Fundacja MY Pacjenci. NOWOTWORY GŁOWY I SZYI Analiza badań ilościowych. AUTORZY: Anna Sitek, Fundacja MY Pacjenci Marta Koziej, Fundacja MY Pacjenci

Transkrypt

1 NOWOTWORY GŁOWY I SZYI Analiza badań ilościowych AUTORZY: Anna Sitek, Fundacja MY Pacjenci Marta Koziej, Fundacja MY Pacjenci Fundacja MY Pacjenci Fundacja MY Pacjenci Warszawa, wrzesień 2016 Warszawa

2 NOWOTWORY GŁOWY I SZYI Jak podaje Rynek Zdrowia, w Polsce odnotowujemy szybki wzrost widoczny szczególnie wśród osób młodych - zachorowań na nowotwory głowy i szyi. W latach liczba zachorowań na tego typu nowotwory wzrosła o 20%. Każdego roku wykrywa się 11 tys. nowych przypadków. Niepokojącym jest również wysoka liczba osób umierających z tego powodu (co roku z powodu choroby nowotworowej głowy i szyi w Polsce umiera 6 tys. osób). Warto podkreślić, iż wykrycie nowotworu głowy i szyi w pierwszej fazie daje niemal 100% szanse wyleczenia, dlatego tak ważnym wydaje się podjęcie działań edukacyjnych, skierowanych do ludzi młodych, wśród których ten typ nowotworu występuje coraz częściej. Jak podają eksperci, czynnikiem sprawczym tych nowotworów wśród osób poniżej 40 roku życia jest wirus brodawczaka ludzkiego (HPV ang.: human papilloma virus), którego zarażeniem dochodzi m.in. w wyniku wzrostu popularności seksu oralnego. Potwierdzają to również dane uzyskane z kwestionariusza ankiety rozpowszechnionego przez Fundację MY Pacjenci wśród użytkowników Internetu oraz wśród pacjentów Centrum Onkologii, które pokazują niski poziom wiedzy badanych osób na temat czynników ryzyka. Uczestnicy badania online (887 osób) do czynników mogących powodować powstawanie nowotworów głowy i szyi najczęściej wskazywali: czynniki genetyczne (88%), palenie tytoniu (84%), przewlekłe stany zapalne (76%), występowanie polipów (76%) oraz ekspozycja na promieniowanie UV (74%). Do czynników mających najmniejszy wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi respondenci zaliczali: zakażenie wirusem Epsteina-Barr (24%; EBV ang.: Epstein-Barr virus), palenie marihuany (32%) oraz ryzykowne zachowania seksualne (33%). Do czynników najczęściej wskazywanych, mogących powodować powstawanie nowotworów głowy i szyi wg pacjentów Centrum Onkologii (23 osoby) należą: palenie tytoniu (83%), czynniki genetyczne (76%) oraz przewlekłe stany zapalne (68%). Do czynników mających najmniejszy wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi respondenci zaliczają: przewlekłe podrażnienia spowodowane np. niedopasowaną protezą zębową (45%) oraz ryzykowne zachowania seksualne (36%) dane jednoznacznie wskazują na deficyty wiedzy zarówno wśród osób zdrowych, jak i tych dotkniętych chorobą nowotworowa. W kontekście profilaktyki nowotworów głowy i szyi, istotna wydaje się rola edukacji, która - jeśli będzie odpowiednio realizowana - dostarczy wiedzy na temat czynników zwiększających ryzyko wystąpienia nowotworu głowy i szyi, jak również postępowania w przypadku podejrzenia jego występowania, czy też jego diagnozy. 2

