ŚWIETLICA SZKOLNA analiza wyników badań ankietowych

Transkrypt

1 ŚWIETLICA SZKOLNA analiza wyników badań ankietowych Termin świetlica używany był i jest w różnym znaczeniu, a pojęcie to w języku polskim ma długoletnią tradycję. W dawnych czasach świetlica była główną izbą w wiejskiej chacie, gdzie przyjmowano gości, obchodzono uroczystości rodzinne, przechowywano odzież i majątek. Dzisiaj przez świetlicę rozumiemy specjalny lokal, wyposażony w odpowiednie meble, gry, czasopisma, sprzęt audiowizualny, w którym można ciekawie i przyjemnie spędzić wolne chwile. W myśl przepisów prawa świetlica szkolna jest integralną częścią szkoły przeznaczoną dla uczniów nie tylko klas młodszych, ale przede wszystkim dla uczniów pozbawionych opieki rodziców w czasie ich pracy zawodowej. Prowadzi zorganizowaną działalność opiekuńczowychowawczą w celu racjonalnego wykorzystania czasu wolnego wychowanków. Jest ważnym ogniwem w strukturze szkoły. Świetlica organizuje dzieciom pozostającym pod opieką szkoły czas po lub przed lekcjami, zastępując im na długie godziny własny dom. Podstawą funkcjonowania świetlicy szkolnej jest ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 24 Nr 256, poz ze zm.). W art. 67 ustawy wymienione są statutowe zadania szkoły, z których wynika, że szkoła publiczna powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania ze świetlicy. W załącznikach do rozporządzenia MEN w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół zapisano: Dla uczniów, którzy muszą dłużej przebywać w szkole ze względu na czas pracy ich rodziców (prawnych opiekunów), organizację dojazdu do szkoły lub inne okoliczności wymagające zapewnienia uczniowi opieki w szkole, szkoła organizuje świetlicę Dla uczniów, którzy muszą dłużej przebywać w gimnazjum ze względu na czas pracy ich rodziców (prawnych opiekunów), organizację dojazdu do gimnazjum lub inne okoliczności wymagające zapewnienia uczniowi opieki w gimnazjum, gimnazjum organizuje świetlicę. Z analizy prawa oświatowego wynika jednoznacznie, że powinnością szkoły jest zorganizowanie świetlicy. Odpowiada za to dyrektor szkoły. Środki finansowe na jej działalność, w tym na zajęcia świetlicowe oraz wyposażenie, zapewnia organ prowadzący szkołę. Mając na uwadze znaczenie świetlicy szkolnej i jej istotną rolę dla rozwoju uczniów, Komisja Pedagogiczna ZG ZNP przeprowadziła na przełomie 212/213 roku badanie ankietowe dotyczące funkcjonowania świetlic szkolnych, w którym wzięło udział 676 oddziałów ZNP z 15 okręgów. Okręg Podkarpacki przeprowadził badanie na temat funkcjonowania świetlic szkolnych na swoim terenie w pierwszej połowie 212 r. i przekazał do wykorzystania uzyskane wyniki. Na szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych objętych badaniem Komisji, świetlice działają w 4 496, co stanowi 67,54%. Wykres 1 ilustruje liczbę świetlic w poszczególnych typach szkół.

2 Wykres 1. Typy szkół ogółem - liczba szkół z funkcjonującymi świetlicami ,54% 1 55 liczba szkół ogółem liczba szkół, w których funkcjonują świetlice szkolne ,35% ,83% 988 podstawowa gimnazjum ponadgimnazjalna Odrębnie zbadano funkcjonowanie świetlic szkolnych w zespołach szkół (wykres 2 i 3). Wykres 2. Liczba badanych zespołów szkół (z wyszczególnieniem typów szkół) (75,85%) (72,75%) 465 (27,66%) ZESPOŁY SZKÓŁ szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 3. Liczba zespołów szkół, w których funkcjonują świetlice szkolne ,66% zespoły szkół zespoły szkół, w których funkcjonują świetlice Społeczne zapotrzebowanie na opiekę w świetlicach szkolnych będzie wzrastało, co wiąże się z przemianami gospodarczymi zachodzącymi w kraju i ich wpływem na życie rodzin w kontekście życia jednostkowego (wydłużenie czasu pracy rodziców, brak wystarczającej opieki nad dzieckiem). Tymczasem w ponad 21% szkół podstawowych i niemal 31% gimnazjów nie działają świetlice, co oznacza, że co piąta szkoła podstawowa i co trzecie gimnazjum nie zapewnia opieki świetlicowej swoim uczniom. Szkoły ponadgimnazjalne sporadycznie organizują świetlice (18,83%). Podobnie sytuacja wygląda w zespołach szkół, gdzie na badanych 2

