Ludność parafii Krzynowłoga Mała w świetle podatków podymnego z 1661 i pogłównego z 1662 roku

Transkrypt

1 Przeszłość Demograficzna Polski 31, 2012 Adam A. Pszczółkowski Krajewo-Wierciochy Ludność parafii Krzynowłoga Mała w świetle podatków podymnego z 1661 i pogłównego z 1662 roku Rejestry podatkowe sporządzone na obszarze całej Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku już od ponad 100 lat znajdują się w kręgu zainteresowań zarówno historyków gospodarczych i społecznych, jak i historyków demografów 1. Pomimo dostrzeganych w tychże źródłach mankamentów, są one uznawane za podstawę dla oszacowania w tym okresie liczby ludności (w tym wielkości rodziny i struktury gospodarstwa domowego) oraz badań nad zamożnością stanów społecznych czy poszczególnych rodzin. Źródła te są również podstawą opracowań poświęconych poszczególnym województwom Korony (na podstawie rejestrów pogłównego z lat ) 2 1 Józef Kleczyński, Pogłówne generalne i oparte na nim popisy ludności, Kraków 1894; Roman Rybarski, Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, Warszawa 1939; Egon Vielrose, Ludność Polski od X do XVIII wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 5, 1957, nr 1, s. 3 49; Irena Gieysztorowa, Tadeusz Ładogórski, W sprawie nowych badań nad zaludnieniem dawnej Polski, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 6, 1958, nr 1 2, s ; Irena Gieysztorowa, Źródła i szacunki w badaniach osadnictwa i demografi i Polski XVI i XVII w., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 10, 1962, nr 3 4, s ; Zenon Guldon, Zaludnienie Polski w 1629 r., Zapiski Historyczne 33, 1968, z. 4, s ; Zenon Guldon, Kazimierz Wajda, Źródła statystyczne do dziejów Pomorza wschodniego i Kujaw od XVI do początków XX w., Toruń 1970; Irena Gieysztorowa, Wstęp do demografi i staropolskiej, Warszawa 1976; Michał Kopczyński, Subsidium charitativum 1662 r. Uchwała i wykonanie, Miscellanea Historico-Archivistica 11, 2000, s ; Cezary Kuklo, Demografi a Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009, s Leon Polaszewski, Szlachta Wielkopolski na podstawie rejestrów pogłównego z lat , [w:] Społeczeństwo staropolskie, t. 3, pod red. Andrzeja Wyczańskiego, Warszawa 1983, s ; Anna Laszuk, Struktura własności ziemskiej w województwie krakowskim na podstawie rejestrów pogłównego z 1662 r., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 41, 1993, s ; Michał Kopczyński, Szlachta województwa chełmińskiego i pomorskiego w świetle

2 44 Adam A. Pszczółkowski oraz opracowań i edycji źródłowych dla Wielkiego Księstwa Litewskiego (w oparciu o rejestry podymnego z lat ) 3. Podymne i pogłówne w Rzeczypospolitej Podatek podymne został wprowadzony konstytucjami sejmowymi w roku 1629 dla Korony i Siewierszczyzny 4, a w 1649 dla Wielkiego Księstwa Litewskiego 5. Czynnościami poborowymi obciążono rady miejskie (dla podatników w miastach) i urzędy grodzkie (po wsiach). Opodatkowaniem tym objęto wszystkich mieszczan, poddanych chłopów, rzemieślników wiejskich oraz szlachtę nieposiadającą poddanych stanu szlacheckiego ludzie, którzy się rozrodzili, na kmiecych rolach budynki mają. Mieszczanie za swe domy uiszczali podatek w wysokości od 15 do 90 groszy jednorazowo (w zależności od klasy miasta i rodzaju domu), ludność wiejska oszy, szlachta uboga dziedzicząca na gospodarstwach o powierzchni włóki 30 groszy, na półwłóczkach oszy, a na działach mniejszych niż półwłóczek 10 groszy 6. Grupy wyłączone spod opodatkowania to szlachta folwarczna, duchowieństwo (wraz ze służbą zamieszkałą w dworach i na plebaniach) oraz ludność żydowska. Na tą ostatnią grupę nałożono inny porejestrów pogłównego generalnego z roku Próba analizy liczbowej, [w:] Szlachta i ziemiaństwo na Pomorzu w dobie nowożytnej XVI XX wieku, red. Jerzy Dygdała, Toruń 1993, s ; Piotr Koral, Rodzina szlachecka w województwie sieradzkim i ziemi wieluńskiej w świetle rejestrów pogłównego z 1673 r., Przegląd Historyczny 86, 1995, nr 3 4, s ; Marian Butkiewicz, Dobra szlacheckie w powiecie tykocińskim, Lublin 1998; Anna Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny. Struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998; tejże, Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1999; Adam A. Pszczółkowski, Struktura majątkowa i rozrodzenie szlachty ziemi ciechanowskiej w świetle regestru pogłównego z 1676 roku, Herald 12, Jerzy Morzy, Kryzys demografi czny na Litwie i Białorusi w II połowie XVII wieku, Poznań 1965; seria wydawnicza Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego: Województwo wileńskie 1690 r., oprac. Andrzej Rachuba, Warszawa 1989; Województwo trockie 1690 r., oprac. Henryk Lulewicz, Warszawa 2000; Województwo brzesko-litewskie r., oprac. A. Rachuba, Warszawa 2000; Województwo nowogródzkie 1690 r., oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Warszawa 2002; Województwo mścisławskie 1667 r., oprac. A. Rachuba, Warszawa 2008; Księstwo Żmudzkie 1690 r., oprac. Grzegorz Błaszczyk, Warszawa 2009; Województwo smoleńskie 1650 r., oprac. Stanisław Dumin i A. Rachuba, Warszawa Volumina legum (dalej: VL), t. 3, St. Petersburg 1859, s. 290 n.; dalej są cytowane także tomy 4 i 5, St. Petersburg Tamże, t. 4, s. 147 n. 6 Tamże, t. 3, s. 290; Z. Guldon i K. Wajda, Źródła statystyczne [1], s. 28. Nie ma racji M. Butkiewicz, analizując podymne dla ziemi bielskiej z lat 30. XVII wieku, że płatnicy płacili tak jak im było wygodnie lub jak rozumieli nakaz podatkowy. Rejestry znajdujące się w księdze grodzkiej brańskiej przechowywanej w Archiwum Państwowym w Białymstoku są zgodne z przepisami konstytucji. Por. M. Butkiewicz, Dobra szlacheckie [2], s. 28.