3 CHARAKTERYSTYKA BADANEJ POPULACJI Kwestionariusz ankiety został wypełniony przez blisko 900 respondentów, będących w zdecydowanej mierze użytkownikami Internetu. Blisko 84% badanych stanowiły kobiety. Wśród respondentów dominowały osoby do 50 roku życia z wykształceniem wyższym, zamieszkujące przede wszystkim w miastach. Płeć: - 83,7% kobiety - 16,2% mężczyźni Wykształcenie: - 0,6% niepełne podstawowe - 2,3% podstawowe lub gimnazjalne - 3,6% zawodowe - 22,1% średnie (także pomaturalne) - 71,5% wyższe Miejsce zamieszkania: - 15,0% wieś - 3,2% miasteczko do 2000 mieszkańców - 19,4% małe miasto od 2001 do mieszkańców - 11,7% średnie miasto od do mieszkańców - 50,7% duże miasto powyżej mieszkańców Wiek: - 4,7% do 20 lat - 36,1% od 21 do 30 lat - 30,8% od 31 do 40 lat - 14,9% od 41 do 50 lat - 8,4% od 51 do 60 lat - 5,1% powyżej 60 roku życia W przypadku pacjentów Centrum Onkologii uczestniczących w pytaniu, znane jest tylko ich miejsce zamieszkania 4 na 5 badanych pacjentów pochodziło z miasta. Miejsce zamieszkania respondentów: - 14,3% wieś - 9,5% miasteczko do mieszkańców - 23,8% małe miasto od do mieszkańców - 14,3% średnie miasto od do mieszkańców - 38,1% duże miasto powyżej mieszkańców Przeprowadzone badanie ma charakter niereprezentatywny. 3

4 ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ PRZEPROWADZANYCH WŚRÓD RESPONDENTÓW WYPEŁNIAJĄCYCH KWESTIONARIUSZ ONLINE (N=887) Respondentom uczestniczącym w badaniu kwestionariuszowym online, w celu zbadania ich poziomu wiedzy na temat nowotworów głowy i szyi zadanych zostało pięć pytań, które odnosiły się: do czynników ryzyka, objawów towarzyszących nowotworom głowy i szyi, wyboru właściwego lekarza oraz czasu w jakim pacjent z podejrzeniem nowotworu powinien zgłosić się do lekarza. Do czynników mających najmniejszy wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi respondenci, uczestniczący w badaniu online, zaliczają: ryzykowne zachowania seksualne (43%), palenie marihuany (35%), zakażenie wirusem HPV (24%) oraz przewlekłe podrażnienie jamy ustnej (24%). Z kolei do najczęstszych czynników mogących powodować powstawanie nowotworów głowy i szyi wg respondentów należą: czynniki genetyczne (88%), palenie tytoniu (84%), przewlekłe stany zapalne (76%), występowanie polipów (76%) oraz ekspozycja na promieniowanie UV (74%) patrz wykres 1. Wykres 1: Czynniki mogące sprzyjać powstawaniu nowotworów głowy i szyi wg respondentów badania online. Zdecydowanie nie Raczej nie Trudno powiedzieć Raczej tak Zdecydowanie tak Działanie promieniowania jonizującego Niedobór jodu Używanie tabaki, cygar Przewlekłe podrażnienie, np. spowodowane Palenie marihuany Występowanie polipów Przewlekłe stany zapalne Niewłaściwie nawyki dietetyczne Ekspozycja na promieniowanie UV Czynniki genetyczne Ryzykowne zachowania seksualne Zakażenie wirusem Epsteina-Barr Zakażenie wirusem HPV Nadużywanie alkoholu Palenie tytoniu 0% 20% 40% 60% 80% 100% 4