3 zespołów, (74,66%) prowadzi świetlice szkolne, co oznacza, że jest ich mniej niż szkół podstawowych w zespołach. ORGANIZACJA ŚWIETLIC Do zadań świetlicy w szczególności należą 1 : organizowanie pomocy w nauce, tworzenie warunków do nauki własnej, przyzwyczajanie do samodzielnego myślenia; organizowanie gier i zabaw ruchowych oraz innych form kultury fizycznej w pomieszczeniu i na dworze mających na celu prawidłowy rozwój fizyczny; organizowanie zajęć mających na celu ujawnienie i rozwijanie zainteresowań, zamiłowań, uzdolnień; stworzenie warunków do uczestnictwa w kulturze, organizowanie kulturalnej rozrywki oraz kształtowanie kulturalnych nawyków życia codziennego; upowszechnienie zasad kultury zdrowotnej kształtowanie nawyków higieny i czystości oraz dbałość o zachowanie zdrowia; rozwijanie samodzielności oraz społecznej aktywności; współdziałanie z rodzicami, nauczycielami i wychowawcami oraz środowiskiem lokalnym szkoły. Świetlica jest miejscem, w którym dzieci spędzają kilka godzin w ciągu dnia, dlatego tak ważne jest, by była dostosowana do ich potrzeb. Obowiązujące od lat przepisy prawa oświatowego nie uwzględniają znaczenia świetlic. Taki stan prawny sprawia wrażenie, jakby działalność świetlic była spychana na margines. Badania przeprowadzone przez ZNP potwierdzają powyższe stwierdzenia. Częstym problemem jest łączenie świetlic ze stołówkami w jednym pomieszczeniu, co ilustruje wykres 4. Wykres 4. Szkoły, w których świetlica szkolna i stołówka funkcjonują w jednym pomieszczeniu liczba szkół, w których funkcjonują świetlice procent szkół, w których świetlica i stołówka funkcjonują w jednym pomieszczeniu ,33% ,63% ,29% 34,74% podstawowe gimnazja ponadgimnazjalne zespoły szkół 1 J. Podlaski, Formy i metody pracy świetlicowej, PZWS, Warszawa 1972 M. Pietkiewicz, Świetlica szkolna szansą do wykorzystania, WSiP, Warszawa 1988 A. Z. Wiechowie, Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych, WSiP, Warszawa 1986 A. Kelm, Formy opieki nad dzieckiem, WSiP, Warszawa