3 Ludność parafii Krzynowłoga Mała 45 datek pogłówne żydowskie 7. W 1661 roku, a zatem tuż po potopie szwedzkim, wprowadzono nową taryfę podymnego, podwajając stawki zawarte w konstytucji z 1621 roku. Podatek ten był wymierzany po roku 1661 jeszcze wielokrotnie, choć coraz rzadziej i ostatecznie zastąpiony w 1775 nowym podymnym 8. Podatek pogłówny, w odróżnieniu od podymnego, był podatkiem nadzwyczajnym, uchwalanym w związku z niebezpieczeństwami wojennymi bądź w celu opłacenia żołdu. Sejmy wprowadzały go w latach 1498, 1520 i 1590 (przy czym w dwóch ostatnich wypadkach wstrzymano pobór) 9. Powrócono do tejże formy opodatkowania dopiero w 1662 roku jako do jednorazowej ofiary pod nazwą subsidium charitativum (pomoc miłosierna). Jednakże sięgnięto po nią dla Korony jeszcze w latach 1673, 1674 (w podwójnej kwocie), 1676 (potrójne) i dla Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1676 (podwójne) 10. Później jeszcze kilkakrotnie, aby w roku 1717 ustanowić je jako podatek stały na podstawie rejestrów z Zniesiono je dopiero w 1775 roku 11. W wypadku pogłównego oryginalny instruktarz z 1662 roku nie został zamieszczony w Volumina legum. W myśl ówczesnych przepisów wydrukowano go w ograniczonej liczbie tylko na potrzeby grodów, a po dokonaniu poboru nakazano te egzemplarze zniszczyć 12. Dopiero instruktarz z 1673 roku, identyczny z poprzednim, znajduje się w zbiorze praw 13. Wynika z niego, że podatek ów obejmował wszystkie osoby w państwie, za wyjątkiem rodziny królewskiej, dzieci poniżej 10. roku życia, żebraków oraz osób niedołężnych (starcy i inwalidzi). Spisy ludności były sporządzane przez duchowieństwo parafialne i przekazywane do urzędów miejskich oraz grodów. Poborca podatkowy, dysponując kompletem takich spisów dla danej jednostki administracji terytorialnej (powiat lub ziemia), tworzył zbiorczy rejestr 14. Wielostopniowa taryfa podatkowa zaczynała się od arcybiskupa gnieźnieńskiego, który był zobowiązany uiścić podatek w wysokości 1800 złp., a kończyła się na ubogiej szlachcie co tylko ogrody kopią i one sieją w wysokości 15 groszy. Przy czym szlachta zamożniejsza musiała nie tylko płacić za siebie i swoje rodziny, ale także dodatkowo za wszelkie pełnione urzędy i dzierżawione królewszczyzny, a nadto jeszcze pokryć zobowiązania swej służby (tak szlacheckiej, 7 VL [4], t. 3, s R. Rybarski, Skarb i pieniądz [1], s. 115 n.; Z. Guldon i K. Wajda, Źródła statystyczne [1], s. 29. Brakuje stosownej konstytucji w Volumina legum. 9 Z. Guldon i K. Wajda, Źródła statystyczne [1], s. 41; M. Kopczyński, Subsidium [1], s. 254 n.; Andrzej Wyczański, Uwarstwienie społeczne w Polsce XVI wieku. Studia, Wrocław 1977, s R. Rybarski, Skarb i pieniądz [1], s. 77 n. 11 Z. Guldon i K. Wajda, Źródła statystyczne [1], s VL [4], t. 4, s. 399; R. Rybarski, Skarb i pieniądz [1], s VL [4], t. 5, s. 61 n., Tamże, t. 5, s

4 46 Adam A. Pszczółkowski jak i plebejskiej) z możliwością potrącenia z ich wynagrodzeń oraz poddanych, gdy ci nie byli w stanie uiścić podatku a jeżeliby się którzy z poddanych znajdowali tak ubodzy, że abo mało, abo nic nie mogli contribuere, tedy panowie sami de proprio mają za nich zapłacić i założyć 15. Na potrzeby tego artykułu wypada przytoczyć tylko stawki od ludności zamieszkałej na wsi. Podatek od poddanych i różnych sług stanu plebejskiego wynosił od osoby. W wypadku szlachty sprawy przedstawiały się następująco: 3 złp. szlachta osiadła z poddanymi (osiadłość rozumiana może być jako dziedzictwo, dzierżawa, zastaw, tradycja, dożywocie, nawet suma przynosząca dochód z procentów, a zapisana na dobrach z poddanymi); stawka ta dotyczy mężczyzn osiadłych i niezamężnych kobiet osiadłych, 2 złp. szlachta nieosiadła na służbie (mężczyźni i kobiety) oraz szlachta osiadła bez poddanych, uprawiająca więcej niż jedną włókę 16, oszy wdowy osiadłe z poddanymi, żony i dzieci szlachty osiadłej z poddanymi, szlachta osiadła bez poddanych, uprawiająca mniej niż jedną włókę, oszy szlachta na ogrodach, także wdowy, żony i dzieci, wszelkiej szlachty osiadłej bez poddanych 17 i szlachty na ogrodach. Ponieważ podatek pogłówny z 1662 roku był nowym instrumentem fiskalnym, przyjmuje się, że sporządzone wówczas rejestry są wysoce wiarygodnym źródłem (zaskoczenie podatników, skrupulatność poborców) 18. Takiej dobrej opinii nie mają spisy podymnego z 1661 roku. Dlatego też I. Gieysztorowa wysuwa postulat, aby dane uzyskane z rejestrów podymnego z lat 60. XVII wieku sprawdzać równoległymi danymi z pogłównego, przy czym powinno się to odbywać w wąskiej skali terytorialnej poszczególnych wsi czy parafii 19. Niniejszy artykuł stanowi więc realizację tego postulatu, będąc próbą odtwo- 15 VL [4], t. 5, s. 98 i 100. Dla przykładu w 1662 roku Jan Kazimierz Krasiński, podskarbi wielki koronny zapłacił w ziemi ciechanowskiej za siebie 3 złp., za żonę oszy, za bratanicę 3 złp., za syna oszy, za urząd podskarbiego koronnego 300 złp., za starostwo przasnyskie 30 zlp., nowomiejskie 30 złp., opinogórskie 30 złp., sądowe łomżyńskie 60 złp., dzierżawę w Dobrzankowie 15 złp., wójtostwo i młyn w Przasnyszu 20 złp., wójtostwa w Lipie i Pomorzu 20 złp. Nadto jeszcze 40 złp. za służbę szlachecką i 36 złp. za służbę plebejską, a za poddanych ze swych dóbr dziedzicznych i dzierżawionych królewszczyzn 1428 złp. Łącznie ciążył na nim bezpośrednio podatek w wysokości 514 złp., a mógł być pociągnięty do odpowiedzialności skarbowej za dalsze 1504 złp. Źródło: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (dalej: AGAD), Archiwum Skarbu Koronnego (dalej: ASK), dział I, sygn. 66, k. 313v 314v i 372v. 16 A. Laszuk błędnie interpretuje instruktarz jakoby szlachta nie mająca poddanych była zaliczana do nieosiadłej. Por. A. Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny [2], s. 63; A. Laszuk, Ludność województwa [2], s R. Rybarski błędnie podaje jakoby żony i dzieci szlachty bez poddanych posiadającej powyżej 1 włóki miały płacić Por. R. Rybarski, Skarb i pieniądz [1], s Z. Guldon i K. Wajda, Źródła statystyczne [1], s. 46; I. Gieysztorowa, Wstęp [1], s ; A. Laszuk, Ludność województwa [2], s. 28; C. Kuklo, Demografi a [1], s I. Gieysztorowa, Wstęp [1], s

5 Ludność parafii Krzynowłoga Mała 47 rzenia zaludnienia jednej parafii przez pryzmat dwóch różnych źródeł podatkowych, wytworzonych w zbliżonym czasie, a krytycznie z sobą skonfrontowanych. Popotopowe spisy podatkowe w parafii Krzynowłoga Mała Parafia Krzynowłoga Mała, charakteryzująca się wysokim odsetkiem drobnej szlachty, znajduje się w powiecie przasnyskim, w północnej części historycznej ziemi ciechanowskiej na Mazowszu. Dla ziemi tej zachowały się w zespole Archiwum Skarbu Koronnego w AGAD oraz w Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie w dobrym stanie szczegółowe rejestry pogłównego za lata 1662, 1673, 1674 i 1676, zawierające dane o podatnikach 20. Jednocześnie w zbiorach powyższych brakuje rejestrów podymnego dla tejże jednostki administracyjnej. W połowie 2011 roku przeglądając nieliczne zmikrofilmowane księgi grodzkie ciechanowskie natrafiłem na rejestr podymnego z roku 1661 sporządzony tylko dla parafii Krzynowłoga Mała przez poborcę Franciszka Sławogórskiego, dziedzica na Rudnie Kmiecym. Spis ten znajduje się na kratach w księdze oznaczonej jako ciechanowskie grodzkie wieczyste, seria I, sygnatura 5. Wedle metryczki zamieszczonej na mikrofilmie, księga, której stan został określony jako zbutwiała, składa się z 1608 stron, pochodzących z lat Faktycznie jest zbiorem dokumentów o formacie dutki, pochodzących z lat Są to przede wszystkim skargi, manifesty, wyroki oraz relacje z czynności woźnych sądowych w sprawach spornych szlachty. Poszczególne karty mają liczne uszkodzenia, mianowicie oberwane rogi, a nawet i znaczne partie górnych brzegów. Również omawiany spis ma takie ubytki 21. Z treści rejestru, sporządzonego w języku łacińskim z polskimi wtrętami, wynika (patrz Aneks), że poborca zgromadził podatki od 154 szlachciców 22, w tym 7 mających poddanych (łącznie 51 chałup, z czego 32 chałupy to poddani Adama Nieborskiego, dziedzica na Krzynowłodze Małej i Chmielonku 23 ) oraz 146 z domów swych i od jednego (Marcjana Pszczółkowskiego z Moraw-Śliwek 24 ), 20 AGAD [15], ASK [15], dział I, sygn. 66, k (rok 1662), k (rok 1673), k (rok 1674), Biblioteka Narodowa (dalej: BN), Regestr pogłównego Prowincji Wielkopolskiej, mf. 1856, mikrofilm z rękopisu ze zbiorów Biblioteki Książąt Czartoryskich w Krakowie, bez paginacji (rok 1676). Dwa pierwsze sporządzone przez poborcę Mikołaja Kołakowskiego, dwa kolejne przez poborcę Jerzego Duczymińskiego. 21 AGAD [15], Ciechanowskie grodzkie relacje (dalej: CGR), seria I, sygn. 5, k. 389r 390v. 22 Przy założeniu, że w Ostrowych-Kokaczach, dla których zapisu nie sposób odtworzyć wobec urwanego brzegu karty, było 4 podatników drobnoszlacheckich. 23 Adam Nieborski ( 1673), syn Macieja, dziedzica części wsi Wierzbowo w parafii Koziczynek, por. AGAD [15], Ciechanowskie grodzkie wieczyste (dalej: CGW), sygn. 71, k. 65, 297; sygn. 80, k. 220; sygn. 83, k. 81; Przasnyskie ziemskie wieczyste (dalej: PZW), sygn. 8, k. 561, 567; sygn. 9, k. 227; Różańskie grodzkie wieczyste (dalej; RGW), sygn. 26, k Marcjan Pszczółkowski, syn Jana, por. AGAD [15], PZW [23], sygn. 9, k. 150, 320.

