Dziedzictwo kulturowe Gminy Sztabin

Transkrypt

1 Dziedzictwo kulturowe Gminy Sztabin Fot. Sebastian Surowiecki

2 Drodzy Czytelnicy Oddajemy do Waszych rąk folder prezentujący miejsca pamięci, zabytki i inne obiekty związane z dziedzictwem kulturowym gminy Sztabin. Utrwalone zostały na zdjęciach przez pochodzącą z tego regionu młodzież uczestniczącą w projekcie Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności nie niszczmy ich, realizowanym w ramach rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej. Jest to pierwszy zeszyt z serii mającej zaprezentować obiekty ważne dla tożsamości mieszkańców powiatu augustowskiego, tworzące krajobraz kulturowy regionu. Gmina Sztabin leży w południowej części powiatu augustowskiego. Jej największym bogactwem jest wyjątkowa przyroda. Południową granicę gminy wyznacza rzeka Biebrza, zaś północną stanowi Puszcza Augustowska. Walorem ziemi sztabińskiej jest bogata historia i ludzie ją tworzący. Początkowo mieszkali tu Jaćwingowie, w 1506 r. część tego terenu król Aleksander nadał rodowi Chreptowiczów. Hrabia Karol Brzostowski, który odziedziczył po nich dobra, utworzył tu w latach 20-tych XIX w. tzw. Rzeczpospolitą Sztabińską. Wśród zabytków architektonicznych wyróżniają się obiekty wzniesione ze środków Fundacji Sztabińskiej. Najliczniej reprezentowane i dobrze zachowane na terenie gminy jest budownictwo drewniane, przykładem tego są wsie Mogilnice i Jaziewo. Znajdziemy na ziemi sztabińskiej miejsca związane z powstaniem styczniowym, oraz cmentarze wojenne z grobami żołnierzy niemieckich i rosyjskich z pierwszej wojny światowej. Wysoką cenę za patriotyzm, za aktywną walkę z okupantem, za wspieranie niepodległościowej partyzantki zapłaciła miejscowa ludność w czasie drugiej wojny światowej. Świadectwem tego są miejsca straceń i pacyfikacji dokonywanych zarówno przez Sowietów jak i Niemców. Kościoły, kaplice, krzyże, powstańcze mogiły, cmentarze, miejsca pamięci o tych, którzy walczyli za Niepodległą i tych służących Ojczyźnie pracą, stanowią zasób tej publikacji, zamieściliśmy współrzędne geograficzne identyfikujące je w terenie. Dobór obiektów jest zawsze subiektywny, w tym wypadku uwarunkowany materiałem zgromadzonym przez młodzież. Folder prezentuje wybór fotografii wykonanych głównie przez uczniów Zespołu Szkół Samorządowych w Sztabinie, Zespołu Szkół Samorządowych w Krasnymborze oraz II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. To dobrze, że młodzież poznaje tradycję własnego regionu i uwrażliwia siebie i nas na konieczność jej zachowania. Dziękujemy wszystkim, którzy pomogli w realizacji tego wartościowego przedsięwzięcia. Wójt Gminy Sztabin Tadeusz Drągiewicz Starosta Augustowski Franciszek Wiśniewski

3 Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności nie niszczmy ich! Fot. Grzegorz Łapszys W ramach rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej Starostwo Powiatowe w Augustowie w 2011 r. zrealizowało na terenie gminy Sztabin projekt: Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności nie niszczmy ich dofinansowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Młodzież pochodząca z ziemi sztabińskiej przeprowadziła inwentaryzację miejsc pamięci narodowej, zabytków oraz innych obiektów zawiązanych z dziedzictwem kulturowym gminy. Celem projektu było nabycie przez uczniów szacunku dla tradycji, do obiektów zabytkowych i miejsc pamięci, dbanie o nie i niedopuszczenie do ich dewastacji. Uczestnicy projektu poprzez cykl szkoleń, prowadzonych przez historyka Grzegorza Ryżewskiego, poznali historię regionu, dowiedzieli się, jakie obiekty znajdują się w ewidencji zabytków, wypracowali zasady, dzięki którym w jednolity sposób zinwentaryzowali miejsca związane z ważnymi dla lokalnej społeczności wydarzeniami. Wykonanie zadania ułatwiły zajęcia dotyczące podstaw fotografii z Romanem Rogozińskim augustowskim fotografikiem. Rajd rowerowy szlakiem zabytków Fundacji Karola Brzostowskiego, sesja Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie poświęcona Polskiemu Państwu Podziemnemu, bieg uliczny szlakiem miejsc pamięci ze Sztabina do Jamin, w atrakcyjny sposób przybliżyły uczestnikom zabytki i miejsca ważne dla dziejów ziemi sztabińskiej. Dobre sposoby upamiętniania przeszłości młodzież podpatrywała na trasie wyjazdu edukacyjnego: Kalinówka Kościelna, Osowiec, Wizna, Warszawa (cmentarz powązkowski i Muzeum Powstania Warszawskiego), Modlin, skansen w Nowogrodzie. 3

