój pobyt w Kanadzie opisywał w licznych artykułach w Przewodniku Katolickim. W ostatnim reportażu wyraził podziw i uznanie "dla tężyzny ducha narodowego Polonii Kanadyjskiej. Hołd składani polskim kapłanom i zakonnikom za ich pracę nad utrzymaniem polskości. Chylę czoła przed patriotyzmem i ofiarnością robotnika polskiego i polskiej intelincji. Polonia kanadyjska jest żywą tkanką i drogocenną cząstką naszej Ojczyzny". (Wśród liści słodkiego klonu, Przewodnik Katolicki, Nr 47, 1963) W odpowiedzi na prośbę ks. Posadzego, biskup Calgary podpisał 9 lipca 1963 roku zgodę na zorganizowanie domu zakonnego chrystusowców w Calgary. Z tego pozwolenia dotychczas nie skorzystano. We wrześniu 1963 roku przybył z Francji do Kanady ks. Arkadiusz Boryczka. Pierwszą jego placówką była parafia w Krydor. 19 września 1963 roku zastąpił on w Krydor ks. Smyczyka, który przeszedł do polskiej parafii w Calgary. 15 października 1963 roku przełożony neralny oficjalnie zamianował przełożonym regionalnym w Kanadzie ks. Jana Otłowskiego oraz dwóch członków Rady Regionalnej. Zostali nimi ks. Józef Smyczyk i ks. Arkadiusz Boryczka. Od tego czasu rozpoczęto organizowanie struktur zakonno - administracyjnych zgromadzenia. Wkrótce zarejestrowane zostało /gromadzenie zakonne w prowincji Alberta pod nazwą: Society of Christ for Imigrants. Tę rejestrację Towarzystwo utraciło przez zaniedbanie sporządzania rocznych sprawozdań wymaganych przez władze prowincji Alberta. We wrześniu 1963 roku, studia na St. Michach Colle w Toronto rozpoczął ks. Andrzej Woźnicki, który od sierpnia 1962 roku przebywał w Stanach Zjednoczonych. W czasie studiów ks. Woźnicki napisał kilkadziesiąt artykułów, między innymi ze studiów nad Polonią i na temat duszpasterstwa polonijnego, / których wiele zamieścił torontoński tygodnik polonijny "Związkowiec". Okazjonalnie pomagał też w duszpasterstwie w polskiej parafii św. Stanisława w Hamilton, Ontario i w kanadyjskiej św. Grzegorza Wielkiego (St. Gregory the Great) w Oshawa, Ontario. W okresie wielkopostnym podejmował się głoszenia rekolekcji. Po kilkumiesięcznym pobycie w Stanach Zjednoczonych powrócił do Kanady ks. Świetliński- I 5 grudnia 1963 roku otrzymał on wizę na pobyt stały. Jako rezydent rozpoczął on posługę chrystusowców w parafii Świętej Trójcy w Windsor, Ontario, gdzie proboszczem był ks. Wawrzyniec Wnuk, przyjaciel chrystusowców. W czerwcu 1964 roku ks. Świetliński opuścił Windsor i zatrzymał się na przeszło dwumiesięczny pobyt w parafii św. Kazimierza w Toronto, pomagając o. Janowi Sajewiczowi. Wziął też udział jako kapelan w obozie harcerskim w Barry's Bay. Ontario, oraz w pielgrzymce polonijnej do Midland, Ontario. W końcu 1964 roku ks. Świetliński osiadł w Detroit. Michigan, posługując przy kościele św. Stanisława Biskupa. Latem 1964 roku przybył z Australii via Neapol na statku "Saturnia" ks. Edmund Gagajek. Zaprosił go do diecezji St. ul, Alberta, biskup Luis Philippe Lussier, redemptorysta. Ks. Gagajek został proboszczem parafii św. Józefa w Radway, Alberta, zamieszkiwanej głównie przez Francuzów, Ukraińców i Polaków. W tym samym czasie ks. Smyczyk po rocznym pobycie w Calgary powrócił do diecezji Prince Albert. Został mianowany proboszczem parafii Świętej Trójcy w Alvena. 16 października 1964 roku przybył z Polski do Kanady na zaproszenie biskupa Lawrence Morin z Prince Albert, ks. Konrad Urbanowski. Decyzją przełożonych rozpoczął pracę w

10 Calgary, w parafii Matki Bożej Królowej Polski, gdzie przez dwa lata była asystentem. W listopadzie 1966 roku decyzją przełożonych ks. Urbanowski przeniesiony został do pracy w Stanach Zjednoczonych. Późnym latem i jesienią 1965 roku w Saskatchewan miał miejsce millenijny pochód Jasnogórskiego Obrazu "Nawiedzenia. W tej prowincji środkowej Kanady Obraz Jasnogórski nawiedził 31 wspólnot. Były to parafie, misje, kaplice i miejsca pielgrzymkowe. Spośród 31 miejsc, 11 obsługiwanych było przez chrystusowców. Od 6 do 11 września 1965 roku Obraz Jasnogórski nawiedził parafię w Alvena i misje ośrodki duszpasterskie prowadzone przez ks. Smyczyka: Henribourg, Janów Corners, Claytonvillc i Honeymoon. "Tygodniowa tura po północnym dystrykcie Saskatchewan minęła nadspodziewanie szybko. Ks. Smyczyk umiał tak nią pokierować, że wszystko grało jak pod smyczkiem. Gościnna postawa parafian pomogła rozwiązać problemy przyśpieszonej tury Nawiedzenia. Nawiedzenie Obrazu było dla nich najgłębszym, a dla wielu pewnie jedynym, przeżyciem Świętego Tysiąclecia. " (o. Jan Sajewicz, OMI, Polacy w Północnym Saskatchewan, Czas, 8 grudnia 1965). Alberta była ostatnim odcinkiem millenijnego szlaku Nawiedzenia w Zachodniej Kanadzie w lecie 1966 roku. Obraz był przyjmowany- w 24 wspólnotach. Nawiedzenie w Calgary, w dniach 30 kwietnia - 4 maja. było umocnieniem wspólnoty w realizacji planów budowy kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Pokoju. W dniach sierpnia Obraz Jasnogórski gościł w Lethbrid. W 1966 roku, gdy władze polskie złagodził) przepisy paszportowe, przyjechało do Kanady pięciu chrystusowców: ks. Józef Calik. ks. Zbigniew Olbryś, ks. Edward Mroczyński, ks. Stanisław Kuczaik i ks. Franciszek