6 48 Adam A. Pszczółkowski który dał Podatnicy zamieszkiwali łącznie 48 wsi. W rejestrze brak tylko dóbr folwarcznych Jastrzębiec, które podówczas znajdowały się w rękach Wojciecha Poniatowskiego, równoczesnego dziedzica Pawłówka w sąsiedniej parafii Pawłowo 25. W spisie tym Nieborski został uhonorowany tytułem Jego Mość Pan, pozostałych posiadaczy ziemskich z poddanymi obdarzono wyróżnikiem Generosus, a bez poddanych Nobilis 26. Niestety, poborca nie odnotował, jakie kwoty pobrał od podatników, co w wypadku szlachty ubogiej jest poważnym mankamentem wiedząc, że płaciła one różne stawki w zależności od dziedziczonego areału swych gospodarstw. Nie podał również całkowitej sumy poboru. Zaletą spisu jest zaś fakt, że szlachta tejże parafii została ułożona wsiami i podana z imion, nazwisk, a także nierzadko również z imion ojców. Pozwala to więc na łatwą identyfikację osób przy okazji dalszego ustalania danych. Do 146 domów szlacheckich i 51 chałup chłopskich należy doliczyć jeszcze zwolnione z podatku plebanię oraz 6 dworów (w Krajewie-Mostowym, skąd płacił Jan Roman od 2 chałup, dworu nie było 27 ), co daje łączną liczbę 204 budynków mieszkalnych. Rejestr pogłównego za rok 1662 (choć bez daty!) sporządzony w języku łacińskim dla całej ziemi ciechanowskiej przez poborcę Mikołaja Kołakowskiego, został przejrzany i przeliczony we Lwowie dnia 6 marca 1663 roku. Zawiera on szczegółowe dane dotyczące podatków pobranych na wsi oraz opłat od urzędników i dzierżawców królewszczyzn, a ponadto sumaryczne informacje o kwotach uzyskanych od tutejszych miast i duchowieństwa 28. Badając tylko parafię Krzynowłoga Mała 29, w porównaniu z podymnym z 1661 roku w spisie o rok późniejszym również brakuje dóbr folwarcznych Jastrzębiec, a także wsi Bystre-Kurzyny (którą tym razem zamieszczono pod sąsiednią parafią Krzynowłoga Wielka). Przez pomyłkę nie zamieszczono Marcjana Romana, jedynego dziedzica na Romanach-Kosiorkach, a należny od niego i jego żony podatek oszy dopisano jego sąsiadowi Stanisławowi Bobińskiemu na Romanach-Fuszkach, który powinien był płacić za siebie i żonę 2 złp. 15 groszy, a wpisano mu 4 złp. dla zachowania zgodności z kasą 30. Natomiast w re- 25 Wojciech Poniatowski ( ok. 1668), syn Wawrzyńca, por. AGAD [15], CGW [23], sygn. 85, k. 72, 471, 505, 548, 638, Potwierdza to obserwacje A. Laszuk, Ludność województwa [2], s. 52, dla województwa podlaskiego. 27 Jan Achacy Roman ( ok. 1670), syn Tomasza, dziedzica części wsi Romany-Sędzieta w parafii Krzynowłoga Wielka, od roku 1619 poborca ziemi ciechanowskiej, od 1621 miecznik, od 1627 podsędek, por. AGAD [15], PZW [23], sygn. 6, k. 132, 391; sygn. 7, k. 73; sygn. 9, k. 520; CGW [23], sygn. 85, k. 435, 439, 774; sygn. 86, k. 214, AGAD [15], ASK [15], dział I, sygn. 66, k Tamże, k Marcjan Roman z żoną, jedyny dziedzic na Romanach-Kosiorkach powraca na kartach ko-

7 Ludność parafii Krzynowłoga Mała 49 jestrze z 1662 roku pojawia się jednodymowa wieś Krajewo-Białki, której nie uwzględnia podymne z 1661 roku. Ludność nieszlachecka Wobec faktu, że w spisie pogłównego poddani i służący plebeje w dobrach szlachty folwarcznej są zestawieni zazwyczaj zbiorczo bez rozbicia na chałupy ukazane w podymnym, nie sposób dokonać porównań tych dwóch rejestrów w tej materii. Jeśli zaś przyjąć, że w 1661 roku podano realną liczbę tych chałup, a służba nie zamieszkiwała pańskich dworów, to zestawiając te dane uzyskujemy średnią 6,3 osoby na 1 chałupę (por. tabela). Tabela. Liczba chałup i ludności plebejskiej w dobrach szlachty folwarcznej w 1661 i 1662 roku Wieś Liczba chałup w 1661 roku Liczba plebejów w 1662 roku Osoby na chałupę (średnia) Krzynowłoga Mała ,9 Chmielonek ,2 Krajewo-Mostowe 2 7 3,5 Krajewo-Wierciochy ,0 Goski 1 8 8,0 Kaki i Romany- -Wszebory ,5 Zbrochy ,0 Rudno-Kmiece ,2 Ogółem ,3 Źródło: zestawienie własne na podstawie: AGAD, ciechanowskie grodzkie relacje, seria I, sygn. 5, k ; AGAD, ASK, dział I, sygn. 66, k Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że spis z roku 1662 nie obejmuje dzieci poniżej 10. roku życia oraz osób niedołężnych, to średnia ta ulegnie zwiększeniu poprzez doszacowanie. Przy ostrożnym założeniu, że nie uwzględniono w polejnych spisów pogłównego, por. AGAD [15], ASK [15], dział I, sygn. 66, k. 409r (rok 1673) i 523r (rok 1674).

