Bezpieczeństwo w transporcie towarów niebezpiecznych w kontekście nowelizacji ADR 2011 i innych przepisów transportowych

Transkrypt

1 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO DEPARTAMENT TRANSPORTU I KOMUNIKACJI Bezpieczeństwo w transporcie towarów niebezpiecznych w kontekście nowelizacji ADR 2011 i innych przepisów transportowych Materiały szkoleniowe z Ogólnopolskiego Seminarium zorganizowanego w dniu 4 lutego 2011 roku w Krakowie Kraków 2011

2 Komitet merytoryczno-organizacyjny: - Zofia Balcer Stoch - Bożena Górny -Marek Górny Wydawca: Wydawnictwo Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej Os. Zgody Kraków Tel Fax szkola@sapsp.pl Redakcja: bryg.mgr inż. Krzysztof Kociołek, mgr Marek Górny Grafika okładki: Sławomir Proszek Zdjęcia : Zofia Balcer Stoch, Marek Górny ISBN: Wydanie I Nakład : 200 egz. Druk: Mała Poligrafia Redemptorystów Tuchów Za publikowane treści i zdjęcia w artykułach odpowiedzialność ponoszą Autorzy artykułów 2

3 SPIS TREŚCI: 1. Seminaria z cyklu Bezpieczny przewóz towarów niebezpiecznych - "jak to się zaczęło i dlaczego? Zofia Balcer Stoch - Główny Specjalista w Zespole do spraw Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Departamencie Transportu i Komunikacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego w Krakowie 5 2. Nowoczesne metody szkolenia w praktycznym zastosowaniu Marek Górny specjalista ds. szkolenia w Specjalistycznym Ośrodku Szkolenia w Krakowie Wpływ zmian przepisów transportowych na praktykę w przewozie towarów niebezpiecznych od roku 2011 Marek Różycki doradca DGSA, Naczelny Redaktor kwartalnika Towary Niebezpieczne Dylematy oznakowania cystern nalepką zdechła ryba w związku z kartami charakterystyki produktów Monika Malicka doradca DGSA, szkoleniowiec Zmiany w programach szkolenia kierowców na kursach ADR w związku z nowelizacją umowy ADR 2011 Grzegorz Hejnar doradca DGSA, szkoleniowiec..57 3

4 4

5 Zofia Balcer-Stoch Główny Specjalista w Zespole do spraw Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Departamencie Transportu i Komunikacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego w Krakowie Witam Państwa na Ogólnopolskim Seminarium pt Bezpieczeństwo w transporcie towarów niebezpiecznych w kontekście nowelizacji ADR 2011 i innych przepisów transportowych Miło mi spotkać się z Państwem na kolejnym, już dwudziestym piątym Seminarium Szkoleniowym z cyklu "Bezpieczny przewóz towarów niebezpiecznych". Seminaria te organizuję od 7 lat, od czyli momentu w którym mój zakres obowiązków w Urzędzie Marszałkowskim związał się z przewozem towarów niebezpiecznych, a dokładniej z nadzorem nad ośrodkami szkolącymi kierowców przewożących towary niebezpieczne. Pragnę pokrótce opisać Państwu jak to się zaczęło i dlaczego. Pierwsze Seminarium o ADR-owskiej tematyce zorganizowałam wspólnie z Małopolskim Ośrodkiem Ruchu Drogowego z Tarnowa w dniu 24 stycznia 2004 r w Tęgoborzy. Zainteresowanie tematem przeszło nasze oczekiwania, sala ledwo pomieściła uczestników. W trakcie obrad brygadierzy ze Szkoły Aspirantów PSP w Krakowie, Panowie Krzysztof Kociołek i Grzegorz Podsiadło zaproponowali mi wspólną organizację Seminariów w Szkole Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie i na poligonie w Kościelcu. Zbieżny cel, podnoszenie wiedzy w zakresie bezpieczeństwa drogowego, połączył nas na wiele lat. Do współpracy przy organizacji poszczególnych Seminariów zapraszałam też Centrum Szkolenia i Organizacji Systemów Jakości Politechniki Krakowskiej, Stowarzyszenie Doradców ds Transportu Towarów Niebezpiecznych-DGSA, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Przewoźników Drogowych Galicja, Jednostkę Ratownictwa Chemicznego w Tarnowie i Oświęcimiu. Finansowo, inicjatywa wspierana była przez Małopolskie Ośrodki Ruchu Drogowego, Tarnowie, Nowym Sączu i Krakowie. 5

6 W związku z rosnącym zainteresowaniem Seminariami, razem z moimi partnerami, w latach , zorganizowaliśmy kilkanaście Seminariów Szkoleniowych i Warsztatów. Niektóre z nich wzbogacone było praktycznymi pokazami i ćwiczeniami na poligonie Szkoły Aspirantów PSP w Kościelcu, przy Jednostce Ratownictwa Chemicznego w Tarnowie, w bazie firmy Transport Sprzęt Budownictwo Litwiński, w bazie MPK Kraków oraz na terenie Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP nr 2 w Tarnowie. Specjalistyczne cysterny i inne pojazdy do przewozu towarów niebezpiecznych, sprzęt gaśniczy, pojazdy ratownictwa drogowego udostępniały nam: m.in. Air Liquide Polska, Rolmet, Zakłady Sanitarne Kraków Sp z o.o., ZTZ Autozat z Tarnowa, TSB Litwiński, Jednostki Ratownictwa Chemicznego w Tarnowie i Oświęcimiu,. Ratownictwo Drogowe Autoprodukt, Pomoc Drogowa Druzgała oraz różne jednostki Straży Pożarnej. Na pokazach, można było obejrzeć, działania ratownictwa chemiczno-ekologicznego prowadzone przez PSP, próby gaszenia różnych typów pożarów, podnoszenie przewróconej cysterny z niebezpiecznym ładunkiem, przepompowywanie cieczy żrących, sposoby uszczelniania cysterny i innych rozszczelnionych opakowań, nowoczesne wyposażenie ratownicze, specjalistyczne cysterny i inne pojazdy do przewożenia towarów niebezpiecznych, zasady mocowania ładunku, pokaz ważenia pojazdu, badania paliwa ze zbiornika, symulacje wypadków z udziałem samochodów przewożących towary niebezpieczne, gaszenie pożaru kontenera z kwasem azotowym, udzielanie pomocy przedmedycznej, podgrzewanie aerozoli w ogniu, symulacja kontroli przez ITD. I Policję i inne. Seminaria skierowane były do doradców do spraw bezpieczeństwa w zakresie transportu towarów niebezpiecznych, wykładowców w ośrodkach szkolących kierowców w zakresie ADR, pracowników administracji publicznej, jednostek prewencyjnych i ratowniczych - Straży Pożarnej, Policji, Straży Granicznej, Wojska Polskiego, jednostek ratownictwa chemicznego, przedstawicieli firm produkujących i magazynujących towary niebezpieczne, pracowników firm transportowych i spedycyjnych. Każdorazowo Seminaria cieszyły się dużym zainteresowaniem. W zależności od omawianej problematyki udział brało jednorazowo od 80 do 250 osób z całej Polski. Wykaz zorganizowanych Seminariów: 2004 r 1. Bezpieczeństwo Przewozu Towarów Niebezpiecznych r, Tęgoborze, 2. Bezpieczeństwo w Transporcie Drogowym Towarów Niebezpiecznych r, Kraków SA PSP, 3. Bezpieczeństwo w Transporcie Drogowym Towarów Niebezpiecznych - 23 i r, Kraków SA PSP i poligon w Kościelcu, 4. Bezpieczeństwo w Transporcie Drogowym Towarów Niebezpiecznych 26 i r, Tęgoborze. 6

7 2005 r r. 5. Warsztaty Jak wykładać niektóre zagadnienia na kursie dokształcającym kierowców przewożących towary niebezpieczne , Tęgoborze 6. Ochrona towarów niebezpiecznych w transporcie drogowym , Kraków SA PSP, 7. Bezpieczeństwo w Transporcie Drogowym Towarów Niebezpiecznych - 13 i r. Kraków SA PSP i poligon w Kościelcu, 8. Nowe, większe wymagania w stosunku do przewozu drogowego towarów niebezpiecznych r., Tęgoborze, 9. "ADR Ochrona ładunku niebezpiecznego. Plany ochrony Kraków SA PSP 10.Szkolenia dla OSP z siedmiu powiatów 19 i r.,3 i r., Kraków SA PSP 11."Bezpieczny przewóz drogowy odpadów niebezpiecznych w świetle obowiązujących przepisów. ADR 2007" r., Centrum Szkolenia i Organizacji Systemów Jakości Politechniki Krakowskiej, 12. ADR w praktyce polskich przedsiębiorców" 20 i Tęgoborze, Centrum Szkolenia i Organizacji Systemów Jakości Politechniki Krakowskiej 13."Przewóz drogowy materiałów wybuchowych i promieniotwórczych, paliw, gazów. Plany ochrony dwa lata doświadczeń" Kraków, Centrum Szkolenia i Organizacji Systemów Jakości Politechniki Krakowskiej, 14."Czy przewóz drogowy towarów niebezpiecznych w cysternach może być bezpieczny?" 25 i Tarnów 15."Bezpieczny przewóz drogowy towarów niebezpiecznych w szczególności substancji żrących" -27 i SAPSP Kraków, poligon Kościelec. 16. Bezpieczny przewóz drogowy towarów niebezpiecznych, w szczególności substancji trujących i zakaźnych - 15 i Kraków SA PSP i poligon w Kościelcu, 17."Bezpieczeństwo na drogach - problemy sektora transportowego w Polsce" , Tęgoborze, 18.Ogólnopolska Konferencja pt "Wdrożenie centralnej ewidencji kierowców przez ośrodki ADR" 17 i Tęgoborze 19.Ogólnopolska Konferencja dla Pracowników Urzędów Marszałkowskich "Nadzór nad wojewódzkimi ośrodkami ruchu drogowego, pracowniami psychologicznymi i ośrodkami ADR" -17i , Tęgoborze. 7

8 Bezpieczeństwo Ruchu Drogowego - wybrane zagadnienia usuwania skutków katastrof drogowych z udziałem pojazdów ciężkich i autobusów MPK Kraków, 21. Bezpieczny przewóz drogowy gazów palnych, trujących, żrących, duszących i utleniających - ADR Klasa 2-13 i , SAPSP Kraków i poligon w Kościelcu 22. Bezpieczny przewóz drogowy cieczy palnych - ADR Klasa Tarnów, 23. Perspektywy branży transportu drogowego wobec światowego kryzysu gospodarczego - 18 i r, Tęgoborze 2010 r. 24. Bezpieczeństwo w transporcie drogowym towarów niebezpiecznych w aspekcie ochrony środowiska - 27i r., Kraków, SA PSP i poligon w Kościelcu W publicznym transporcie drogowym dopuszczonych jest do przewozu ponad 3000 towarów niebezpiecznych (zwanych ADR) przy zachowaniu określonych prawem warunków. Wyżej wymienione Seminaria mają na celu zapoznanie przedstawicieli służb prewencyjnych oraz uczestników łańcucha transportowego z nowelizacjami przepisów prawnych, a także z dobrymi praktykami w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych. Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie organizowała w trakcie niektórych Seminariów pokazy na których staraliśmy się ukazać rzeczywiste zagrożenią stwarzane przez m.in. substancje żrące, duszące, toksyczne, utleniające, gazy, paliwa, odpady, materiały wybuchowe i promieniotwórcze oraz działania zapobiegawcze. W trakcie szkoleń omawiano groźne wypadki i katastrofy z udziałem towarów niebezpiecznych. Wszystkie referaty z Seminariów zamieszczane są na stronie Urzędu Marszałkowskiego, a uczestnicy otrzymują filmy z pokazów praktycznych ukazujących akcje ratownicze i prawidłowe zachowanie się uczestników zdarzeń do wykorzystania we wszelkiego rodzaju szkoleniach. Seminaria te są również forum wymiany poglądów i uzgadniania wspólnych standardów działania dla licznych instytucji współodpowiedzialnych za zagadnienia bezpieczeństwa transportu drogowego, administracji publicznej, ITD., Policji, PSP 8

9 oraz dla licznego grona doradców ds. bezpieczeństwa w transporcie zarówno szkolących kierowców jak i odpowiadających za przestrzeganie przepisów w praktyce transportowej Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego jako jedyny w Polsce jest inicjatorem i organizatorem ADR-owskich Seminariów Szkoleniowych. Działania te stały się znane i doceniane w środowisku osób i instytucji związanych z przewozem towarów niebezpiecznych. Dzisiejsze Seminarium po raz pierwszy organizujemy w gmachu Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie na Sali Sesyjnej Sejmiku Województwa Małopolskiego. Podczas dzisiejszego spotkania poruszane będą problemy związane z nadchodzącymi zmianami ADR 2011 oraz problemy dotyczące stosowania szeroko pojętych przepisów w zakresie bezpieczeństwa. Mam nadzieję, ze i tym razem nasza inicjatywa spotka się z Państwa uznaniem. Korzystając z okazji pragnę złożyć podziękowania dla wszystkich osób, służb i przedsiębiorców, które swoim zainteresowaniem, sprzętem, pracą lub środkami finansowymi, wspierały nasze wysiłki. Dziękuję za trud włożony w przygotowanie i realizację Seminariów, tym bardziej, że efekty naszej pracy są zupełnie niemedialne. Nikt nie pokaże katastrof, które się nie wydarzyły. Zofia Balcer-Stoch 9

10 mgr Marek Górny z wykształcenia nauczyciel, absolwent Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie (1978), Centrum Szkolenia i Organizacji Systemów Jakości Politechniki Krakowskiej zarządzanie bhp (2008), certyfikat ITS PCA AC001/2010 z zakresu metodyki szkolenia instruktorów, od 1988 roku związany ze szkoleniem kandydatów na kierowców i kierowców zawodowych, autor publikacji w Polskim Trakerze, współautor podręcznika Metodyka nauczania dla instruktorów nauki jazdy Grupa Image Warszawa 2008, członek stowarzyszenia Klub Polskiego Trakera, specjalista ds. szkolenia w Specjalistycznym Ośrodku Szkolenia akredytowanej placówce szkolącej pod patronatem Instytutu Transportu Samochodowego w Warszawie. Nowoczesne metody szkolenia w praktycznym zastosowaniu Przeciętny nauczyciel mówi. Dobry nauczyciel wyjaśnia. Doświadczony nauczyciel pokazuje. Wielki nauczyciel inspiruje. William Arthur Ward Ponad 2300 lat temu Arystoteles powiedział: Nie wystarczy wiedzieć co powiedzieć, trzeba jeszcze wiedzieć jak. Na tym fundamentalnym stwierdzeniu opiera się sztuka nowoczesnego nauczania. Sam fakt posiadania dogłębnej znajomości problemu nie czyni z nas dobrego wykładowcy. Lekceważący stosunek wielu ekspertów do zagadnień metodyki nauczania powoduje ich całkowitą nieprzydatność w zawodzie szkoleniowca. Dlatego chcąc uzyskać odpowiedni do współczesnych wymogów poziom naszych wykładów musimy poznać kanony pracy nauczyciela. Metodyka nauczania dorosłych zwana andragogiką, wymaga przestrzegania określonych praw równie ważnych dla istoty sprawy jak sama treść merytoryczna szkolenia W kształceniu dorosłych bardzo pożyteczny jest indukcyjny tok nauczania, polegający na tym, że wykładowca rozpatrując konkretne przykłady przechodzi od analizy do szerszego uogólnienia. Takie postępowanie wykładowcy pobudza aktywność dorosłych słuchaczy i poprzez rozwiązywanie problemów doprowadza do uzyskania nowych wiadomości. Gdy wyniki osiągnięte przez słuchacza stanowią nową wartość, prace jego określa się jako twórczą. Szczególnie znaczenie dla dydaktyki dorosłych maja: aktywność, samodzielność i twórczość, gdyż bierne zapamiętywanie nowych wiadomości nie powoduje ich trwałego przyswojenia. Należy również pamiętać, że wszelkie zainteresowania i zdolności rozwijają się wyłącznie poprzez ich ćwiczenie. Biorąc pod uwagę większą dojrzałość umysłu człowieka dorosłego istnieją w oświacie dorosłych duże możliwości rozwijania samodzielności i twórczości. Przy rozwijaniu samodzielności uczniów dorosłych należy pamiętać o wdrażaniu ich do samokontroli kształtując jednocześnie wyostrzenie uwagi na błędy i pomyłki. 10

