ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO W KONTEKŚCIE POLITYKI SPÓJNOŚCI

Transkrypt

1 Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 19, Nr 4/2015, tom I Wydział Zarządzania i Administracji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Zintegrowane podejście do spójności rola statystyki publicznej Iwona Kiniorska 1, Janina Wrońska-Kiczor 2 ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO W KONTEKŚCIE POLITYKI SPÓJNOŚCI Wprowadzenie Rozwój społeczno-gospodarczy jest procesem bardzo złożonym. Liczne często diametralnie różne, spojrzenia na jego istotę implikują mnogość stosowanych pojęć badawczych. Próby analizy przestrzennego zróżnicowania rozwoju społecznogospodarczego wymagają uwzględnienia specyfiki badanego obszaru 3. Polskie obszary wiejskie cechuje zróżnicowane pod względem poziomu rozwoju społecznogospodarczego. Jest to efekt nakładania się na siebie dwóch kryteriów: tradycyjnego, związanego z historycznymi granicami (głównie rozbiorowymi i przesunięciem granic po II wojnie światowej) oraz względnie nowszego opartego na continuum centrumperyferie 4. Celem badawczym tej pracy jest ocena wybranych elementów rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich województwa świętokrzyskiego w kontekście polityki spójności. W opracowaniu wykorzystano dane statystyczne pochodzące z BDL GUS oraz Mapy Projektów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego Zakres czasowy przeprowadzonej analizy objął lata W pracy zróżnicowanie rozwoju demograficznego i gospodarczego wyrażono syntetycznym wskaźnikiem skonstruowanym metodą sum Dr Iwona Kiniorska, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. Dr inż. Janina Wrońska-Kiczor, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. M. Tarkowski, Centra i peryferie rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w okresie transformacji ustrojowej, Pelplin: Bernardinum, 2008, s. 29. A. Rosner, Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a dynamika przemian, [w:] Przestrzenne, społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich w Polsce, M. Stany, M. Drygas (red.), Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, 2010, s

2 standaryzowanych (wskaźnik Perkala), z wykorzystaniem cech cząstkowych opisujących rozwój demograficzny oraz gospodarczy. Były to następujące mierniki: współczynnik przyrostu naturalnego, udział ludności w wieku mobilnym w liczbie ludności, współczynnik salda migracji, udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, dochód w przeliczeniu na jednego mieszkańca oraz liczbę podmiotów gospodarczych ogółem na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Województwo świętokrzyskie zaliczane jest do obszarów Polski Wschodniej, która ze względu na swój peryferyjny charakter cechuje się nagromadzeniem wielu negatywnych zjawisk w sferze społecznej i gospodarczej. Z punktu widzenia możliwości rozwojowych w najtrudniejszej sytuacji są miejscowości wiejskie o słabo zdywersyfikowanej gospodarce, w której rolnictwo jest głównym źródłem dochodu ich mieszkańców. Wsie te ulegają w większości depopulacji i natrafiają na liczne bariery rozwoju 5. Jednak przebieg procesów społecznych i demograficznych w układach wewnętrznych regionów wschodnich jest przestrzennie zróżnicowany. Demografia Obszarami strategicznych wyzwań, którym musi sprostać zarówno polityka regionalna, i polityka wspierająca konkurencyjność regionów, przy zapewnieniu spójności terytorialnej kraju, są trendy demograficzne oraz pełniejsze wykorzystanie zasobów pracy 6. Województwo świętokrzyskie wyludnia się, przy czym dominuje tu tradycyjny typ depopulacji, wywołany głównie odpływem migracyjnym. Jednak we wschodniej i południowej części badanego terenu nowy, bardziej niebezpieczny typ depopulacji powodowany jest w dużej mierze ubytkiem naturalnym, co w konsekwencji oznacza powolne wymieranie ludności na tych obszarach 7. Uwzględniając czynnik demograficzny podstawowe znaczenie odgrywa stan zaludnienia i jego zmiany, przyrost naturalny, migracje. W badanych latach liczba ludności zamieszkującej obszary wiejskie województwa świętokrzyskiego obniżyła się z 701,9 tys. do 700,4 tys. osób. Trzeba jednak zaznaczyć, iż liczba ludności zamieszkującej obszary wiejskie, w stosunku do 2001 r. obniżała się do 2009 r., następnie w latach odnotowano wzrost liczby ludności z 696,4 tys. do 702,6 tys. (0,9%). Przyjmując za kryterium wskaźnik dynamiki liczby ludności na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego możemy wyróżnić trzy typy gmin: progresywne, cechujące się wzrostem liczby ludności, w których wskaźnik dynamiki był wyższy niż 102, B. Grzybek, Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania a peryferyzacja Polski Wschodniej, [w:] Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowa Strategia Spójności , Warszawa, 2011, s. 91. I. Kiniorska, Potencjał rozwojowy obszarów wiejskich woj. świętokrzyskiego a polityka spójności, [w:] Polityka spójności UE a rozwój obszarów wiejskich. Stare problemy i nowe wyzwania, W. Kamińska, K. Heffner (red.), Studia KPZK PAN, t. CLVI, Warszawa, 2014, s A. Miszczuk, M. Smętkowski, A. Płoszaj, D. Celińska-Janowicz, Aktualne problemy demograficzne Polski Wschodniej, [w:] Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowa Strategia Spójności , 2011, s

