Drugi List Piotra. Pozdrowienie. którzy w sprawiedliwości naszego Boga i Zbawcy Jezusa Chrystusa 2 otrzymali 3 wiarę równie cenną jak nasza:

Transkrypt

1 Drugi List Piotra Pozdrowienie 1 1 Szymon 1 Piotr, sługa i apostoł Jezusa Chrystusa, do tych, którzy w sprawiedliwości naszego Boga i Zbawcy Jezusa Chrystusa 2 otrzymali 3 wiarę równie cenną jak nasza: 2 Łaska wam i pokój niech się pomnoŝą w [prawdziwym] poznaniu 4 Boga oraz Jezusa, naszego Pana. 3 GdyŜ boska Jego moc obdarzyła nas wszystkim, czego trzeba do Ŝycia i poboŝności, przez [prawdziwe] poznanie Tego, który nas powołał przez własną 5 chwałę i cnotę, 4 przez które dane nam zostały drogocenne 6 i największe obietnice, abyście przez nie stali się uczestnikami boskiej natury, 7 jako ci, którzy uszli zepsucia, które w tym świecie [jest] w Ŝądzach. 8 1 Niektóre waŝne świadectwa tekstowe mają Sivmwn (Simon) czyli Szymon, zamiast Sumewvn (Symeon) czyli Symeon. Do tych drugich naleŝy Ì72 B Y vg. Symeon wydaje się jednak właściwsze. Sumewvn pojawia się tylko na określenie apostoła w Dz 15,14. Sumewvn posiada szerokie poparcie w mss, co przemawia za jego autentyzmem. Ponadto to hebrajskie brzmienie jest subtelnym argumentem przemawiającym za autentycznością Listu. 2 Zgodnie z konstrukcją grecką wyraŝenie: Boga i Zbawcy Jezusa Chrystusa, naleŝy rozumieć jako odnoszące się nie do dwóch, ale do jednej osoby, czyli do Pana Jezusa Chrystusa. Podobnie w 1,11; 2,20; 3,2.18; w 1 Ptr 1,3 mamy Bóg i Ojciec co równieŝ odnosi się do jednej osoby. Podobną konstrukcję mamy równieŝ w Tt 2,13. 3 Otrzymali, gr. lacou/sin (lachousin) znaczy równieŝ otrzymali przez los (Łk 1,9) lub otrzymali w darze (zob. NET). 4 Pełne poznanie, gr. ejpivgnwsi" (epignosis) moŝe oznaczać po prostu poznanie, jednak J. B. Mayor (Jude and Second Peter, ) zasugerował, Ŝe oznacza ono często pełniejsze poznanie, szczególnie w sprawach odnoszących się do poznania prawd duchowych. Termin ten pojawia się w 1, ; 2,20 (forma czasownikowa pojawia się dwa razy w 2,21). 5 Piotr często uŝywa słowa własny: 1 Ptr 3,1-5; 2 Ptr 2,16-22, itp. 6 Piotr uŝywa tego słowa trzykrotnie: w 1 Ptr 1,7 w odniesieniu do wiary; 1 Ptr 1,19 do krwi Chrystusa; 2 Ptr 1,4 do obietnic Chrystusowych. 7 Chodzi o nowe narodzenie, 1 Ptr 1,23. 8 Lub: wywołane jest przez Ŝądze.