11 W procesie nauczania dorosłych, jaki i nauczaniu dzieci i młodzieży, bardzo ważną rolę odgrywa systematyzacja. Każde, więc przeprowadzane zajęcia, a także odczyt czy prelekcja, powinny być przez wykładowcę podsumowane ( zebranie i usystematyzowanie zebranej wiedzy).ważnym i niezwykle korzystnym czynnikiem w nauczaniu dorosłych jest ich doświadczenie życiowe, które wymaga uzupełnienia w kierunku: - wyrównania istniejących luk, - pogłębienia i uporządkowania według odpowiednich dyscyplin naukowych. Doniosłą rolę w kształtowaniu doświadczenia odgrywa społeczna sytuacja osobista, odpowiedzialność za wykonywanie pewnych funkcji. Czynnikiem kształtującym doświadczenie człowieka jest przede wszystkim jego praca zawodowa lub bezpośrednie otoczenie ( rodzina, środowisko, itp.). W praktyce wyróżnia się trzy rodzaje doświadczeń: doświadczenie zawodowe, społeczne i intelektualne ( krytycyzm twórczy, bystrość, zdolność rozwiązywania problemów itp.). W nauczaniu dorosłych należy, w większym stopniu niż ma to miejsce w nauczaniu dzieci i młodzieży, wiązać teorię z praktyką, trzeba wychodzić od praktyki, a wiadomości teoretyczne powinny stanowić jej uogólnienie. Można również zastosować sposób odwrotny : dać gruntowną podstawę teoretyczna, a następnie przeprowadzić konfrontacje z praktyką. Oba te sposoby są powszechnie stosowane w kursach kształcenia kierowców. Co jest motywem szkolenia dla osób dorosłych? Odpowiedź wydaje się prosta - bo konieczność własnego rozwoju, wymogi czasu itp. Gdyby jednak spojrzeć na to od strony pracowników niektórych sektorów, szczególnie korporacji, okazałoby się, że otrzymują nakaz uczestniczenia w szkoleniach miękkich, bo firma ma gigantyczny budżet szkoleniowy, który zostanie uszczuplony, jeśli go nie wykorzysta. Ludzie są zamęczani szkoleniami, które nic nie wnoszą do ich pracy, no może poza mielonymi frazesami i frustracją, płynącą z konieczności odłożenia obowiązków na czas szkolenia. Potem chętnie odreagowują to na wykładowcy, choćby robiąc zakłady, kto pierwszy wyprowadzi go z równowagi. Tyle, że niektórzy z nich są bardzo asertywni, po ściankach ich matrixu ścieka wszelka informacja z zewnątrz. Taki wykładowca czyni ze swojej wiedzy świątynię, którą strzeże jak dawni kapłani egipscy. Dlatego istotnym jest, aby wykładowca był zainteresowany w faktycznym przekazaniu swej bogatej wiedzy. Musi on nie tylko treścią merytoryczną, lecz również atrakcyjna formą zainteresować słuchaczy tematyką szkolenia. W tym celu musi go cechować : bogata wiedza teoretyczna i praktyczna z zakresu tematyki szkoleń, umiejętność przekazania tych treści w sposób przystępny, efektowny i efektywny, z wykorzystaniem dostępnych środków dydaktycznych, cierpliwość i opanowanie, wyrozumiałość, wytrwałość i konsekwencja, umiejętność słuchania (nie mylić ze słyszeniem) 11

12 odpowiedni aparat językowy i głosowy, znajomość zasad komunikacji niewerbalnej, poczucie humoru, a przede wszystkim chęć pracy z ludźmi i dla ludzi. Metodyka nauczania kierowców przeżywa obecnie pewien kryzys, została zepchnięta na dalszy plan poprzez zastąpienie jej elementami treningu pozwalającego zdać egzamin. W części teoretycznej główny nacisk położony jest przez słuchaczy na opanowanie testów egzaminacyjnych. Jest to fundamentalna zbrodnia popełniana w majestacie obowiązujących przepisów. Wśród metod stosowanych w szkoleniu teoretycznym nadal preferuje się najprostsze metody przekazywania wiedzy w postaci słowa lub obrazu, czasami dochodzi do wykorzystania tych metod wspólnie. Nasi słuchacze przychodzą na szkolenie bardzo często z niską motywacją do nauki. Chcą jak najszybciej uzyskać zaświadczenie o odbyciu szkolenia, nie przywiązując należytego znaczenia do konieczności posiadania elementarnej wiedzy z zakresu przepisów, techniki jazdy czy eksploatacji pojazdu. Zauważalny spadek czytelnictwa wśród młodych ludzi powoduje również niechęć do samodzielnego pogłębiania wiedzy za pomocą dostępnej literatury (często dostarczanej kursantom w ramach ceny szkolenia). W tej sytuacji na instruktorze wykładowcy spoczywa obowiązek przedstawienia wiedzy w taki sposób, aby każdy kursant był zdeterminowany do zainteresowania się problematyką szkolenia oraz szeroko rozumianym zagadnieniem eksploatacji i obsługi technicznej pojazdu. Jest to zadanie trudne i wymagające dużo pracy, a i również talentu dydaktycznego. Należy również pamiętać, że wykładowca nie tylko naucza, lecz również uczy się od słuchaczy. Przystępując do każdego kolejnego kursu musimy poczynić przygotowania pozwalające dobrać najbardziej skuteczne metody (nie jedną) nauczania. Zastosowanie określonej metody uzależnione jest od wielu czynników, a przede wszystkim od: - grupy słuchaczy, - miejsca szkolenia, - zakresu szkolenia, - posiadanych środków dydaktycznych, - doświadczenia wykładowcy. Podstawowym krokiem w tym kierunku będzie rozpoznanie grupy jaką będziemy szkolić. Do tego celu wykorzystujemy wszelkie możliwe kontakty z kursantami (pierwsze zajęcia, gdzie przedstawiamy siebie oraz słuchaczy). Pozwala to właściwie dobrać metody jakie zastosujemy w trakcie szkolenia. Równie istotnym jest miejsce prowadzenia zajęć. Istotnym wzmocnieniem formy przekazu są warunki realizacji zajęć oraz infrastruktura techniczna pozostająca w dyspozycji wykładowcy. Nie wystarczą umiejętności czy znajomość technik prezentacji, jeżeli nie posiadamy odpowiedniego zaplecza technicznego. Przed laty wystarczała nam tablica i kreda, później szukaliśmy modeli do pokazu ( czasami trudno zdobywanych) obecnie standardem są techniki multimedialne. 12

13 Trudno marzyć o wykorzystaniu nawet najwspanialszych metod w ciasnej klitce udającej salę wykładowa. Lokalizacja miejsca szkolenia może umożliwić nam wykorzystanie w trakcie nauczania naturalnych warunków np. baza transportowa, stacja diagnostyczna itp. Ponadto w nawiązaniu do środowiska, z którego będą pochodzić nasi słuchacze, możemy korzystać z ich zawodowych doświadczeń. Stosowanie tradycyjnych i nowoczesnych środków dydaktycznych wymaga od wykładowcy stosowania następujących zasad: 1) środek dydaktyczny nigdy nie zastąpi wykładowcy, jest jedynie wsparciem jego wystąpienia, 2) środek dydaktyczny nie może zdominować treści zasadniczej, chyba że jest on przedmiotem zajęć, 3) do zajęć z użyciem środka dydaktycznego trzeba się wcześniej przygotować, sprawdzić funkcjonowanie urządzenia, przeglądnąć materiał do prezentacji itp., 4) po zakończeniu prezentacji z użyciem środków dydaktycznych porządkujemy je, tak aby były gotowe do ponownego użycia, 5) okresowo przeglądamy posiadane środki dydaktyczne i selekcjonujemy je pod kątem zgodności z aktualnymi zasadami lub przepisami, 6) serwisujemy urządzenia dydaktyczne zgodnie z instrukcją obsługi. Trzecim ważnym elementem jest zakres szkolenia,które mamy zrealizować. Przede wszystkim musi występować jasne rozgraniczenie pomiędzy szkoleniem teoretycznym, a praktycznym. Istotnym elementem będzie również poziom szkolenia, inny dla kursu podstawowego, a inny dla kierowców poszerzających swoje uprawnienia. W tym celu niezbędny jest program szkolenia odpowiednio zróżnicowany do potrzeb słuchaczy. Niestety na rynku brakuje wykładowców z kwalifikacjami i doświadczeniem w zakresie prowadzenia pojazdów tej klasy. Mocnym wsparciem dla każdego wykładowcy są środki dydaktyczne, które umożliwiają nam wizualizację tego czego nie możemy pokazać kursantom w rzeczywistości lub było by to bardzo utrudnione. Obecnie postęp techniki pozwala nam bardzo rozwinąć gamę środków dydaktycznych, gdyż poza tradycyjnymi środkami, możemy wykorzystać dzięki internetowi najnowsze osiągnięcia techniki w tym zakresie. Również poziom cenowy sprzętu umożliwiającego efektowną prezentacje treści obniżył się do naszych średnich możliwości. Jednakże należy przestrzec przed fastynacją samym środkiem dydaktycznym. Jest to tylko pomoc i nie może zdominować treści zasadniczych. Doświadczenie wykładowcy pozwala wszystkie te elementy ująć w jeden konkretny obraz pozwalający dobrać odpowiednie metody szkolenia. Wykładowca jest nadal podstawowym elementem szkolenia. Jego rola obecnie znacznie się zmieniła. Należy odchodzić od prezentowania wykładowcy jako mentora sypiącego z rękawa artykułami i paragrafami przepisów. Dzisiejszy model wykładowcy to bardziej przewodnik po skomplikowanym temacie. Dobry wykładowca to nie encyklopedia, to osoba, która wytłumaczy nam zawiłości języka prawnego, przedstawi związki pomiędzy różnymi przepisami. W tym zakresie jego rola jest nie do przecenienia. Podsumowując to zagadnienie należy zwrócić uwagę na potrzebę stosowania w szkoleniu teoretycznym metod, a nie jednej metody. Przemienność jest jednym z istotnych warunków, aby słuchaczy nie znudzić i osiągnąć najwyższy stopień ich aktywności oraz pobudzenia motywacji do nauki. Pomóc w tym nam może stosowanie nowoczesnych metod szkolenia. 13

14 Metoda pogadanki polega na wzajemnym zadawaniu pytań. Metoda ta zmusza słuchaczy do przypomnienia sobie wiadomości, do uzupełnienia ich, do wyprowadzenia z posiadanej wiedzy wniosków i uogólnień. Pogadanka wymaga żywego tempa, powinna być przerywana żartobliwymi pytaniami, aby toczyła się w swobodnej atmosferze. W pracy oświatowej pogadankę należy stosować szczególnie wtedy gdy nie znamy dostatecznie poziomu intelektualnego słuchaczy lub gdy są oni zmęczeni i mało aktywni umysłowo. Nadal czołową pozycję w dokształcaniu i doskonaleniu kadr zajmuje wykład. Wykład w postaci gadającej głowy nie spełnia już podstawowych norm, stosowanych we współczesnej metodyce nauczania. Zachowanie wykładowcy, jego sposób myślenia, tempo wygłaszanego wykładu, siła, modulacja głosu i gestykulacja odgrywają również, obok dobrego przygotowania zajęć, dużą rolę dla prawidłowego przebiegu wykładu. Do zalet metody wykładu należą takie czynniki, jak: - przekazywanie ścisłych informacji, - ekonomiczne wykorzystanie czasu, - różnicowanie poziomu problematyki w zależności od przygotowania słuchaczy, - kształcenie umiejętności analizy i syntezy podanych faktów, - oddziaływanie na postawę słuchaczy, kształtowanie ich poglądów i przekonań. Ujemne cechy wykładu, to jednostronna aktywność wykładowcy przy biernej postawie słuchaczy oraz brak niezbędnego kontaktu wykładowcy ze słuchaczami dla stwierdzenia, w jaki sposób przyjmują i rozumieją treść wykładu, czym interesują się szczególnie, jakie mają refleksje i zastrzeżenia. Słabe strony wykładu tkwią nie tyle w samej metodzie, co we właściwym i nieumiejętnym jej stosowaniu. Obecnie metodyka nauczania zaleca wykorzystywanie w trakcie wykładu również innych metod nauczania oraz ich łączenia w celu eliminacji negatywnych cech wykładu. Metoda opowiadania polega na przedstawieniu jakiegoś tematu w określonej akcji rozwijającej się w czasie. Opowiadanie stosuje się w teoretycznym i praktycznym nauczaniu zawodu- może być stosowane także na kursach kształcenia kierowców. Opowiadanie spełnia swoja funkcję dydaktyczną wówczas, gdy jest żywe i barwne, ważna jest także dykcja i modulacja głosu, mimika, gestykulacja. Opisem nazywamy w dydaktyce charakterystykę przedmiotów. Metoda opisu jest stosowana głównie jako uzupełniająca na szkoleniach zawodowych. Opis jako metoda polega na słownym przedstawieniu części składowych i właściwości przedmiotów, surowców i materiałów, narzędzi, maszyn i urządzeń, procesów, itp. Opisem jest np. omówienie zasady budowy jakiejś maszyny, jej podstawowych właściwości, wymiarów, zasad 14

15 funkcjonowania. Opis jest tym lepszy, im lepszym narratorem jest wykładowca. Wyjaśnienie, zwane też objaśnieniem, jest jedna z prostszych metod nauczania. Może ono dotyczyć np.: treści i zakres nieznanego pojęcia, tzn. być jego definicją, wyjaśnieniem obcych terminów, a także zdarzeń i zjawisk przez wykazanie ich przyczyn, warunków występowania i przebiegu. Wyjaśnieniem jest również rozwinięcie i uprzystępnienie wiadomości przekazywanych w postaci wzoru, schematu, rysunku technicznego, itp. Wyjaśnienie towarzyszy zwykle pokazom i ćwiczeniom, a także innym metodom nauczania, jak opowiadanie, pogadanka, itp. Wyjaśnienie zawsze powinno być prawidłowe pod względem treści, bezbłędne, logiczne i przystępne, tj. zrozumiałe dla słuchaczy. Należy też przy tym zwracać uwagę na prawidłowe słownictwo naukowe i fachowe. Preferowanie w szkoleniach metody wykładu wraz z metodami pogadanki, opisu i objaśnienia pozwala na atrakcyjne przeprowadzenie naszych zajęć. Opowiadanie pozwala nam ubarwić i powiązać teorię z praktycznym działaniem. Należy pamiętać, że to co chcemy przekazać naszym słuchaczom konkretną wiedzę musimy traktować jak towar do sprzedaży. Jeżeli go źle zaprezentujemy nie miejmy pretensji, że nikt nie chce go kupić. Dobre nauczanie jest jednej czwartej przygotowaniem i trzech czwartych teatrem. W praktyce przygotowanie zajęć zajmuje nam dwa razy więcej czasu niż same zajęcia. Przygotowania należy rozpocząć od określenia: zakresu szkolenia, programu minimum i maximum, limitu czasowego, warunków logistycznych realizacji szkolenia. W tym celu dobrze jest sporządzić sobie plan konspekt zajęć. Konspekt wbrew przekonaniom wielu wykładowców nie jest wyłącznie potrzebny młodym adeptom sztuki. Bardzo ważną rolę spełnia również u doświadczonych, gdyż służy za rodzaj przypominacza o rzeczach, które z czasem wydają się wykładowcy z góry zrozumiałe przez wszystkich. Prowadzi to do popełniania błędu zapomnienia o drobnych, lecz ważnych elementach szkolenia. Dlatego u dobrego szkoleniowca konspekt jest wykorzystywany zawsze, lecz z różną intensywnością. Cechy dobrego konspektu: 1. zwięzłość - nie więcej niż dwie strony formatu A4, 2. prostota konstrukcji w punktach, z jasnym rozdziałem na pod tematy, 3. kolorystyczne lub graficzne wyodrębnienie najważniejszych treści, 4. czytelność tekstu wyraźne litery do odczytania w każdych warunkach. Konspekt nie zawsze musi być klasycznym dokumentem papierowym. Może nim być również samodzielnie przygotowana prezentacja multimedialna, która poprowadzi nas przez wykład. Wtedy do przygotowania wystarcza nam zwykły plan czyli notatka porządkująca kolejność prezentowania treści. Wzbogaceniu naszego wystąpienia służą środki dydaktyczne. 15