3 stagnujące, w których wskaźnik dynamiki mieścił się w przedziale od 96,0 do 101,2, regresywne, w których wskaźnik dynamiki był niższy niż 95,9. Najliczniejszą grupę utworzyły gminy stagnujące, które stanowiły łącznie 68% ogółu analizowanych jednostek (mapa 1). Typy progresywne wskazano jedynie na terenach wiejskich skupionych wokół stolicy województwa oraz ośrodków o znaczeniu subregionalnym (Busko Zdrój, Połaniec). Mapa 1. Dynamika liczby ludności na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podstawowe znaczenie na kształtowanie dynamiki zmian zaludnienia mają: przyrost naturalny i migracje. W badanych latach zanotowano ubytek naturalny i ujemne saldo migracji. W analizowanych latach przyrost naturalny obniżył się z -2,85 do -3,65. Z kolei saldo migracji z -0,23 do -0,68. Badania procesów migracji na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego wskazały, iż najwyższy poziom salda migracji rejestrowano na obszarach położonych w strefie podmiejskiej stolicy województwa, w gminach: Miedziana Góra, Masłów, Morawica, Sitkówka Nowiny. Napływ ludności na obszary wiejskie położone w sąsiedztwie miast wykazywał tendencję wzrostową. W grupie ludności napływającej dominowały osoby w wieku produkcyjnym, co spowodowało odmłodzenie struktury demograficznej i wpłynęło istotnie na poprawę elementów kształtujących ruch naturalny, w tym głównie na wzrost urodzeń 8. Z kolei obszarami od- 8 I. Kiniorska, Mobilność przestrzenna ludności na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego, [w:] Uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich, W. Kamińska (red.), Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2011, s