5 W odpowiedzi na pytanie dotyczące objawów, mogących powodować nowotwory głowy i szyi, które powinny zwrócić nie tylko uwagę, ale także spowodować kontakt z lekarzem, respondenci najrzadziej wskazywali: ból gardła (20%), niedrożność nosa (17%) oraz pieczenie języka (15%). Natomiast do najczęściej wskazywanych przez respondentów objawów należą: guz na szyi (95%), niegojące się owrzodzenie w jamie ustnej (91%), uczucie ciała obcego w gardle (89%) patrz wykres 2. Wykres 2: Objawy, które powinny zwrócić uwagę i spowodować kontakt z lekarzem wg respondentów badania online. Zdecydowanie nie Raczej nie Trudno powiedzieć Raczej tak Zdecydowanie tak Uczucie ciała obcego w gardle Osłabnięcie węchu Problemy z połykaniem Ból w trakcie połykania Krwawy wyciek z nosa Niedrożność nosa Guz na szyi Przewlekła chrypka Ból gardła Czerwone/białe naloty w jamie ustnej Niegojące się owrzodzenie w jamie ustnej Pieczenie języka 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zdecydowana większość pacjentów nie bagatelizuje wskazanych powyżej objawów. Co potwierdzają odpowiedzi na pytanie dotyczące czasu, w jakim powinien nastąpić kontakt z lekarzem. 39% respondentów w przypadku nieustąpienia jakiegokolwiek z nich w przeciągu dwóch tygodni zgłosiłoby się do lekarza, a 36% respondentów zwróciłoby na nie uwagę i skontaktowało się z lekarzem w pierwszym tygodniu ich występowania tabela 1. 5

6 Tabela 1: Jak długo od pojawienia się objawu można zwlekać z wizytą u lekarza? respondenci badania online. Do jednego tygodnia 36,4 Do dwóch tygodni 39,0 Do trzech tygodni 14,2 Do czterech tygodni 6,8 Dłużej niż cztery tygodnie 3,6 W sytuacji, w której występuje podejrzenie nowotworu, istotnym wydaje się to, do jakiego lekarza powinien zgłosić się pacjent w celu postawienia właściwej diagnozy. Ponad połowa badanych uznała, iż w pierwszej kolejności, w przypadku utrzymywania się jednego z objawów, które mogą świadczyć o nowotworze głowy i szyi, zgłosiłaby się do lekarza ogólnego lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Najrzadziej w tym kontekście byli wskazywani lekarz dentysta (1,6%) oraz lekarz medycyny pracy (0,5%) patrz tabela 2 Tabela 2: Do jakiego lekarza należy się zgłosić z powodu dłużej utrzymującego się jednego z wyżej wymienionych objawów? uczestnicy badania online. Lekarz ogólny lub podstawowej opieki zdrowotnej 53,4 Internista 14,4 Lekarz dentysta 1,6 Lekarz laryngolog 28,5 Lekarz medycyny pracy 0,5 Inny lekarz 1,6 W kontekście profilaktyki nowotworów głowy i szyi, istotna jest również rola, jaka odgrywają lekarze dentyści, którzy mogą wykryć niepokojące zmiany na wczesnym etapie. Dlatego też respondenci uczestniczący w badaniu zostali zapytani o to, jak często korzystają z usług gabinetu dentystycznego. Większość badanych (60%) wskazała, iż odbywa wizytę u dentysty nie rzadziej niż raz na pół roku. Wśród badanych występuje również duży odsetek osób, które korzystają z usług gabinetu dentystycznego rzadziej niż raz do roku prawie co trzeci (29% badanych). Tabela 3: Częstotliwość korzystania respondentów z usług gabinetu dentystycznego. Raz w miesiącu 4,4 Raz na kwartał 15,2 Co pół roku 45,4 Raz w roku 2,4 Rzadziej niż raz w roku 29,0 Nie chodzę do lekarza dentysty 2,6 Inne 1,0 6