16 Środkami dydaktycznymi nazywamy przedmioty będące źródłami bodźców, urządzenia techniczne służące do przekazywania różnych bodźców, przedmioty służące do wytwarzania różnego rodzaju wyrobów, urządzeń oraz przeznaczone do nauczania i doskonalenia w ich obsłudze, jak również materiały i urządzenia umożliwiające wykorzystanie automatyzacji w procesach nauczania i uczenia się. Środki dydaktyczne dzielimy na cztery grupy: 2) pomoce dydaktyczne, służące do poznania bezpośredniego, które są źródłami bodźców oddziałujących bezpośrednio na nasze zmysły. 3) materiały dydaktyczne, przeznaczone do poznania pośredniego (oddziałujące na nasze zmysły pośrednio) 4) techniczne środki dydaktyczne, przeznaczone do eksponowania materiałów dydaktycznych i urządzenia automatyczne wykorzystane w procesie dydaktycznym: 5) dydaktyczne środki pracy, Środki dydaktyczne nie wpływają wyłącznie na końcowe wyniki nauczania, lecz wzbogacają metody nauczania stosowane przez nauczyciela, przyczyniają się do zwiększenia efektów nauczania, ułatwiają realizację zasady poglądowości. Ma to uzasadnienie w przedstawionym wykresie oddziaływania środków dydaktycznych i stopnia odtworzenia treści merytorycznych przekazywanych za ich pomocą Stosowanie jak największej ilości czynników działających na słuchaczy powoduje zwiększenie stopnia zapamiętywania przekazywanych treści. Stosowanie metod aktywizujących w szkoleniu pozwala osiągnąć najwyższy stopień odtworzenia przekazywanych treści. Ponieważ gotowe materiały do szkolenia są jak garnitury produkowane masowo, to bardzo często jesteśmy zmuszeni do samodzielnego opracowania i przygotowania środków dydaktycznych. Przy tworzeniu własnych nowoczesnych środków dydaktycznych musimy brać pod uwagę szereg czynników, a to: posiadaną (lub planowaną do zakupu) bazę środków technicznych umożliwiających korzystanie i odtworzenie programów, filmów itp. 16

17 możliwości techniczne (komputer, programy) umożliwiające tworzenie własnych prezentacji, posiadane umiejętności tworzenia prezentacji. W każdym przypadku chcąc tworzyć własne środki dydaktyczne musimy liczyć się z faktem, że będzie to wymagać wielu godzin pracy. Zasady te obowiązują bez względu na formę prezentacji. Wspomniana prezentacja multimedialna jest dzisiaj standardowa pomocą dydaktyczną stosowaną w szkoleniu zawodowym. Pierwszym krokiem będzie zgromadzenie materiałów, najlepiej w formie elektronicznej. Następnie przystępujemy do tworzenia prezentacji zgodnie z konspektem zajęć. Przy tworzeniu slajdów ( folii) pamiętamy o: przejrzystości slajdu, czyli nie umieszczamy na jednym więcej niż 3 5 elementów, wybieramy stonowane i dobrane do treści prezentacji tła, a do wyróżnienia treści stosujemy grafikę, kolory itp., wykorzystujemy grafikę do obrazowania treści, jeżeli to możliwe (plus prezentacji multimedialnej) wklejamy gify (ruchome obrazy), animacje lub filmy, czytelności tekstu czyli stosujemy czcionkę nie mniejszą niż 20 i unikamy wzorów zbyt ozdobnych. Najlepsza jest czcionka ariel o wielkości 24-28, wyższości obrazu symbolu nad tekstem pisanym w procesie zapamiętywania i tam gdzie to jest możliwe zastępujemy tekst obrazem. Poniżej prezentujemy przykłady dobrych i nieprawidłowych slajdów: W przedstawionych przykładach widać istotną różnicę w prezentacji materiału dydaktycznego. Strona prawa pokazuje nam typowe błędy popełniane w trakcie tworzenia slajdów np. małe czcionki tekstu, za dużo tekstu, zły dobór kolorystyki czcionki i rysunków itp. Strona lewa pokazuje poprawne slajdy z zastosowaniem form graficznych w połączeniu z krótkim tekstem, w którym zaakcentowano kolorystycznie rzeczy najistotniejsze. Dlatego przed rozpoczęciem prac przy własnych materiałach należy stworzyć bazę zdjęć, clipartów, animacji, filmów itp., które pozwolą uatrakcyjnić naszą prezentację. Bardzo ważne jest również, żeby w trakcie zajęć nie czytać tekstu wyświetlanego. Na slajdzie słuchacz winien otrzymać główne myśli, 17

18 wnioski, schematy oraz grafikę, która będzie mu się kojarzyć z treścią wykładu. Wykładowca winien rozwijać i analizować treści z slajdu, a nie ograniczać się jedynie do ich odczytania. Zasady są takie same bez względu na zastosowaną formę prezentacji czy za pomocą multimediów, czy korzystając z foliogramów. Krokiem naprzód jest obecnie stosowana w szkoleniach tablica interaktywna, czyli połączenie dotychczasowej tablicy z prezentacją multimedialną. Tablica taka daje duże możliwości techniczne wizualizacji omawianej tematyki. Pozwala również przy zastosowaniu odpowiedniej sieci komputerowej na indywidualizację procesu szkolenia i dopasowanie tempa szkolenia do każdego słuchacza oddzielnie. Podobną funkcję w najbliższej przyszłości pełnić będzie metoda e-learningu. Jednakże ocena skuteczności tej jest nie jednoznaczna. Przede wszystkim e-learning jest doskonałą formą do zdobywania wiedzy przez osoby mocno zmotywowane do jej poszerzenia. Gorzej jeżeli tej motywacji nie ma. Jeżeli jedynym motywem jest spełnienie obowiązku prawnego to forma ta budzi pewne obawy o jakość efektów końcowych. Zwolennicy formy e-learningu skupiają się na efektach ekonomicznych, łatwości dostępu, indywidualizacji tempa uczenia się, lecz rzadko wspominają o wadach jak ograniczenie osobistego kontaktu, deintegracja grupy zawodowej czy możliwość fałszowania swego faktycznego udziału w szkoleniu na przykład przez podstawienie innej osoby. Doświadczeni wykładowcy wiedzą jak istotny jest osobisty kontakt wykładowcy ze słuchaczami dla jakości szkolenia. Szkolenia czasami wymagają monitorowania nie tylko wiedzy słuchaczy, lecz również ich postaw, zachowań czy reakcji na przekazywane treści. Dzisiaj jeszcze nie stosowana w szkoleniach np. ADR metoda e-learningu może niedługo zastukać do naszych drzwi i będziemy zmuszeni to zaakceptować. Sztuka polega na fakcie jak ją zaadoptować, a nie obrażać się na nią. Szkolenie kierowców w naszym kraju przeżywa głęboki kryzys jakości. Obniżenie kryterium dostępu do zawodu w tak newralgicznych dziedzinach naszego życia społecznego jak transport w tym również transport towarów niebezpiecznych, znajduje bezpośrednie przełożenie na poziom wyszkolenia kandydatów na kierowców. Stworzony został system prawny, który nie preferuje wysokiej jakości, lecz skupia się na spełnieniu jedynie wymogów formalnych. I tylko od dobrej woli szkoleniowca, jego zaangażowania w to co robi zależy jak przeprowadzimy szkolenie. Możemy się skupić na efektach czyli zaliczeniu testu, możemy również zastanowić się, czy słabo przygotowany kierowca nie będzie sprawcą nieszczęścia które może nas dotknąć osobiście. 18

19 Marek Różycki - ekonomista, magister socjologii. Jako trener i wykładowca działa od 1997 r. Od 2005 r specjalizuje się z logistyce. Rzeczoznawca techniki motoryzacyjnej. Posiada uprawnienia audytora wiodącego systemu ISO, doradcy ds. bezpieczeństwa w transporcie i DGSA. Redaktor Naczelny kwartalnika Towary Niebezpieczne Wpływ zmian przepisów transportowych na praktykę w przewozie towarów niebezpiecznych od roku 2011 Z dniem 1 stycznia br weszła w życie nowa wersja przepisów transportowych w zakresie drogowego przemieszczania towarów niebezpiecznych. Celem niniejszego pracownia jest zwrócenie uwagi na najważniejsze aspekty nowelizacji. NOWE DEFINICJE Pojawia się nowy uczestnik operacji transportowych ROZŁADOWCA. Jest to przedsiębiorstwo, które: dokonuje rozładunku kontenera, kontenera do przewozu luzem, MEGC, kontenera-cysterny lub cysterny przenośnej, z pojazdu; dokonuje rozładunku towarów niebezpiecznych w sztukach przesyłki, w małych kontenerach lub w cysternach przenośnych, z pojazdu lub z kontenera; lub dokonuje rozładunku towarów niebezpiecznych z cysterny (pojazdu-cysterny, cysterny odejmowalnej, cysterny przenośnej lub kontenera-cysterny), z pojazdu-baterii, z MEMU, z MEGC, z pojazdu, z dużego kontenera do przewozu luzem lub z małego kontenera do przewozu luzem. Wymienione wyżej czynności składają się na określenie rozładunek. Aby właściwie wypełnić swoje obowiązki, rozładowca powinien: upewnić się, że zostały rozładowane właściwe towary, poprzez porównanie odpowiednich informacji zawartych w dokumencie przewozowym z informacjami znajdującymi sie na sztuce przesyłki, kontenerze, cysternie, MEMU, MEGC lub na pojeździe; sprawdzić przed i podczas rozładunku, czy opakowania, cysterna, pojazd lub kontener nie są uszkodzone w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu czynności rozładunkowych. W przypadku stwierdzenia takiego uszkodzenia, 19

20 upewnić się, że rozładunek nie będzie sie odbywać do czasu zastosowania odpowiednich środków; stosować się do odpowiednich wymagań dotyczących rozładunku; bezpośrednio po rozładunku cysterny, pojazdu lub kontenera: usunąć wszystkie niebezpieczne pozostałości towarów, które podczas czynności rozładunkowych przylgnęły do zewnętrznej powierzchni cysterny, pojazdu lub kontenera; oraz zapewnić, aby zostały zamknięte zawory i otwory inspekcyjne; zapewnić, aby zostało wykonane wymagane oczyszczenie i odkażenie pojazdów i kontenerów; oraz zapewnić, aby kontenery, które zostały całkowicie rozładowane, oczyszczone i odkażone, nie posiadały oznakowania określonego w dziale 5.3. Jeżeli rozładowca korzysta z usług innych uczestników przewozu (w zakresie czyszczenia, odkażania, itp.), to powinien on zastosować odpowiednie środki w celu zapewnienia zgodności z wymaganiami ADR. Zmieniły się obowiązki innych uczestników przewozu w tym odbiorcy i załadowcy. Załadowca oznacza przedsiębiorstwo, które: dokonuje załadunku towarów niebezpiecznych w sztukach przesyłki, w małych kontenerach lub w kontenerach przenośnych, na pojazd, do pojazdu lub do kontenera; lub dokonuje załadunku kontenera, kontenera do przewozu luzem lub cysterny przenośnej, do pojazdu lub do kontenera. Zgodnie z nowym brzmieniem podrozdziału , odbiorca zobowiązany jest nie opóźniać przyjęcia towarów, jeżeli takie opóźnienie nie jest konieczne, oraz sprawdzić, po rozładunku, czy zostały spełnione wymagania ADR dotyczące odbiorcy. Jeżeli, w przypadku kontenera, sprawdzenie, o którym mowa powyżej, ujawni naruszenie przepisów ADR, to odbiorca może zwrócić kontener przewoźnikowi jedynie po usunięciu tego naruszenia. Jeżeli odbiorca korzysta z usług innych uczestników przewozu (w zakresie rozładunku, czyszczenia, odkażania, itp.), to powinien zastosować odpowiednie środki w celu zapewnienia zgodności z wymaganiami ADR podanymi pod i Warto podkreślić, ze pojawi się także nowa definicja związana z praktykami transportu multimodalnego. jest to Jednostka transportowa cargo - oznacza pojazd, kontener, kontener-cysternę, cysternę przenośną lub MEGC; definicja ta ma 20

21 zastosowanie wyłącznie do przewozu jednostek transportowych poddanych fumigacji (zgodnie z przepisem szczególnym 302 działu 3.3 oraz działu 5.5); Warto zasygnalizować także, że zmiana ADR 2011 wprowadza regulacje, w myśl której wymagane jest przeszkolenie wszystkich osób zaangażowanych w przewóz towarów niebezpiecznych oraz związane z nim operacje transportowe nawet, jeśli są one dokonywane na podstawie zwolnienia LQ. ZWOLNIENIA: W przepisie dotyczącym zwolnień z wymagań ADR dla gazów, dodano zwolnenia dla: gazów znajdujących się w piłkach przeznaczonych do użytku w sporcie; oraz gazów znajdujących się w żarówkach, jeżeli żarówki te są tak zapakowane, że rozrzut wywołany ich pęknięciem ograniczony jest do wewnętrznej przestrzeni sztuki przesyłki. Celowo pomijamy w dalszej części opracowania zmiany w wyłączeniu LQ (dział 3.4ADR), ponieważ są one tematem innych wykładów KLASYFIKACJA PO NOWEMU Wobec materiałów szkodliwych dla środowiska wprowadzono możliwość alternatywnej (wobec wymagań pod ) klasyfikacji materiałów zagrażających środowisku wodnemu na podstawie: rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin ( ), lub odpowiednio: dyrektywy Rady 67/548/EWG z 27 czerwca 1967 r. o przybliżeniu praw, regulacji i przepisów administracyjnych dotyczących klasyfikacji, pakowania i znakowania substancji niebezpiecznych, lub dyrektywy 1999/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 31 maja 1999 r. o przybliżeniu praw, regulacji i przepisów administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących klasyfikacji, pakowania i znakowania preparatów niebezpiecznych. WYKAZ: W wykazie towarów niebezpiecznych w dziale 3.2 (Tabela A) wprowadzono ok. 20 nowych pozycji. Wprowadzono nowe przepisy szczególne do działu 3.3, w tym przepis nr 354 wskazujący na toksyczność inhalacyjną (dotyczy UN: 1092, 1098, 1135, 1143, 1163, 1182, 1185, 1238, 1239, 1244, 1251, 1510, 1541, 1580, 1595, 1605, 1647, 1670, 1695, 1752, 1809, 1810, 1834, 1838, 1892, 1994, 2232, 2334, 2337, 2382, 2407, 2474, 2477, 2480, 2481, 2482, 2483, 2484, 2485, 2486, 2487, 2488, 2521, 2605, 2606, 2644, 2646, 2668, 3023, 3079 i 3246) 21

22 DOKUMENTACJA Jedną ze zmian, która była długo dyskutowana jest zmiana przepisu dotyczącego zapisów stosowanych w dokumencie przewozowym podczas transportu odpadów. Dotychczasowa forma, nakazująca umieszczenie słowa ODPAD przed numerem UN i prawidłową nazwą przewozową została zastąpiona wymogiem, aby słowo odpad zostało umieszczone PO numerze UN a PRZED prawidłową nazwą przewozową. Zmiana pozornie ma charakter kosmetyczny. W przypadku, gdy osoba czytająca dokument nie będzie znała języka w którym został on sporządzony (a przecież sytuacja taka może mieć miejsce), nowy zapis okaże się być jednak bardziej uniwersalny. Oczywiście kwestią do wyjaśnienia pozostaje, czy w polskiej wersji językowej ADR zastosowany zostanie wyraz ODPAD czy też, co jest bardziej zgodne z zasadami naszego języka, przymiotnik ODPADOWY. MATERIAŁY SZKODLIWE DLA ŚRODOWISKA Wprowadzone 1 stycznia 2009 r. przepisy dotyczące oznakowania opakowań i środków transportu zawierających materiały szkodliwe dla środowiska (znakiem określonym w ) znalazły w nowym ADR odzwierciedlenie w zapisach dokumentu przewozowego. Należy nadmienić, że w chwili obecnej nie istnieje prosta metoda sprawdzenia na drodze, czy przewożone towary lub przewożący je środek transportu powinien być dodatkowo oznakowany. Oczywiście problem ten nie dotyczy towarów o numerach UN 3077 i UN Wskazana niedoskonałość systemu została naprawiona w nowej wersji Załącznika A. Zgodnie z brzmieniem nowego przepisu , w przypadku przewozu obejmującego towary klas 1 do 9 i wymagającego oznakowania opakowań lub środków transportu znakiem szkodliwy dla środowiska, w dokumencie przewozowym powinien zostać umieszczony zapis SZKODLIWY DLA ŚRODOWISKA. 22

23 Zapis ten może być stosowany zamiennie z adnotacjami stosowanymi zgodnie z wymaganiami przepisów IMDG, o ile przewóz odbywa się w ramach łańcucha transportowego obejmującego transport morski. SZTUCZNE OGNIE Zmiana dotyczy towarów o numerach UN 0333, 0334, 0335 oraz Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem przepisów w przypadku przewozu ogni sztucznych o numerach UN 0333, 0334, 0335 i 0336, w dokumencie przewozowym powinna znaleźć się informacja wskazująca stronę Umowy ADR, której właściwa władza uznała klasyfikację towaru (zgodnie z przepisem szczególnym 645). Informacja ta, w ADR 2011 ulegnie rozszerzeniu o wskazanie identyfikatora właściwej władzy oraz numeru unikalnego numeru procesu sprawdzenia klasyfikacji. Tym samym łatwiejsze stanie się zweryfikowanie prawdziwości podanej w dokumencie informacji. W ADR2011 sprecyzowano również, że certyfikat potwierdzający klasyfikację nie musi znajdować się w pojeździe podczas przewozu. Powinien być one jednak udostępniany przez nadawcę przewoźnikowi lub instytucjom kontrolnym o ile zajdzie taka potrzeba. Certyfikat lub jego kopia powinien być sporządzony w języku urzędowym kraju nadawcy, a jeżeli nie jest to język angielski, francuski lub niemiecki również w jednym z tych języków. CZAS PRZECHOWYWANIA DOKUMENTACJI PRZEWOZOWEJ ADR 2011 wprowadza nowy przepis (obecny przepis otrzyma numer 5.4.5). Zgodnie z jego brzmieniem nadawca i przewoźnik będą mieli obowiązek przechowywania dokumentacji każdej operacji transportowej przez okres nie krótszy niż 3 miesiące. Praktycznie znaczenie tego przepisu dla przedsiębiorców może być bardzo duże. Wiąże się chociażby z koniecznością wdrożenia odpowiednich procedur przez te podmioty, które do tej pory nie prowadziły skrupulatnej ewidencji przewozów lub też prowadziły ją w oparciu o dokumenty i dane inne niż dokumenty przewozowe. 23