4 pływowymi były tereny monofunkcyjne, położone peryferyjnie, w których nasilenie negatywnych zjawisk o charakterze społeczno-demograficznym skutkuje procesami depopulacyjnym i starzeniem się ludności. Główny mechanizm powodujący koncentrację ludności wiejskiej w sąsiedztwie ośrodków miejskich i zmniejszenie się zaludnienia z dala od tych ośrodków związany jest z procesami migracyjnymi. Obszary zmniejszające zaludnienie charakteryzują się występowaniem silnego odpływu skierowanego do miast. Jednocześnie z miast wypływa strumień migrantów w kierunku wsi, ale kierujący się ku wsiom położonym w sąsiedztwie miasta 9. Obserwując wartości syntetycznego wskaźnika potencjału demograficznego, można stwierdzić, że na obszarach wiejskich występują znaczne zróżnicowania przestrzenne. W 2012 roku syntetyczny wskaźnik zróżnicowania potencjału demograficznego, wahał się w przedziale od -1,25 do 2,75. Przyjmując za kryterium wartość powyższego wskaźnika na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego wyróżniono 4 typy gmin (mapa 2). Gminy o niskim potencjale demograficznym, w grupie tej wskaźnik mieścił się w przedziale od -1,25 do -0,25. Były to obszary leżące peryferyjnie w stosunku do ośrodków miejskich. Zlokalizowane głównie w południowej części województwa. Jednostki te cechowały się przede wszystkim ubytkiem naturalnym i niekorzystną strukturą wieku ludności. Drugą grupę gmin utworzyły obszary o średnim poziomie rozwoju demograficznego, w których wskaźnik syntetyczny przyjął wartości od -0,25 do 0,75. Były to obszary położone w północnej części województwa, oraz w strefie oddziaływania ośrodków subregionalnych: Jędrzejów, Włoszczowa, Staszów. Gminy o wysokim poziomie rozwoju demograficznego, w których wskaźnik syntetyczny mieścił się w granicach 0,75-1,75, skupione były wokół stolicy województwa. Dodatkowo do grupy tej dołączyły obszary wiejskie gmin: Busko Zdrój, Połaniec, Kunów. Najwyższy poziom rozwoju demograficznego, gdzie wskaźnik syntetyczny wahał się od 1,75 do 2,75 odnotowano w dwóch gminach: Morawica i Miedziana Góra. Gminy tworzące strefę podmiejską cechują się korzystnymi zjawiskami demograficznymi, wyrażonymi: dodatnim przyrostem naturalnym i saldem migracji. Stanowią magnes przyciągający głównie mieszkańców miast 10. Migracje do stref podmiejskich odbywają się również z odległych terenów wiejskich. Stanowiąc klasyczne przemieszczenia przestrzenne ludności, opisywane przez modele migracyjne, określające tzw. czynniki wypychające i przyciągające. W świetle przeprowadzonej analizy należy stwierdzić, iż najbardziej korzystne warunki demograficzne posiadają obszary położone w pobliżu ośrodków miejskich. W literaturze przedmiotu często podkreśla się, iż współcześnie możemy wyróżnić trzy kategorie obszarów wiejskich: układy ściśle powiązane z dużym miastem, są to obszary wiejskie położone w bezpośrednim sąsiedztwie ośrodków miejskich, stanowiące często strefę podmiejską z silną presją urbanizacyjną, 9 A. Rosner, Zróżnicowanie zaludnienia obszarów wiejskich w Polsce. Obszary zmniejszające zaludnienie i koncentrujące ludność, [w:] Dychotomiczny rozwój obszarów wiejskich? Czynniki progresji, czynniki peryferyzacji, W. Kamińska, K. Heffner (red.), Studia KPZK PAN, t. CXXXIII, 2011, s E. Baran, I. Kopacz, Poziom życia a procesy depopulacji na obszarach wiejskich Południowo- Wschodniej Polski, [w:] Polityka spójności..., op.cit., s

5 strefy w zasięgu oddziaływania dużego miasta są to wsie i tereny wiejskie o zadawalającej dostępności (w sensie czasowym i infrastrukturalnym) do głównych centrów miejskich, położone poza obszarami podmiejskimi (semiurbanizacja), mają korzystny w sensie ekonomicznym i społecznokulturowym potencjał wynikający z pośrednich relacji z dużymi miastami, można tam też odczuwać korzystne skutki rozprzestrzeniania się procesów rozwojowych (dyfuzja rozwoju) 11, układy peryferyjne są to zwykle monofunkcyjne obszary wiejskie z utrzymującą się dominacją funkcji rolniczej, z tradycyjną lub wielkoobszarową gospodarką rolną, a w strefach z dużym udziałem lasów leśną, często również są to rozległe tereny o znaczeniu ekologicznym. Najczęściej charakteryzują się oddaleniem od większych miast i brakiem ich bezpośredniego oddziaływania, wyraźną dysfunkcją komunikacyjną, słabą dostępnością zewnętrzną oraz nagromadzeniem niekorzystnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Mapa 2. Przestrzenne zróżnicowanie syntetycznego wskaźnika rozwoju demograficznego na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego w 2012 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 11 K. Heffner, Kierunki zmian w przestrzeni wiejskiej Polski wpisywanie się w przestrzeń wsi europejskiej, [w:] Polityka, op.cit., s