8 50 Adam A. Pszczółkowski głównym 27% mieszkańców 31, liczba plebejów wzrośnie do 442 osób, a zatem średnia na jedną chałupę wyniesie aż 8,7 osób. Należy przy tym zauważyć, że przy okazji pogłównego zostają ujawnieni kolejni chłopi (określeni wyróżnikiem laboriosus ) wraz ze swymi rodzinami, tym razem zamieszkali we wsiach drobnoszlacheckich, a mianowicie Tomasz szewc w Chmieleniu Wielkim, Jakub Grzela i Andrzej Czech w Dembych Wielkich oraz Wawrzyniec w Romanach-Wszeborach. Tylko przy ostatnim podano, że jest on poddanym, Andrzeja Kakowskiego (co uwzględniłem w tabeli 1). Kim zatem są pozostali? Poddanymi, nad którymi łączną władzę ma drobna szlachta z danych wsi, czy też należą do dworów, lecz mieszkają pomiędzy ową drobną szlachtą? Oprócz nich są jeszcze w tych wsiach rzemieślnicy wiejscy i młynarze ( famati ), tworzący własne gospodarstwa domowe, a przecież nie ujawnieni zupełnie w podymnym z 1661 roku: Zbrochowski w Krajewie-Tomkach, Skoczylas w Ostrowych-Dylach, Mikołaj i Wawrzyniec w Ostrowych-Kokaczach, Jerzy w Morawach-Wielkich, Stanisław w Romanach-Górskich, Paweł w Rudnie-Jeziorowym. Ta grupa to łącznie 22 osoby. Jest jeszcze w pogłównym sześciu poddanych Kozickiego w Łaniętach, ale Kozicki jako zamieszkały poza parafią musiał płacić podymne od nich w parafii Koziczynek, tam gdzie znajdował się jego dwór. Oprócz chłopów i rzemieślników, występuje liczna służba plebejska zamieszkała u drobnej szlachty. Razem w całej parafii odnotowano 93 takie osoby przypadające na 184 domy czyli średnio jedna osoba na dwa gospodarstwa. Kim jest owa służba? W znakomitej większości będzie to czeladź, zatrudniona na rocznych kontraktach bądź doraźnie do pomocy w pracach sezonowych. Możliwe, że oprócz czeladzi kryją się tu i nieślubne dzieci szlachcianek, znane z akt metrykalnych i sądowych, co do których dalszego losu starosta ciechanowski nie podjął jeszcze decyzji. Znajdują się więc na wychowaniu matek czy dalszych krewnych, pomnażając grono parobków. Gdy zsumujemy ludność zależną w dobrach szlachty wszelakiej z wolnymi rzemieślnikami, młynarzami to uzyskamy łączną liczbę 441 osób. Ludność szlachecka Spisana w 1661 roku szlachta występuje pod 32 różnymi nazwiskami. W spisie pogłównego wszystkie te nazwiska się powtarzają, aczkolwiek pojawia się 10 kolejnych. Mamy tu do czynienia przede wszystkim ze szlachtą gniazdową (Borowy, Bystry, Chmieliński, Demby, Kakowski, Kawiecki, Krajewski, Łaniecki, Łojewski, Morawski, Mostowy, Ostrowski, Roman, Rudziński, Zaleski). Oprócz niej mają tu swoje dziedziczne posesje przybysze z okolicznych parafii na terenie 31 Por. L. Polaszewski, Szlachta Wielkopolski [2], s W literaturze można spotykać postulaty znacznie większych doszacowań, por. A. Laszuk, Ludność województwa [2], s

9 Ludność parafii Krzynowłoga Mała 51 ziemi ciechanowskiej (Bagieński, Bobiński, Bogdański, Cichowski, Czaplicki, Dzierzęski, Dzierzgowski, Gadomski, Grabowski, (H)umięcki, Kownacki, Kozicki, Łączyński, Nieborski, Płoski, Pszczółkowski, Rapacki, Sławogórski, Smoleński, Ulatowski, Żaboklicki, Żarnowski, Żebrowski). Marginalnie występuje tu szlachta różańska (Gutowski) i zawkrzeńska (Grzybowski, Nosarzewski). Jedyną zagadkową postacią jest Jan Narulewicz (pisany też jako Narlewicz), dziedzic części w Krajewie-Zachach 32. Pogłówne z 1662 roku odnotowało w tej parafii 7 dworów i 184 drobnoszlacheckie gospodarstwa domowe, w których opodatkowano łącznie 513 osób stanu uprzywilejowanego (czyli średnio 2,7 osoby na gospodarstwo). Owe dwory tworzą rodziny Adama Nieborskiego w Krzynowłodze Małej 33, Wojciecha Kakowskiego w Krajewie-Wierciochach 34, Wojciecha Sławogórskiego w Goskach (choć oznaczony jako Nobilis, lecz płaci podatek trzyzłotowy), Andrzeja Kakowskiego w Kakach (choć główny lokator wraz z bliskimi ma stałe miejsce zamieszkania poza parafią 35 ), Kazimierza Dzierzgowskiego w Zbrochach 36 i dwa Stanisława i Franciszka Sławogórskich w Rudnie-Kmiecym. Pomiędzy szlachtą drobną a folwarczną znajduje się wdowa Jadwiga Łanięcka w Łaniętach, która w 1661 roku płaci ze swojego domu i jest zaliczana do grupy Nobilis, zarazem jednak w 1662 roku objęta jest stawką wdowią szlachty trzyzłotowej, mając aż 5 służących plebejów. Gdy idzie o szlachtę uboższą, to liczba 184 rodziny w stosunku do 146 domów, od których ta szlachta odprowadzała rok wcześniej podatek, stanowi istotną rozbieżność. Nie można przy tym wyłączyć, że ta dysproporcja wynika z faktu, że niektóre rodziny zamieszkiwały wspólny budynek i wspólnie odprowadzały za niego podatek. Zresztą próby zestawienia dziedziców cząstkowych z obu spisów nie zawsze są proste i oczywiste. Sławogórski podawał dane osób, od 32 Nie występuje on w podymnym z 1661 roku. Zna go pogłówne z 1676 roku, por. BN, mf Z kolei w latach 1673 i 1674 został odnotowany w jego miejsce Jan Pszczółkowski, por. AGAD [15], ASK [15], dział I, sygn. 66, k. 405v i 525r. Jednakże w aktach ciechanowskich grodzkich wieczystych pod rokiem 1684 szlachcianka Elżbieta Krajewska, wdowa po szlachcicu Janie Narlewiczu de Krajewo-Zachy, w imieniu swym oraz dwóch swych synów: księdza Kazimierza i Jana Narlewiczów, potwierdza testament męża, spisany 17 IX 1683 w Krajewie, por. AGAD [15], CGW [23], sygn. 96, k Zob. wyżej, przypis Wojciech Kakowski ( 1672), syn Jakuba, por. AGAD [15]. PZW [23], sygn. 8, k. 378, 554, 595; CGW [23], sygn. 90, k. 334, 343; sygn. 91, k Andrzej Kakowski, syn Floriana, przebywał wówczas na terenie powiatu michałowskiego województwa chełmińskiego, por. AGAD [15], PZW [23], sygn. 8, k. 137, 154; sygn. 9, k. 103; CGW [23], sygn. 85, k. 681; sygn. 101, k Kazimierz Dzierzgowski ( ok. 1679), syn Wacława, dziedzica części wsi Kamień w parafii Dzierzgowo i Zofii z Łanieckich, mąż Elżbiety Rydzewskiej, dziedziczki na Zbrochach, córki Felicjana, por. AGAD [15], PZW [23], sygn. 9, k. 437; CGW [23], sygn. 81, k ; sygn. 86, k. 314.

10 52 Adam A. Pszczółkowski których otrzymał zapłatę, Kołakowski stosował się do spisu miejscowego proboszcza, opisując w pierwszej kolejności głowę domu. Na przykład w roku 1661 wśród płatników z Dembych Wielkich jest wymieniony Anzelm Demby, syn Józefa, a w 1662 występuje wdowa po Józefie Dembym, przy czym jej syn nie jest opodatkowany. Sławogórski, jak wyżej zaznaczyłem, podawał imiona, nazwiska, a czasem i imiona ojców, Kołakowski imiona, nazwiska i często przydomki, a czasem tylko przydomki. W wypadku rozrodzonych Chmielińskich w Chmieleniu 37, Kawieckich w Kawieczynie czy Romanów w Romanach, te ostatnie są wręcz niezbędne dla ich identyfikacji, lecz wymagają od badacza takich spisów odpowiedniej wiedzy o lokalnym środowisku, to jest umiejętności kojarzenia odpowiednich przydomków z właściwymi im nazwiskami. Nie mniej porównując podymne z 1661 roku z czterema pogłównymi z lat można wychwycić wiele błędów w nazwiskach drobnej szlachty. Na przykład dla roku 1661: Zygmunt Borowy z Bystrych-Kurzymów to Zygmunt Bystry, a dla 1662: Kazimierz Krajewski z Zalesia-Krajewa to Kazimierz Kawiecki, Wojciech i Melchior Borowi w Borowych-Grykach to Wojciech i Melchior Bystrzy. Pomimo tych wszystkich zastrzeżeń należy podkreślić sumienność poborcy Kołakowskiego, gdyż w wypadku gospodarstw drobnoszlacheckich wyszczególnił wysokość podatku nałożonego na głowę domu, członków jego rodziny, służbę i komorników. To zaś pozwala na wychwycenie stratyfikacji w obrębie stanu uprzywilejowanego. Odwołując się do wyżej już przytaczanych stawek podatkowych dla szlachty uzyskujemy następujący wynik: szlachta osiadła mająca poddanych (tak zwana trzyzłotowa) wraz ze swymi rodzinami 18 osób (3,5%), szlachta osiadła na dobrach powyżej jednej włóki bez poddanych wraz ze swymi rodzinami 79 osób (15,4%), szlachta osiadła na dobrach poniżej włóki bez poddanych wraz ze swymi rodzinami 279 osób (54,4%), szlachta na ogrodach, słudzy i komornicy szlacheccy wraz ze swymi rodzinami 66 osób (12,9%), wdowy szlacheckie bez poddanych wraz ze swymi rodzinami 71 osób (13,8%). Przy czym gospodarstwa wdowie, gdy głową domu wdowa być przestanie, mogą się zaliczać zarówno do grupy drugiej, trzeciej, jak i czwartej. Przydzielając je po równo na te grupy, uzyskamy następujące odsetki: 37 W grudniu 1846 roku, gdy władze guberni płockiej, przeprowadziły spis miejscowej drobnej szlachty posiadaczy majątków bez ksiąg hipotecznych Chmielińskich w Chmieleniu spisano z identycznymi przydomkami co w 1662 roku. Por. AGAD [15], Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, sygn. 6560, zeszyt dla powiatu przasnyskiego, bez paginacji.