Szczykutowicz. Ks. Calik przejął parafię w Alvena, ks. Kuczaik został proboszczem parafii w Krydor, ks. Mroczyński pozostał w Calgary, ks. Szczykutowicz udał się do Windsor. Piąty z nowoprzybyłych, ks. Olbryś, po krótkim pobycie w Calgary został posłany na placówkę w Stanach Zjednoczonych. W tym czasie przebywało już tam kilku chrystusowców, których przełożonym był ks. Wojciech Kania. Przybył on z Francji do Stanów Zjednoczonych 9 marca 1965 roku z zadaniem organizowania wspólnoty księży w tym kraju. Jednak jeszcze przez rok przełożonym regionalnym chrystusowców w Kanadzie i USA był ks. Otłowski. On też prowadził rozmowy w Los Anles w sprawie zaangażowania ks. Stefana Kaczmarka w polskiej parafii Matki Bożej Jasnogórskiej. Gdy jesienią 1966 roku kończyła się ks. Otłowskiemu pierwsza kadencja przełożonego regionalnego w Kanadzie, przełożony neralny wraz z Radą mianował 4 października 1966 roku, ks. Wojciecha Kanię superiorem regionalnym na Stany Zjednoczone i Kanadę. Nominacja została przyjęta przez współbraci z radością i z zastrzeżeniami. Zastrzeżenia dotyczyły spraw Towarzystwa w Kanadzie i lojalności wobec biskupów, którzy wysyłali zaproszenia księżom do pracy w parafiach w ich diecezjach, a księża byli przenoszeni na niejasno określone kontrakty w Stanach Zjednoczonych. 8 maja 1967 roku ks. Andrzej Woźnicki obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Torontońskim na wydziale Centre of Medieval Studies. Wkrótce podpisał kontrakt na wykłady na jezuickim Uniwersytecie San Francisco, Califomia. Latem tego 7 roku wziął udział w

11 Wyprawie Stulecia Kanady w pasmo gór Św. Eliasza w Yukon, zorganizowanej przez Kanadyjski Klub Alpinistów. W sierpniu 1967 roku ks. Woźnicki wyjechał z Kanady. W lipcu i sierpniu 1967 roku wizytował księży w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie ks. dr Franciszek Okroy, wikariusz neralny Towarzystwa Chrystusowego na zagranicę. 14 lipca 1967 roku dokonał on poświęcenia pierwszego domu zakonnego chrystusowców w Warren, Rhode Island. W podróży po kontynencie towarzyszył ks. Okroyowi ks. Kania. W czasie rozmów z ks. Otłowskim w Calgary zaproponowali mu. by przeszedł do pracy w Stanach Zjednoczonych, a na jego miejscu ks. Stefan Kaczmarek prowadziłby od lata 1968 roku dalszą budowę kościoła. W rozmowie z biskupem Lawrence Morin w Prince Albert, ks. Kania i ks. Okroy przedstawili propozycję zorganizowania domu zakonnego w stolicy diecezji, który byłby centrum dla chrystusowców zaangażowanych w okolicznych parafiach. Biskup przyjął tę propozycję. Realizacją planu zajął się ks. Calik. Napotykając jednak trudności ze strony miejscowego duchowieństwa i niektórych środowisk polonijnych zaniechano dalszych starań. W sobotę 20 kwietnia 1968 roku ks. Otłowski zorganizował w Calgary uroczystości poświęcenia nowego polskiego kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Pokoju (Our Lady Queen of Peace). Poświęcenia dokona) o. Stanisław Wachowicz, proboszcz polskiej parafii w Edmonton, były prowincjał oblatów. W uroczystości wziął udział ks. ul 0'Byrne, administrator diecezji Calgary, który wkrótce został biskupem. Decyzję o budowie podjęto w 1963 roku. Wtedy też zakupiona została działka u dzielnicy uniwersyteckiej i rozpoczęto gromadzenie koniecznych funduszy. Plany budowy zostały zatwierdzone w czerwcu 1967 roku a budowę kościoła rozpoczęto 20 sierpnia 1967 roku. Poprzedni kościół, który służył wspólnocie polskiej przez blisko 10 lat, został sprzedany grupie chorwackiej. W dniach od 4 31 lipca 1968 roku obradowała w Poznaniu IV Kapituła Generalna. Nowym przełożonym neralnym został wybrany ks. Florian Berlik. Dotychczasowemu przełożonemu neralnemu ks. Posadzeniu potwierdzono nadanie tytułu Współzałożyciela Towarzystwa Chrystusowego z oficjalnym dodaniem określenia Ojciec. W myśl wskazań Kościoła podjęto uchwałę o zorganizowaniu kilku wiceprowincji dla zagranicy. Jedną z nich była wiceprowincja północnoamerykańska. Obradująca w 1968 roku Kapituła Generalna uchwaliła też wycofanie się księży z pracy duszpasterskiej w diecezji Prince Albert, z datą 27 marca Wobec tej decyzji biskup Lawrence Morin wyraził 1 października 1968 roku "żal do Towarzystwa". Zamknięcie placówek w Alvena i Krydor. nie było akceptowane przez niektórych duszpasterzy, i z tego powodu ostateczną decyzję w tej sprawie przełożono na termin późniejszy. Proboszczem parafii w Krydor został więc nadal ks. Boryczka. Zaplanowana rok wcześniej zmiana proboszcza w Calgary doszła do skutku we wrześniu 1968 roku. Został nim ks. Stefan Kaczmarek. W październiku jego współpracownikiem mianowano ks. Stanisława Kuczaika. Dotychczasowy proboszcz, ks. Jan Otłowski objął kapelanie w Castleton-on-Hudson w stanie New York. USA. Przebywający w Kanadzie, na zaproszenie episkopatu Kanady i Kongresu Polonii Kanadyjskiej, Arcybiskup Krakowa, Karol kardynał Wojtyła złożył historyczną wizytę w Calgary 3 i 4 września 1969 roku. Towarzyszył mu wtedy biskup Szczepan Wesoły, ks. Franciszek Macharski i ks. Stanisław Dziwisz. Wieczorną Mszę św. w środę, 3 września, w kościele Matki Bożej Królowej Pokoju koncelebrowali z kardynałem: ks. prowincjał Kania, ks.