4 Kościoły, kapliczki, krzyże N E Fot. Sebastian Surowiecki ZSS w Krasnymborze Krasnybór. Poklasztorny kościół p.w. Najświętszej Maryi Panny. Najstarsza murowana budowla Suwalszczyzny. Wzniesiona na przełomie XVI i XVII w. z fundacji Chreptowiczów jako cerkiew zakonu bazylianów. Znane Sanktuarium Maryjne, w kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Krasnoborskiej N E N E Fot. Patrycja Koszczuk, Joanna Dołęga i Martyna Haraburda ZSS w Sztabinie Czarniewo. Granitowy głaz z żelaznym krzyżem upamiętniający zbrojne starcie oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej z Niemcami w czerwcu 1919 r. 4 Kapliczka przydrożna o konstrukcji zrębowej w Jaminach. Fot. Ewelina Łapszys - ZSS w Sztabinie

5 Kościoły, kapliczki, krzyże N E Fot. Zbigniew Andraka II LO w Augustowie Krzyż przydrożny z 1909 r. na skrzyżowaniu dróg Wrotki - Mogilnice i Jaziewo - Jaminy N E Krasnybór. Kościół parafialny p.w. Świętego Rocha, wybudowany w 1870 r. Czarny Las. Kapliczka przydrożna na skrzyżowaniu dróg do Jamin i Czarniewa. Fot. Sebastian Surowiecki ZSS w Krasnymborze N E Fot. Grzegorz Haraburda 5

6 Kościoły, kapliczki, krzyże N E N E Fot. Grzegorz Haraburda Fot. Ewelina Łapszys - ZSS w Sztabinie Fot. Zbigniew Kaszlej Karawaka (krzyż chroniący od zarazy) z 1903 r. w Jasionowie. Sztabin. Kościół p.w. Świętego Jakuba Apostoła. Wybudowany w latach Pieniądze na budowę kościoła pochodziły z Fundacji Sztabińskiej N E Kapliczka zrębowa na cmentarzu w Jaminach. Krzyże karawaki (odlewy żeliwne) w Jagłowie i Polkowie N E N E Fot. Józefa Drozdowska Fot. Zbigniew Kaszlej 6

7 Kościoły, kapliczki, krzyże N E Fot. Karolina Olszewska II LO w Augustowie Huta. Kaplica p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej należąca do Parafii św. Jakuba Apostoła w Sztabinie. Wybudowana jako szkoła podstawowa w latach 30 - tych XX w. Użytkowana do celów oświatowych do 1997 r., następnie była w niej biblioteka i świetlica wiejska N E Łubianka. Kapliczka poświęcona pamięci leśników z Puszczy Augustowskiej wywiezionych na Syberię. Mosiężna tabliczka informuje o widocznych postrzałach na cokole dokonanych przez Sowietów w latach Fot. Zbigniew Andraka II LO w Augustowie; Patrycja Koszczuk, Joanna Dołęga i Martyna Haraburda ZSS w Sztabinie

8 Kościoły, kapliczki, krzyże N E Fot. Grzegorz Haraburda Jaminy. Kościół p.w. Świętego Mateusza. Drewniana świątynia wzniesiona w końcu lat 70 - tych XVIII w. w Augustowie, w 1845 r. przeniesiona do Jamin, w 1849 r. wyświęcona N E N E Fot. Karolina Olszewska - II LO w Augustowie Krzyż przydrożny w Hucie. 8 Kapliczka murowana na cmentarzu przykościelnym w Jaminach. Fot. Ewelina Łapszys - ZSS w Sztabinie

