ZWI ZKI MIÊDZY DOCHODAMI A WYDATKAMI SPO ECZNOŒCI WIEJSKIEJ I ROZWOJEM SOCJALNO- EKONOMICZNYM OBSZARÓW WIEJSKICH NA UKRAINIE

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Zwi¹zki miêdzy dochodami EKONOMISTÓW a wydatkami ROLNICTWA spo³ecznoœci j I AGROBIZNESU i rozwojem... Roczniki Naukowe tom VIII zeszyt S³awkowa Ole Pawliw*, Józef uk** *Sumski Narodowy Rolniczy Uniwersytet, Ukrai, **Szko³a G³ów Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ZWI ZKI MIÊDZY DOCHODAMI A WYDATKAMI SPO ECZNOŒCI WIEJSKIEJ I ROZWOJEM SOCJALNO- EKONOMICZNYM OBSZARÓW WIEJSKICH NA UKRAINIE THE RELATIONS BETWEEN INCOMES AND EXPENSES OF RURAL POPULATION AND SOCIO-ECONOMICAL DEVELOPMENT OF RURAL AREAS IN UKRAINE S³owa kluczowe: dochody, wydatki, rozwój, Key words: incomes, expenses, development, rural areas Synopsis. W artykule omówiono problemy kszta³towania siê dochodów i wydatków ludnoœci j. Rozpatrzono tak e wp³yw wzrostu dochodów socjalno-ekonomiczny rozwój obszarów. Wstêp Problem wp³ywu dochodów i wydatków gospodarstw rolniczych socjalno-ekonomiczny rozwój wsi, ma du e zczenie dla obszarów Ukrainy. Kszta³towanie siê dochodów i wydatków ludnoœci rolniczej, a tak e wydatki spo ycie, s¹ bezpoœrednio zwi¹zane z rozwojem przedsiêbiorstw rolniczych, wytwarzaj¹cych produkty rolnicze oraz artyku³y powszechnego u ytku, a tak e z pozarolniczymi organizacjami, oferuj¹cymi ró norodne us³ugi. Dochody ludnoœci j obejmuj¹ wp³ywy w formie pieniê nej i spo ycia turalnego, a mianowicie: wygrodzenia, dochody z tytu³u w³asnoœci, pomocy socjalnej i innych transferów finsowych do ludnoœci rolniczej, a tak e wartoœæ turaliów. Wydatki i oszczêdnoœci ludnoœci obejmuj¹: wydatki zakup towarów i us³ug, podatki i daniny z tytu³u w³asnoœci, bie ¹ce wydatki cele pozakonsumpcyjne i utrzymanie maj¹tku oraz inne transfery pieniê ne, a tak e przyrost aktywów finsowych w formie oszczêdnoœci w depozytach lub w walucie zagranicznej. Metodologia badania W badaniach zastosowano metody (alizy porówwczej, wykresów graficznych, alizê korelacji oraz zwi¹zków logicznych), przy pomocy których wyzczono podstawie danych statystycznych: Ÿród³a powstawania dochodów ludnoœci j Ukrainy, podstawowe kierunki wydatków spo³ecznoœci j, wp³yw dochodów i wydatków socjalno-ekonomiczny rozwój obszarów. Wyniki badañ Procesy transformacyjne w gospodarce Ukrainy spowodowa³y zczne obni enie poziomu ycia ludnoœci j. Real op³ata za pracê, która jest jwiêksz¹ czêœci¹ sk³adaj¹c¹ siê dochód, stale traci realnej wartoœci. Du e zczenie mia³y w ostatnich latach powa ne opóÿnienia w termich wyp³at wygrodzeñ. W takich warunkach rasta tendencja stopniowego elimi-

2 268 O. S³awkowa Pawliw, J. uk Tabela 1. Struktura wspólnych zasobów finsowych gospodarstw domowych (œrednio za miesi¹c w przeliczeniu jedno gospodarstwo domowe) w latach WskaŸniki Zmiany w latach (+/-) Suma zasobów finsowych[usd] 79,8 89, 9 182, 7 170, 2 102, 9 80, 3 W procentach Dochodypieniê ne 75, 3 54, 0 88, 7 76, 7 13, 4 22, 7 Wartoœæ wygrodzenia wturaliachi samozaopatrzenie z w³asnego gospodarstwa Ulgi, subsydia bezgotówkowe, op³ata us³ug komulnych, zakup skroplonego