6 Gospodarka Od co najmniej dwóch dekad polityka rozwoju obszarów wiejskich koncentruje się na wyzwaniach związanych z koniecznością różnicowania się funkcji ekonomicznych, a w szczególności możliwościami wprowadzania funkcji pozarolniczych, promocją nowych form zatrudniania pozarolniczego na wsi oraz wspierania systemu świadczenia usług, a także wdrażaniem wielu udogodnień dla różnych grup ludności zamieszkującej obszary wiejskie. Jednocześnie zmieniająca się sytuacja społeczno-gospodarcza, a często także polityczna prowadzi do relatywnie częstych zmian priorytetów i celów rozwoju obszarów wiejskich, tak w skali krajowej i międzynarodowej (Unia Europejska), jak i regionalnej czy wręcz lokalnej 12. Województwo świętokrzyskie należy do grupy 20 najsłabiej rozwiniętych gospodarczo regionów w Unii Europejskiej. Niski poziom rozwoju i strukturalne zapóźnienie określane mianem wewnętrznej peryferii Polski, zalicza region do ziem długotrwale dotkniętych słabością procesów modernizacyjnych 13. Jednym z wyznaczników rozwoju gospodarczego i społecznego w skali lokalnej jest sytuacja na rynku pracy, którego jednym z wyznaczników jest udział bezrobotnych. Prowadzone badania przez autorkę wskazały, iż najwyższy udział bezrobotnych w grupie ludności w wieku produkcyjnym przekraczający 15% odnotowano w ośmiu gminach. Były to obszary położone głównie w północnej części województwa, których rozwój związany były z funkcją przemysłową. Najmniejszy udział tej cechy rejestrowano w gminach położonych w południowej części badanego obszaru, ale należy zwrócić uwagę na charakter tych obszarów, przede wszystkim rolniczy, co może się wiązać z tzw. bezrobociem ukrytym, nieuwzględnionym w statystyce. Dobrą sytuację na rynku pracy odnotowano w gminach podmiejskich i miało to związek z bliskim położeniem w stosunku do miasta. Położenie w sąsiedztwie centrów regionalnych, subregionalnych (a w skali gminy lokalnych), sprzyjało przemianom struktur i funkcji pełnionych przez obszary wiejskie, natomiast położenie peryferyjne stagnacji, a niekiedy regresowi 14. Znaczący wpływ na rozwój obszarów wiejskich mają samorządy gmin, w tym umiejętności pozyskiwania dochodów budżetowych. Im bardziej umiejętnie samorządy terytorialne posługują się posiadanymi zasobami ludzkimi, kapitału, czy technologii, jak również strukturą gospodarki, tym lepiej są w stanie zabezpieczyć wysoki poziom dochodów budżetowych 15. Prowadzone badania wskazały, iż najwyższy poziom dochodu w przeliczeniu na jednego mieszkańca odnotowano w sześciu gminach (Bałtów, Bogoria, Chmielnik, Połaniec, Sitkówka- Nowiny, Solec Zdrój). Są to obszary o dobrze rozwiniętych funkcjach usługowych 12 Ibidem, s A. Gorzelak, Strategiczne kierunki rozwoju Polski Wschodniej ekspertyza dla potrzeb opracowania Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do 2020, Warszawa 2007, s I. Kiniorska, Potencjał rozwojowy, op.cit., s P. Brambert, Ocena potencjału przedsiębiorczości i atrakcyjności gospodarczej obszarów wiejskich województwa świętokrzyskiego, [w:] Uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich. Wybrane problemy, W. Kamińska (red.), Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2011, s

7 i usługowo-przemysłowych. Z kolei najniższy na terenach zlokalizowanych w części południowej. Wysokim poziomem aktywności gospodarczej cechują się obszary wiejskie strefy podmiejskiej stolicy województwa. Badania prowadzone przez P. Bramberta 16 wskazały, iż największe możliwości rozwoju gospodarczego skupione są w centralnej części województwa świętokrzyskiego, tzn. w powiecie kieleckim. Bliskość miasta stwarza lepsze warunki dostępu do różnego rodzaju usług, wpływa także na możliwość znalezienia miejsca pracy. Mapa 3. Przestrzenne zróżnicowanie syntetycznego wskaźnika rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego w 2013 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Przeprowadzona procedura metodą wskaźnika syntetycznego Perkala pozwoliła wydzielić pięć obszarów o zróżnicowanym potencjale gospodarczym (mapa 3). Pierwszą grupę gmin utworzyły obszary o najniższym poziomie rozwoju gospodarczego, gdzie wskaźnik syntetyczny przyjął wartości poniżej -0,066. Były to obszary wiejskie położone przede wszystkim w południowej i południowo-zachodniej oraz północno-wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Na terenach tych rejestrowano jeden z najniższych dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca i niską aktywność gospodarczą mierzoną liczbą podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Drugi przedział utworzyły gminy, w których wskaźnik syntetyczny przyjął wartości w przedziale od -0,066 do 0,566. Grupę tę 16 Ibidem, s