9 Jagłowo. Kaplica p.w. Matki Bożej Królowej Pokoju należąca do Parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Suchowoli. Wybudowana w latach z inicjatywy ks. Witolda Ostrowskiego, wikariusza suchowolskiego, ukrywającego się w czasie okupacji w Jagłowie. Kościoły, kapliczki, krzyże N E N E Fot. Zbigniew Andraka - II LO w Augustowie Krzyż w Lipowie (wyrób kowalski). Kapliczka Na mogiłkach w Jaziewie. Fot. Grzegorz Haraburda N E Fot. Józefa Drozdowska Kapliczka szafkowa w Jagłowie. 9 Fot. Józefa Drozdowska

10 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E Fot. Urszula i Anna Dawidowicz ZSS w Krasnymborze Kozi Rynek. Pomnik na mogile powstańców styczniowych z oddziału płk Konstantego Ramotowskiego Wawra poległych 29 czerwca 1863 r. w bitwie z wojskami rosyjskimi podczas obrony obozu N E Krasnybór. Cmentarz parafialny. Pomnik na mogile powstańców styczniowych poległych w zwycięskiej bitwie w Puszczy Augustowskiej w kwietniu 1863 r. Na ścianach cokołu nazwiska dowódców oddziału, miejsca walk, herby Polski, Litwy i Rusi. Fot. Julita Surowiecka i Kinga Buczyńska ZSS w Krasnymborze 10

11 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E N E Fot. Krystyna Gniedziejko ZSS w Krasnymborze Ostrowie Biebrzańskie, Jastrzębna I. Cmentarze wojenne z I wojny światowej. Kilkanaście mogił zbiorowych żołnierzy rosyjskich z 1915 r. Fot. Julita Surowiecka i Kinga Buczyńska ZSS w Krasnymborze N E Cmentarz w Krasnymborze. Żeliwny odlew z Huty Sztabińskiej. Jastrzębna II. Cmentarz wojenny z I wojny światowej. Mogiły żołnierzy rosyjskich i niemieckich poległych w 1915 r N E Fot. Krzysztof Kozłowski ZSS w Krasnymborze

12 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E Jaziewo Na Mogiłkach. Cmentarz wojenny z I wojny światowej. Mogiły żołnierzy rosyjskich z 1915 r N E Fot. Izabela Mursztyn i Patrycja Andraka ZSS w Sztabinie Kamień. Cmentarz wojenny z I wojny światowej, na nim m. in. dwa kamienne nagrobki żołnierzy niemieckich poległych w 1915 r. Fot. Izabela Mursztyn i Patrycja Andraka ZSS w Sztabinie N E Fot. Izabela Mursztyn i Patrycja Andraka ZSS w Sztabinie 12 Jaminy. Cmentarz przykościelny. Pomnik oraz tablice z nazwiskami oficerów i żołnierzy niemieckich poległych w dniach lutego 1915 r.

13 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E Ewy. Cmentarz wojenny z I wojny światowej. Mogiły żołnierzy rosyjskich i niemieckich poległych 2 marca 1915 r. Fot. Izabela Mursztyn i Patrycja Andraka ZSS w Sztabinie N E Fot. Izabela Mursztyn i Patrycja Andraka ZSS w Sztabinie Czarniewo. Cmentarz wojenny z I wojny światowej. Mogiły 34 żołnierzy poległych w 1915 r. 13

14 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E Fot. Robert Lewkowicz ZSS w Krasnymborze Las Jasionowo. Zbiorowa mogiła w miejscu rozstrzelania w dniu 17 września 1943 r. przez Niemców 43 osób N E Lasek koło Jamin (Ług przy polu Nowinka). Miejsce egzekucji 24 zakładników rozstrzelanych przez Niemców w dniu 22 czerwca1944 r. Po ekshumacji przeniesieni zostali na cmentarz parafialny w Jaminach. 14 Fot. Izabela Mursztyn i Patrycja Andraka ZSS w Sztabinie