24 Należy podkreślić, że obowiązek przechowywania dokumentacji dotyczyć będzie również podmiotów realizujących przewozy wyłącznie na podstawie zasad wyłączenia dotyczącego ilości towarów w jednostce transportowej ( ) więc podmiotów, które nie mają obowiązku wyznaczania doradcy ds. bezpieczeństwa i składania tzw. sprawozdania rocznego. INSTRUKCJE PISEMNE Z dniem r wchodzi też w życie szereg zmian do zapisów instrukcji pisemnych. Dotyczą one w w wielu przypadkach charakterystyki zagrożeń dla poszczególnych grup materiałów, umieszczanej w kolumnie (2) tabeli umieszczonej w instrukcji. Wspomnieć można również o wykreśleniu dodatkowych wskazówek w przypadku towarów oznaczonych nalepkami 4.1, 8 i 9 nakazujących zapobieganie przedostaniu się uwolnionych materiałów do środowiska wodnego i systemu kanalizacyjnego. Instrukcje zostały poszerzone o wskazówki dotyczące przypadków oznakowania znakiem szkodliwy dla środowiska oraz znakiem dla materiałów o podwyższonej temperaturze. Dwa nowe wiersze, zawierające ww. wskazówki, zostały umieszczone na 4 stronie instrukcji. Korekty obejmują również informacje dotyczące sprzętu ochrony ogólnej i indywidualnej, przewożonego w pojeździe (4 strona instrukcji). Główna zmiana to wykreślenie zapisu o materiale (tworzywo sztuczne) z którego ma być wykonany pojemnik do zbierania pozostałości. Pozwoli to na stosowanie pojemników wykonanych chociażby z metalu, jeśli będą odpowiednie do przewożonych materiałów (wybór rodzaju opakowania pozostawiono przewoźnikowi). Należy podkreślić, że uszczegółowieniu uległa również uwaga (c) na stronie 4 instrukcji, ograniczając konieczność posiadania takich elementów wyposażenia jak łopata, osłona otworów kanalizacyjnych czy pojemnik do zbierania pozostałości uwolnionego materiału jedynie do przypadków, gdy przewożone są materiały STAŁE lub CIEKŁE oznakowane nalepkami 3, 4.1, 4.3, 8 oraz 9. A więc wożenie łopaty przy przewozie gazu żrącego stanie się nareszcie zbędne ;). Wskazane powyżej zmiany w zakresie dokumentów nie są oczywiście jedynymi jakie pojawią się w ADR Wydaje się jednak, że to właśnie one dotyczyć będą największej liczby uczestników przewozu. Część z nich, bez wątpienia, wymaga dostosowania procedur czy też stosowanych wzorców dokumentów. SZKOLENIA Dopuszczalne jest, by kursy dokształcające dla kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne mogły być prowadzone w zakresie ograniczonym do kilku klas, jednej wybranej klasy lub nawet do pojedynczych towarów wymienionych za pomocą numerów rozpoznawczych UN (nie dotyczy szkoleń specjalistycznych dla klasy 1 (materiały i przedmioty wybuchowe) i klasy 7 (materiały promieniotwórcze)). Zmieniony został wzór zaświadczenia o przeszkoleniu kierowcy, zwanego w polskich przepisach zaświadczeniem ADR. Zaświadczenie wykonane będzie z tworzywa sztucznego w formacie podobnym do karty kierowcy. 24

25 Okres ważności zaświadczenia pozostał niezmieniony i wynosi 5 lat licząc od daty zdania egzaminu. Data ta jest liczona od daty egzaminu po kursie podstawowym, który może być realizowany w pełnym (jak dotychczas) lub ograniczonym zakresie (np. tylko dla klasy 2). Zapewniony został dwuletni okres przejściowy, co oznacza, że do dnia 31 grudnia 2012 r. będzie można nadal wydawać zaświadczenia zgodne ze wzorem dotychczasowym i okresem ważności wynoszącym 5 lat. Tak więc, kierowcy posługujący się starymi zaświadczeniami nie będą musieli ich wymieniać aż do roku Jeżeli w okresie 5 lat ważności zaświadczenia kierowca rozszerzy swoje uprawnienia, np. poprzez ukończenie kursu specjalistycznego dla klasy 1, 7 lub w zakresie przewozu w cysternach (w wymiarze pełnym lub ograniczonym), to wydaje się jemu odpowiednio nowe zaświadczenie, ale z tą samą datą ważności, tj. datą ważności szkolenia podstawowego. Dla przykładu, jeżeli kierowca posiadający zaświadczenie ważne do dnia 1 lipca 2016 r. ukończy w roku 2014 kurs specjalistyczny dla klasy 7 i zda odpowiedni egzamin, to otrzyma on nowe zaświadczenie, które będzie miało zmieniony jedynie zapis w pkt. 10 poprzez dodanie cyfry 7. Inne zapisy, w tym data ważności, pozostaną niezmienione. Widać z tego, że w nowym systemie warto realizować szkolenia specjalistyczne łącznie ze szkoleniem podstawowym, gdyż inaczej okres ważności tych pierwszych będzie krótszy niż 5 lat. WYMAGANIA TECHNICZNE POJAZDÓW Warto też zwrócić uwagę na zmiany w zakresie wymagań technicznych pojazdów. W następstwie upływu okresów przejściowych dla pojazdów niewyposażonych w zwalniacz lub układ przeciwpoślizgowy (ABS), zmieniono wymagania techniczne w tabeli pod , w pozycji UKŁAD HAMULCOWY w zakresie Układu przeciwposlizgowego oraz Zwalniacza. Wprowadzono również przepis przejściowy pod , w brzmieniu: Przyczepy zarejestrowane po raz pierwszy (lub dopuszczone do ruchu, jeżeli rejestracja nie jest wymagana) przed dniem 1 lipca 1995 r., wyposażone w układ przeciwpoślizgowy zgodny z Regulaminem EKG Nr 13 wraz ze zmianami serii 06, lecz niezgodny z wymaganiami dla układu przeciwpoślizgowego kategorii A, mogą być używane nadal.. DALSZE ZMIANY: Przyjęto także następujące rozwiązania: Wobec zbiorników DPPL złożonych - przyjęto przepis przejściowy ( ). Zgodnie z nim zbiorniki wyprodukowane i oznaczone przed r. zgodnie z przepisami ( ) obowiązującymi do dnia mogą być dalej używane. Zgodnie z wnioskiem delegacji szwedzkiej przyjęto, że paliwa syntetyczne o temperaturze zapłonu pomiędzy 60 C C powinny zostać przypisane do numeru UN 1202 (klasa 3). W związku z pojawiającymi się wątpliwościami zostanie zaproponowana zmiana zapisów w zakresie klasyfikacji. 25

26 Prace zespołów roboczych pozwalają także na dalsze spojrzenie w przyszłość (ADR 2013+). Prace zespołów roboczych nie koncentruja się wyłącznie na aktualnych zmianach. Celem dalszej częsci opracowania jest podsumowanie prac nad dalszymi zmianami. Jednym z takich zagadnień w roku 2010 była propozycja Holandii w zakresie doprecyzowania terminu dla złożenia raportu związanego z wypadkiem ( ). Zgłaszane propozycje obejmowały okres od jednego do trzech miesięcy. Przyjęto okres miesięczny jako optymalny. Wyrażono opinię, że wymagane jest także usprawnienie przepływu informacji pomiędzy państwami. Wymagane jest w tym zakresie przyjęcie dodatkowych regulacji. Organizacja zrzeszająca dystrybutorów paliw ECFD (European Conference of Fuel Distributors) zaproponowała wprowadzenie do przepisów możliwości wyposażenia cystern do przewozu paliw (przede wszystkim oleju napędowego) w urządzenia służące do dozowania dodatków. Wniosek został przekazany do prac w grupie celowej. Wyrażono pogląd, że rozwiązanie takie jest konieczne i potrzebne. Podczas prac we wrześniu 2010 r zostały przyjęte stosowne rozwiązania. Dużą dyskusję wywołała propozycja Wielkiej Brytanii w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych luzem. Obecnie istnieją dwa systemy. Pierwszy związany ze stosowaniem przepisów VV/VW, a drugi oparty o kontenery BK1/BK2. Podczas głosowania 12 delegacji postanowiło powołać grupę roboczą w zakresie ujednolicenia sposobu postępowania. Wspomniana wcześniej grupa robocza w zakresie cystern podjęła także problem pozostałości materiałów w armaturze. Podczas odłączania przewodów fazy ciekłej pozostają zawsze pozostałości, które w niekontrolowany sposób wydostają się do środowiska. Obecnie, zgodnie z przepisem ADR/RID instalacje do napełniania lub opróżniania od dołu w cysternach zawieraja cych w trzeciej cze s ci kodu cysterny litere A powinny byc wyposaz one w co najmniej dwa niezalez ne od siebie zamknie cia, umieszczone jedno za drugim, a w cysternach zawieraja cych w trzeciej cze s ci kodu cysterny literę B w co najmniej trzy niezależne od siebie zamknięcia, umieszczone jedno za drugim, składaja ce sie z wewne trznego zaworu odcinaja cego, to jest zaworu odcinaja cego zamontowanego wewna trz zbiornika albo w kołnierzu przyspawanym lub kołnierzu dodatkowym, zewnętrznego zaworu odcinającego lub urza dzenia o ro wnowaz nej skutecznos ci na kon cu kaz dego przewodu rurowego spustowego w miare moz liwos ci jak najbliz ej zbiornika oraz urza dzenia zamykającego na kon cu każdego przewodu rurowego, którym może być gwintowany korek, zaślepka kołnierzowa lub inne urządzenie o podobnej skuteczności. Dotychczasowe regulacje stanowią, że urza dzenia zamykaja ce powinny byc na tyle szczelne, żeby nie nastąpił ubytek zawartości. Zgodnie z wykazem obowiązków ( f) napełniający powinien po napełnieniu cysterny sprawdzic szczelnos c jej zamknięć (closing device). Obecne regulacje nie są wystarczające ze względu na możliwość powstania drobnych wycieków. Zwrócono uwagę, że w poszczególnych systemach transportowych (droga / kolej) istnieją znaczące różnice. Przyjęto, że problem musi zostać rozwiązany w trakcie dalszych prac. Postanowiono rozpocząć prace zmierzające do określenia prawnych i technicznych możliwości rozwiązania problemu. Dyskutowano o różnych rozwiązaniach począwszy od technicznych po organizacyjne (np. podwójna kontrola). W trakcie posiedzen dyskutuje także na temat potrzeby doprecyzowania przepisów przejściowych pozwalających na stosowanie cystern, które znajdują się w użytkowaniu, ale nie spełniają obecnych wymagan technicznych lub wymagan konstrukcyjnych. Stosowne regulacje zostaną dodane do przepisów przejściowych ( ). 26

27 W trakcie długotrwałej dyskusji odrzucono także propozycje wprowadzenia trzymiesięcznego okresu karencji, pozwalającego na uzupełnienie badań technicznych po upływie terminu badania cysterny. Celem propozycji było umożliwienie przewoźnikom w okresie trzech miesięcy po upływie daty badania dokonania przewozu cysterny w celu jej rozładunku. Propozycja taka została odrzucona. Polska delegacja głosowała przeciw. Oznacza to, że przewoźnicy będą musieli uwzględniać w swoich planach także długotrwałe nieplanowane postoje cystern związane z koniecznością przeładunku cystern w przypadku upływu daty ważności badania. Pozostaje obecnie obowiązująca regulacja przewidująca okres miesięczny (jednego miesiąca). Jak wynika z danych dostępnych redakcji problem dotyczy głównie transportu kolejowego. Stosunkowo często dochodzi do sytuacji, gdy cysterna jest blokowana na granicy z Rosją ze względu na fakt upływu daty badania. W przypadku cystern używanych na podstawie przepisów przejściowych nie wykonanie badania w okresie poprzedzającym upływ terminu będzie oznaczać, że cysterna nie będzie mogła być używana. Miejsce na notatki: 27

28 Dr inż. Monika Malicka Absolwentka Wydziału Chemicznego Politechniki Łódzkiej, dr nauk chemicznych i wieloletni nauczyciel akademicki w dziedzinie chemii analitycznej i koordynacyjnej tej uczelni. Studia podyplomowe z zakresu Ochrony Środowiska i BHP. Doradca DGSA trzeciej kadencji. Od 1997 roku prowadzi Malex Zakład Utylizacji Odpadów, firmę zajmującą się zagospodarowaniem odpadów przemysłowych, w tym przeterminowanych chemikaliów niebezpiecznych. Prowadzi szkolenia z zakresu zarządzania odpadami chemicznymi, ich klasyfikacji, transportu oraz odzysku lub unieszkodliwiania z uwzględnieniem zapisów wynikających z Rozporządzeń REACH i CLP, Międzynarodowej Umowy ADR, Dyrektyw Odpadowych oraz innych przepisów pokrewnych. Dylematy oznakowania cystern nalepką zdechła ryba w związku z kartami charakterystyki produktów Wstęp Opracowanie ma celu przybliżenie zagadnienia związanego ze stosowaniem w praktyce znaku rybki i uschniętego drzewa oraz wyjaśnienie kontekstu i powiązań zagrożenia dla środowiska z BHP owskimi systemami ostrzegania na stanowiskach pracy. Wspomniane zostaną oba systemy klasyfikacyjne, oparte na Dyrektywach (stare) i oparte na Rozporządzeniach CLP i REACH (nowe). Porównanie kryteriów klasyfikacyjnych pozwoli na zidentyfikowanie prostych reguł umożliwiających, bez potrzeby wykonywania dodatkowych badań, ustalenie obowiązku zastosowania nowego znaku w odniesieniu do zidentyfikowanych w tabeli A rodzajów towarów niebezpiecznych 1. Charakterystyka klasy 9 i jej pozycja w ADR W zapisano, że tytuł klasy 9 obejmuje materiały i przedmioty, które podczas przewozu stwarzają zagrożenie inne niż materiały objęte tytułami pozostałych klas. Materiały i przedmioty klasy 9 dzielą się następująco: M1 Materiały, które wdychane w postaci drobnego pyłu, mogą zagrażać zdrowiu M2 Materiały i urządzenia, które, w razie pożaru, mogą tworzyć dioksyny M3 Materiały wydzielające pary palne M4 Akumulatory litowe M5 Przedmioty ratownicze M6 - M8 Materiały zagrażające środowisku M6 Materiał zagrażający środowisku wodnemu, ciekły M7 Materiał zagrażający środowisku wodnemu, stały 28

29 M8 Drobnoustroje i organizmy zmienione genetycznie M9 - M10 Materiały o podwyższonej temperaturze M9 Materiały ciekłe M10 Materiały stałe M11 Inne materiały stwarzające zagrożenie podczas przewozu, nieodpowiadające definicjom pozostałych klas Jak widać klasa 9 zbiera szereg towarów o własnościach bardzo zróżnicowanych i stanowi, biorąc pod uwagę ewolucję ADR, wstęp do tworzenia, o ile zajdzie taka potrzeba nowych klas towarów niebezpiecznych. Materiały zagrażające środowisku Niebezpiecznych oraz ich Unieszkodliwiania mogą być przewożone pod numerami UN 3077 lub Jest to nawet logiczne, bo trzeba pamiętać, że klasyfikacja odpadów niebezpiecznych oparta jest na klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych, która przewiduje w odniesieniu do niektórych towarów, np. towarów trujących, większy zakres stężeń dla których występuje oznakowanie ostrzegawcze \i obowiązek dostarczania kart charakterystyki (np. materiały szkodliwe). M6-M7 są doskonałym tego przykładem. Jeżeli spojrzeć na drzewo klasyfikacyjne, to każdej z tych grup odpowiada tylko jeden numer ONZ: M6 UN 3082, M7-UN3077. Jest więc to pozornie bardzo mały wycinek przewozów towarów niebezpiecznych. Dlatego pozornie, bo pod tymi kodami przewozi się masę odpadów niebezpiecznych, szczególnie gdy wchodzi w rachubę transgraniczne przemieszczanie odpadów zgodnie z Konwencją Bazylejską. Zapisane jest to w Odpady, które nie spełniają kryteriów klasyfikacyjnych w klasach od 1 do 9, ale podlegają Konwencji Bazylejskiej o Kontroli Transgranicznego Przemieszczania Odpadów 2. ADR 2009, ADR 2011 zmiany w zakresie zagrożeń dla środowiska ADR 2009 po raz pierwszy wprowadził nowe dodatkowe oznakowanie w postaci znaku o kształcie zwykłej nalepki ostrzegawczej z motywem graficznym bezlistnego drzewa i rybki. W okresie przejściowym ( do ) znak ten dotyczy dwóch numerów UN: UN MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, CIEKŁY, I.N.O. UN MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, STAŁY, I.N.O. 29