8 stanowiły 34 jednostki. Gminy o średnim rozwoju gospodarczym, gdzie wskaźnik syntetyczny wahał się od 0,599 do 1,183, utworzyło 10 jednostek. Były to tereny wiejskie o znacznie wyższym poziomie dochodu w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Są to obszary progresji, położone w strefie podmiejskiej Kielc oraz wokół ośrodków subregionalnych o dobrze wykształconych funkcjach: uzdrowiskowej (Busko Zdrój, Solec Zdrój) oraz przemysłowej (Połaniec). Kolejne przedziały z wysokim i bardzo wysokim poziomem rozwoju gospodarczego utworzyły dwie gminy (Morawica i Sitkówka Nowiny). Położone są wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych, uprzemysłowione, z dobrze rozwiniętą funkcją mieszkaniową. Rozwój województwa w kontekście polityki spójności Rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich, struktura przestrzennofunkcjonalna oraz charakter zagospodarowania przestrzeni wiejskiej zależą od wielu uwarunkowań. Znaczący wpływ mają również środki finansowe pozyskiwane z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Zmienione zasady finansowania po 2006 r. spowodowały iż przeznaczono znacznie zwiększoną pulę środków pieniężnych na wsparcie procesu zróżnicowań gospodarczych i społecznych. Wśród programów krajowych znajdują się z kolei dwa, które zajmują szczególne miejsce w historii polityki spójności UE. Program Infrastruktura i Środowisko jest największym programem realizowanym przy udziale środków unijnych od początku istnienia polityki regionalnej, natomiast program Kapitał Ludzki największym programem współfinansowanym kiedykolwiek z Europejskiego Funduszu Społecznego. W literaturze przedmiotu podkreśla się często, iż sukces Polski w zakresie dobrego wykorzystania tych funduszy będzie równocześnie sukcesem całej polityki spójności 17. Rozwój społeczny i gospodarczy województwa świętokrzyskiego jest zróżnicowany. Istnieje duża dysproporcja pomiędzy obszarami wiejskimi położonymi w strefie oddziaływania stolicy województwa i ośrodków subregionalnych a obszarami peryferyjnymi i o dominujących funkcjach rolniczych. Obszary wiejskie w koncepcjach zagospodarowania przestrzennego i strategiach rozwoju (krajowa, regionalna) są postrzegane jako przestrzeń zróżnicowana. Zróżnicowanie to przedstawiane jest przede wszystkim w kategoriach funkcjonalnych i poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego 18. Kompleksowym narzędziem prowadzenia polityki rozwoju na lata był Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego. Jego głównym celem była poprawa warunków sprzyjających budowie konkurencyjnej i generującej nowe miejsca pracy regionalnej gospodarki. Ogółem na lata udział dofinansowania wszystkich projektów w ramach RPO z UE wyniósł 71,9%. Udział dofinansowania projektów w ramach RPO ze środków UE cechuje się dużym zróżnicowaniem przestrzennym od 83,1% w gminie Czarnocin do 55% w gminie Staszów. Wyższy udział dofinansowania ze środków unijnych rejestrowano w gminach położonych 17 Kiniorska, Potencjał rozwojowy, op.cit., s M. Wójcik, Polityka spójności i jej lokalny wymiar. Studium przypadku wsi w Łódzkim Obszarze Metropolitalnym, [w:] Polityka spójności..., op.cit., s