4 W 32,33% szkół podstawowych świetlice szkolne funkcjonują w jednym pomieszczeniu ze stołówkami szkolnymi; w gimnazjach 31,63%, w szkołach ponadgimnazjalnych 11,29%, natomiast w zespołach szkół 34,74%. Umiejscowienie świetlicy szkolnej razem ze stołówką w znacznym stopniu ogranicza jej działalność. Na czas wydawania obiadów przerywa się pracę świetlicy z praktyki wiemy, że najczęściej to nauczyciele świetlicy pełnią dyżury w stołówkach podczas spożywania przez uczniów obiadów. Nasuwają się pytania: - gdzie i pod czyją opieką znajdują się w tym czasie grupy świetlicowe? - czy w tym czasie prowadzi się zajęcia w świetlicy? - czy zgodnie z ustawą o systemie oświaty (art.1 pkt 1) w świetlicy są zapewnione bezpieczne i higieniczne warunki nauki, wychowania i opieki? Maksymalną liczbę uczniów przypadających na jednego nauczyciela w świetlicy określają przepisy. W przywołanych wcześniej załącznikach do rozporządzenia MEN w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół zapisano, iż liczba uczniów w grupie nie powinna przekraczać 25 ( 7 ust 2 i 9 ust 2). Z badań wynika, że na grup wychowawczych w świetlicach szkolnych, (2,18%) to grupy przekraczające przepisową liczebność. Liczbę grup wychowawczych przekraczających 25 uczniów przedstawia wykres 5. Wykres 5. Grupy wychowawcze w świetlicach szkolnych liczba grup wychowawczych w świetlicy szkolnej liczba grup powyżej 25 uczniów ,69% ,7% % ,69% podstawowe gimnazja ponadgimnazjalne zespoły szkół W badanych zespołach szkół takich grup funkcjonuje 25,69%, w szkołach podstawowych około 17%, a w gimnazjach 28%. Najwięcej, bo aż 71% takich grup funkcjonuje w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Oprócz nadmiernej liczebności uczniów w grupach świetlicowych, problemem jest traktowanie świetlicy szkolnej jako swoistej przechowalni uczniów w przypadku niezorganizowania zastępstwa za nieobecnego nauczyciela. Ponadto, respondenci wskazują na to, że grupy świetlicowe organizowane są doraźnie. Nie są to grupy ewidencjonowane w dzienniku pracy świetlicy. 4

5 Celem działalności świetlicy szkolnej jest zapewnienie uczniom zorganizowanej opieki wychowawczej zarówno przed obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi jak i po nich, dlatego analizie został poddany również czas funkcjonowania świetlic szkolnych. Badane szkoły zapewniają zorganizowaną opiekę świetlicową swoim uczniom w trzech przedziałach czasowych: przed lekcjami, w trakcie ich trwania oraz po lekcjach. Czas funkcjonowania świetlic w poszczególnych typach szkół przedstawia wykres 6. Wykres 6. Funkcjonowanie świetlic szkolnych w poszczególnych przedziałach czasowych wg typów szkół (w procentach) podstawowe gimnazja ,35 87,65 52,27 83,67 6,53 96,5 ponadgimnazjalne zespoły szkół 4 32,28 2, ,87 33,67 16,67 2 przed lekcjami w trakcie lekcji po lekcjach Z powyższego zestawienia wynika, że: tylko w 56% szkół podstawowych i w 32% gimnazjów świetlice funkcjonują przed lekcjami w prawie 4% szkół podstawowych, w ponad 6% gimnazjów i w ponad 8% szkół ponadgimnazjalnych po lekcjach świetlica jest nieczynna w ponad połowie szkół podstawowych, w co trzeciej szkole gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej oraz w powyżej 8% zespołów szkół świetlice funkcjonują w trakcie lekcji. Proporcje wykorzystania czasu pracy świetlicy w poszczególnych przedziałach czasowych wydają się nieprawidłowe. Wątpliwości budzi niski wskaźnik wykorzystania świetlic szkolnych po zajęciach lekcyjnych, a stosunkowo wysoki w czasie ich trwania. Zagadnienie to powinno zostać poddane szczegółowej analizie w kontekście faktycznych potrzeb objęcia uczniów opieką świetlicową w poszczególnych szkołach. NAUCZYCIELE ŚWIETLICY Rozporządzenie o kwalifikacjach nauczycieli określa wymagania, jakie muszą spełniać nauczyciele świetlicy. Stanowisko nauczyciela wychowawcy w świetlicach szkolnych mogą zajmować, oprócz nauczycieli legitymujących się odpowiednim przygotowaniem, również inni nauczyciele, posiadający kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole, w której prowadzona jest świetlica. O zatrudnieniu nauczyciela w świetlicy szkolnej decyduje dyrektor szkoły. 5