30 Pozostałe towary niebezpieczne mają być doklasyfikowane na okoliczność tego zagrożenia i wynik tej klasyfikacji ma decydować o obowiązku dodania tego znaku do dotychczasowych nalepek ostrzegawczych towaru. W ten sposób zagrożenie dla środowiska, jako pewna cecha niektórych towarów niebezpiecznych, przestało być jednym z możliwych innych zagrożeń w klasie 9, a staje się potencjalnie zagrożeniem innym niż dominujące dla wszystkich rozpoznanych w ADR pozycji grupowych. W ADR 2011 dodany jest paragraf w którym zobowiązuje się do zaznaczania w liście przewozowym uwagi zagrożenie dla środowiska w rubryce UN innego niż 3082 i 3077, dla którego stwierdzono spełnianie kryteriów klasyfikacyjnych zagrożeń dla środowiska wodnego. Ponadto przedłuża okres przejściowy przewidziany na doklasyfikowanie wszystkich towarów niebezpiecznych w zakresie zagrożenia dla środowiska wodnego do ( ). 3. Klasyfikacji ADR materiałów stwarzających zagrożenie dla środowiska Kategorie i kryteria klasyfikacji materiałów Materiały powinny być klasyfikowane jako stwarzające zagrożenie dla środowiska (środowisko wodne), jeżeli spełniają one kryteria dla Toksyczności Ostrej 1, Przewlekłej 1 lub 2, zgodnie z następującymi tabelami: Toksyczność ostra Kategoria: Ostra I Toksyczność ostra:: 96 h LC 50 (dla ryb) 1 mg/l i/lub 48 h EC 50 (dla skorupiaków) 1 mg/l i/lub 72 lub 96 h ErC 50 (dla glonów lub innych roślin wodnych) 1 mg/l Toksyczność przewlekła Kategoria: Przewlekła I Toksyczność ostra:: 96 h LC 50 (dla ryb) 1 mg/l i/lub 48 h EC 50 (dla skorupiaków) 1 mg/l i/lub 72 lub 96 h ErC 50 (dla glonów lub innych roślin wodnych) 1 mg/l i materiał nie ulega szybkiemu rozkładowi i/lub log K ow 4 (oprócz przypadków, gdy oznaczony doświadczalnie BCF<500) Kategoria: Przewlekła II Toksyczność ostra: 1mg/l < 96 h LC 50 (dla ryb) 10 mg/l i/lub 1mg/l < 48 h EC 50 (dla skorupiaków 10 mg/l i/lub 1mg/l < 72 lub 96 h ErC 50 (dla glonów lub innych roślin wodnych 10 mg/l i materiał nie ulega szybkiemu rozkładowi i/lub log K ow 4 ((oprócz przypadków, gdy oznaczony doświadczalnie BCF< 500), za wyjątkiem przypadków, gdy wartości NOEC dla toksyczności przewlekłej są > 1 mg/l 30

31 4. Związek z klasyfikacją właściwą dla oznakowania chemikaliów na stanowiskach pracy ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz.U , z późniejszymi zmianami) obowiązuje w stosunku do preparatów do czasu, kiedy ostatnie opakowania produktu na półkach w magazynach klientów będą musiały być zastąpione przez karty charakterystyki, pakowanie i oznakowanie zgodnie z Rozporządzeniem CLP (Dz.UE 2008.L352.1) (nie później niż do 31 maja 2017roku). Substancje i preparaty klasyfikuje się jako niebezpieczne dla środowiska i przypisuje się im symbol "N" oraz zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, zgodnie z następującymi kryteriami: R50 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne i R53 Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. Zwroty przypisuje się, gdy toksyczność ostra wynosi: 96 godzin CL 50 (dla ryb) 1 mg/dm 3 lub 48 godzin CE 50 (dla rozwielitek) 1 mg/dm 3 lub 72 godziny CI 50 (dla glonów) 1 mg/dm 3 i substancje lub preparaty nie ulegają łatwo rozkładowi lub log Pow 3,0 (chyba że oznaczony doświadczalnie BCF 100). R50 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne. Zwrot przypisuje się, gdy toksyczność ostra wynosi: 96 godzin CL 50 (dla ryb) 1 mg/dm 3 lub 48 godzin CE 50 (dla rozwielitek) 1 mg/dm 3 lub 72 godziny CI 50 (dla glonów) 1 mg/dm 3. R51 Działa toksycznie na organizmy wodne i R53 Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. Zwroty przypisuje się, gdy toksyczność ostra wynosi: 96 godzin CL 50 (dla ryb): 1 mg/dm 3 < CL mg/dm 3 lub 48 godzin CE 50 (dla rozwielitek): 1 mg/dm 3 < CE mg/dm 3 lub 72 godziny CI 50 (dla glonów): 1 mg/dm 3 < CI mg/dm 3 i substancje lub preparaty nie rozkładają się łatwo lub log Pow 3,0 (chyba że oznaczony doświadczalnie BCF 100). Klasyfikacja preparatów jako niebezpiecznych dla środowiska z przypisanym symbolem N i zwrotami ryzyka R50, R50-53, R51-53 skutkuje obowiązkiem oznakowania produktu chemicznego piktogramem ostrzegawczym 31

32 Zasady klasyfikacji mieszanin i współczynnik M nakazujący uwzględnianie mniejszych niż 0,1% stężeń substancji szczególnie toksycznych dla środowiska wodnego też został wprowadzony przy ostatnich merytorycznych zmianach rozporządzenia. 5. Klasyfikacja oficjalna i tzw. Nota H Dotychczasowa klasyfikacja substancji była ogłaszana w postaci rozporządzenia Ministra Zdrowia, miała ona charakter oficjalnej klasyfikacji w WE i zmieniała się na podstawie ogłaszanych publicznie informacji tzw. ATP. Ostatnia tego typu informacja zawarta jest w załączniku VI do rozporządzenia REACH. Część występujących na liście produktów miała tzw. niepełną klasyfikację. Dotyczy to produktów handlowych z ropopochodnych tzw. nota H Notę H stosuje się tylko do pewnych złożonych węglo- i ropopochodnych. Wskazana w wykazie klasyfikacja i oznakowanie odnoszą się wyłącznie do niebezpiecznych właściwości wskazanych przez symbole określające zagrożenie przypisane do kategorii niebezpieczeństwa i przez zwroty R. Wszystkie pozostałe zagrożenia klasyfikuje się zgodnie z przepisami dotyczącymi kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych. Oznakowanie takiej substancji powinno być zgodne z przepisami dotyczącymi oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. Do grupy tego rodzaju materiałów niebezpiecznych należą paliwa, smary i część rozpuszczalników. Należy o tym pamiętać, gdyż ta część oficjalnej klasyfikacji jest niepełna i w świetle obowiązujących aktualnie przepisów musi być uzupełniona. Nowa klasyfikacja substancji oparta na badaniach producenta/ importera wspólnotowego musi być uzupełniona do końca 2010 roku (w ramach zgłoszenia rejestracyjnego lub notyfikacji substancji do Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA) w Helsinkach). 6. Rozporządzenie CLP i REACH, a obowiązki klasyfikacyjne substancji/preparatów niebezpiecznych Zgodnie z art. 4 rozporządzenia CLP obowiązek klasyfikacji substancji i mieszanin chemicznych, przed ich wprowadzeniem do obrotu, spoczywa na producentach, importerach i dalszych użytkownikach. W pewnych przypadkach rozporządzenie CLP nakłada także obowiązek klasyfikacji substancji, pomimo tego że nie są one wprowadzane do obrotu. Producenci, wytwórcy wyrobów i importerzy klasyfikują te substancje, które nie zostały jeszcze wprowadzone do obrotu, jeżeli: art. 6, art. 7 ust. 1 lub ust. 5, art. 17 lub art. 18 rozporządzenia nr 1907/2006 (REACH) przewiduje obowiązek rejestracji substancji art. 6 ogólny obowiązek rejestracji substancji w ich postaci własnej lub jako składników mieszanin art. 7 ust. 1 obowiązek rejestracji substancji w wyrobach (w przypadku gdy zamierzone jest uwalnianie substancji z wyrobów podczas normalnych lub 32

33 racjonalnie przewidywanych warunków stosowania i substancja obecna jest w wyrobach w łącznej ilości co najmniej 1 tony rocznie na wytwórcę lub importera) art. 7 ust. 5 przypadek, w który Europejska Agencja Chemikaliów może podejmować decyzje nakładające na wytwórców lub importerów wyrobów wymóg przedłożenia dokumentów rejestracyjnych w przypadku każdej substancji zawartej w wyrobach, jeżeli substancja jest obecna w wyrobach w łącznej ilości co najmniej 1 tony rocznie na wytwórcę lub importera i ECHA ma podstawy do podejrzeń, że substancja jest uwalniana z tych wyrobów art. 17 rejestracja półproduktów wyodrębnianych w miejscu wytwarzania art. 18 rejestracja transportowanych półproduktów wyodrębnianych art. 7 ust. 2 lub art. 9 rozporządzenia nr 1907/2006 (REACH) przewiduje obowiązek zgłoszenia art. 7 ust. 2 przekazywanie informacji do Europejskiej Agencji Chemikaliów o substancjach znajdujących się na kandydackiej liście substancji do ewentualnego włączenia do załącznika XIV do rozporządzenia REACH, które znajdują się w wyrobach w stężeniu wyższym niż 0,1% wag. i w ilości stanowiącej łącznie ponad 1 tonę rocznie na wytwórcę lub importera art. 9 zwolnienie z ogólnego obowiązku rejestracji substancji przeznaczonych do działalności badawczo-rozwojowej ukierunkowanej na produkt i proces produkcji (PPORD) Jeżeli substancja podlega zharmonizowanej klasyfikacji i oznakowaniu na poziomie Wspólnoty (znajduje się w załączniku VI do rozporządzenia CLP), wtedy klasyfikuje się substancję zgodnie z wpisem zawartym w załączniku VI do rozporządzenia CLP, natomiast wszystkie nie ujęte we wpisie zagrożenia stwarzane przez substancję czy to dla zdrowia człowieka czy to dla środowiska klasyfikuje zgodnie z kryteriami klasyfikacji opisanymi w rozporządzeniu CLP (obowiązek doklasyfikowania substancji znajdujących się w załączniku VI do rozporządzenia CLP przez producenta, importera lub dalszego użytkownika, jeżeli tylko posiada informacje o dodatkowych nie wymienionych w załączniku, zagrożeniach stwarzanych przez substancję). 7. Klasyfikacja zagrożeń dla środowiska wg CLP Rozporządzenie CLP w załączniku 1 w części 4 formułuje zagrożenia dla środowiska 4.1. Stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego Definicje i ogólne uwagi Definicje Toksyczność ostra dla środowiska wodnego oznacza właściwość substancji w postaci szkodliwości dla organizmu po krótkotrwałym narażeniu na jej działanie. Dostępność substancji oznacza stopień, w jakim substancja ta staje się typem rozpuszczalnym lub ulegającym rozpadowi. W przypadku dostępności metalu, stopień, w jakim część jonowa związku metalu (Mo) może odłączyć się od reszty związku (cząsteczka). 33

34 Dostępność biologiczna oznacza stopień, w jakim organizm pobiera substancję irozprowadza na danym obszarze w organizmie. Jest ona uzależniona od właściwości fizykochemicznych substancji, anatomii i fizjologii organizmu, farmakokinetyki oraz drogi narażenia. Dostępność nie jest niezbędnym warunkiem dostępności biologicznej. Bioakumulacja oznacza wynik netto pobrania, przekształcenia i eliminacji substancji w organizmie w odniesieniu do wszystkich dróg narażenia (tj. powietrza, wody, osadu/gleby i pożywienia). Biokoncentracja oznacza wynik netto pobrania, przekształcenia i eliminacji substancji w organizmie w wyniku narażenia drogą wodną. Przewlekła toksyczność dla środowiska wodnego oznacza rzeczywistą właściwość substancji do wywierania niekorzystnego wpływu na organizmy wodne w czasie narażenia określanego w odniesieniu do cyklu życia organizmu. Degradacja oznacza rozkład cząsteczek organicznych na mniejsze cząsteczki i ostatecznie na dwutlenek węgla, wodę i sole Podstawowe elementy Klasa zagrożenia stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego dzieli się na: ostre zagrożenie dla środowiska wodnego; przewlekłe (długotrwałe) zagrożenie dla środowiska wodnego Podstawowymi elementami stosowanymi w klasyfikacji pod względem zagrożenia dla środowiska wodnego są: toksyczność ostrą dla środowiska wodnego; potencjalna lub faktyczna bioakumulacja; degradacja (biotyczna lub abiotyczna) dla organicznych substancji chemicznych; oraz przewlekła toksyczność dla środowiska wodnego Najlepiej byłoby gdyby dane uzyskiwano przy wykorzystaniu znormalizowanych metod badawczych, o których mowa w art. 8 ust. 3. W praktyce należy również wykorzystać dane z innych znormalizowanych metod badawczych, takich jak metody krajowe, jeżeli uzna się je za równorzędne. W przypadku gdy dostępne są ważne dane z niestandardowych badań i metod, należy je uwzględnić w klasyfikacji pod warunkiem, że spełniają one wymogi określone w sekcji 1 załącznika XI do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006. Ogólnie rzecz biorąc, zarówno dane dotyczące toksyczności dla gatunków słodkowodnych, jak i słonowodnych, uznaje się za odpowiednie do wykorzystania przy klasyfikacji, pod warunkiem że zastosowane metody badań są równorzędne. W przypadku gdy takie dane nie są dostępne, klasyfikacja powinna opiera się na najlepszych dostępnych danych. Zobacz również część Inne kwestie do rozważenia Klasyfikacja substancji i mieszanin na podstawie skutków dla środowiska wymaga określenia zagrożeń, jakie stwarzają one dla środowiska wodnego. Środowisko wodne należy rozumieć jako organizmy wodne żyjące w wodzie oraz ekosystem wodny, do którego należą. Zatem podstawą określenia zagrożenia jest toksyczność substancji lub mieszaniny dla środowiska wodnego, choć należy to zmienić, w stosownych przypadkach uwzględniając dalsze informacje dotyczące degradacji i bioakumulacji Choć system klasyfikacji dotyczy wszystkich substancji i mieszanin, uznaje się, że w szczególnych przypadkach Agencja wyda wytyczne Kryteria klasyfikacji dla substancji 34

35 Podstawowy system klasyfikacji dla substancji obejmuje jedną kategorię toksyczności ostrej oraz trzy kategorie toksyczności przewlekłej. Kategorie klasyfikacji toksyczność ostra i toksyczność przewlekła stosowane są niezależnie. Kryteria klasyfikacji substancji w kategorii toksyczności ostrej 1 określa się wyłącznie na podstawie danych dotyczących toksyczności ostrej dla środowiska wodnego (CE50 lub CL50). Kryteria klasyfikacji substancji w kategoriach toksyczności przewlekłej łączą dwa rodzaje informacji, tj. dane dotyczące toksyczności ostrej dla środowiska wodnego oraz dane dotyczące losu środowiskowego (dane dotyczące potencjału do degradacji i bioakumulacji) System wprowadza również w ramach asekuracji klasyfikację (zwaną kategorią przewlekłą 4) do stosowania, w przypadku gdy dostępne dane nie umożliwiają klasyfikacji zgodnie z formalnymi kryteriami, ale tak czy inaczej istnieją pewne powody do obaw (patrz przykład w tabeli 4.1.0) System klasyfikacji uznaje, iż podstawowe rzeczywiste zagrożenie dla organizmów wodnych stanowi zarówno toksyczność ostra, jak i przewlekła substancji. Osobne kategorie zagrożeń określone są dla obu właściwości stanowiących gradację w poziomie określonego zagrożenia. Zwykle do określania odpowiedniej/- ich kategorii zagrożeń będzie się stosować najniższe z dostępnych wartości toksyczności. Istnieją jednak okoliczności, w których właściwe jest podejście oparte na ciężarze dowodów Podstawowe zagrożenie substancji stwarzających zagrożenie dla środowiska wodnego określa toksyczność przewlekła, choć toksyczność ostrą na poziomie C(E)L50 1 mg/l również uważa się za niebezpieczną. Rzeczywiste właściwości w postaci braku potencjału do szybkiej degradacji lub biokoncentracji w połączeniu z toksycznością ostrą wykorzystuje się do zaliczenia substancji do kategorii toksyczności przewlekłej (długotrwałej) Substancje o toksyczności ostrej znacznie poniżej 1 mg/l jako składniki mieszaniny przyczyniają się do toksyczności mieszaniny nawet w niskich stężeniach i zwykle przywiązuje się do nich większą wagę, stosując zbiorcze podejście klasyfikacyjne (patrz uwaga 1 tabeli oraz ) Kryteria klasyfikacji i kategoryzacji substancji jako stwarzających zagrożenie dla środowiska wodnego podsumowano w tabeli