11 Ludność parafii Krzynowłoga Mała 53 szlachta osiadła z poddanymi 3,5%, szlachta osiadła bez poddanych powyżej jednej włóki 19,9%, szlachta osiadła bez poddanych poniżej jednej włóki 59,1%, biedota szlachecka 17,5%. Plebania małokrzynowłoska Dla pełnego obrazu ludności tej parafii w latach brakuje już tylko gospodarstwa miejscowego plebana. Z podymnego duchowni byli zwolnieni, pogłówne i owszem płacili, ale podlegali, podobnie jak wojskowi, oddzielnym spisom 38. W konkretnym wypadku miejscowy proboszcz odprowadzał podatek ze siebie i swych domowników do oficjała pułtuskiego. Jak wyżej zaznaczyłem, poborca Mikołaj Kołakowski odnotował jedynie łączną kwotę (w wysokości 427 złp.), jaką wniosło duchowieństwo ziemi ciechanowskiej do tego oficjała. Ówczesnym proboszczem parafii Krzynowłoga Mała był ksiądz Wojciech Grabowski, znany również z ksiąg sądowych 39. Ksiądz ów spisał testament, który w 1667 roku, tuż po jego śmierci, został potwierdzony przez oficjała pułtuskiego. Dlatego jego kopia została wpisana do miejscowych akt konsystorskich 40. Testament ów, będący barwnym świadectwem obyczajów, a przy okazji przeglądem procesów cywilnych i karnych ówczesnych parafian małokrzynowłoskich 41, odkrywa też stan osobowy miejscowej plebanii. Proboszcz Grabowski, stanu szlacheckiego, objął swoją funkcję 37 lat wcześniej (czyli w 1630 roku), będąc następcą księży Macieja Gomułki i Michała Przasnysiusa. W posłudze kapłańskiej pomagał mu ksiądz wikary Jerzy Roman 42. Nadto do plebana dobrowolnie przystał szlachcic Żebrowski jako dobry przyjaciel z małżonką swoją, a siestrzenicą moją. W testamencie jest wymieniony również syn tej pary mały Żebrowski, oraz Borowy. Czeladź szlachecką uzupełnia czeladź plebejska Marcin, dwie dziewki i Anna pastorka. Jest także bakałarz i jego córka Dorota 43. Łącznie zatem 12 osób. 38 VL [4], t. 5, s. 95 n. Co ciekawe, młodzież ucząca się w oświatowych placówkach prowadzonych przez Kościół była także objęta pogłównym od duchowieństwa. Dlatego wśród świeckiej ludności parafii może jeszcze brakować uczniów i studentów. Podobnie rzecz się ma ze szlachtą na służbie wojskowej. 39 AGAD [15], Przasnyskie ziemskie wieczyste, sygn. 9, k. 455; CGW [23], sygn. 85, k AGAD [5], Pułtuskie testamenta konsystorskie (dalej: PTK), sygn. 7, k. 106r 109r. 41 Proboszcz opisuje między innymi swój konflikt ze Sławogórskimi z Rudna-Kmiecego, w tym i z Franciszkiem, poborcą podymnego w 1661 roku, por. AGAD [5], PTK [40], sygn. 7, k. 107v. 42 Szlachcic ze wsi Romany-Janowięta w parafii tutejszej, por. AGAD [15], CGW [23], sygn. 83, k AGAD [5], PTK [40], sygn. 7, k. 106r 109r.

12 54 Adam A. Pszczółkowski Kontrola zawartości źródeł skarbowych Poza porównaniem dwóch rejestrów i odwołaniami do rejestrów późniejszych z lat , należałoby również sięgnąć po źródła pozaskarbowe, aby móc wyciągnąć dalsze wnioski. Takimi źródłami są akta metrykalne, wizytacyjne oraz sądowe. W wypadku Krzynowłogi Małej metryki chrztów i ślubów sporządzano już od 1577 roku 44. Jednakże te najstarsze nie przetrwały do 1739 roku. Wówczas to na okoliczność wizytacji stwierdzono istnienie ksiąg chrztów i ślubów od 1695 i zgonów od 1735 roku 45. W 1855 roku sporządzono z oryginałów sumariusz metryk tejże parafii, który zawierał w sobie chrzty za lata , śluby (z niewielkimi lukami) i zgony Sumariusz przetrwał do dziś, a metryki które posłużyły do jego sporządzenia poza jednym wyjątkiem (chrzty za lata ) zaginęły w połowie XX wieku 46. Informacje zawarte w sumariuszu ograniczają się jedynie do roku zdarzenia, imienia i nazwiska ochrzczonego i jego rodziców. W przypadku małżeństw, obok roku są zawarte tylko imiona i nazwiska młodych. Przy czym częstokroć, a zwłaszcza dla II połowy XVII wieku, brak nawet i nazwisk (ludność plebejska). Bez znajomości miejsc poszczególnych zdarzeń korzystanie z sumariusza sprawia także wiele kłopotów w badaniach nad drobną rozrodzoną szlachtą. Stąd perspektywa porównań praktycznie żadna. Akta wizytacji tak dla Krzynowłogi Małej, jak i zresztą dla całej diecezji płockiej są zachowane od końca XVI wieku. Z tym, że akurat pomiędzy 1609 a 1724 rokiem występuje w nich długotrwała luka. Sąd ziemski w Przasnyszu został zamknięty po potopie szwedzkim na prawie 100 lat. Sąd grodzki w Ciechanowie funkcjonował cały czas, lecz akurat za okres nie zachowała się w całości ani jedna księga. Nieliczne transakcje i sprawy z tychże lat mają formę luźnych, przypadkowych i przemieszanych strzępków. Co prawda, osoby zamieszczone w rejestrach z okresu występują częstokroć w aktach sądowych sprzed 1650 i po 1678 roku, lecz jednakże to właśnie powyższe rejestry stanowią istotne uzupełnienie dla tychże akt, wypełniając lukę pozwalającą nierzadko na rekonstrukcję poszczególnych tutejszych rodzin szlacheckich w długim okresie trwania. 44 Archiwum Diecezjalne w Płocku (dalej: ADPłock), akta wizytacji (dalej: AW), sygn. 4, k. 98v; sygn. 5, k ADPłock [44], AW [44], sygn. 262, k. 356v. 46 ADPłock [44], Akta metrykalne, sygn i 2976.