gazu, sta³ego i p³ynnego paliwa Ulgi bezgotówkowe op³atê urlopów, miêdzy- miastowego transportu, telekomunikacji 8,0 34, 9 3, 0 16, 3-5,0. -18, 6 3,3 2, 0 1, 0 0, 6 2, 3 1, 4 1,2 0, 3 1, 1 0, 4-0, 1 0, 1 Inne dochody 12, 2 8, 8 6, 2 6, 0-6, 0-2, 8 ród³o: Rocznik StatystycznyUkrainyza Obliczenia w³asne 1$ = 5,1 UAH 2004 rok. 2005: Kijów, PañstwowyKomitet Statystyki Ukrainy, 591s. nowania si³y roboczej ze sfery bezpoœredniej produkcji materialnej. Wielu dotychczasowych robotników zarejestrowa³o siê w urzêdach pracy (KUP lub WUP) jako bezrobotni, inni zajmuj¹ siê poœrednictwem, handlem i innym czynnoœciami niezwi¹zanymi bezpoœrednio ze sfer¹ wytwórcz¹. Najwiêksze problemy w tym zakresie prze ywa rolnictwo ukraiñskie. Œrednia p³aca miesiêcz w 2004 r. wynios³a 311 UAH (hrywien). Jest to jni sza p³aca ze wszystkich bran gospodarki Ukrainy, a mianowicie czterokrotnie mniejsza ni w sferze dzia³alnoœci finsowej; 2,4 razy mniejsza ni w przemyœle, budownictwie, transporcie i telekomunikacji oraz w 2,2 razy mniejsza ni w administracji samorz¹dowej. To powoduje powa ny odp³yw fachowców i m³odzie y z obszarów do miast i zagranicê. Poziom œredniego wygrodzenia za pracê bezpoœrednio wp³ywa poziom osi¹ganych wspólnych zasobów finsowych gospodarstw domowych Ukrainy (tab. 1). Wspólne zasoby finsowe gospodarstw domowych zwiêkszy³y siê w latach w miastach o 102,9 USD, tomiast tylko o 80,3 USD. G³ównym Ÿród³em wspólnych dochodów gospodarstw domowych s¹ dochody pieniê ne obywateli, które stanowi³y w 2004 roku 88,7%, a 76,7% dochodów ca³kowitych. W badanym okresie (za 4 lata), zcznie zmniejszy³a siê wartoœæ produkcji uzyskanej z gospodarstw przydomowych z 34,9 do 16,3% dochodów osobistych. Z alizy struktury dochodów pieniê nych gospodarstw domowych wynika, e wygrodzenie za pracê stanowi jedynie 34,3%, dochody z emerytury, stypendia, pomoc socjal i dop³aty 31,8%, dochody ze sprzeda y produkcji rolniczej 18,5% ³¹cznych wp³ywów finsowych. Z danych tych wynika, e wygrodzenie za pracê nie jest g³ównym Ÿród³em dochodów ludnoœci j.

3 Zwi¹zki miêdzy dochodami a wydatkami spo³ecznoœci j i rozwojem Tabela 2. Struktura wspólnych wydatków gospodarstw domowych przeliczeniu jedno gospodarstwo domowe) w latach (œrednio za miesi¹c w WskaŸniki Dymika zmian 2004 r. do 2000 r. (+/ ) Suma wydatków w USD 107, 3 103, 6 185, 1 159, 9 77, 7 56, 3 Suma wydatków konsumpcjê, w tym: towary ywnoœciowe (³¹cznie z od ywianiem siê poza domem, wyrobyalkoholowe i tytoniowe) 93,8 65,3 W procentach Towarynie ywnoœciowe i us³ugi 28, 5 18, 4 33, 5 24, 1 5, 0 5, 7 Op³atykomulne i us³ugi w tym: ulgi i dop³aty Suma wydatków nie ywnoœciowe artyku³y ród³o: Rocznik StatystycznyUkrainyza w³asne 1$ = 5,1 UAH. 8,1 2,5 92,5 74,1 4,2 1,8 Porównuj¹c ukraiñskie gospodarstwa domowe z gospodarstwami domowymi krajów rozwiniêtych, le y stwierdziæ, e Ukrainie w ostatnich latach wystêpuje zjawisko odwrotne w porówniu z innymi krajami rozwiniêtymi. I tak, np. w USA w ci¹gu ostatnich 10 lat, udzia³ wygrodzeñ za pracê roœnie w sumie dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe. Wygrodzenie za pracê stanowi³o 