7 Osobami najczęściej korzystającymi z usług gabinetów stomatologicznych (tj. raz na pół roku) są mieszkańcy dużych miast patrz tabela poniżej. Tabela 4: Korzystanie z usług gabinetów stomatologicznych ze względu na miejsce zamieszkania respondenta. Miasto do mieszkańców Miejsce zamieszkania Małe miasto od do mieszkańców Średnie miasto od do mieszkańców Duże miasto powyżej mieszkańców Wieś Ogółem Raz w miesiącu ,3% 7,1% 4,1% 5,8% 2,9% 4,4% Raz na kwartał ,5% 25,0% 15,1% 14,4% 17,1% 15,2% Co pół roku ,1% 21,4% 41,3% 45,2% 46,9% 45,4% Rzadziej niż raz na rok Nie chodzę do lekarza dentysty ,3% 39,3% 35,5% 30,8% 27,1% 29,0% ,3% 3,6% 2,3% 1,0% 2,2% 2,6% Inne ,5% 3,6% 0,6% 1,0% 0,9% 1,0% Raz w roku ,0% 0,0% 1,2% 1,9% 2,9% 2,4% PODSUMOWANIE 1. Respondenci nie wiedza, ze EBV jest stwierdzany w 95% przypadków raka nosogardła. 2. Respondenci bagatelizują podstawowe czynniki ryzyka nowotworów głowy i szyi, tj.: dieta, zakażenie HPV, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, 3. Respondenci nie wiedzą, jakie są wstępne objawy raka głowy i szyi 4. Respondenci bagatelizują objawy, które powinny ich niepokoić co czwarty zwlekałby z pójściem do lekarza 3 i więcej tygodni 5. Respondenci nie dbają o higienę jamy ustnej najbardziej w małych i średnich miastach REKOMENDACJE: 1. Szerzenie i spopularyzowanie wiedzy o nowotworach głowy i szyi z naciskiem na charakterystyczne objawy, których zauważenie należy niezwłocznie przedstawić lekarzowi oraz profilaktykę, m. in. higienę jamy ustnej, konieczność regularnych wizyt u dentystów. 7

8 2. Przeprowadzenie kampanii edukacyjnej, pokazującej że nowotwory tego rodzaju są wyleczalne (kampania dotycząca raka piersi spowodowała spadek przypadków zachorowań i umieralności na tego raka) 3. Podniesienie dostępności podstawowej opieki zdrowotnej, żeby niepozorne objawy nie umknęły choremu i lekarzowi WYNIKI BADAŃ PRZEPROWADZANYCH WŚRÓD PACJENTÓW CENTRUM ONKOLOGII (N=23) Pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety online zostały również zadane pacjentom Centrum Onkologii. Odpowiedzi tej grupy pacjentów w kwestii postrzegania czynników ryzyka nowotworów głowy i szyi niewiele różnią się od odpowiedzi respondentów uczestniczących w badaniu online. Do czynników najczęściej wskazywanych przez pacjentów Centrum Onkologii, mogących powodować powstawanie nowotworów głowy i szyi wg respondentów należą: palenie tytoniu (83%), czynniki genetyczne (76%), ekspozycja na promieniowanie UV (75%) oraz przewlekłe stany zapalne (68%). Do czynników mających najmniejszy wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi respondenci zaliczają: przewlekłe podrażnienia spowodowane np. niedopasowaną protezą zębową (45%), ryzykowne zachowania seksualne (36%) oraz zakażenie wirusem EBV (21%) wykres 3. 8

9 Wykres 3: Czynniki mogące sprzyjać powstawaniu nowotworów głowy i szyi wg przebadanych pacjentów Centrum Onkologii. Zdecydowanie nie Raczej nie Trudno powiedzieć Raczej tak Zdecydowanie tak Działanie promieniowania jonizującego Niedobór jodu Używanie tabaki, cygar Przewlekłe podrażnienie, np. spowodowane Palenie marihuany Występowanie polipów Przewlekłe stany zapalne Niewłaściwie nawyki dietetyczne Ekspozycja na promieniowanie UV Czynniki genetyczne Ryzykowne zachowania seksualne Zakażenie wirusem Epsteina-Barr Zakażenie wirusem HPV Nadużywanie alkoholu Palenie tytoniu 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% W odpowiedzi na pytanie dotyczące objawów, które powinny zwrócić nie tylko uwagę, ale także spowodować kontakt z lekarzem w kontekście nowotworów powstających w obszarze głowy i szyi, pacjenci Centrum Onkologii najczęściej wskazywali: owrzodzenie w jamie ustnej, uczucie ciała obcego w gardle oraz guz na szyi odpowiedzi takich udzieliło 100% respondentów. Z kolei do objawów najrzadziej wskazywanych przez respondentów należą: przewlekła chrypka (14%), niedrożność nosa (14%) oraz ból gardła (18%) patrz wykres 4. 9