12 Kaczmarek, proboszcz parafii, ks. Kuczaik, wikariusz, ks. Boryczka, proboszcz z Krydor, ks. Gagajek, proboszcz z Radway i ks. Calik, proboszcz z Alvena. W czasie Mszy św. kardynał Wojtyła w przemówieniu do Polonii zachęcał rodaków do wytrwania w wierze ojców, do zachowania polskich tradycji i języka polskiego, bo w ten sposób przyczynią się do ubogacenia kraju, w którym przebywają. Przy końcu przemówienia ofiarował polskiej parafii dar w postaci relikwii św. Stanisława, Biskupa i Męczennika, przywiezionych z Krakowa. Po Mszy św. odbył się w sali sąsiedniej parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy uroczysty bankiet, w którym wzięło udział 300 osób. Następnego dnia, 4 września, kardynał udzielił chrztu świętego Basi Mazur, po czym przewodniczył koncelebrowanej Mszy św. w obecności 6 księży. W homilii w czasie Mszy św. nawiązał do 1000-lecia Chrztu Polski i podkreślił łączność jaką parafia nawiązuje z Kościołem w Ojczyźnie przez chrzest udzielony dziecku przez biskupa z Polski. Po Mszy św. goście udali się na wycieczkę do Banff, w Góry Skaliste, gdzie parafianie z Calgary zorganizowali specjalny piknik. Po wycieczce w góry, kardynał Wojtyła wraz z towarzyszącymi mu księżmi odleciał do Edmonton. W piątek, 5 września, księża: Kania, Kaczmarek i Otłowski udali się do Vilna, w diecezji St. ul, i wzięli tam udział w spotkaniu księży polskich z Alberta z kardynałem Wojtyłą. Spotkanie to zorganizował ks. Józef Kochan, pochodzący z Archidiecezji Krakowskiej. W dniach od 15 do 19 września 1969 roku odbyły się w Warren, Rhode Island, pierwsze wspólne rekolekcje księży chrystusowców pracujących w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Nauki rekolekcyjne głosił przybyły z Polski ks. Władysław Gowin. Czas rekolekcji był nie tylko czasem odnowy życia wewnętrznego, ale również okazją do przedyskutowania ważnych spraw dotyczących księży chrystusowców w wiceprowincji w USA i Kanadzie. Duszpasterze z Calgary: ks. Kaczmarek i ks. Kuczaik złożyli rezygnację z pracy w tym mieście. rafię w Calgary zgodził się przejąć ks. Edward Mroczyński. Podjęto też decyzję o wycofaniu się z parafii w Alvena. Ks. Calik przeszedł do parafii w Calgary. Przełożony neralny zatwierdził 1 października 1969 roku nominację ks. Wojciecha Kani na stanowisko wiceprowincjała w USA i Kanadzie na kolejną trzyletnią kadencję. Pierwszym radnym i zastępcą wiceprowincjała został ks. Józef Furman, drugim radnym i ekonomem wiceprowincji został ks. Konrad Urbanowski. 30 października 1969 roku przybył do Kanady na zaproszenie biskupa Morin z Prince Albert ks. Mieczysław Szwej. Zastąpił on w Krydor ks. Boryczkę, który przeznaczony został do pracy w USA. Ks. Szwej przebywał w Krydor do 1 lutego 1973 roku. Przemieszczanie się ludzi do większych miast powodowało upadek wielu parafii, w tym i Krydor. Jeszcze w czasie pobytu w Krydor, wiosną 1971 roku, ks. Szwej rozpoczął współpracę z tygodnikiem "Czas" wydawanym w Winnipeg, Manitoba, pisząc liczne artykuły. Kiedy więc ówczesny redaktor S. Michalski z powodu choroby musiał ustąpić, powierzono pismo ks. Szwejowi, który w lutym 1973 roku opuścił Krydor i zamieszkał jako rezydent w parafii św. Jana Kantego w Winnipeg. Ks. Mieczysław Szwej redagował tygodnik "Czas" do 16 lipca 1975 roku. Następnie przez krótki czas pełnił obowiązki administratora w Gimli, Manitoba. skąd w 1976 roku udał się do pracy duszpasterskiej w Stanach Zjednoczonych.

13 Rok 1970 był rokiem Kolejnej Kapituły Generalnej Towarzystwa Chrystusowego. Odbyła się ona w Poznaniu od lutego. Na miejsce ustępującego z urzędu przełożonego neralnego ks. Floriana Berlika, został wybrany ks. Wojciech Kania z USA. On też zamianował nowy skład Rady Wiceprowincji północnoamerykańskiej: ks. Franciszek Okroy, z tytułem prowincjała, pierwszy radny i zastępca - ks. Konrad Urbanowski i drugi radny i ekonom - ks. Wojciech Baryski. Doroczne rekolekcje księży chrystusowców z kontynentu północnoamerykańskiego, które odbyły się od 7 do 13 września 1971 roku w Narragansett, Rhode Island, poprowadził ks. Edmund Gagajek, proboszcz w Radway, Alberta. W 1972 roku ks. Calik rozpoczął posługę jako wikariusz w parafii św. Jadwigi w Barry s Bay, Ontario, w diecezji Pembroke. Była to druga, po Windsor, placówka w Ontario. Kontakty z tą wspólnotą nawiązał wcześniej ks. prowincjał Okroy, który jeszcze w czasie pobytu w Rzymie gościł pielgrzymów z tej parafii. Po upływie trzyletniej kadencji zarządu wiceprowincji północnoamerykańskiej w 1973 roku przełożony neralny zamianował nowego prowincjała. Został nim ks. Władysław Gowin. Od marca do czerwca 1973 roku trwała wizytacja neralna. Wtedy przełożony neralny ks. Kania wraz z ks. prowincjałem Gowinem, odwiedził wszystkich księży Towarzystwa na terenie Stanów Zjednoczonych i Kanady, jak również spotkał się z biskupami diecezji, na terenie których pracowali chrystusowcy. Wtedy też podjęta została ostateczna decyzja o wycofaniu księży z Saskatchewan. O pracy chrystusowców w Saskatchewan napisał w swoich wspomnieniach farmer z Prince Albert, Piotr Mleczko, który przybył do Kanady w latach I Wojny Światowej: "...Muszę wyrazić szczerą pochwalę dla nowych księży, jacy teraz przybywają z Polski, aby służyć nam na wychodźstwie Słowem Bożym i polskim. /.../Mam na myśli księży z Towarzystwa Chrystusowego w Poznaniu, którzy przez piętnaście lat doskonale nam służyli swą postawą patriotyczną i religijną. rafianie dobrze wspominają jowialnego ks. Józefa Smyczyka ze Śląska, który lichym autem odważał się wyruszać na dalekie wyprawy misyjne i nigdy nie tracił humoru. Dobrze zapisali się też u nas jego następcy, księża Boryczka i Kuczaik, zawsze chętni w niesieniu pomocy i pociechy dla wszystkich. Największą jednak miłość zdobył sobie muzykalny i delikatny ks. proboszcz Józef Calik, doskonały wychowawca młodzieży oraz amator pięknych jasełek i polskich piosenek. We wdzięcznej pamięci przechowujemy także ponad trzy letni pobyt u nas ks. magistra Mieczysława Szweja, Bożego doprawdy kaznodziei." (Za chlebem... przez góry i morza, Czas, 1 maja 1974). W 1974 roku nastąpiła zmiana na wikariatach w Windsor i w Barry's Bay. W parafii Świętej Trójcy w Windsor wikariuszem został ks. Calik, a w parafii św. Jadwigi w Barry's Bay ks. Kuczaik. Na prośbę biskupa z Pembroke, Ontario, przez rok, do 15 sierpnia 1976, ks. Kuczaik pracował w parafii św. Jakuba (St. James) w Eganville, Ontario. Jesienią został on mianowany wiceprowincjałem i przez 9 miesięcy był kapelanem szpitala w Livonia, Michigan. Jesienią 1977 roku ponownie został asystentem w Barry's Bay, gdzie pracował do października 1979 roku. W październiku 1974 roku ks. Bogdan Śmiglak, pracujący we Francji, uzyskał zgodę przełożonego neralnego na podjęcie pracy w Kanadzie. Nawiązał on kontakt z biskupem Raymond Roy w diecezji St. ul, Alberta. Ks. Śmiglak przybył do Kanady w sierpniu 1975

14 roku. Po rocznym pobycie na wikariacie przy katedrze St. ul, 18 lipca 1976 roku otrzymał parafię w Fort Kent, Alberta. Po dwóch latach pracy w tej parafii, 2 grudnia 1978 roku, przeniesiony został do archidiecezji St. Boniface, Manitoba, gdzie został proboszczem polskiej parafii św. Andrzeja Boboli. Tam też podjął decyzję o opuszczeniu zgromadzenia i przejściu do diecezji. Dnia 2 lutego 1978 roku, z chwilą ustanowienia Prowincji Północnoamerykańskiej Towarzystwa Chrystusowego, z siedzibą w Michigan, chrystusowcy przebywający w Kanadzie zostali włączeni do tej prowincji. Większe zapotrzebowanie na duszpasterzy z językiem polskim w Stanach Zjednoczonych spowodowało też większe zaangażowanie księży w tamtejszych ośrodkach polonijnych. W dniach maja 1978 roku w Toronto miał miejsce Światowy Zjazd Delegatów Polonii. W Zjeździe i w imprezach towarzyszących wzięli udział chrystusowcy: ks. prowincjał Władysław Gowin i ks. Tadeusz Rudnik, czasowo przebywający w Kanadzie. W ramach wystawy w sali Unii Kredytowej Polskich rafii św. Stanisława i św. Kazimierza pt. "Kościół w życiu Polonii", zorganizowanej przez Konferencję Przełożonych Polskich Zakonów Męskich, Siostry Zakonne i Duchowieństwo Polonijne w Ameryce Północnej, przedstawiono interesującą ekspozycję: "Chrystusowcy wśród Polonii" ze szczególnym uwzględnieniem Kanady i USA. Rok 1979 był przełomowym dla chrystusowców w Kanadzie. Dzięki kontaktom ks. Wawrzyńca Wnuka, starania o parafię w Archidiecezji Toronto zaowocowały. 12 października 1979 roku kardynał Emmett Carter powierzył chrystusowcom duszpasterstwo w parafii św. Jadwigi w Oshawa, Ontario. Do tego czasu tę parafię prowadzili oblaci. W związku z przejęciem przez nich zadania organizowania nowej parafii w zachodniej części metropolii Toronto, oddali parafię w Oshawa. Proboszczem parafii św. Jadwigi w Oshawa został mianowany ks. Józef Furman, dotychczasowy proboszcz parafii św. Stanisława Kostki w Wyandotte, Michigan, a jego asystentem ks. Józef Calik. W tym samym czasie wizytował chrystusowców w Ameryce Północnej przełożony neralny ks. dr Czesław Kamiński. W niedzielę, 27 października 1979 przebywał w Calgary, gdzie następowała zmiana proboszczów, po ks. Mroczyńskim parafię przejął ks. Stanisław Kuczaik. Miesiąc później, w sobotę 24 listopada 1979 przybył do Oshawa. Wziął udział w uroczystym wprowadzeniu w posługę nowego proboszcza, ks. Furmana. Uroczystej liturgii Mszy św. i ceremonii wprowadzenia przewodniczył biskup pomocniczy Archidiecezji Toronto Robert Clune. Rok 1980 zapisał się ważnymi wydarzeniami w życiu parafii w Calgary. 28 czerwca 1980 roku nastąpiło uroczyste otwarcie sali parafialnej, której budowę rozpoczął ks. Mroczyński a ukończył ks. Kuczaik. Poświęcenia sali dokonał miejscowy biskup ul O'Byrne. 22 listopada parafia świętowała srebrny jubileusz. Bankiet jubileuszowy odbył się już w nowej sali parafialnej. W posłudze duszpasterskiej w Calgary ks. proboszczowi Kuczaikowi pomagali kolejno: ks. Marian Ogórek, ks. Wojciech Baryski, ks. Czesław Domaszewicz. ks. Andrzej Rembarczyk, ks. Tadeusz Rusnak i ks. Edward Traczyk. 23 sierpnia 1981 roku arcybiskup Jerzy Stroba z Poznania był gościem społeczności polonijnej w Oshawa. Przewodniczył on Mszy św. i uroczystościom związanym z dorocznym Świętem Żołnierza, W parafii św. Jadwigi podejmowali go ks. Furman i ks. Calik.