15 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E Fot. Patrycja Koszczuk, Joanna Dołęga i Martyna Haraburda ZSS w Sztabinie Fot. Grzegorz Haraburda Kopytkowo. Pomnik upamiętniający pacyfikację wsi Jasionowo (dębowskie) i Kopytkowo dokonaną przez Niemców 16 sierpnia 1943 r N E Fot. Patrycja Koszczuk, Joanna Dołęga i Martyna Haraburda ZSS w Sztabinie N E Jaminy. Cmentarz przykościelny. Powyżej: Groby 24 rozstrzelanych mieszkańców Jamin, Mogilnic, Czarnego Lasu i Czarniewa w dniu 22 czerwca1944 r. przez Niemców. Po prawej: Grób Wiktora M. Moczulskiego, rotmistrza 110 Pułku Strzelców Konnych, poległego 25 września 1939 r. pod Dolistowem w walce z Sowietami. Fot. Patrycja Koszczuk, Joanna Dołęga i Martyna Haraburda ZSS w Sztabinie

16 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E Fot. Artur Pietrzeniec - ZSS w Krasnymborze Fot. Łukasz Jewdokimow ZSS w Krasnymborze Kozi Rynek. Głaz upamiętniający bój stoczony w dniu 4 sierpnia 1943 r. przez VIII Uderzeniowy Batalion Kadrowy Armii Krajowej z żandarmerią niemiecką N E Sztabin. Głaz z tablicą upamiętniającą zdobycie w dniu 1 maja 1943 r. posterunku żandarmerii niemieckiej przez partyzantów VIII Uderzeniowego Batalionu Kadrowego N E Kryłatka. Pomnik na miejscu potyczki VIII Uderzeniowego Batalionu Kadrowego, z niemiecką żandarmerią w dniu 7 października 1943 r. ku czci poległych kpt. Jerzego Bielińskiego Ostrowskiego i szer. Władysława Mościckiego Włodka. 16 Fot. Patrycja Koszczuk, Joanna Dołęga i Martyna Haraburda ZSS w Sztabinie

17 Cmentarze, miejsca straceń, miejsca pamięci N E Fot. Zbigniew Kaszlej Jaminy. Cmentarz przykościelny. Pomnik z 30 nazwiskami Ofiar Obławy Augustowskiej z lipca 1945 r. pochodzących z parafii Jaminy N E Fot. Julita Surowiecka i Kinga Buczyńska ZSS w Krasnymborze Krasnybór. Cmentarz przykościelny. Pomnik z 44 nazwiskami Ofiar Obławy Augustowskiej z lipca 1945 r. pochodzących z parafii Krasnybór. 17

18 tradycyjne budownictwo Fot. Krystyna Gniedziejko ZSS w Krasnymborze Jastrzębna.... Ostrowie 21 Jaziewo 21. Kapliczka. Fot. Krystyna Pawłowicz i Sandra Wróblewska ZSS w Sztabinie Mogilnice 40. Okno z ozdobnym nadokiennikiem 18

19 tradycyjne budownictwo Mogilnice 22. Dom ze stajnią i ozdobny narożnik. Fot. Krystyna Pawłowicz i Sandra Wróblewska ZSS w Sztabinie Fot. Krystyna Pawłowicz i Sandra Wróblewska ZSS w Sztabinie 19 Jaziewo 21. Okno z okiennicami i nadokiennikiem. Mogilnice 11. Ozdobny narożnik i okno z nadokiennikiem. Fot. Krystyna Pawłowicz i Sandra Wróblewska ZSS w Sztabinie

20 Hrabia Karol Brzostowski Fundacja Sztabińska N E Fot. Ewelina Łapszys - ZSS w Sztabinie Fot. Kamila Rosada i Konrad Chojnowski - ZSS w Krasnymborze N E Cisów. Klasycystyczny dworek i oficyna dworska z pierwszej połowy XIX w., dawna siedziba hrabiego Karola Brzostowskiego, twórcy Rzeczypospolitej Sztabińskiej. Obecnie własność prywatna. Sztabin. Siedziba Izby Regionalnej im. Romana Gębicza. Obiekt wybudowany w 1909 r. przez Fundację Sztabińską N E Sztabin. Popiersie Joachima Litawora Chreptowicza autorstwa K. Brzostowskiego. Fot. Grzegorz Haraburda