36 Uwaga 1 Klasyfikując substancje w kategorii ostrej 1 lub przewlekłej 1 konieczne jest jednoczesne wskazanie odpowiedniego współczynnika M (por. tabela 4.1.3). Uwaga 2 Klasyfikacja opiera się na CEr50 [= CE50 (tempo wzrostu)]. W przypadku gdy podstawa CE50 nie jest określona lub nie odnotowano żadnego CEr50, klasyfikacja powinna oprzeć się na najniższym dostępnym CE50. Uwaga 3 Uważa się, że Brak toksyczności ostrej oznacza, że wartość/wartości CL(E)50 jest/są powyżej rozpuszczalności w wodzie. Również dla słabo rozpuszczalnych substancji, (rozpuszczalność w wodzie <1 mg/l) w przypadku gdy istnieją dowody na to, że badanie toksyczności ostrej nie oddaje prawdziwego stopnia toksyczności Toksyczność dla środowiska wodnego 36

37 Toksyczność ostrą dla środowiska wodnego określa się zwykle korzystając ze wskaźnika dla ryb 96 h CL50 lub dla glonów 72 do 96 h CE50. Gatunki te obejmują szereg poziomów troficznych i grup taksonomicznych i uważa się je za zastępcze dla wszystkich organizmów wodnych. Jeżeli metodologia badań jest odpowiednia, bierze się również pod uwagę dane dotyczące innych gatunków (np. Lemna spp.). Badania zahamowania wzrostu roślin wodnych są zazwyczaj uznawane za badania przewlekłości, ale wartości CE50 traktuje się jako wartości toksyczności ostrej do celów klasyfikacji (por. uwaga 2) Do określenia toksyczności przewlekłej dla środowiska wodnego do celów klasyfikacji należy przyjąć dane wygenerowane zgodnie ze znormalizowanymi metodami badawczymi, o których mowa w art. 8 ust. 3, a także wyniki uzyskane w ramach innych zwalidowanych i uznanych międzynarodowo metod badań. Należy posłużyć się wartościami NOEC lub innym równorzędnym wartościami CLx (E) (np. CE10) Bioakumulacja Bioakumulacja substancji w organizmach wodnych może spowodować skutki toksyczne w dłuższej perspektywie czasowej nawet wówczas, gdy faktyczne stężenia substancji w wodzie są niskie. Dla substancji organicznych potencjał do bioakumulacji określa się zwykle, stosując współczynnik podziału oktanol/woda, zwykle podawany jako współczynnik Kow. Zależność pomiędzy współczynnikiem Kow substancji organicznej a jej biokoncentracją mierzoną współczynnikiem biokoncentracji (BCF) u ryb ma duże poparcie w literaturze naukowej. Stosowanie wartości granicznej współczynnika Kow 4 ma na celu określenie tylko substancji o rzeczywistym potencjale do biokoncentracji. Pomimo, że stanowi to potencjał do bioakumulacji, to określona doświadczalnie wartość BCF jest lepszym miernikiem i preferuje się ją, jeżeli jest dostępna. BCF u ryb 500 wskazuje na potencjał do biokoncentracji do celów klasyfikacji Potencjał do szybkiej degradacji substancji organicznych Substancje szybko ulegające rozkładowi można szybko usunąć ze środowiska. Choć substancje takie mogą mieć wpływ na środowisko, szczególnie w przypadku wycieku lub wypadku, będzie on miał charakter miejscowy i krótkotrwały. Brak szybkiej degradacji w środowisku może oznaczać, że substancja w wodzie może wywrzeć skutek toksyczny na dużą skalę czasową i przestrzenną Jednym ze sposobów wykazania potencjału do szybkiej degradacji jest skorzystanie z testu przesiewowego biodegradacji zaprojektowanego w taki sposób, by ustalić, czy substancja organiczna łatwo ulega rozkładowi. W przypadku gdy takie dane nie są dostępne, uważa się, że współczynnik BZT5/ChZT 0,5 wskazuje na szybki rozkład. Zatem substancję, która przejdzie taki test przesiewowy uznaje się za substancję, która prawdopodobnie ulega szybkiemu rozkładowi w środowisku wodnym, a zatem raczej nie będzie trwała. Jednakże negatywny wynik w teście przesiewowym niekoniecznie oznacza, że substancja nie ulegnie szybkiemu rozkładowi w środowisku. Można zatem również uwzględnić inne dowody szybkiego rozkładu w środowisku, które mają szczególne znaczenie w przypadku gdy substancje zahamowują działalność drobnoustrojów przy stężeniach na poziomie stosowanym w standardowych badaniach. Zatem uwzględnia się dalsze kryterium klasyfikacji, umożliwiające wykorzystanie danych do wykazania, iż substancja faktycznie uległa rozkładowi biotycznemu lub abiotycznemu w środowisku wodnym na poziomie> 70 % w ciągu 28 dni. Zatem jeżeli wykaże się 37

38 rozkład w warunkach realistycznych środowiskowo, wówczas spełnione zostaje kryterium potencjału do szybkiej degradacji Wiele danych dotyczących rozkładu jest dostępnych w formie okresów połowicznego rozkładu i można je wykorzystać do określenia szybkiego rozkładu, pod warunkiem osiągnięcia ostatecznego rozkładu biologicznego substancji, tj. całkowitej mineralizacji. Podstawowa biodegradacja zwykle nie wystarcza do oceny zdolności do szybkiej degradacji, chyba że można dowieść, że produkty rozkładu nie spełniają kryteriów klasyfikacji jako stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego Stosowane kryteria odzwierciedlają fakt, iż rozkład w środowisku może być biotyczny lub abiotyczny. Można rozważyć hydrolizę, jeżeli produkty hydrolizy nie spełniają kryteriów klasyfikacji jako stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego Uważa się, że substancje mają potencjał do szybkiej degradacji w środowisku, jeżeli spełniają jedno z następujących kryteriów: a) jeżeli w 28-dniowych badaniach biodegradacji zostały osiągnięte następujące poziomy rozkładu; (i) w badaniach opartych na oznaczeniach rozpuszczalnego węgla organicznego: 70 % (ii) w badaniach opartych na ubytku ilości tlenu lub generacji dwutlenku węgla: 60 % maksimum teoretycznego. Te poziomy biologicznego rozkładu należy osiągnąć w terminie 10 dni od rozpoczęcia rozkładu, który to moment traktuje jako czas, w którym 10 % substancji uległo rozkładowi; lub b) jeżeli są tylko dane o wielkości BZT lub ChZT, gdy stosunek BZT/ChZT wynosi 0,5; lub c) jeżeli dostępne są inne przekonujące naukowe dowody, wykazać, że substancja może ulec rozkładowi (biotycznemu lub abiotycznemu) w środowisku wodnym do poziomu > 70 % w okresie 28 dni Związki i metale nieorganiczne Dla związków i metali nieorganicznych pojęcie potencjału do degradacji w formie stosowanej do związków organicznych ma ograniczone znaczenie lub jest bez znaczenia. Substancje takie można raczej przekształcić w normalnych procesach środowiskowych, tak aby albo zwiększyć albo zmniejszyć biologiczną dostępność toksycznych gatunków. Z taką samą ostrożnością należy podchodzić do wykorzystywania danych dotyczących bioakumulacji (1) Słabo rozpuszczalne związki i metale nieorganiczne mogą mieć ostrą lub przewlekłą toksyczność w środowisku wodnym, w zależności od rzeczywistej toksyczności dostępnych biologicznie gatunków nieorganicznych oraz odsetka i ilości tych gatunków, które przedostają się do roztworu. (1) Agencja zapewni konkretne wytyczne dotyczące tego, w jaki sposób dane dla takich substancji można wykorzystać do spełnienia wymogów kryteriów klasyfikacji Kryteria klasyfikacji dla mieszanin System klasyfikacji mieszanin obejmuje wszystkie kategorie klasyfikacyjne stosowane dla substancji, tj. kategorię ostrą 1 i kategorie przewlekłe 1 do 4. W celu wykorzystania wszystkich dostępnych danych do celów zaklasyfikowania zagrożeń, jakie mieszanina stwarza dla środowiska wodnego, stosuje się w odpowiednich przypadkach, co następuje: Istotne składniki mieszaniny to te składniki, które są zaklasyfikowane jako kategoria ostra 1 lub kategoria przewlekła 1 i występują w stężeniu co najmniej 0,1 % (wagowo) oraz które są zaklasyfikowane jako kategoria przewlekła 2, kategoria przewlekła 3 lub kategoria przewlekła 4 i występują w stężeniu co 38

39 najmniej 1 % (wagowo), chyba ze istnieje założenie (takie jak w przypadku składników wysoce toksycznych (patrz )), że składnik występujący w niższym stężeniu może również mieć znaczenie dla klasyfikacji mieszaniny ze względu na zagrożenie dla środowiska wodnego. Zasadniczo w przypadku substancji zaklasyfikowanych jako kategoria ostra 1 lub kategoria przewlekła 1 stężenie, które należy uwzględnić, wynosi (0,1/M) %. (Wyjaśnienie współczynnika M w ) Podejście do klasyfikacji pod względem zagrożeń dla środowiska wodnego jest wielopoziomowe i uzależnione od ilości informacji dostępnych na temat samej mieszaniny oraz jej składników. Rysunek przedstawia proces, który trzeba przeprowadzić. Elementy podejścia wielopoziomowego obejmują: klasyfikację w oparciu o przebadane mieszaniny; klasyfikację w oparciu o zasady pomostowe; stosowanie sumy zaklasyfikowanych składników lub reguły addytywności Klasyfikacja mieszanin, w przypadku gdy dostępne są dane dla kompletnej mieszaniny W przypadku gdy mieszaninę jako całość przebadano w celu określenia jej toksyczności dla środowiska wodnego, klasyfikuje się ją zgodnie z kryteriami ustalonymi dla substancji, ale tylko pod względem zagrożenia ostrego. Klasyfikacja 39

40 opiera się zwykle na danych dla ryb, skorupiaków i glonów/roślin. Klasyfikacja mieszanin z zastosowaniem wartości CL50 lub CE50 dla mieszaniny jako całości nie jest możliwa dla kategorii przewlekłych, jako że potrzebne są zarówno dane dotyczące toksyczności, jak i dane dotyczące losu środowiskowego, a dla mieszaniny jako całości nie istnieją dane dotyczące potencjału do degradacji czy bioakumulacji. Nie ma możliwości stosowania kryteriów dla klasyfikacji przewlekłej, ponieważ danych pochodzących z badań potencjału do degradacji i bioakumulacji mieszanin nie można zinterpretować; mają one znaczenie tylko dla pojedynczych substancji Jeżeli istnieją dane z badań toksyczności ostrej (CL50 lub CE50) dla mieszaniny jako całości, dane te jak również informacje dotyczące klasyfikacji składników pod względem zagrożenia przewlekłego (długotrwałego) stosuje się w celu ukończenia klasyfikacji badanej mieszaniny w następujący sposób. Jeżeli dostępne są również dane dotyczące toksyczności przewlekłej, należy je także wykorzystać. a) CL(E)50 (CL50 lub CE50) badanej mieszaniny 100 mg/l i NOEC badanej mieszaniny 1 mg/l lub nieznane: zaklasyfikować mieszaninę w kategorii ostrej 1 (CL50 lub CE50 badanej mieszaniny 1 mg/l) lub nie ma potrzeby klasyfikacji jako ostrej (CL50 i CE50 badanej mieszaniny > 1 mg/l). zastosować podejście sumy zaklasyfikowanych składników (patrz ) dla klasyfikacji pod względem przewlekłości (kategoria przewlekła 1, 2, 3, 4 lub nie ma potrzeby klasyfikacji pod względem przewlekłości). b) CL(E)50 badanej mieszaniny 100 mg/l i NOEC badanej mieszaniny > 1 mg/l: nie ma potrzeby klasyfikacji pod względem zagrożenia ostrego zastosować metodę sumowania (patrz ) dla klasyfikacji w kategorii przewlekłej 1. Jeśli substancja nie jest klasyfikowana w kategorii przewlekłej 1, wówczas nie ma potrzeby klasyfikacji pod względem przewlekłości. c) CL(E)50 badanej mieszaniny > 100 mg/l lub powyżej rozpuszczalności w wodzie i NOEC badanej mieszaniny 1 mg/l lub nieznane: nie ma potrzeby klasyfikacji pod względem zagrożenia ostrego zastosować metodę sumowania (patrz ) dla klasyfikacji pod względem przewlekłości (kategoria przewlekła 4 lub nie ma potrzeby klasyfikacji pod względem przewlekłości). d) C(E)L50 badanej mieszaniny > 100 mg/l lub powyżej rozpuszczalności w wodzie i NOEC badanej mieszaniny > 1 mg/l: nie ma potrzeby klasyfikacji pod względem ostrego lub przewlekłego (długoterminowego) zagrożenia Klasyfikacja mieszanin, w przypadku gdy niedostępne są dane dla kompletnej mieszaniny: zasady pomostowe W przypadku gdy samej mieszaniny nie przebadano w celu określenia jej zagrożenia dla środowiska wodnego, ale istnieją wystarczające dane dotyczące poszczególnych składników i podobnych przebadanych mieszanin w celu odpowiedniego scharakteryzowania zagrożeń stwarzanych przez mieszaninę, dane te będzie się stosować zgodnie z zasadami pomostowymi określonymi w sekcji Jednakże w odniesieniu do stosowania zasady pomostowej dotyczącej rozcieńczania, stosuje się pkt i

41 Rozcieńczanie: Jeżeli mieszanina powstaje poprzez rozcieńczenie innej mieszaniny lub substancji zaklasyfikowanej pod względem jej zagrożenia dla środowiska wodnego rozcieńczalnikiem posiadającym równorzędną lub niższą klasyfikację zagrożenia dla środowiska wodnego niż najmniej toksyczny składnik pierwotny i nie oczekuje się, że wpłynie na zagrożenie dla środowiska innych składników, wówczas mieszaninę można zaklasyfikować jako równorzędną pierwotnej mieszaninie lub substancji Jeżeli mieszanina powstaje poprzez rozcieńczenie innej zaklasyfikowanej mieszaniny lub substancji wodą lub innym całkowicie nietoksycznym materiałem, toksyczność mieszaniny można obliczyć z pierwotnej mieszaniny lub substancji Klasyfikacja mieszanin, w przypadku gdy dostępne są dane dla wszystkich składników lub tylko dla niektórych składników mieszaniny Klasyfikacja mieszaniny opiera się na sumie klasyfikacji jej składników. Odsetek składników zaklasyfikowanych jako ostre lub przewlekłe dodaje się bezpośrednio do metody sumowania. Szczegółowe informacje na temat metody sumowania opisano w pkt Jeżeli w mieszaninie znajdują się składniki, które nie zostały (jeszcze) zaklasyfikowane (w kategorii ostrej 1 lub kategorii przewlekłej 1, 2, 3, lub 4), należy uwzględnić odpowiednie dane dotyczące tych składników, jeżeli są one dostępne. Jeżeli istnieją odpowiednie dane na temat toksyczności dla więcej niż jednego składnika mieszaniny, połączoną toksyczność tych składników oblicza się stosując regułę addytywności, a obliczoną toksyczność wykorzystuje się w celu przypisania tej części mieszaniny kategorii ostrej, którą następnie używa się w stosowaniu metody sumowania. gdzie: Ci = stężenie składnika i (procent wagowy) C(L)E50i = (mg/l) CL50 lub CE50 dla składnika i η = liczba składników C(L)E50m= C(L) E50 części mieszaniny z danymi z badań W przypadku stosowania reguły addytywności dla części mieszaniny, lepiej jest obliczyć toksyczność tej części mieszaniny, stosując dla każdej substancji wartości toksyczności, które dotyczą tej samej grupy taksonomicznej (tj. ryb, rozwielitek, glonów lub podobnych), a następnie użyć najwyższej uzyskanej toksyczności (najniższej wartości) (tj. najbardziej wrażliwej z trzech grup taksonomicznych). Jednakże jeżeli nie są dostępne dane dotyczące toksyczności dla każdego składnika dla tej samej grupy taksonomicznej, wartość toksyczności każdego składnika wybiera się w taki sam sposób, tj. wybiera się wartości dotyczące toksyczności dla klasyfikacji substancji, tj. stosuje się wyższą toksyczność (z najbardziej wrażliwego badanego organizmu). Obliczoną toksyczność ostrą stosuje się następnie w celu oceny, czy ta część mieszaniny ma być zaklasyfikowana w kategorii ostrej 1, stosując te same kryteria opisane dla substancji Jeżeli mieszaninę klasyfikuje się na więcej sposobów niż jeden, należy zastosować metodę przynoszącą najostrożniejsze wyniki Metoda sumowania 41