15 Bolesnym dla wszystkich był dzień wprowadzenia stanu wojennego w Polsce - niedziela 13 grudnia 1981 roku. Wspólnoty parafialne z niepokojem przeżywały wydarzenia w kraju. We wszystkich parafiach i wspólnotach chrystusowcy aktywnie włączyli się w liczne akcje pomocy. W 1982 roku w wyniku rozmów z arcybiskupem Charles Halpin z Regina, Saskatchewan, chrystusowcy przejęli parafię św. Antoniego w tym mieście. Przez wiele lat proboszczem parafii był ks. Antoni Gocki, który przeszedł na emeryturę w 1974 roku. Przez 7 lat duszpasterstwo prowadzili oblaci. Ze względu na trudności personalne zrezygnowali z tej placówki we wrześniu 1981 roku. Pierwszym proboszczem chrystusowcem został ks. Józef Calik, którego w Oshawa zaślepił przybyły z Polski ks. Edward Traczyk. Oficjalne przekazanie parafii w Regina chrystusowcom i wprowadzenie w posługę nowego proboszcza przez arcybiskupa Halpin, w obecności przełożonego neralnego ks. Czesława Kamińskiego i ks. prowincjała Gowina, miało miejsce w niedzielę, 12 września 1982 roku. Latem 1983 roku w Poznaniu odbyła się VII Kapituła Generalna. Nowym przełożonym neralnym został ks. dr Edward Szymanek. On też zamianował nowy zarząd Prowincji Północnoamerykańskiej. Mając na uwadze przepis Dyrektorium Towarzystwa, by prowincjał miał doświadczenie pracy duszpasterskiej w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, prowincjałem zamianował ks. Józefa Furmana, a członkami Rady: ks. Gowina i ks. Kanię. Ks. Furman nie przyjął nominacji. Po wymianie wielu listów, w których ks. Furman przedstawił swoje stanowisko, przełożony neralny zamianował nowy zarząd. Ks. Gowin ponownie otrzymał urząd prowincjała, a radnymi zostali ks. Kania i ks. Furman. Bardzo duży napływ polskich imigrantów do USA i Kanady w latach otworzył nowe możliwości posługi chrystusowców w tych krajach. W latach do pracy w prowincji północnoamerykańskiej przybyło z Polski 22 chrystusowców. Wielu z nich pierwsze doświadczenia duszpasterskie na emigracji zdobywało właśnie na placówkach w Kanadzie. W maju 1983 roku, biskup pomocniczy Aloysius Ambrozic, odpowiedzialny za duszpasterstwo etniczne w Archidiecezji Toronto, zwrócił się do ks. Furmana, wiceprowincjała, o opinię odnośnie petycji Polaków, którzy osiedlili się po wschodniej stronie Toronto. Prosili oni o ustanowienie ośrodka duszpasterskiego, który został już zainicjowany przez księdza diecezjalnego w Scarborough. Ze względu na to, że duszpasterstwo grup etnicznych w Archidiecezji Toronto w większości powierzone zostało zgromadzeniom zakonnym, ks. Furman zaproponował biskupowi spotkanie z prowincjałem. Doszło ono do skutku 3 czerwca na plebanii parafii Świętego Krzyża w Toronto, gdzie biskup był wtedy również proboszczem. W czasie rozmowy biskup Ambrozic zaproponował, by chrystusowcy przejęli opiekę duszpasterską nad nowo powstającą wspólnotą. Na tymczasowe miejsce sprawowania liturgii wyznaczył kaplicę przy seminarium św. Augustyna (St. John the Evanlist Chapel), mogącą pomieścić około 400 osób. W niedzielę, 18 września 1983 roku, w kaplicy św. Jana Ewanlisty, przy seminarium św. Augustyna w Scarborough, ks. Olbryś, jako pierwszy proboszcz nowo powstałej misji p.w. Matki Bożej Królowej Polski (Our Lady Queen of Poland), celebrował Mszę św. w obecności biskupa Ambrozica i ks. prowincjała Gowina. W tej Mszy św. uczestniczyło ponad 200 osób. W związku z szybkim rozwojem wspólnoty, ks. Olbryś otrzymał asystenta. Został nim ks. Stanisław rol, którego później zastąpił ks. Jerzy Frydrych.

16 W kwietniu 1984 roku arcybiskup James Hayes zaprosił ks. prowincjała Gowina do Halifax, Nova Scotia, by zapoznał się z sytuacją polskich imigrantów. Wielką pomocą służyła im wówczas siostra zakonna polskiego pochodzenia Lydia Tyszko, ze zgromadzenia Sisters of Service. Ks. Gowin odwiedził Halifax w dniach maja W wyniku rozmów ustalono, że chrystusowcy podejmą się tam opieki duszpasterskiej nad Polakami. W niedzielę 30 września 1984 roku posługę duszpasterską rozpoczął w Halifax ks. Kazimierz Jasiński. We Mszy św. w kościele św. Jana Chrzciciela uczestniczyło około 180 osób. Był obecny arcybiskup Hayes i ks. prowincjał Gowin. Od 14 października 1984 roku miejscem spotkań dla polskiej wspólnoty został kościół św. Józefa. Ks. Jasińskiego zastąpił w 1987 roku ks. Stanisław dykuła. Rok później proboszczem w Halifax został ks. Jan Rudzewicz. W dniach od 6 do 12 września 1985 roku przebywał, po raz pierwszy w Kanadzie, seminaryjny zespół piosenki religijnej "Gaudeamus" z Wyższego Seminarium Duchownego Księży Chrystusowców z Poznania. Zespól koncertował w Scarborough i Oshawa oraz w parafiach polskich, prowadzonych przez księży diecezjalnych w London, Sarnia i Windsor. W Oshawa na koncert w sali Stowarzyszenia Weteranów przybyło ponad 700 osób. Po 18 latach posługi w Stanach Zjednoczonych, w 1984 roku, powrócił do Kanady ks. Smyczyk. Będąc już w wieku emerytalnym pragnął kolejne lata swego życia poświęcić służbie tym, do których przyjechał w 1958 roku. Przyjął go biskup diecezji Prince Albert Blaise Morand i zamianował proboszczem