6 Wychowawcy świetlic szkolnych realizują pensum w wysokości 26 godzin. Są to godziny bezpośredniej pracy z dziećmi, prowadzonej w oparciu o plan pracy świetlicy. Zakres zadań i obowiązków nauczycieli, w tym nauczycieli świetlicy, określa dyrektor szkoły. Praktykę w zakresie obsady kadrowej świetlic ilustruje wykres 7. Wykres 7. Liczba nauczycieli pracujących w świetlicy szkolnej liczba zatrudnionych na stanowisku nauczyciela świetlicy liczba nauczycieli uzupełniających pensum w świetlicy liczba nauczycieli niezatrudnionych w świetlicy realizujących godziny z art Wyniki badań przedstawione powyżej pokazują liczbę nauczycieli pracujących w świetlicy szkolnej z wyszczególnieniem liczby nauczycieli zatrudnionych na stanowisku nauczyciela świetlicy oraz liczby nauczycieli uzupełniających swoje pensum dydaktyczne godzinami w świetlicy. Jednocześnie badania pokazują, że w realizacji zajęć w świetlicy największy udział mają nauczyciele odbywający je na podstawie art. 42 ust. 2 pkt. 2 KN. Liczba tych nauczycieli nie przekłada się na pracę świetlicy szkolnej po lekcjach (patrz wykres 7). Oznacza to, że realizacja w praktyce art. 42 ust. 2 pkt 2 KN nie poszerzyła oferty zajęć świetlicowych, natomiast stała się okazją do zastępowania nauczycieli świetlic nauczycielami, którzy realizują tzw. karcianą godzinę. Badania objęły również kwestię tworzenia rocznych planów pracy świetlicy, w oparciu o które organizowana jest cała opieka świetlicowa. Zaskakujące jest, że odpowiedzialnymi za ich opracowanie niejednokrotnie (ok. 15%) bywają nauczyciele realizujący w świetlicy wyłącznie tzw. godziny karciane. PODSUMOWANIE Przepisy ustawowe regulujące organizację świetlic szkolnych są sformułowane w sposób ogólny. W praktyce ich organizację wyznaczają wytyczne organu prowadzącego oraz przepisy wewnątrzszkolne. Autonomia dana samorządom i szkołom pozwala na dostosowywanie działań świetlicy do własnych potrzeb, ale wprowadza również wiele niejasności. Brak uregulowań prawnych, które określałyby w sposób precyzyjny podstawowe 6

7 zadania placówek, ich organizację, wymagania dotyczące wykształcenia nauczycieli wychowawców oraz ich zadania, sposób finansowania, a także standardy dotyczące wyposażenia, sprzyjają swobodnej interpretacji przepisów, co z kolei przekłada się na pomniejszenie roli świetlicy, jej niski prestiż. Zdarza się również często, że to względy finansowe decydują o sposobie funkcjonowania placówki, a niekoniecznie potrzeby dziecka czy ogólne założenia opieki i wychowania. ( ) Pamiętać należy, że opieka i edukacja nie mogą opierać się na czyjejś dobrej woli, ale na niebudzących wątpliwości zasadach regulowanych prawem. 2 REKOMENDACJE W zakresie nadzoru: konieczność zbadania, czy funkcjonujące świetlice szkolne zaspokajają w pełni potrzeby uczniów potrzeba wzmożonego nadzoru nad funkcjonowaniem świetlic połączonych ze stołówkami pod kątem bezpieczeństwa i higieny pracy wzmożenie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów dotyczących liczebności grup oraz realizacji w świetlicy godzin doraźnych zastępstw W zakresie zmian w przepisach prawa: nowelizacja art. 42 ust.2 pkt 2 KN poprzez wykreślenie możliwości realizowania tzw. godziny karcianej w świetlicy szkolnej potrzeba doprecyzowania przepisu o liczebności grup poprzez dodanie zapisu, że pod opieką jednego nauczyciela nie może pozostawać jednocześnie więcej niż jedna grupa wychowawcza. Opracowała Komisja Pedagogiczna ZG ZNP Warszawa, marzec 213 r. 2 B. Zięba-Kołodziej, A. Róg, żeby świetlica nie była przechowalnią. Wskazówki organizacyjno-metodyczne, WP, Kielce 21 7