10 Wykres 4: Objawy, które powinny zwrócić uwagę i spowodować kontakt z lekarzem wg badanych pacjentów Centrum Onkologii. Zdecydowanie nie Raczej nie Trudno powiedzieć Raczej tak Zdecydowanie tak Uczucie ciała obcego w gardle Osłabnięcie węchu Problemy z połykaniem Ból w trakcie połykania Krwawy wyciek z nosa Niedrożność nosa Guz na szyi Przewlekła chrypka Ból gardła Czerwone/białe naloty w jamie ustnej Niegojące się owrzodzenie w jamie ustnej Pieczenie języka 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ciekawym wydaje się, iż niemal połowa respondentów nie bagatelizuje wskazanych powyżej objawów: 48% w przypadku nieustąpienia jakiegokolwiek z nich w przeciągu tygodnia zgłosiłoby się do lekarza. Co czwarty pacjent zwróciłby na nie uwagę i skontaktował się z lekarzem w okresie do dwóch tygodni ich występowania, jednak taka sama liczba respondentów czekałaby z konsultacją do 3 lub 4 tygodni od pojawienia się objawu tabela 5. Tabela 5: Jak długo od pojawienia się objawu można zwlekać z wizytą u lekarza? - respondenci z Centrum Onkologii. Do jednego tygodnia 47,8 Do dwóch tygodni 26,1 Do trzech tygodni 13,0 Do czterech tygodni 13,0 Dłużej niż cztery tygodnie 0,0 Ponad połowa badanych uznała, iż w pierwszej kolejności, w przypadku utrzymywania się jednego z 10

11 objawów, które mogą świadczyć o nowotworze głowy i szyi, zgłosiłaby się do lekarza ogólnego lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Żaden z uczestników badania z grupy pacjentów CO nie wskazał lekarza dentysty ani lekarza medycyny pracy. Tabela 6: Do jakiego lekarza należy się zgłosić z powodu dłużej utrzymującego się jednego z wyżej wymienionych objawów? respondenci z Centrum Onkologii Lekarz ogólny lub podstawowej opieki zdrowotnej 59,1 Internista 22,7 Lekarz dentysta 0,0 Lekarz laryngolog 18,2 Lekarz medycyny pracy 0,0 Inny lekarz 0,0 Tabela 7: Częstotliwość korzystania respondentów z usług gabinetu dentystycznego - respondenci z Centrum Onkologii. Raz w miesiącu 27,2 Raz na kwartał 18,2 Co pół roku 18,2 Raz w roku 0,0 Rzadziej niż raz w roku 31,8 Nie chodzę do lekarza dentysty 0,0 Inne 4,5 W kontekście profilaktyki nowotworów głowy i szyi, istotna wydaje się rola, jaką odgrywają lekarze dentyści, którzy mogą wykryć niepokojące zmiany na wczesnym etapie. Dlatego też respondenci z CO zostali zapytani o to, jak często korzystają z usług gabinetu dentystycznego. Co trzeci z nich wskazał, iż rzadziej niż raz w roku. Wśród badanych występuje również duży odsetek osób, które korzystają z usług gabinetu dentystycznego raz na miesiąc (co czwarty badany). PODSUMOWANIE: 1. Żadna z grup nie docenia wagi ważnych czynników ryzyka, tj. alkoholu, zakażenia wirusami HPV i EBV, niedostosowanej protezy, używania marihuany. 2. Podobna sytuacja dotyczy wskazywania niepokojących objawów oraz zwlekania z wizytą u lekarza w przypadku ich wystąpienia. 3. Większość respondentów z obu grup nie chodzi na wizyty do dentysty z odpowiednią profilaktycznie regularnością. 11

12 REKOMENDACJE: 1. Wskazana jest edukacja lekarzy, by informowali pacjentów leczonych onkologicznie oraz ich rodziny o czynnikach ryzyka choroby. 2. Lekarze POZ oraz lekarze dentyści powinni edukować pacjentów w zakresie: profilaktyki, czynników ryzyka oraz pierwszych objawów, o których należy ich niezwłocznie poinformować. 3. Podniesienie dostępności podstawowej opieki zdrowotnej. 12