parafii św. Michała w Krydor i św. Andrzeja w Blain Lake, Saskatchewan. Na początku czerwca 1986 roku ks. Smyczyk nagle zachorował i został przewieziony do szpitala w Saskatoon. Zmarł w niedzielny poranek, 15 czerwca 1986 roku. Ks. Józef Smyczyk był ostatnim chrystusowcem - proboszczem w Krydor. Pochowany został na cmentarzu diecezjalnym South Hill Cemetery w Prince Albert, Saskatchewan. W pogrzebie wzięli udział: ks. prowincjał Gowin, ks. Calik, ks. Kuczaik, i ks. Furman. Mszy pogrzebowej przewodniczył biskup Blaise Morand z Prince Albert. Rok 1986 zapisał się zmianą proboszcza parafii w Oshawa. Ks. Edward Mroczyński zastąpił ks. Furmana, który skierowany został do pracy w Stanach Zjednoczonych. Ks. Mroczyńskiemu asystował przez rok ks. Traczyk, a następnie ks. Jasiński, ks. Tadeusz Rusnak i ks. Konrad Urbanowski. W czasie kadencji proboszcza ks. Mroczyńskiego przebywali również w Oshawa ks. Tadeusz Perlik, ks. Witold Stańczak, oraz później wikariuszem był również ks. Stanisław Michałek. W październiku 1986 roku złożył pierwszą oficjalną wizytę w Kanadzie Prymas Polski, kardynał Józef Glemp. Rok wcześniej - we wrześniu 1985 roku - w czasie podróży do Stanów Zjednoczonych - spotka) się z Polonią w Montrealu i w Windsor. Towarzyszył mu wtedy prowincjał Gowin. Kilka lat wcześniej, w 1977 roku, jeszcze jako biskup warmiński, Józef Glemp przebywał na wakacjach w Calgary, pomagając w polskiej parafii. Od sierpnia do listopada 1987 roku odbyła się kolejna wizytacja neralna. Dokonał jej ks. dr Edward Szymanek, W czasie wizytacji dotychczasowy prowincjał ks. Gowin złożył rezygnację, która została przyjęta.

17 W styczniu 1988 roku zamianowany został nowy zarząd prowincji: ks. Tadeusz Winnicki, prowincjał, ks. Richard Philiposki, wiceprowincjał i ks. Józef Furman, ekonom. "Po licznych kontaktach i wizytach prowincjałów ks. Gowina i ks. Winnickiego zdecydowano w kwietniu 1989 roku objęcie placówki w Sydney, Nova Scotia." (Kronika Prowincji). W tym czasie Rada Prowincji zdecydowała o oddaniu parafii w Wyandotte, Michigan rodzin, a przejęciu polskiej parafii St. Mary's w Sydney, Nova Scotia - 90 rodzin. Pierwszym proboszczem chrystusowcem został ks. Richard Philiposki. Dnia 1 października 1989 roku ks. prowincjał Winnicki wznowił odprawianie Mszy św. w języku polskim w kościele St. Mary's po wielu latach przerwy. W tym samym roku doszło do zmiany proboszcza w Calgary. Dotychczasowy proboszcz, ks. Kuczaik, zastąpił ks. Rudzewicza w Halifax. Nowym proboszczem w Calgary został ks. Zbigniew Olbryś. Jego miejsce w Scarborough zajął ks. Jan Rudzewicz. W pracy duszpasterskiej w Calgary ks. Olbrysiowi pomagali kolejno: ks. Klemens Dąbrowski, ks. Janusz Zych i ks. Henryk Kociołek. Ks. Rudzewiczowi w Scarborough pomagali: ks. Jerzy Frydrych i ks. Stanisław Kowalski. Latem 1989 roku z parafii w Oshawa wyjechał do Polski kandydat do Towarzystwa Chrystusowego, ul Gardzinski. Tam 18 sierpnia wstąpił do nowicjatu w Mórkowie. Po nowicjacie i dwóch latach studiów w Poznaniu powrócił do Oshawa. W 1990 roku decyzję o wstąpieniu do Towarzystwa Chrystusowego podjął jego brat, Anthony Gardzinski. W tym samym roku wyjechał do Polski i w sierpniu rozpoczął nowicjat w Mórkowie. W lipcu 1989 roku, na Kapitule Generalnej w Poznaniu, nowym przełożonym neralnym został wybrany ks. prof. dr Bogusław Nadolski. Wizytował on księży Towarzystwa Chrystusowego na kontynencie północnoamerykańskim w 1992 roku. W czasie rozmów z księżmi coraz częściej podnoszona była sprawa przełożonego, czy reprezentanta naszego zgromadzenia w Kanadzie. W dekrecie powizytacyjnym z 4 listopada 1992 roku przełożony neralny napisał: "Odnośnie utworzenia nowej prowincji kanadyjskiej wydaje się, że sprawa jeszcze nie dojrzała, za mało placówek i ludzi. Nie wykluczam jednak na przyszłość. Tymczasem proszę ks. Prowincjała o zarejestrowanie naszego Towarzystwa jako instytucji charytatywnej, zastępca prowincjała natomiast niech czuje się odpowiedzialny za teren Kanady w zależności oczywiście od Prowincjała. " Po wielu latach obecności chrystusowców w diecezji London, w parafii Świętej Trójcy w Windsor, biskup John Sherlock powierzył zgromadzeniu parafię Matki Bożej Zwycięskiej (Our Lady of Victory) w Chatham. Pierwszym z chrystusowców proboszczem tej parafii został zamianowany ks. Richard Philiposki, dotychczasowy proboszcz w Sydney, Nova Scotia. Posługę rozpoczął 30 sierpnia 1991 roku. W tym samym roku dołączył do ks. Philiposkiego ks. Adam Barcz. rafia liczyła wtedy 230 rodzin, w tym 140 polskich. Natomiast obowiązki proboszcza parafii w Sydney objął ks. Mieczysław Szwej. Staraniem ks. Mroczyńskiego, proboszcza św. Jadwigi w Oshawa, rozpoczęty pracę w tej parafii - pierwszej placówce w Kanadzie - Siostry Misjonarki Chrystusa Króla. To zgromadzenie zakonne zostało założone w 1959 roku, w Morasku k/poznania, przez ks. Ignacego Posadzego z myślą o posłudze polskim emigrantom. W parafii św. Jadwigi w Oshawa przyjęły na siebie obowiązki prowadzenia biura, zakrystii, katechezy dzieci i młodzieży oraz