13 Ludność parafii Krzynowłoga Mała 55 Szacunki liczby ludności w parafii Krzynowłoga Mała Z powyższych danych wynika, iż w 1662 roku na terenie parafii Krzynowłoga Mała mieszkały (nie licząc niedołężnych, żebraków i dzieci poniżej 10. roku życia) 954 osoby, w tym: 513 osób stanu szlacheckiego (53,8%), 22 wolnych rzemieślników (2,3%), 419 chłopów i służących (43,9%) 47. Powyższa liczba powinna być powiększona o około 10 osób zamieszkałych na plebanii, będącej konglomeratem przedstawicieli wszystkich stanów, a następnie oszacowana o grupy pominięte przy opodatkowaniu. Przy ostrożnym założeniu, że grupy te stanowiły 27%, uzyskujemy wynik 1320 osób. Wynik ten w danym okresie można skonfrontować z innymi rejestrami pogłównego z lat , sporządzonymi na identycznych zasadach co pogłówne z 1662 roku, a zatem nadal wymagających podobnych doszacowań, co stanowi, niestety, istotny mankament. Jak wyżej podałem, w 1662 roku odnotowano w parafii 191 szlacheckich gospodarstw domowych. Tymczasem w roku 1673 było ich także 191 (ale wraz z dodatkowymi pięcioma w Bystrych-Kurzynach), w (wraz z Bystrymi-Kurzynami i dworem w Jastrzębcu), w (wraz z Bystrymi-Krzynami i Jastrzębcem) 48. A zatem tylko w ostatnim wypadku ich liczba jest nieznacznie mniejsza. Dowodziłoby to wewnętrznej spójności pomiędzy rejestrami. Tak jednak już się nie dzieje w wypadku danych ludnościowych. Gdy idzie o szlachtę w roku 1662 było opodatkowanych 513 osób, podczas gdy w 1676 już tylko 404 osoby (ubytek aż o 21%). Natomiast nieszlachty w roku 1662 odnotowano 441 osób, a w (ubytek aż o 37%). Potwierdza to spostrzeżenia poczynione już dawno przez R. Rybarskiego na podstawie zbiorczych wyników dla poszczególnych województw, a potwierdzonych następnie między innymi przez I. Gieysztorową czy A. Laszuk 49. Jedynym dotąd wytłumaczeniem tego zjawiska były podejrzenia o oszustwa podatkowe. Dlatego w literaturze przedmiotu są podnoszone postulaty, aby analizować jedynie rejestry z roku 1662, 47 Powyższe proporcje są zbieżne z moimi wyliczeniami na podstawie znacznie późniejszych statystyk kościelnych z roku 1817 i urzędowych z 1889 dla tejże parafii. Mianowicie w roku 1817 szlachta 54% (z których 4% szlachta folwarczna), rzemieślnicy 9%, chłopi 31%, Żydzi 6%; w 1889 szlachta 48% (z których 2% szlachta folwarczna), rzemieślnicy 12%, chłopi 38%, Żydzi 2%. Por. Michał M. Grzybowski, Z archiwaliów diecezjalnych płockich XIX w., z. 7. Dekanat przasnyski, Płock 2000; Aleksander N. Leontiew, Powiat przasnyski guberni płockiej, Płock Zob. wyżej, przypis R. Rybarski, Skarb i pieniądz [1], s ; I. Gieysztorowa, Wstęp [1], s ; A. Laszuk, Ludność województwa [2], s. 28 n.

14 56 Adam A. Pszczółkowski a dla tych jednostek administracyjnych, z których się nie zachował się spis z tego roku rejestry z W wypadku ubytku szlachty można podjąć się próby wyjaśnienia. W tymże samym 1676 roku sejm ogłosił pospolite ruszenie przeciwko Turcji, nakazując przy tym aby rozrodzona szlachta w województwach płockim i mazowieckim wystawiła co szóstego spośród siebie ( żeby sześć na jednego składali się i wyprawowali ) 50. Możliwe, że ci którzy wówczas opuścili domy rozliczali się z podatku w wojsku zgodnie z zasadami instruktarza z 1673 roku. Warto też przypomnieć, że spis pospolitego ruszenia szlachty małokrzynowłoskiej, dokonany pod Sokolem na Rusi Czerwonej w 1621 roku obejmował aż 116 szlachciców, z których 106 było mieszkańcami tej parafii 51. Choć biorąc pod uwagę wyniki pogłównego z 1662 roku na wojnę powinno było się stawić 7 przedstawicieli dworów oraz około 30 spośród drobnej szlachty. W wypadku ludności plebejskiej trudno znaleźć inne wytłumaczenia, aniżeli oszustwa podatkowe. W dobrach Krzysztofa Nieborskiego, syna nieżyjącego już Adama, w roku 1676 opodatkowano 124 służących i chłopów, podczas gdy w 1662 było ich łącznie 215. W rozległej drobnoszlacheckiej szlacheckiej okolicy Chmieleniu w roku 1662 mieszkało 10 osób służby plebejskiej, a w 1676 już zaledwie jedna. Z pozostałych źródeł ludnościowych, dających jeszcze możliwość konfrontacji, najbliższe temu spisowi są akta wizytacji z pierwszej połowy XVIII wieku. Wedle danych dla roku 1724 w parafii Krzynowłoga Mała było wówczas zdatnych do spowiedzi wielkanocnej około 1200 osób, w 1739 około 1500, w 1754 również około W każdym z tych wypadków została podana liczba przybliżona z okresów o wiele późniejszych od pogłównego, w dodatku nie uwzględniająca dzieci poniżej 7. roku życia, a także ewentualnych Żydów oraz akatolików. Co ma o tyle znaczenie, że w 1754 roku zostało w wizytacji odnotowanych 8 karczem żydowskich 53. Inną metodą kontrolną jest określenie średniej liczby chrztów w parafii za ten okres i przemnożenie tejże przez współczynnik urodzeń o wartości Z wyżej wzmiankowanego sumariusza wynika, że średnia roczna liczba chrztów w okresie wynosi 35,1, co przy zastosowaniu współczynnika dawałoby zaledwie 877 osób. Z tym, że nie ma żadnej pewności, ani czy przyjęty współczynnik 50 VL [4], t. 5, s AGAD [5], tzw. Metryka Litewska, sygn. IV B 36, k. 209v 212v; źródło opublikowane drukiem: A. A. Pszczółkowski, Dzieje rodu Borowych z ziemi ciechanowskiej, Warszawa 2009, s ADPłock [44], Acta officjalia, sygn. 254, k. 24; AW [44], sygn. 262, k. 358v; sygn. 267, k. 412v. 53 ADPłock [44], AW [44], sygn. 267, k. 413r. 54 I. Gieysztorowa, Wstęp [1], s. 294.

15 Ludność parafii Krzynowłoga Mała 57 jest właściwy dla tejże parafii w tymże okresie, ani czy rejestracja chrztów jest kompletna. * * * Odnaleziony rejestr podymnego z 1661 roku, zawierający dane osobowe, wykazał niedobory wśród drobnej szlachty w stosunku do rejestru pogłównego z 1662 roku. Niedobór ten można tłumaczyć tym, że w okresie tuż po potopie szwedzkim część rodzin zamieszkiwała pod wspólnym dachem. W wypadku ludności plebejskiej nie sposób jest porównywać oba spisy, ze względu na ich odmienne konstrukcje. Jednakże pozwalają one na szacunkowe obliczenie liczby ludności na jeden dym w tejże grupie. Rejestr podymnego z 1662 roku wydaje się być wykonany sumiennie, tym bardziej, że w wypadku parafii Krzynowłoga Mała podstawą do jego sporządzenia był uprzedni spis dokonany przez długoletniego plebana, mającego do pomocy wikarego z miejscowej szlachty, a zatem osób, które znały drogi nawet ku najbardziej oddalonym siedliskom. Liczba ludności parafii w 1662 roku wynosiła przed doszacowaniem 964 osoby (licząc także plebanię), a po doszacowaniu (27%) 1320 osób. Specyficzna lokalna struktura stanowa wykazuje prawie 54% udziału szlachty, co jest zbieżne z wynikami uzyskanymi dla wieku XIX. Nazwiska tejże szlachty, w przeważającej części gniazdowej, dowodzą jej ciągłości na tym obszarze od czasów średniowiecza. Co więcej, nazwiska te powtarzają się wielokrotnie w późniejszych spisach, z XVIII i XIX wieku, a także dzisiaj, w parafii i gminie Krzynowłoga Mała.