9 we wschodniej, południowo-wschodniej oraz południowej (przekraczający 70%) części województwa. Poziom pozyskanych funduszy z Unii Europejskiej oceniono z punktu widzenia wartości dofinansowanych projektów ze środków unijnych przypadającej na jednego mieszkańca. Wydzielono cztery przedziały o zróżnicowanym poziomie dofinansowania projektów unijnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca (mapa 4). Pierwszy wyróżniony przedział objął gminy, w których wartość dofinansowania projektów ze środków unijnych na jednego mieszkańca nie przekroczyła 1,5 tys. złotych. W grupie tej przeważały obszary położone w południowej i północnej części województwa. Drugi liczny przedział utworzyły tereny wiejskie o wartości dofinansowania projektów unijnych nie przekraczających 3 tys. złotych. Wysoki i najwyższy poziom dofinansowania projektów odnotowano jedynie w 10 gminach, położonych przede wszystkim w strefie podmiejskiej stolicy województwa. Realizowane projekty skoncentrowane były głównie na poprawie stanu infrastruktury, cechują się także dużym rozproszeniem inwestycji. Obecnie, w wyniku nasilających się procesów polaryzacji, obszary wiejskie odznaczają się różnymi tendencjami rozwoju społeczno-gospodarczego. Obszary wiejskie położone w strefie oddziaływania miast, rozwijają się proporcjonalnie do wzrostu potencjału ekonomicznego tych ośrodków, a ich nasilenie maleje wraz z odległością. Pozostałe tereny cechują się stagnacją lub regresem rozwojowym, Mapa 4. Dofinansowanie projektów RPO z Unii Europejskiej na osobę w gminach województwa świętokrzyskiego w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: Mapa dotacji RPO woj. świętokrzyskiego 247

10 w wyniku między innymi obniżenia ich atrakcyjności dla rozwoju działalności rolniczej lub pozarolniczej, a także problemami demograficznymi (ubytek naturalny, starzenie się społeczeństwa). Konieczna jest działalność osłabiająca szereg negatywnych kierunków zmian na obszarach wiejskich. Zatem pozytywny wymiar może stanowić wsparcie finansowe ze środków unijnych obszarów zagrożonych depresją gospodarczą, położonych peryferyjnie ze znacznymi zapóźnieniami infrastrukturalnymi i słabo rozwiniętą działalnością pozarolniczą. Podsumowanie Podstawowym celem polityki spójności jest przeciwdziałanie dysproporcjom w rozwoju społecznym i gospodarczym poszczególnych terenów. W ujęciu regionalnym perspektywy rozwoju obszarów wiejskich zależą w dużej mierze nie tylko od rodzaju gospodarki oraz jej stanu, lecz także od dostępności do lokalnych, a przede wszystkim największych ośrodków miejskich oraz od charakteru powiązań w relacji miasto-wieś. Obszary wiejskie województwa świętokrzyskiego cechują się znaczącym zróżnicowaniem rozwoju społeczno-gospodarczego. Analiza wykazała, iż w rozwoju społeczno-gospodarczym obszarów wiejskich wzrosła waga podziału na obszary podmiejskie, przejściowe i peryferyjne. Biegunami wzrostu gospodarczego poza stolicą województwa, są uzupełniające sieć osadniczą ośrodki subregionalne. Wzrosła dysproporcja pomiędzy terenami wiejskimi, w których dominujące znaczenie odgrywała funkcja przemysłowa i mieszkaniowa a obszarami o funkcjach rolniczych, zlokalizowanych peryferyjnie w stosunku do tzw. biegunów wzrostu w regionie. Można przypuszczać, iż podziały te nie ulegną zmniejszeniu, a nawet w wielu przypadkach ulegną pogłębieniu (obszary peryferyjne zlokalizowane w części południowej, południowo-wschodniej i zachodniej województwa świętokrzyskiego). Bibliografia: 1. Baran E., Kopacz I., Poziom życia a procesy depopulacji na obszarach wiejskich Południowo-Wschodniej Polski, [w:] Polityka spójności UE a rozwój obszarów wiejskich. Stare problemy i nowe wyzwania, W. Kamińska, K., Heffner (red.), Studia KPZK PAN, t. CLVI, Warszawa Brambert P., Ocena potencjału przedsiębiorczości i atrakcyjności gospodarczej obszarów wiejskich województwa świętokrzyskiego, [w:] Uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich, Kamińska W. (red.),. Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Gorzelak A., Strategiczne kierunki rozwoju Polski Wschodniej ekspertyza dla potrzeb opracowania Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do 2020, Warszawa Grzybek B., Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania a peryferyzacja Polski Wschodniej, [w:] Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowa Strategia Spójności , Warszawa Heffner K., Kierunki zmian w przestrzeni wiejskiej Polski wpisywanie się w przestrzeń wsi europejskiej, [w:] Polityka spójności UE a rozwój obszarów wiejskich. Sta- 248