18 prowadzenie domu księży. W Oshawa pracowały kolejno: s. Weronika Unicka, s. Margaret Romanowska, s. Michalina Wojnarowicz, s. Dorota Galewska, i s. Ewa Biniek. We wrześniu 1992 roku ks. Jan Rudzewiez przeniesiony został ze Scarborough do parafii w Sterling Heights, Michigan. W związku z tym w Scarborough zastąpił go ks. Kuczaik, a do Halifax poszedł ks, Mirosław Jagielski. 21 października 1992 roku zmarł w Calgary ks. Arkadiusz Boryczka, który przebywał w parafii Matki Bożej Królowej Pokoju jako rezydent od 1991 roku. Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły się w niedzielę wieczorem 24 października modlitwą na różańcu, której przewodniczy) ks. prowincjał Winnicki. Po różańcu przemówił biskup ul O'Byrne, który nie mógł uczestniczyć w pogrzebie w poniedziałek. Mszy pogrzebowej przewodniczył ks. prowincjał Winnicki, a homilię wygłosił ks. Kania. Mszę koncelebrowało 30 księży. Spośród chrystusowców obecni byli: ks. Furman, ks. Rudzewiez, ks. Frydrych, ks. Żak, oraz miejscowi duszpasterze ks. Olbryś i ks. Dąbrowski. Modlitwom na ostatnie pożegnanie w kościele przewodniczył ks. Dąbrowski, a na cmentarzu ks. Olbryś. Ks. Boryczka pochowany został na cmentarzu St. Mary w Calgary. Od 1 września 1993 roku Apostolat dla Polaków w Archidiecezji Halifax przeniesiono do Dartmouth i połączono z parafią św. Antoniego. Proboszcz Apostolatu ks. Mirosław Jagielski, został równocześnie proboszczem terytorialnej parafii św. Antoniego. Rok 1994 zapisał się wieloma zmianami na placówkach chrystusowców. W lipcu 1994 roku ks, Tadeusz Rusnak został proboszczem w Sydney, zastępując ks. Szweja. We wrześniu w Calgary proboszczem został ks. Jan Michalski. Zastąpił on ks. Olbrysia, który postanowił przez dwa lata pełnić misję zgromadzenia w rodzinnym Grodnie na Białorusi. Wikariuszami w Calgary byli: ks. Julian Kaczówka i ks. Piotr Dzikowski. W Oshawa proboszczem został ks. Stanisław Poszwa, który przejął placówkę po ks. Mroczyńskim. Razem z ks. Poszwą do Oshawa przybył ks. Józef Furman. Od 3 września na stałe rozpoczął posługę w Kingston ks. Henryk Kociołek. Został mianowany duszpasterzem Polaków, oprócz tego kapelanem w domu seniorów Providence Manor. W tym samym czasie prowincjał prowadził rozmowy z biskupem diecezji Hamilton, Ontario, będące skutkiem listów Polaków z Guelph i Cambrid z prośbą o księdza z Towarzystwa Chrystusowego. 6 stycznia 1995 roku biskup Anthony Tonnos z Hamilton wyraził zgodę na przejęcie duszpasterstwa polskiego w Guelph. W Wielką Sobotę, 15 kwietnia, rozpoczął tam pracę duszpasterską ks. Mroczyński. Misja została zlokalizowana przy parafii Niepokalanego Poczęcia. W pierwszą niedzielę maja 1995 roku ks. Mroczyński rozpoczął odprawiać Mszę św. dla wspólnoty w Cambrid (23 km na wschód od Guelph). W dniach od 28 kwietnia do 1 maja 1995 roku odbyła się II Kapituła Prowincjama w Sterling Heights, MI. Z księży pracujących w Kanadzie uczestniczyli: ks. Kuczaik, ks. Barcz i ks. Jagielski. Jednym z postulatów był wniosek na IX Kapitułę Generalną o "utworzenie osobnych struktur dla kanadyjskiej części prowincji". Inny postulat: "zwiększenie liczby członków rady (wiceprowincjał i ekonom dla Kanady)." Wybór dotychczasowego prowincjała ks. Winnickiego na przełożonego neralnego Towarzystwa Chrystusowego w lipcu 1995 roku spowodował wiele zmian personalnych na placówkach zgromadzenia w Prowincji Północnoamerykańskiej. Między innymi ks. Adam Bobola przejął placówkę w Dartmouth - Halifax. Poprzedni proboszcz ks. Jagielski przeszedł do pracy w parafii kanadyjskiej. Ks. Mroczyński zamianowany został proboszczem w Los Anles,

19 gdyż dotychczasowy proboszcz, ks. Andrzej Maślejak, został mianowany prowincjałem. Wiceprowincjalem został ks. Stanisław Kuczaik, a ekonomem ks. Gerald Grupczynski. W związku z powyższymi zmianami misję w Guelph przejął ks. Zygmunt Ostrowski. Nastąpiła również zmiana wikariusza w parafii Świętej Trójcy w Windsor: na miejsce ks. Janusza Zycha poszedł ks. Jan Fiedurek. 5 lipca 1996 roku biskup Anthony Tonnos z Hamilton powierzył ks. Ostrowskiemu, dotychczasowemu proboszczowi Misji Polskiej w Guelph, parafię Najświętszego Serca (Sacred Heart) w tym mieście. W nowej sytuacji w pracy duszpasterskiej pomagali mu ks. Mieczysław Szwej i ks. Antoni Bury. Po blisko dwudziestoletniej nieobecności, chrystusowcy ponownie wrócili do diecezji Pembroke w Ontario. Biskup tej diecezji przekazał w opiekę duszpasterską najstarszą w Kanadzie polską parafię Matki Bożej Częstochowskiej (St. Mary's) w miejscowości Wilno. Ontario. 