21 Hrabia Karol Brzostowski, Fundacja Sztabińska Fot. Wojciech Daniszewski - ZSS w Krasnymborze N E N E Sosnowo. Wzniesiony w 1909 r. przez Fundację Sztabińską budynek dawnej szkoły podstawowej. Obecnie własność prywatna. Fot. Artur Pietrzeniec i Martyna Pietrzeniec - ZSS w Krasnymborze Fot. Marcin Radziwonowicz II LO w Augustowie N E Fot. Grzegorz Haraburda Krasnoborki. Budynek dawnej szkoły podstawowej wzniesiony w 1909 r. przez Fundację Sztabińską. Sztabin. Pomnik Karola Brzostowskiego ( ), twórcy Rzeczypospolitej Sztabińskiej N E Kryłatka. Dawna szkoła podstawowa wybudowana w 1909 r. przez Fundację Sztabińską. Obecnie własność prywatna po przebudowie kwatera agroturystyczna Leśny Dworek. 21

22 Kanał Augustowski N E Fot. Grzegorz Haraburda Fot. Grzegorz Haraburda Śluza Dębowo. Pierwsza śluza na Kanale Augustowskim. Ze zniszczeń wojennych wyremontowana w 1946 r., w latach poddana gruntownej renowacji. W skład zespołu śluzy wchodzą też zabudowania śluzowego z początków XX w. Kanał Augustowski łączy dorzecza Wisły i Niemna. Ma długość około 103 km. Wybudowano na nim 18 śluz. Powstał w latach na podstawie projektu gen. Ignacego Prądzyńskiego. 22 Fot. Grzegorz Haraburda

23 W projekcie uczestniczyli uczniowie następujących szkół: Zespół Szkół Samorządowych w Krasnymborze. Opiekun: Małgorzata Dawidowicz Patrycja Białous, Kinga Buczyńska, Konrad Chojnowski, Wojciech Daniszewski, Anna Dawidowicz, Urszula Dawidowicz, Krystyna Gniedziejko, Łukasz Jewdokimow, Martyna Klukowska, Ernest Kościuch, Krzysztof Kozłowski, Kinga Krzywicka, Robert Lewkowicz, Artur Pietrzeniec, Martyna Pietrzeniec, Patryk Plisko, Damian Rogowski, Kamila Rosada, Julita Surowiecka, Sebastian Surowiecki, Paweł Wojewnik, Angelika Wróblewska, Dawid Wyszyński, Rafał Wyszyński. Zespół Szkół Samorządowych w Sztabinie. Opiekun: Emil Malesiński Kacper Andraka, Patrycja Andraka, Joanna Dołęga, Ewelina Haraburda, Martyna Haraburda, Maciej Karczewski, Patrycja Koszczuk, Joanna Kozłowska, Artur Luty, Ewelina Łapszys, Klaudia Łapszys, Izabela Mursztyn, Katarzyna Pawłowicz, Piotr Pycz, Żaneta Rudziewicz, Zuzanna Ślinko, Arkadiusz Talkowski, Marcin Turowski, Mateusz Ułanowicz, Sandra Wróblewska, Ewelina Zyskowska. II Liceum Ogólnokształcące w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. Opiekun: Maria Kisielewska Zbigniew Andraka, Konrad Aniszko, Rafał Gutowski, Tomasz Kalinowski, Magdalena Luty, Ilona Milewska, Karolina Olszewska, Patryk Pawłowski, Marcin Radziwonowicz, Dawid Słomski, Paweł Mateusz Teżewski, Patryk Wnukowski, Monika Zakrzewska. Koordynator projektu: Danuta Kaszlej Autor projektu Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności nie niszczmy ich : Zbigniew Kaszlej W realizację projektu zaangażowani byli: Komenda Powiatowa Policji w Augustowie, Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Koło w Augustowie, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Sztabińskiej im. Karola Brzostowskiego, Nadleśnictwo Augustów, Parafie rzymsko-katolickie w Sztabinie, Jaminach, Krasnymborze, harcerze. Uczestnicy rajdu rowerowego Szlakiem Zabytków Fundacji Karola Brzostowskiego przed byłą szkołą w Sosnowie - czerwiec 2011 r. Fot. Marek Marciniak - Dyrektor ZSS w Sztabinie

24 Powiat augustowski Zarząd Powiatu w Augustowie, 2011 r. Publikacja zrealizowana w ramach projektu Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności - nie niszczmy ich objętego rządowym programem ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań Razem bezpieczniej Opracowanie - Zbigniew Kaszlej Komputerowy skład i przygotowanie do druku - Grzegorz Sztachański ISBN