11 re problemy i nowe wyzwania, Kamińska W., Heffner K., (red.), Studia KPZK PAN, t. CLVI, Warszawa Kiniorska I., Mobilność przestrzenna ludności na obszarach wiejskich województwa świętokrzyskiego, [w:] Uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich, W. Kamińska (red.), Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kiniorska I., Potencjał rozwojowy obszarów wiejskich woj. świętokrzyskiego a polityka spójności, [w:] Polityka spójności UE a rozwój obszarów wiejskich. Stare problemy i nowe wyzwania, Kamińska W., Heffner K., (red.), Studia KPZK PAN, t. CLVI, Warszawa Miszczuk A., Smętkowski M., Płoszaj A., Celińska-Janowicz D., Aktualne problemy demograficzne Polski Wschodniej, [w:] Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Narodowa Strategia Spójności , Warszawa Rosner A., Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a dynamika przemian, [w:] Przestrzenne, społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich w Polsce, Stanny M., Drygas M. (red.), Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa Rosner A., Zróżnicowanie zaludnienia obszarów wiejskich w Polsce. Obszary zmniejszające zaludnienie i koncentrujące ludność, [w:] Dychotomiczny rozwój obszarów wiejskich? Czynniki progresji, czynniki peryferyzacji, Kamińska W., Heffner K. (red.), Studia KPZK PAN, t. CXXXIII, Warszawa Tarkowski M, Centra i peryferie rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w okresie transformacji ustrojowej, Wójcik M., Polityka spójności i jej lokalny wymiar. Studium przypadku wsi w Łódzkim Obszarze Metropolitalnym, [w:] Polityka spójności UE a rozwój obszarów wiejskich. Stare problemy i nowe wyzwania, Kamińska W., Heffner K., (red.), Studia KPZK PAN, t. CLVI, Warszawa Abstrakt: Polskie obszary wiejskie cechuje zróżnicowane pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Głównym celem badawczym opracowania jest ocena wybranych elementów rozwojowego społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich województwa świętokrzyskiego w kontekście polityki spójności. W opracowaniu wykorzystano dane statystyczne pochodzące z BDL GUS, zakres czasowy przeprowadzonej analizy objął lata Obszary wiejskie województwa świętokrzyskiego są silnie spolaryzowane. Obszarami dynamicznie rozwijającymi są tereny wiejskie położone w strefie podmiejskiej Kielc oraz w pobliżu ośrodków o wykształconych funkcjach usługowych. Zdecydowana część regionu to obszary odznaczające się słabymi warunkami rozwoju społeczno-gospodarczego. Jest to istotny problem z perspektywy funkcjonowania regionu jako spójnej całości. Socio-economic development of rural areas of Świętokrzyskie voivodship in the context of cohesion policy Polish rural areas are diversified in terms of socio-economic development. The main goal of the study is to assess selected elements of socio-economic develop- 249

12 ment in rural areas of the Swietokrzyskie Voivodeship in terms of the cohesion policy. The study was based on statistical data from the Local Data Bank of the Central Statistical Office of Poland and focused on the period of Rural areas of the Swietokrzyskie Voivodeship are highly polarized. Rural areas located in the suburban zone of Kielce and in the vicinity of centers with service functions are under dynamic development. The majority of the region in question have poor conditions for socio-economic development. This is a serious issue for the region as a cohesive unit. PhD Iwona Kiniorska, assistant profesor, Jan Kochanowski University in Kielce. PhD engineer Janina Wrońska-Kiczor, assistant profesor, Jan Kochanowski University in Kielce 250