42 U z a s a d n i e n i e W przypadku kategorii klasyfikacji substancji: kategorii ostrej 1 lub kategorii przewlekłej 1 do 3, podstawowe kryteria toksyczności różnią się 10-krotnie pomiędzy poszczególnymi kategoriami. Substancje klasyfikowane w przedziale wysokiej toksyczności przyczyniają się do klasyfikacji mieszaniny w niższym przedziale. Obliczenie tych kategorii klasyfikacji musi zatem uwzględnić wspólny wkład wszystkich substancji zaklasyfikowanych w kategorii ostrej 1/kategorii przewlekłej 1, kategorii przewlekłej 2 oraz kategorii przewlekłej Jeżeli mieszanina zawiera składniki zaklasyfikowane w kategorii ostrej 1 lub kategorii przewlekłej 1, należy zwrócić uwagę na fakt, że takie składniki, w przypadku gdy ich toksyczność ostra jest poniżej 1 mg/l, przyczyniają się do toksyczności mieszaniny nawet przy niskim stężeniu. Aktywne składniki środków ochrony roślin często posiadają taką wysoką toksyczność dla organizmów wodnych, ale również inne substancje, takie jak związki metaloorganiczne. W tych okolicznościach stosowanie normalnych ogólnych stężeń granicznych prowadzi do zaklasyfikowania mieszaniny w zbyt niskiej kategorii. Zatem w przypadku wysoce toksycznych składników należy zastosować współczynniki M, zgodnie z opisem w pkt Procedura klasyfikacji Zasadniczo bardziej surowa klasyfikacja mieszanin unieważnia mniej surową klasyfikację, np. klasyfikacja pod względem toksyczności przewlekłej w kategorii przewlekłej 1 unieważnia klasyfikację w kategorii przewlekłej 2. Zatem w niniejszym przykładzie procedura klasyfikacji jest już zakończona, jeżeli wynikiem klasyfikacji jest kategoria przewlekła 1. Bardziej surowa klasyfikacja niż kategoria przewlekła 1 nie jest możliwa. Dlatego też nie ma potrzeby przeprowadzania dalszej procedury klasyfikacji K l a s y f i k a c j a w k a t e g o r i i o s t r e j Najpierw bierze się pod uwagę wszystkie składniki zaklasyfikowane w kategorii ostrej 1. Jeżeli suma tych składników jest wyższa niż 25 %, całą mieszaninę klasyfikuje się w kategorii ostrej Klasyfikacja mieszanin pod względem zagrożeń ostrych oparta na tym sumowaniu zaklasyfikowanych składników została podsumowana poniżej w tabeli K l a s y f i k a c j a w k a t e g o r i a c h p r z e w l e k ł ych 1, 2, 3 i Najpierw bierze się pod uwagę wszystkie składniki zaklasyfikowane w kategorii przewlekłej 1. Jeżeli suma tych składników pomnożonych przez odpowiadające im współczynniki M jest równa lub wyższa niż 25 %, mieszaninę klasyfikuje się w kategorii przewlekłej 1. Jeżeli wynikiem obliczeń jest klasyfikacja mieszaniny w kategorii przewlekłej 1, procedura klasyfikacji jest zakończona W przypadku gdy mieszaniny nie zaklasyfikowano w kategorii przewlekłej 1, rozważa się klasyfikację mieszaniny w kategorii przewlekłej 2. Mieszaninę klasyfikuje się w kategorii przewlekłej 2, jeżeli 10-krotna suma wszystkich 42

43 składników zaklasyfikowanych w kategorii przewlekłej 1 pomnożonych przez odpowiadające im współczynniki M plus suma wszystkich składników zaklasyfikowanych w kategorii przewlekłej 2 jest równa lub wyższa od 25 %. Jeżeli wynikiem obliczeń jest klasyfikacja mieszaniny w kategorii przewlekłej 2, proces klasyfikacji jest zakończony W przypadku gdy mieszaniny nie zaklasyfikowano ani w kategorii przewlekłej 1 ani w kategorii przewlekłej 2, rozważa się klasyfikację mieszaniny w kategorii przewlekłej 3. Mieszaninę klasyfikuje się w kategorii przewlekłej 3, jeżeli 100-krotna suma wszystkich składników zaklasyfikowanych w kategorii przewlekłej 1 pomnożonych przez odpowiadające im współczynniki M plus 10-krotna suma wszystkich składników zaklasyfikowanych w kategorii przewlekłej 2 plus suma wszystkich składników zaklasyfikowanych w kategorii przewlekłej 3 jest 25 % W przypadku gdy mieszaniny nadal nie zaklasyfikowano w kategorii przewlekłej 1, 2 lub 3, rozważa się klasyfikację mieszaniny w kategorii przewlekłej 4. Mieszaninę klasyfikuje się w kategorii przewlekłej 4, jeżeli suma odsetka składników zaklasyfikowanych w kategorii przewlekłej 1, 2, 3 i 4 jest równa lub wyższa od 25 % Klasyfikacja mieszanin pod względem zagrożeń przewlekłych (długotrwałych) oparta na tym sumowaniu zaklasyfikowanych składników została podsumowana w tabeli M i e s z a n i n y o wysoce to k s ycznych s k ł a d n i k a c h Składniki kategorii ostrej 1 i kategorii przewlekłej 1 o toksyczności poniżej 1 mg/l przyczyniają się do toksyczności mieszaniny nawet przy niskim stężeniu i należy zwykle przywiązywać do nich większą wagę przy stosowaniu podejścia do klasyfikacji w oparciu o sumowanie. Jeżeli mieszanina zawiera składniki zaklasyfikowane w kategorii ostrej lub przewlekłej 1, należy zastosować jedno z następujących podejść: podejście wielopoziomowe opisane w pkt i przy użyciu sumy ważonej poprzez pomnożenie stężeń składników kategorii ostrej 1 i kategorii przewlekłej 1 przez współczynnik M, zamiast zwyczajnego dodania procentów. Oznacza to, że stężenie kategorii ostrej 1 w lewej kolumnie tabeli oraz stężenie kategorii przewlekłej 1 w lewej kolumnie tabeli mnoży się przez odpowiedni współczynnik M. Współczynniki M, jakie należy zastosować do tych składników określa się, stosując wartość toksyczności, zgodnie z podsumowaniem w tabeli Zatem w celu zaklasyfikowania mieszaniny zawierającej składniki 43

44 kategorii ostrej/przewlekłej 1, osobie dokonującej klasyfikacji należy podać wartość współczynnika M w celu zastosowania metody sumowania. reguła addytywności (patrz pkt ), pod warunkiem że dostępne są dane dotyczące toksyczności dla wszystkich wysoce toksycznych składników mieszaniny i istnieją przekonujące dowody na to, że wszystkie inne składniki, w tym te, dla których konkretne dane dotyczące toksyczności ostrej nie są dostępne, mają niską toksyczność lub w ogóle nie są toksyczne i nie przyczyniają się w istotny sposób do zagrożenia dla środowiska wodnego stwarzanego przez mieszaninę Klasyfikacja mieszanin o składnikach, na temat których nie ma żadnych przydatnych informacji W przypadku gdy nie są dostępne żadne przydatne informacje na temat zagrożenia toksycznością ostrą lub przewlekłą (długotrwałą) jednego lub więcej istotnych składników, stwierdza się, że mieszaninie nie można przypisać jednej lub wielu definitywnych kategorii zagrożenia. W takiej sytuacji mieszaninę należy zaklasyfikować wyłącznie w oparciu o znane składniki, z dodatkową informacją w karcie charakterystyki, iż: zawiera x % składników o nieznanym zagrożeniu dla środowiska wodnego Przekazywanie informacji o zagrożeniach Dla substancji lub mieszanin spełniających kryteria klasyfikacji w niniejszej klasie zagrożenia stosuje się następujące elementy oznakowania zgodnie z tabelą

45 45

46 8. Skróty dla praktyka Na szczęście zmiany dotyczące klasyfikacji substancji/preparatów niebezpiecznych dla środowiska nie uległy zmianom w przejściu do CLP oraz pokrywają się z klasyfikacją ADR. Oznacza to bowiem, że istnieje dosyć wygodny sposób szybkiej 46

47 oceny czy materiał niebezpieczny, wożony pod ADR, winien być oznakowywany dodatkowo znakiem z bezlistnym drzewkiem i rybką. Jeżeli z karty charakterystyki wynika, że na stanowiskach pracy opakowania produktu wymagają oznakowania znakiem ostrzegawczym zagrożenia dla środowiska (patrz poniżej), to jest to także wymaganie ADR. Jeżeli lub to na pewno Oczywiście należy także wezwać autora karty charakterystyki do zamieszczenia odpowiednich w niej zmian. Takie są bowiem obowiązki uczestników w łańcuchu dostaw. Pewien problem może stanowić fakt, że część produktów handlowych (ropopochodne patrz nota H) nie była w pełni sklasyfikowana i w stosunku do tych towarów należy poczekać na uzupełnienie klasyfikacji i zastosować skrót lub wykonać samodzielnie klasyfikację zgodnie z zasadami ADR. Wiadomo już, że najpopularniejsze towary przewozowe UN1202 i 1203 na pewno będą wymagały dodatkowego oznakowania drzewkiem i rybką. 9. Uwagi końcowe ADR 2011 przedłuża okres przejściowy na dostosowanie się do wymagań poklasyfikowania wszystkich towarów niebezpiecznych na okoliczność toksyczności dla środowiska wodnego do 31 grudnia 2012 roku. Do tego czasu sporo w kartach charakterystyki się zmieni. Karty na pewno będą też staranniej, niż dotychczas kontrolowane i te zmiany nie ujdą zapewnie uwadze zainteresowanych. Przewoźnik musi wiedzieć jedno, że jeżeli wozi towary oznakowane w sztukach przesyłki nalepkami ostrzegawczymi substancji toksycznej dla środowiska wodnego, to także jest zobowiązany do takiego oznakowania odpowiednim znakiem ADR i wpisania tego do listu przewozowego, o ile masy opakowań jednostkowych przekraczają 5 kg lub litrów. W przypadku wożenia w cysternie dopiero zaglądanie do karty charakterystyki może dać odpowiedź na to pytanie. Z kolei nie jest wcale wykluczone, że pojawią się zupełnie nowe towary niebezpieczne które nam się dotąd z niebezpiecznymi wcale nie kojarzyły Mleko w cysternie to towar niebezpieczny dla środowiska. 47

48 Miejsce na notatki: 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 55

56 56

57 Grzegorz Hejnar chemik, absolwent Politechniki Krakowskiej (1979), wykładowca na szkoleniach dla kierowców przewożących materiały niebezpieczne i kandydatów na doradców. Doradca DGSA. Zmiany w programach szkolenia kierowców na kursach ADR w związku z nowelizacją umowy ADR 2011 Szanowni Państwo. Chyba pierwszy raz w ponad pięćdziesięcioletniej historii przepisów Umowy europejskiej ADR, obecnie w 2011 roku - mamy do czynienia z osobliwą sytuacją. Równocześnie: wchodzą w życie niektóre przepisy zapisane wcześniej w ADR 2009, kolejne zmiany wprowadza Umowa ADR w Europie już obowiązuje ADR 2011, a w Polsce wejdzie w życie od 1 lipca 2011, jeśli zostanie opublikowana przed 30 czerwca 2011 r., dodatkowo, wiemy, że niektóre ze zmian, dziś zaczynających obowiązywać, za chwilę /w ADR 2013/ zostaną uchylone. Dodatkową komplikacją jest też wplecenie w przepisy ADR, w kryteria klasyfikacji dla klasy 9, dodatkowych kryteriów klasyfikacji zjawiska szkodliwy dla środowiska naturalnego. Tu mogę tylko odwołać się do referatu i kompetencji dr Moniki Malickiej, bo sam się na tym nie znam. Oznacza to rozszerzenie wymagań w zakresie oznakowania opakowań, cystern, niektórych kontenerów ADR do innych, obecnie obowiązujących przepisów /GHS, UE/. W efekcie jak się wydaje końcową wyrocznią dla nas, w ADR, będą karty charakterystyki produktów chemicznych MSDS, SDS/. Z całym ich bogactwem, egzotyką i błędami, jakie w nich tkwią. To co dotychczas sprawdzamy i dyskutujemy nie napawa optymizmem. Stąd pewnie uprawnione żarty Moniki, czy Marka, że mleko i piwo będą jeździć na ADR. Wcale nie są to bezpodstawne żarty poczekajmy. Widziałem już w praktyce podobnie irracjonalne wynalazki. W efekcie łatwo jest pogubić się w tym: co już obowiązuje, co ma obowiązywać, a już można zastosować, i wreszcie co zacznie obowiązywać za jakiś czas. Część z nas doradców śledzi omawiane zmiany już od dawna i jakoś się z nimi oswajamy. Nawet udało się nam uzgodnić w miarę wspólny sposób interpretacji kolejnych zmian i sposoby postępowania w praktyce. Z drugiej strony z wielkiej liczby 57

58 korespondencji, telefonów i pytań, wnioskuję, że zostało sporo niejasności. Nie mniej, my doradcy ADR jakoś sobie poradzimy. Ale co mają w tym bałaganie prawnym robić nasi kierowcy? I nie tylko nasi kierowcy ADR. Ich szkolimy już 2 lata, że ma być inaczej. Jednak dodajmy również tysiące tych, którzy wożą ładunki bez ADR na zwolnieniu LQ. Jak już dziś wiemy, wożą na byłym zwolnieniu LQ, bo właśnie jego zakres mocno ograniczono. Już nawet nie myślę, jaki im ten bałagan wytłumaczyć. ADR 2009/2011/2013 pozmieniał/pozmienia kilka znanych i rozsądnie działających dotychczas przepisów: zwolnienie LQ wg 3.4 ADR dokument przewozowy wg 5.4 ADR oznakowanie pojazdów wg 5.3 ADR Co kierowcy mają zrobić w dzisiejszych warunkach? Jak ich wyszkolić? Ja nie wiem! Próbuję to robić od ponad 2 lat, tym bardziej, że w testach egzaminacyjnych dla kierowców dodano odpowiednie pytania o zmianach w LQ. Próbuję tłumaczyć zmiany, ale tematyka, którą się dziś zajmujemy na seminarium kiepsko dociera do słuchaczy. Choć wszyscy łatwo rozumieją przepisy o tunelach, też nie łatwe, ale racjonalne. Mocno podkreślam na szkoleniach, że LQ to już nie jest całkowite zwolnienie z ADR, że nadawca powinien deklarować w dokumentach ciężar ładunku oznaczonego, jako LQ, że na pojazdach o DMC powyżej 12 ton, kierowca powinien to czytać i odpowiednio oznakować pojazd, jeśli deklaracja załadowcy przekracza 8 ton. I co z tego? Kierowcy są dziś bezradni, bo na razie nie spotkałem firmy, która deklarowałaby w dokumencie przewozowym, ile ładunku nadaje, jako LQ. Pracuję w firmie, gdzie przekopują rejestry w bazach danych i dopisują odpowiednie formułki. Już za chwilę skończą. Może w marcu. A jeżdżą po całej Europie. Jak sensownie nauczyć kierowcę na kursach ADR? Jak mają oznakować dziś pojazdy z LQ? nie znakować wcale /jak dotychczas, ale już nie wolno/, tabliczkami LTD QTY /kilka wzorów jest już w sprzedaży, każdy inny, jak znam życie, to polskie wzory się w Europie nie spodobają/, tabliczkami z czarnymi rogami /te też są już w sklepach, już wolno używać w Europie, ale jeszcze nie w Polsce/, tablicami pomarańczowymi /wg mnie nie wolno, jeśli się nie wiezie żadnych ADR/, tablicami pomarańczowymi /wg mnie wolno, jeśli się wiezie zgodnie z ADR butlę LPG, a kierowcy zwykle mają choć jedną w aucie/. Dyskusje potrwają jeszcze długo, mam nadzieję, że ITD i inne służby kontrolne w Europie nie będą nam przeszkadzały w uporządkowaniu tego chaosu. Co możemy zrobić my - doradcy ADR, żeby kierowcom, nadawcom, przewoźnikom naszym klientom, wytłumaczyć i pomóc zrozumieć? Nie wiadomo. Nie wiem. No bo jak wytłumaczyć kierowcom, że paliwo dieslowskie jest szkodliwe dla środowiska. Że na cysternach ma być naklejona zdechła ryba skoro oni już nie jeden litr sami kosztowali /zaciągając wężem ze zbiornika/. 58