60-70% dochodów osobistych mieszkañców, dochody z przedsiêbiorstwa nie bêd¹cego spó³k¹ akcyjn¹ 5-8%, dochody osi¹gane z tytu³u w³asnoœci 13-19%, wsparcie socjalne, transfery i inne dop³aty 10-16%. W Japonii wygrodzenie za pracê we wspólnych dochodach mieszkañców wynosi³o 94%, w Wielkiej Brytanii 62,3%, Niemieczech 58,1%, Szwecji 61,7%. W 2004 roku wydatki mieszkañców wsi Ukrainie towary ywnoœciowe wynosi³y œrednio 66,7%, a artyku³y nie ywnoœciowe 24,1%. Nast¹pi³o zmniejszenie wydatków bezpoœrednich towary ywnoœciowe o 1,7%, a zwiêkszy³y siê wydatki artyku³y nie ywnoœciowe o 5,7%. W strukturze wydatków mieszkañców wsi w 2004 roku przewa aj¹ wydatki produkty ywnoœciowe 58,1%, a nie ywnoœciowe 33,1%, tomiast wydatki prowadzenie gospodarstwa przydomowego 6,4%, oraz pomoc rodzinie 2,4%. Dane te œwiadcz¹, e wiêksza czêœæ wydatków przypada konsumpcjê artyku³ów ywnoœciowych. Zgodnie z miêdzyrodowymi metodami obliczania poziomu ycia, wydatki ywnoœæ wynosz¹ce powy ej 30-40% ca³kowitych wydatków œwiadcz¹ o poziomie ubóstwa. Alizowane dane potwierdzaj¹, e wiêksza czêœæ ludnoœci Ukrainy zjdujê siê w strefie g³êbokiego ubóstwa. W badaniach ukowych przyjêto kilka kryteriów wyzczenia tzw. klasy œredniej zamo - noœci. Do g³ównych z nich le ¹: wskaÿniki materialno-maj¹tkowe (dochód, posiadany maj¹tek, w³¹czaj¹c nieruchomoœci i towary trwa³ego u ytku, struktura wydatków itd.), poziom wykszta³cenia i kwalifikacje zawodowe, przyle noœæ do odpowiedniej grupy spo³ecznej, stabilnoœæ wskaÿników wymienionych kryteriów. Na Ukrainie nie jest jeszcze ukszta³towa klasa œrednia, która by³aby g³ównym konsumentem i wnosi³a jednoczeœnie do gospodarki wysok¹ wartoœæ dodan¹. W warunkach Ukrainy porównywalne gospodarstwo domowe, zaliczane do klasy œredniej i obejmuj¹ce oko³o trzy osoby w rodzinie powinny uzyskiwaæ dochód poziomie UAH. O poziomie i strukturze gospodarstw wed³ug wysokoœci wydatków osobistych œwiadcz¹ dane przedstawione rysunku 1. Z wyników badañ wynika, e poni ej minimum biologicznego 93,4 59,9 8,9 1,0 90,8 66,7 4,8 0,6-0,4-5,4 0,8-1,5-1,7-7,4 0,6-1,2 6,2 7, 5 6, 6 9, 2 0, 4 1, rok. Kijów, PañstwowyKomitet Statystyki, s Obliczenia

4 270 O. S³awkowa Pawliw, J. uk 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Rysunek 1. Struktura gospodarstw domowych Ukrainie w zale noœci od poziomu wydatków osobistych [%] ród³o: opracowanie w³asne. 10% 0% ? do? 30,0 $ 30,1-60,0 $????? pod 60,0 USD $ przetrwania jest a prawie 75% gospodarstw domowych. Z danych rysunku 1 wynika, e zmniejszy³a siê liczba gospodarstw w grupie dochodowej do 30 USD osobê, a wiêc zjduj¹cych siê w grupie ubóstwa, jedk e w dalszym ci¹gu jliczniejsza jest grupa wymagaj¹ca pomocy socjalnej pañstwa. Rozwój przedsiêbiorczoœci, a tak e wzrost dochodów i wydatków mieszkañców wsi, maj¹ bezpoœredni wp³yw socjalno-ekonomiczny rozwój obszarów. Badanie stopnia wp³ywu infrastruktury socjalnej efektywnoœæ produkcji rolniczej, przeprowadzono metod¹ alizy statystycznej z zastosowaniem wspó³czynników korelacji i regresji. Do badañ przyjêto dane z poszczególnych województw Ukrainy. Na podstawie tych danych utworzono modele