16 58 Adam A. Pszczółkowski ANEKS Porównanie treści rejestrów podymnego z 1661 i pogłównego z 1662 roku dla parafii Krzynowłoga Mała Uwaga: aneks nie ma charakteru edycji źródłowej, jest tylko przetworzeniem przez autora niniejszego artykułu dwóch źródeł skarbowych. Podymne 1661 Krzynowłoga Mała JM. Adam Nieborski z 22 chałup Chmielonek JM. Adam Nieborski z 10 chałup Chmieleń [Wielki] 1. N. Szymon Chmieliński 2. N. Zygmunt Chmieliński, syn Jana z domu 3. N. Wojciech Chmieliński, syn Wawrzyńca 4. N. Bartłomiej Chmieliński, syn Marcina 5. N. Stanisław Chmieliński, syn Pawła 6. N. Wawrzyniec Chmielinski, syn Marcina 7. N. Maciej Chmieliński, syn Marcina 8. N. Wojciech Demby, syn Sebastiana 9. N. Maciej Chmieliński, syn Jerzego z domu 10. N. Wojciech Chmieliński, syn Macieja 11. N. Wojciech Chmieliński, syn Wojciecha 12. N. Grzegorz Chmieliński 13. N. Walenty Chmieliński 14. N. Idzi Chmieliński, syn Jana 15. N. Marcin Chmieliński, syn Tomasza 16. N. Jerzy Cichowski, syn Mikołaja z domu Pogłówne 1662 Krzynowłoga Mała Adam Nieborski 3 złp., żona i córka 3 złp., służący plebeje, poddani 153 osoby 153 złp. Chmielonek służący plebeje, poddani 62 osoby 62 złp Chmieleń Wielki 1. N. Walenty Chmieliński, żona, siostra 2. N. Adam Sobiechowicz [Chmieliński] 1 złp., żona, brat 3. N. Stanisław Chmieliński Górny, żona, służąca plebejka 4. N. Adam Górny [Chmieliński], żona, syn 5. Lab. Tomasz szewc sam 6. N. wdowa Jastrząbkowa [Chmielińska] komornica 7. N. Fabian Chmieliński, żona 8. N. Grzegorz Kawiecki, żona 9. N. Zygmunt Krajewski, żona i córka 10. N. Wojciech Polak [Chmieliński], żona, Fam. szewc, żona tegoż 11. N. Marcin Chmieliński 2 złp., żona, córka, syn, komornica szlachcianka 12. N. Marcin Chruśla [Chmieliński] z żoną, komornik z żoną szlachcice 13. N. Andrzej Chruśla [Chmieliński] z synem 14. N. Marcin Chmieliński z żoną 2 złp. 15

17 Ludność parafii Krzynowłoga Mała N. Stanisław Chmieliński, syn Bartłomieja 18. N. Grzegorz Kawiecki, syn Kacpra z domu 19. N. Adam Chmieliński, syn Jakuba z domu 20. N. Zygmunt Krajewski, syn Stanisława 21. N. Marcin Chmieliński, syn Wojciecha 22. N. Piotr Chmieliński [Chmieleń]-Strzyże 1. N. Jan Chmieliński, syn Andrzeja z domu 2. N. Łucja Płoska Dembe [Wielkie] 1. N. Antoni Bystry, syn Piotra 2. N. Anzelm Demby, syn Józefa z domu 3. N. Adam Demby, syn Sebastiana z domu 4. N. Jakub Demby, syn Jana 5. N. Andrzej Demby, syn Sebastiana z domu gr,służąca plebejka i komornica szlachcianka 15. N. Wawrzyniec Chmieliński z żoną i córką 2 złp. 16. N. Grzegorz Cichowski 2 złp., żona i syn, siostra 2 złp., służąca plebejka 17. N. Szymon Chmieliński z żoną 1 zlp., służąca 18. N. Bartłomiej Florowicz [Chmieliński] żona jego, dwie służące plebejki 2 złp. 19. N. wdowa po Pawle Chmielińskim, dwóch synów 20. N. Wojciech Krajewski, żona i 3 synów 2 złp. 21. N. Idzi Chmieliński, żona i służąca plebejka 22. N. Adam Gełda [Chmieliński] z żoną 23. N. Maciej Żyłka [Chmieliński] z żoną i synem 2 złp. 24. N. Adam Demby z żoną, córką, służącą plebejką 3 złp. 25. N. Piotr Wielkowicz [Chmieliński], żona i córka 26. N. Grzegorz Krajewski, żona, syn i córka 27. N. Maciej Olbracht [Chmieliński], żona i dwóch synów 28. N. Wojciech Olbracht [Chmieliński], żona, syn i córka 29. N. Zygmunt Olbracht [Chmieliński], żona i córka, córka ze swym mężem, służąca plebejka Chmieleń-Strzyże 1. N. Jan Chmieliński, żona, dwie córki 2. N. wdowa po Kalikście Płoskim, córka Dembe Wielkie 1. N. Andrzej Demby z żoną, synów dwóch, slużąca plebejka 2. N. Antoni Bystry z żoną, dwie córki 3. N. Jakub Demby z żoną 2 złp., 3 służące plebejki 3 złp. 4. N. Adam Demby 2 złp., żona, syn i córka, służąca plebejka

18 60 Adam A. Pszczółkowski 5. N. Sebastian Demby z żoną 6. N. wdowa po Józefie Dembym, służąca plebejka 7. Lab. Jakub Grzela z żoną 2 złp. 8. Lab. Andrzej Czech z żoną 2 złp. [Dembe]-Kąski N. Jakub Demby, syn Michała Kawieczyno-Serwatki [urwany róg karty] 1. N. Jakubowa Kawiecka 2. N. Maciej Bogdański 3. N. Jan Kawiecki 4. [N. Walenty] Kawiecki, syn [...] z domu 5. N. Bartłomiej Kawiecki, syn Wojciecha [Kawieczyno-Stare] N. Sebastian Kawiecki Dembe-Kąski 1. N. Jakub Demby z żoną 2. N. wdowa po Macieju Dembym., dwie służące plebejki 2 złp. Kawieczyno-Serwatki 1. N. Jan Wyszywaczyk [Kawiecki], żona 2. N. wdowa po Jakubie Kawieckim, dwóch synów i córka 3. N. Bartłomiej Ulatowski, żona, syn i córka, komornik szlachcic 15 gr 4. N. Walenty Kawiecki., żona i syn 1 złp. 5. N. Maciej Bogdański, żona Kawieczyno Stare N. Sebastian Kawiecki, żona Kawieczyno-[Sylamy] 1. N. Grzegorz Kawiecki, syn Franciszka 2. N. Sebastian Kawiecki, syn Jana z domu Kawieczyno-Saxary N. Urban Kawiecki Kawieczyno-Sylamy 1. N. Sebiastian Kawiecki 2 złp., żona i czworo dzieci 2 złp. 2. N. Maciej Kawiecki, żona i córka, komornica szlachcianka 3. N. Kacper Kawiecki, żona i córka 1 złp., służąca plebejka 4. N. Wojciech Kownacki, żona i komornica szlachcianka 5. N. Bartłomiej Krzyżak [Kawiecki], żona 6. N. Tomasz Kawiecki, żona, syn i córka Kawieczyno-Saxary 1. N. wdowa po Adamie Kawieckim, syn i dwie córki 2. N. wdowa po Sebastianie Bagieńskim 15 gr, syn Zalesie-[Krajewo] 1. N. Zygmunt Zaleski Zalesie-Krajewo 1. N. Kazimierz Krajewski [recte: Kawiecki]