59 Albo etanol UN 1170 i setki innych chemikaliów. Ja radzę sobie z tą bezradnością tak, że powtarzam wielokrotnie: Macie we firmach doradcę ADR. Jeśli nie wiecie co robić dzwońcie do doradcy. Jeśli są problemy podczas kontroli dzwońcie. Jeśli Inspektor ITD nie wie, co robić tym bardziej dzwońcie. Najgorsze jest to, że zwykle nie dzwonią. Nie informujemy się wzajemnie o tym co się dzieje. O tym kontrolach, co czasem kosztuje duże pieniądze. O braku wiedzy. I swojej wiedzy /to akurat nie wstyd/ i innych /tym trzeba po prostu pomagać/. Co będą z tym chaosem robić służby kontrolujące na pewno się dowiemy. Za ile? Jeszcze dokładnie nie wiadomo. Na razie zachowują się powściągliwie. W listopadzie dziwili się zdechłym rybom na cysternach, ale nie wiedzieli: karać, czy nie karać. Roztropnie nie karali. Teraz patrzą na cysterny paliwowe bez zdechłych ryb, ale nadal nie wiedzą: karać, czy nie karać. I słusznie, bo na razie nie ustalono, ile ma taka kara wynosić /200 czy 400 zł/. Niby to nie jest nalepka /400 zł/, tylko znak /200 zł/. Stan oszołomienia jest tym większy, że chyba żadna firma chemiczna, paliwowa /naftowa/ nie zaczęła jeszcze pisać w dokumencie przewozowym materiał szkodliwy dla środowiska. Wiem, że Koledzy nad tym pracują, zatem może mam nie aktualne informacje. Coraz więcej produktów okazuje się szkodliwe dla środowiska naturalnego. Wg nowych zasad klasyfikacji, wszystkie produkty petrochemiczne, dotychczas nie podlegające ADR, doczekają się klasyfikacji UN 3082 lub UN I tysiące innych. To jeszcze można by tolerować, ale co robić w praktyce z UN 1170 i UN 3065/? Na wszystkim klejmy zdechłą rybę? Jeśli najpierw napiszmy/pozyskajmy zgodne z dzisiejszymi wymaganiami rzetelne karty charakterystyki chemikaliów /rzetelne - nie zawsze znaczy mądre/. Bo dopiero na podstawie aktualnych i mądrze napisanych MSDS można zapisać dokumencie przewozowym, że przewożony ładunek jest szkodliwy dla środowiska naturalnego /enviromentaly hazaudrous/. I taki zapis pozwoli kierowcy oznakować cysternę dodatkową nalepką zdechła ryba. Wobec istniejącego stanu oceny chemikaliów, w ich kartach charakterystyki chaos jest/będzie totalny. Kierowcy na pewno się w tym nie połapią, bo to wszak nie jest ich profesja. Jedyna nadzieja w nas Doradcach ADR, w tym, że potrafimy im rzetelnie doradzać. Oczywiście warto ich szkolić. Warto zmienić programy szkolenia kursów ADR podstawowego i cystern. Ale kierowcy mają małe szanse, że poradzą sobie z problemami, które dla nas doradców ADR są trudne do rozwiązania I na zakończenie uwaga: obecne instrukcje pisemne dla kierowców musimy przed 1 lipca 2011 wyrzucić do śmieci. Będzie nowa wersja po polsku jeszcze nie dostępna na stronach UN ECE, ale może właściwe władze zdążą. 59

60 W Europie kilkadziesiąt ton papieru pójdzie do pieca, ale za to obrazków będzie więcej. I pojemnik nie będzie już musiał być z tworzywa sztucznego /ale stary pojemnik może zostać bez zmian/. Od początku krytykowałem obecną formę instrukcji pisemnej dla kierowcy. Więcej tam bzdur i błędów niż przydatnych informacji, w razie poważnych zagrożeń. Gdyby kierowcy płonącej w Chrzanowie cysterny LPG zastosowali się do wskazań w instrukcji, to może by nie przeżyli. Ale zachowali się instynktownie zwiali /na bosaka wcale tego nie wyśmiewam, sam bym wiał/. Skończyło się na krótkiej przerwie w ruchu pociągów PKP, na które i tak nikt rozsądny nie liczy. Natomiast mam nadzieję, że z czasem wrócimy do rzetelnego informowania kierowców o tym, co przewożą, co im zagraża, jakie właściwości ma przewożony ładunek i zaczniemy dołączać do dokumentów kompletne karty charakterystyki chemikaliów /MSDS/. W języku zrozumiałym dla kierowcy. Niektóre firmy robią to od dawna. Wyśmiewanie własnej profesji to bolesne doświadczenie, ale przyzwoitość nakazuje nie tracić rozsądku, nawet w sytuacjach wstydliwych. Takich jak nowe regulacje przepisów ADR. Dziesiątki lat działało to skutecznie i bez istotnych wypadków, bez nieszczęść. Oszczędzało pieniądze i upraszczało działanie transportu, tam gdzie nie było dużych zagrożeń. Czemu zatem postanowili fachowcy??? nie znam z nazwiska??? psuć i ośmieszać ten, dobry dotychczas, system przepisów? Wybaczcie nie wiem! Cysterny z paliwem będą wozić zdechłe ryby. Musimy pilnie napisać o nowej metodzie troski o czystość środowiska naturalnego, bo od miesiąca ta metoda obowiązuje w całej Europie. Będziemy na cysternach wozić naklejone wizerunki zdechłej ryby, w formie znaku poniżej. Przepis definitywnie wszedł w życie od 1 stycznia 2011 r.: Od setek lat chłopi z okolic Bóbrki, rodzinnego Krościenka i licznych innych miejscowości na Podkarpaciu, po obu stronach obecnej granicy Polski, wiedzieli, że woda i ropa naftowa, to nie idzie w parze. Że ropa może zanieczyścić studnie i może szkodzić temu, co we wodzie żyje. Woda zanieczyszczona ropą naftową nie smakowała, choć trucizną ropa nie jest i na pewno nie będzie. Minęły wieki od tego czasu. Wynalazek Pana Ignacego Łukasiewicza dał, 160 lat temu, początek największej gałęzi światowego przemysłu przemysłowi naftowemu i petrochemicznemu. I nagle, znienacka, nie znani nam z nazwiska fachowcy z Brukseli, Genewy i innych centrów myśli twórczej, podjęli radykalne kroki, by wszystkim unaocznić szkodliwość paliw i niektórych chemikaliów dla środowiska wodnego. Unaocznić, bo uświadamiać tego nikomu nie potrzeba. To wiedzieliśmy zawsze. 60

61 Ich najnowszy środek zapobiegania katastrofom ekologicznym to oklejanie cystern paliwowych, innych, wiozących ciekłe produkty petrochemiczne i tysiące ładunków, sklasyfikowanych, jako towary niebezpieczne ADR,*) nowym znakiem - nalepką. Na podobieństwo stosowanej dotychczas w transporcie morskim. *) - po analizie wielu kart charakterystyki MSDS - chemikaliów i paliw, a przeglądam co raz to nowe, w tym od wszystkich krajowych producentów i dystrybutorów paliw, wynika wniosek, że nie będzie absolutnej pewności, jaka cysterna ma jechać ze zdechłą rybą, bo twórcy kart charakterystyki - MSDS dość nonszalancko używają oznakowania N i zwrotów R50, R50/53, R51/53, z których również wynika nowe oznakowanie. Krajowi potentaci bardzo się tu różnią dla UN 1202 /paliwo diesla/ jeden z nich nie podaje, że produkt jest szkodliwy dla środowiska. Ale cysterny z jego paliwem już mają naklejoną zdechłą rybę. W Europie raczej wszystkie towary z klasy 3. i z licznych innych klas mają podane w dokumentach - MSDS oznakowanie N i zwroty R50, R50/53, R51/53. W przypadku ładunków pochodzących spoza Europy różnie bywa, bo tam przepisy różnią się od europejskich. Towary z klas 4.3, 6.1, 8, 9 Nr UN 3077 i Nr UN te wydają się poza dyskusją zdechła ryba musi być. Towary z klas 2, 4.1, 4.2, 5.1, - wykładnia będzie w kartach charakterystyki produktu. Jeżeli tam, w rozdziale 15. będą zapisy i symbole N i zwroty R50, R50/53, R51/53, oznaczające zagrożenia dla środowiska naturalnego, to nowe oznakowanie cystern będzie potrzebne. Generalnie otworzy się pole do nadużyć i nieporozumień, po którym ścigać się będą nadgorliwość z ignorancją. Coraz więcej jest ładunków, oznakowanych jako towary zagrażające środowisku naturalnemu w klasie 9. ADR, a dotychczas uważanych za całkowicie nieszkodliwe. Oj, będzie się działo ciekawie. Od pierwszego stycznia 2011 r. wszystkie cysterny przewożące paliwa np. UN 1202 /diesel/, UN 1203 /benzyny 95 i 98/ i dodatkowo dziesiątki innych z klas 3, 6.1, 8, 9*), muszą być dodatkowo /obok dotychczas stosowanych nalepek ADR/, oznakowane na bokach i z tyłu pojazdu nalepką o wyżej pokazanym wzorze. Już spotyka się na drogach cysterny oznakowane wg nowych zasad obok trzech nalepek nr 3. przyklejony jest znaczek ze zdechłą rybą. Kto takiej nalepki - znaku nie przylepił do końca grudnia 2010 r., w roku 2011 zostanie ukarany. W Polsce pewnie 200 zł., może 400, bo nie wszyscy Inspektorzy rozróżnią, że ta zdechła ryba, to nie nalepka /400 zł/ tylko znak /200 zł/ - przepis w taryfikatorze grzywien. I tak po kilku miesiącach będzie już wiadomo to, co wiadomo od dawna. Takie oznakowanie, to oczywiście kłopot organizacyjny i koszt, który twórców przepisów nie dotyczy. A transportowcy? - zapłacą! I za wynalazek, i nowe grzywny. Kolejna, bezsensowna szykana nałożona na transport. Przypomina się tu stara historia o materiałach wzbudzających odrazę lub obrzydzenie. Jeszcze ciągle spotykamy Kierowców, którzy o to pytają. Odpowiedź jest prosta i w niektórych regionach Polski dobrze znana od smrodu się nie umiera. Zatem przestaliśmy przewozić fekalia, gnojowicę, odpady rzeźne, itp., jako towary niebezpieczne /ADR/. Jakkolwiek są obrzydliwe. Wykreślono je z wykazu towarów niebezpiecznych. Ale to były czasy, kiedy rozsądek przeważał nad ideologią. Te czasy właśnie mijają, na naszych oczach. Dziś są prawodawcy, którzy nie uczyli się w szkołach, że kwasy są żrące, benzyna skaża środowisko wodne, trucizny trują, a pseudo postęp w przepisach nie zmieni właściwości chemikaliów. Jeśli ostateczny upadek zdrowego rozsądku ma wieszczyć koniec świata, to ten koniec właśnie nadchodzi. Od dawna transport drogowy paliw z rafinerii, terminali do stacji w portach, na lotniskach, przy drogach w Europie, poddawany jest szczególnym wymaganiom. Każdy powinien się z tego cieszyć, bo jest coraz bezpieczniej. Rzeczywiście jest. 61

62 Wypadki bywają, bardzo nieliczne wobec milionów przewożonych ton i przejechanych kilometrów kilka lat temu pod Elblągiem, Chrzanów 2 lata temu. Współczesny transport potrzebuje nie owsa, tylko paliw, najczęściej ropopochodnych. Od lat paliwa to łatwopalne produkty przeróbki ropy naftowej i jeszcze długo tak zostanie. Są też zagrożeniem dla środowiska naturalnego, w tym wody i tego co w niej żyje. Ale nie porównujmy cysterny paliwowej z tym, co zrobiło BP w Zatoce Meksykańskiej. Skutki oddziaływania na środowisko naturalne naszych cystern, przewożących towary niebezpieczne, to nie tankowiec Exxon Waldez nawet, jak zsumujemy pojemność wszystkich cystern ADR na terenie Polski. / i_kara_exxona.html Wprowadzona nowa dekoracja ośmiesza tylko system bezpieczeństwa, który przez lata skutecznego działania zdobył sobie uznanie i respekt transportowców. Nowe oznakowanie powinno od 1 I 2011 r. wyglądać /na przykład/ tak: cysterna z towarem klasy 3. Dwie nalepki na obydwu bokach i tylnej dennicy cysterny /dotyczy naczep - cystern, przyczep cystern lub samej solówki/ - rozmiar 250 x 250 mm/. kolejność i ułożenie obydwu nalepek - czerwonej i białej, ich wysokość na powierzchni ścian cysterny nie ma znaczenia. Mają być obydwie widoczne. kolor nadruku na nalepce czerwonej - nie ma znaczenia, do wyboru /biały lub czarny/. powinny być dobrze czytelne i utrzymywane w czystości. Naklejki /lub blachy/ ze zdechłą rybą można kupić w niektórych sklepach, które mają w ofercie wyposażenie ADR. Również przez internet. Zamawiając, popatrzcie od razu w jakim stanie są dziś na cysternach czerwone nalepki nr 3. - może przy okazji też warto zmienić je na nowe? Na koniec trzeba koniecznie ustalić, skąd kierowca ma wiedzieć, jak po 1 stycznia 2011r. ma oznakować cysternę /komory cysterny/ dla poszczególnych ładunków? Legislator nie zapomniał dodać do obowiązków nadawcy, że to on - nadawca powinien poinformować przewoźnika/kierowcę o nowym oznakowaniu. Najlepiej już w zleceniu przewozu/spedycji, a najpóźniej podczas załadunku: w dokumencie przewozowym/dowodzie wydania/protokole napełniania, czy jak by tego papieru nie nazwać. Od 1 stycznia 2011 r. nadawca powinien=musi dodawać do dokumentów takiego ładunku zapis: ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU /z uwzględnieniem zwolnień i wyjątków podanych w nowym przepisie /. 62

63 Kierowcy dostaną w ten sposób jednoznaczne informacje o oznakowaniu cystern lub pojazdów: Zapis w dokumentach: ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU lub = UN 3077 lub UN 3082 Na cysternach lub pojazdach. Tym bardziej istotne, że coraz więcej produktów chemicznych i nie tylko chemicznych, okaże się teraz szkodliwa dla środowiska wodnego. A co zrobi kierowca, jak już będzie wiedział, że ma oznakować pojazd? Na cysternach chemicznych ma kieszenie do wkładania nalepek /co prawda zwykle tylko na 2 nalepki/, zatem wystarczy kupić odpowiednie blachy i nie ma problemu z oznakowaniem lub brakiem oznakowania. Na cysternach paliwowych nalepki są naklejone na płaszczu cysterny? I co wtedy? Zeskrobywać, gdy niepotrzebne? I kleić nowe za kilka dni? Praktyka pokaże, jak to rozwiążemy. Kierowcy to ludzie przedsiębiorczy, tylko muszą wiedzieć, co mają robić. I jeszcze tradycyjny apel do Pań/Panów w spedycjach zacznijcie konsekwentnie domagać się od zleceniodawców ładunku deklaracji: czy zlecane Wam do przewozu towary, to jest ADR, czy nie? Jeśli tak, to jaki ładunek ma nr UN, jaką grupę pakowania i jakie obowiązują nalepki na cysternie/pojeździe. Ciekawe, jak ITD się w tym wszystkim połapie? Znowu będziemy mieli bezsensowne dyskusje - za Wasze pieniądze. Miejmy nadzieję, że głównym kryterium wyjaśniania wątpliwości będzie zdrowy rozsądek. Zwłaszcza, że obecnie polskie przepisy nie przewidują jeszcze kary za brak oznakowania nakazanego przepisem ADR. Poniżej przykłady nowego oznakowania cystern, proponowanego we wytycznych Niemieckiego Stowarzyszenia Przemysłu Chemicznego VCI, Frankfurt/a.M. Dla różnych rodzajów transportu stosujemy ten sam znak Zdechła ryba i drzewo, ale zasady umieszczania oznakowania na środkach transportu są różne. Znak powinien mieć wymiary 250 x 250 mm, czarne symbole umieszczone na białym lub kontrastującym tle. Na pojazdach stałych: nowe oznakowanie umieszczamy na obu bokach i z tyłu zbiorników, lub przewożących je pojazdów. Na zbiornikach przenośnych /lub wagonach/ na wszystkich 4 bokach zbiorników /wagonów/. Oznakowania nie umieszczamy, jeśli pojazdy przewożą ładunek w opakowaniach /oznakowane tylko gładkimi tablicami pomarańczowymi bez nowego znaku/. 63

64 A czym jeszcze nas udekorują? oznakowanie, jak niżej: Anglicy już stosują również alternatywne Oznakowanie cystern z towarami niebezpiecznymi ADR mamy od lat. Teraz czekajmy na kolejne zmiany dekoracji. 64