statystyczne charakteryzuj¹ce wp³yw œredniorocznej liczby zatrudnionych pracowników w gospodarstwach rolniczych i w sferze us³ug poziom dochodów w przeliczeniu osobê. Stwierdzono, e poziom dochodu jedn¹ osobê jest skorelowany dodatnio z liczb¹ zatrudnionych pracowników w gospodarstwie rolnym (y =9,67x+ 3582,9). Wspó³czynnik korelacji œwiadczy o œredniej sile zwi¹zku pomiêdzy badanymi cechami (r = 0,5; D= 0,25). Badaj¹c wp³yw poziomu dochodów rozwój przedsiêbiorczoœci le y stwierdziæ, e zwiêkszenie dochodów w przeliczeniu jedn¹ osobê, powoduje wzrost liczby przedsiêbiorstw handlu hurtowego i detalicznego (r = 0,79; D = 0,63); wzrost liczby ma³ych przedsiêbiorstw hotelowych (r = 0,47; D = 0,22); liczby ma³ych przedsiêbiorstw transportu i telekomunikacji (r = 0,54; D = 0,29); oraz liczby ma³ych przedsiêbiorstw, które œwiadcz¹ zbiorowe, publiczne i prywatne us³ugi (r = 0,64; D = 0,42). Wnioski Reasumuj¹c przedstawione rozwa ania, le y z ca³¹ stanowczoœci¹ stwierdziæ, e wiêkszoœæ gospodarstw rolniczych oraz domowych gospodarstw Ukrainie zjduje siê aktualnie w stanie kryzysowym. Taka sytuacja przyczyni³a siê do zcznego odp³ywu wykszta³conych mieszkañców ze wsi do oœrodków. Wyniki badañ wp³ywu poziomu dochodów i wydatków mieszkañców wsi socjalno-ekonomiczny rozwój obszarów wykaza³y, e zwiêkszenie zatrudnienia bezpoœrednio w produkcji ma istotny wp³yw wzrost dochodów ludnoœci rolniczej, a tak e pozytywnie wp³ywa rozwój socjalno-ekonomiczny obszarów. Na zakoñczenie le y stanowczo stwierdziæ, e polityka socjal Ukrainie powin byæ bardziej aktyw w zwalczaniu bezrobocia i biedy w regioch. Natomiast polityka gospodarcza powin w sposób istotny aktywizowaæ dzia³alnoœæ pozarolnicz¹. Te dwie sfery dzia³alnoœci pañstwowej powinny dopomóc w rozwi¹zywaniu brzmia³ych problemów socjalno-bytowych, demograficznych i ekonomicznych ludnoœci j. Szczególn¹ uwagê le y zwróciæ

5 Zwi¹zki miêdzy dochodami a wydatkami spo³ecznoœci j i rozwojem zapewnienie sta³ego zatrudnienia oraz otrzymywanie sukcesywnie wygrodzenia za pracê mieszkañców wsi. Istotne jest tak e rozszerzenie zakresu przetwórstwa i us³ug, oraz budowa infrastruktury techniczno-produkcyjnej (budowa dróg, obiektów us³ugowych i tp.) oraz infrastruktury socjalno-bytowej. Literatura Öâûë â Ð. 2002: Òðóä è åãî îïëàòà â âûñîêîòåõíè åñêîì ïðîèçâîäñòâå. ÌýèÌÎ, ¹12, Âäîâè åíêî Ì.Õ. Äîõîäè íàñåëåííÿ. Ê. 1999: ²ÀÅ, 425. Ïîëîæåíèå àìåðèêàíñêîãî ñðåäíåãî êëàññà. ÂÈÍÈÒÈ ¹5, ˳àíîâà Å. 2004: Ïîäîëàííÿ á³äíîñò³: ïîãëÿä íàóêîâöÿ. Ïðàöÿ ³ çàðïëàòà. ¹15, Roczniki statystyczne Ukrainy za 2004 r Kijów. Pañstwowy Komitet Statystyki Ukrainy. Summary In the paper is examined the problem of rural population`s revenue and exenditures formation. Additiolly, revenues increasing social and economic effects on rural areas development are showed. Adres do korespondencji: prof. dr hab. S³awkowa Ole Pawliw*, dr Józef uk** *Sumski Narodowy Rolniczy Uniwersytet, Ukrai **Szko³a G³ów Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Organizacji i Ekonomiki Gospodarstw Rolniczych ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 22) zuk@alpha.sggw.waw.pl