19 Ludność parafii Krzynowłoga Mała N. Szymon Zaleski 3. N. Maciej Zaleski 4. N. Wojciech Chmieliński 5. N. Bartłomiej Zaleski, syn Jakuba z domu 6. N. Kazimierz Kawiecki, syn Andrzeja 7. N. Wojciech Kawiecki 8. N. Antoni Rapacki 9. N. Andrzej Kawiecki Krajewo-Kłótki 1. N. Stanisław Roman 2. N. Tomasz Roman 3. Jakub Zaleski Krajewo-Czepki N. Paweł Krajewski Krajewo-Zachy N. Walenty Ostrowski Krajewo-Tomki 1. N. Marcin Krajewski 2. N. Antoni Krajewski 3. N. Marcin Krajewski, syn Piotra z domu 2 złp., żona, służący i służąca plebeje 2 złp. 2. N. Andrzej Zaleski z żoną 2 złp., służący plebej 3. N. wdowa po Macieju Kawieckim, dwaj synowie, służąca szlachcianka 4. N. Wojciech Zaleski 2 złp., żona, służąca plebejka 5. N. Szymon Zaleski 2 złp., żona, służący plebej 6. N. Maciej Zaleski, żona i służąca szlachcianka 7. N. Bartłomiej Zaleski, żona i córka 8. N. Antoni Rapacki, żona i komornica szlachcianka 9. N. Zygmunt Zaleski 2 złp., żona, służąca plebejka 10. N. wdowa po Michale Zaleskim, syn Krajewo-Kłótki 1. N. Stanisław Roman 2 złp., żona., służąca plebejka 2. N. wdowa po Janie Zaleskim, dwoje dzieci, służąca plebejka 3. N. Jakub Zaleski 2 złp., żona, służąca plebejka Krajewo-Czepki 1. N. Paweł Krajewski z żoną 2. N. wdowa po Wawrzyńcu Krajewskim 15 gr, syn Krajewo-Zachy 1. N. Maciej Urbanowicz Krajewski, żona 2. N. [Jan] Narulewicz z żoną Krajewo-Tomki 1. N. Marcin Krajewski 2 złp., żona i dwóch synów, sługa plebej 2. N. Marcin Krajewski z żoną, dwóch synów 3. N. Aleksander Krajewski z żoną 15 gr, komornica szlachcianka 4. N. Antoni Krajewski z żoną 5. N. Grzybowski z żoną

20 62 Adam A. Pszczółkowski 6. Fam. Zbrochowski z żoną 2 złp., Wawrzyniec z żoną komornicy 2 złp. Krajewo-Falki N. Szymon Krajewski Krajewo-Jarnułty N. Regina Zaleska Krajewo-Falki N. Szymon Krajewski, żona i córka, służąca plebejka, Fam. Damięcki 1 zlp. Krajewo-Jarnuły N. Jakub Dzierzęski z żoną Krajewo-Białki N. wdowa po Andrzeju Krajewskim Krajewo-Darmopychy 1. N. Marcin Krajewski 2. N. Adam Smoleński 3. N. Stanisław Krajewski Bystre-Kurzyny N. Zygmunt Borowy [recte Bystry] z domu Krajewo-Mostowe G. Jan Roman z 2 chałup Krajewo-Darmopychy 1. N. Stanisław Krajewski, żona i dwie córki 2. N. Stanisław Krajewski z żoną 3. N. Marcin Krajewski z żoną 4. N. Adam Smoleński z żoną, córka Bystre-Kurzyny [brak] [Krajewo]-Pajki-Mostowe 7 plebejów 7 złp. Pajki alias Krajewo 1. N. Wojciech Krajewski z żoną, troje dzieci 2. N. wdowa po Adamie Mostowym sama 15 gr 3. N. wdowa po Janie Mostowym sama [Krajewo]-Pajki 8 poddanych pana Wojciecha Kakowskiego 8 złp. [Krajewo]-Pajki-Wierciochy 1. G. Wojciech Kakowski z 5 chałup 2. N. Wojciech Roman Goski-[Wąsosze] 1. G. Wojciech Sławogórski z 1 chałupy 2. N. Bartłomiej Gadomski Krajewo-Wierciochy G. Wojciech Kakowski 3 złp., żona, służący plebeje i poddani 22 osoby 22 złp. Goski-[Wąsosze] 1. N. Wojciech Sławogórski 3 złp., żona i córka 3 złp., 3 służących plebei 3 złp., 5 poddanych 5 złp.

21 Ludność parafii Krzynowłoga Mała N. Bartłomiej Gadomski 2 złp., żona i 3 plebei 3 złp. 3. N. Marcin Smoleński, żona i syn 1 złp. 4. N. Maciej Czaplicki z żoną Kaki 1. G. Andrzej Kakowski z 4 chałup 2. N. Franciszek Kakowski 3. N. Wojciech Kakowski Ostrowe-Kopcie 1. N. Marcin Łączyński 2. N. Stanisław Łączyński Ostrowe-Stańczyki N. Jakub Czaplicki Ostrowe-Przedbory 1. N. Grzegorz Ostrowski 2. N. Walenty Ostrowski Ostrowe-Dyle 1. N. Andrzejowa Ostrowska 2. N. Walenty Ostrowski 3. N. Piotr Ostrowski, syn Franciszka z domu Ostrowe-Kokacze [urwany fragment karty] Kaki 1. W dworze G. Andrzeja Kakowskiego służąca szlachcianka 2 złp., komornik szlachcic oszy, służący plebeje i poddani 23 osoby 23 złp. 2. N. Wojciech Kakowski, żona i córka 3. N. Franciszek Kakowski, żona 15 groszy, służąca plebejka N. wdowa po Zygmuncie Kakowskim Ostrowe-Kopcie 1. N. Stanisław Łączyński z żoną 2. N. Marcin Łączyński z żoną., dzieci dwoje Ostrowe-Stańczyki N. Jakub Czaplicki z żoną 2 złp. oszy, syn., służący i służąca plebeje 2 złp. Ostrowe-Przedbory 1. N. wdowa po Macieju Ostrowskim, dzieci troje., służąca plebejka 2. N. Walenty Ostrowski z żoną, dzieci troje 3. N. Tomasz Gotarczyk [Ostrowski] z żoną Ostrowe-Dyle 1. N. Piotr Ostrowski z żoną 2 złp., synów dwóch, służąca plebejka 2. Fam. Skoczylas z żoną 2 złp. 3. N. wdowa po Andrzeju Ostrowskim, syn, komornica szlachcianka Ostrowe-Kokacze 1. N. Piotr Ostrowski z żoną, dzieci czworo 2 złp. 2. N. Bartłomiej Cichowski, żona i dwoje dzieci 3. N. wdowa po Ostrowskim, dzieci

22 64 Adam A. Pszczółkowski troje, komornica szlachcianka 4. N. Roman Kubełek z żoną 5. Fam. Mikołaj z żoną 2 złp., Fam. Wawrzyniec młynarz z żoną 2 złp., siostra, komornica plebejka Zbrochy [G. Kazimierz] Dzierzgowski z 3 chałup Łoje 1. N. Wojciech Łojewski 2. [N. ] Łojewski 3. N. Mateusz Łojewski 4. N. Tomasz Łojewski 5. N. Zofia Łojewska 6. N. Jan Łojewski 7. N. Wojciech Łojewski 8. N. Erazm Łojewski 9. N. Jan Łojewski [Borowe]-Gryki N. Stanisław Bystry Borowe-[Chrzczanowo] 1. N. Jan Borowy 2. N. Jan Borowy, syn Michała 3. N. Stanisław Borowy 4. N. Jakub Borowy 5. N. Maciej Rudziński Zbrochy G. Kazimierz Dzierzgowski 3 złp., córka, trzech służących plebei 3 złp., poddanych 9 osób 9 złp. Łoje 1. N. Grzegorz Łojewski z żoną, komornica szlachcianka 2. N. Jan Łukaszyk [Łojewski] z żoną 2 złp., dwóch służących plebei 2 złp. 3. N. Jan Bańka [Łojewski] z żoną 15 gr, służący plebej 4. N. wdowa po Chmielińskim sama 5. N. Jan Czaplicki sam 6. N. Wojciech Łojewski z żoną, służąca plebejka 7. N. Tomasz Łojewski z żoną., córka 8. N. Jakub Nosarzewski z żoną 9. N. Mateusz Klimek [Łojewski] z żoną 10. N. wdowa po Wojciechu Łojewskim, syn 11. N. Erazm Łojewski z żoną 12. N. Benedykt Łojewski z żoną 13. N. Adam Roman oszy Borowe-Gryki 1. N. Stanisław Gryka [Bystry] 2 złp., siostra 2 złp. 2. N. Wojciech Borowy [recte: Bystry] 2 złp., żona., dwóch służących plebei 2 złp. 3. N. Melchior Borowy [recte: Bystry] samotny bez ziemi Borowe-Chrz[cz]anowo 1. N. Jan Jąbrzyk Borowy, żona 2. N. Jakub Borowy, żona, syn 3. N. Franciszek Morawski, żona, służący plebei 4. N. Stanisław Borowy, żona, córka