17 października 1996 roku proboszczem tej parafii został ks. Edward Traczyk. Miesiąc wcześniej prowincjał wycofał ks. Jana Fiedurka z wikariatu w Windsor, gdzie chrystusowcy pracowali blisko 30 lat, i przeznaczył go do pracy duszpasterskiej w archidiecezji Miami, Florida. W historii chrystusowców w Kanadzie szczególnie zapisał się 1997 rok - 40 rok obecności w tym kraju. Po wielu latach starań, z dniem 1 stycznia 1997 roku, Towarzystwo Chrystusowe zostało oficjalnie zarejestrowane jako korporacja charytatywna The Society of Christ Fathers in Canada. Decyzją przełożonych zgromadzenia, wśród dyrektorów korporacji znalazł się tylko jeden chrystusowiec pracujący w Kanadzie. We wtorek, 20 maja 1997 roku, w Poznaniu, święcenia kapłańskie otrzymał ks. Anthony Gardzinski, Kanadyjczyk polskiego pochodzenia. Prymicyjną Mszę św. odprawił w rodzinnej parafii św. Jadwigi w Oshawa w niedzielę, 8 czerwca. Mszę świętą koncelebrowało kilkunastu chrystusowców: ks. prowincjał Maślejak ze Sterling Heights, MI, ks. Darrell Roman z Hamtramck, MI, ks. Mroczyński z Los Anles, CA, ks. Adam Barcz i ks. Stanisław Rakiej z Chatham, ks. Traczyk z Wilna, ks. Andrzej Galant ze Scarborough, ks. Ostrowski z Guelph, oraz miejscowi duszpasterze - ks. Stanisław Poszwa i ks. Józef Furman. Kazanie prymicyjne wygłosił ks. dr Mieczysław Piotrowski, profesor z Seminarium Księży Chrystusowców w Poznaniu. Na przyjęcie prymicyjne przybyli później: ks. Julian Kaczówka i ks. Stanisław Kuczaik ze Scarborough. Po wakacjach ks. Gardzinski został mianowany wikariuszem w Guelph. W niedzielę 22 czerwca 1997 roku, wspólnota w Scarborough przeżyła radość poświęcenia nowo wybudowanego kościoła. Na zakończenie liturgii Mszy św., po konsekracji kościoła, arcybiskup Aloysius Ambrozic poinformował zgromadzonych o dekrecie ustanawiającym obecną misję, parafią personalną. W uroczystości wzięli udział dotychczasowi proboszczowie ks. Olbryś i ks. Rudzewicz, oraz wikariusze: ks. Stanisław Kowalski, ks. Jerzy Frydrych, ks, Euniusz Bolda i ks. Andrzej Galant. Od września 1997 roku obowiązki wikariusza przejął ks. Olbryś. 9 listopada 1997 roku na prośbę proboszcza i wspólnoty polskiej w Dartmouth - Halifax, arcybiskup Austin Burke w czasie wizyty przekazał ks. Boboli dekret ustanawiający dotychczasowy Apostolat rafią Personalną dla Polaków p.w. w. Antoniego Saksońskiego przy kościele św. Antoniego dewskiego

20 Czterdziesta rocznica posługi duszpasterskiej księży z Towarzystwa Chrystusowego jest okazją do wyrażenia wdzięczności Bogu i ludziom ze wszystkich parafii i ośrodków. Szczególne uznanie należy się parafianom w Calgary i w Scarborough - Toronto, którzy wspólnie ze swoimi duszpasterzami wybudowali nowe świątynie. W grudniu 1997 roku w Kanadzie pracowało 14 chrystusowców na dziesięciu placówkach duszpasterskich. DUSZPASTERSTWO Zasadniczym zadaniem duszpasterstwa jest przekazywanie Bożego objawienia, organizowanie kultu, kształtowanie postaw moralnych i jednoczenia poszczególnych osób w jedną rodzinę dzieci Bożych - Kościół. To zadanie, spełniane przez chrystusowców miało na celu zaspokajanie duchowych potrzeb polskich imigrantów i ich potomków w Kanadzie. Chrystusowcy włączyli się w duszpasterstwo polonijne, zapoczątkowane już wcześniej przez księży diecezjalnych, a przede wszystkim przez księży oblatów. Wszystkie parafie, misje czy punkty dojazdowe prowadzone przez chrystusowców, były instytucjami kościelnymi - częścią kościoła lokalnego, podległymi miejscowemu biskupowi. Przy parafiach, czy ośrodkach, organizowano szkoły języka polskiego, biblioteki, zakładane były organizacje i stowarzyszenia religijne, kulturalne i polonijne. Sala parafialna była niejednokrotnie centrum życia społeczności polonijnej, gdzie organizowane były spotkania z gośćmi z Polski, uroczystości rocznicowe, akademie, koncerty i odczyty. W ramach duszpasterstwa podejmowane były liczne akcje charytatywne, mające na celu pomoc Ojczyźnie, nowo przybywającym, czy też dotkniętym klęskami żywiołowymi w Kanadzie, lub gdziekolwiek na świecie. Duszpasterstwo prowadzone przez chrystusowców w Kanadzie, ze względu na charakter misji tego zgromadzenia zakonnego, akcentuje umiłowanie Mszy św., polskich nabożeństw, tradycji i religijności. Posługa duszpasterska sprawowana jest głównie w języku polskim, gdzie jednak wspólnota polonijna połączona jest z lokalną parafią, również w języku angielskim. Sakramenty i sakramentalia Msza Święta Jednym z celów zgromadzenia księży z Towarzystwa Chrystusowego, oprócz zapewnienia duszpasterskiej posługi w języku polskim braciom i siostrom na obczyźnie, jest szerzenie wśród wiernych znajomości Mszy św. jako centrum życia chrześcijańskiego. Stąd też w parafiach, które prowadzą chrystusowcy, Msza Święta - Eucharystia jest ośrodkiem wspólnotowego życia liturgicznego. "Do misyjnego kościółka pod wezwaniem Ducha Świętego w Albertown, prowincja Saskatchewan, jadę autem grawelową drogą. Jest to wiejski trakt wysypany drobnymi kamykami... Mamy już dzisiaj 2 sierpnia (1970), ale na połach zupełnie zielono i do żniw jeszcze miesiąc czasu. Droga przez osikowe łaski wije się zakrętami, opada w dół i wznosi na niewielkie pagórki... Za jednym z nich widzę dom państwa Kuraków... zaraz po pierwszej wojnie przybyli tu spod Tarnopola... teraz syn utrzymuje dwoje kalekich rodziców. Muszę polecić ich modlitwie, moich dzieci. Tylko przez tydzień przygotowywałem je na uroczysty dzień Pierwszej Komunii. Katechizm oczywiście po angielsku: God made all things. Dla mnie nauka była bardzo pożyteczna, ponieważ dzieci mówią wolno i łatwo je można zrozumieć i samemu się przy nich