2 str. 2 Pismo Święte Wezwanie do wprowadzania wiary w czyn 5 I właśnie dlatego, przykładając wszelkie staranie, dostarczcie waszej wierze cnoty, cnocie zaś poznania, 6 poznaniu zaś opanowania, 9 opanowaniu zaś wytrwałości, wytrwałości zaś poboŝności, 7 poboŝności zaś braterstwa, braterstwu zaś miłości. 8 Gdy te bowiem będą u was obecne 10 i pomnaŝające się, to nie dopuszczą, abyście byli bezczynni i bezowocni w [prawdziwym] poznaniu naszego Pana Jezusa Chrystusa. 9 Bo komu ich brak, ten jest ślepy, krótkowzroczny zapomniał 11 o oczyszczeniu od dawnych swoich grzechów. 10 Dlatego, bracia, tym bardziej postarajcie się uczynić swoje powołanie i wybranie pewnym; te bowiem czyniąc, nigdy się nie potkniecie, 11 gdyŝ w ten sposób będziecie wam obficie dostarczony dostęp do wiecznego Królestwa naszego Pana i Zbawcy Jezusa Chrystusa. 12 Dlatego zamierzam wam wciąŝ przypominać te sprawy, chociaŝ zostaliście uświadomieni i utwierdzeni w posiadanej prawdzie. 13 Za słuszne zaś uwaŝam, dopóki jestem w tym namiocie, 12 pobudzać was przez przypominanie, 14 świadomy, Ŝe zwinięcie mojego namiotu jest rychłe, jak mi to i nasz Pan Jezus Chrystus wyraźnie zaznaczył. 15 DołoŜę zaś teŝ starań, abyście po moim odejściu stale sobie o tych sprawach przypominali. 16 GdyŜ oznajmiliśmy wam moc i przybycie 13 naszego Pana Jezusa Chrystusa nie jako ci, którzy za poszli wymyślnymi baśniami, ale jako ci, którzy stali się naocznymi świadkami Jego wielkości. 17 Wziął bowiem od Boga Ojca cześć i chwałę, gdy taki głos doszedł Go od Majestatu chwały: Ten jest moim Sy- 9 Gal 5, Lub: będziecie je naprawdę mieli. 11 Występuje tu idiom: wziął zapomnienie, gr. lh,qhn labw.n (lethen labon). 12 Nasze Ŝycie jest pielgrzymką (1 Ptr 1,1; 2,11); podobnego obrazu uŝywa apostoł Paweł (2 Kor 5,1-4). 13 Przybycie, gr. parousi,a (parousia) w tym wypadku odnosi się do Wcielenia (Chase) podobnie jak inne gr. słowo epifaneia w 2 Tm 1,10 (które w 1 Tm 6,16 odnosi się do powtórnego przyjścia). 2 Kor 7,6 uŝywa go w odniesieniu do przybycia Tytusa. Słowo to w papirusach jest technicznym określeniem przybycia króla albo wysokiego rangą dygnitarza. W odniesieniu do Chrystusa oznacza Jego powtórne przyjście (2 Ptr 3,4.12).

3 Pismo Święte str. 3 nem, moim ukochanym, w którym Ja znalazłem upodobanie. 18 Ten właśnie głos pochodzący z nieba my usłyszeliśmy, będąc wraz z Nim na świętej górze. 19 Mamy teŝ jeszcze mocniejsze, prorockie słowo; [i] dobrze czynicie, jeśli trzymacie się go jak lampy świecącej w ciemnym 14 miejscu, dopóki nie zaświta dzień i gwiazda poranna nie wzejdzie w waszych sercach. Proroctwo jako Słowo BoŜe na tle naduŝyć fałszywych nauczycieli 20 Przede wszystkim wiedzcie to, Ŝe Ŝadne proroctwo Pisma nie pochodzi z własnego wyjaśnienia; gdyŝ proroctwo nie było nigdy przyniesione z woli człowieka, lecz wypowiedzieli [je] ludzie od Boga, niesieni 16 przez Ducha Świętego Pojawili się jednak w ludzie równieŝ fałszywi prorocy, jak 2 i między wami będą fałszywi nauczyciele, którzy wprowadzać będą po kryjomu 18 zgubne herezje i zapierać się Władcy, który ich wykupił. Sprowadzają oni na samych siebie rychłą zgubę 2 a wielu pójdzie za ich rozwiązłością i przez nich droga prawdy będzie obrzucana bluźnierstwami; 3 Z 14 Ciemne, gr. auvcmhro,j, (auchmeros) oznacza teŝ brudne, zaśmiecone. 15 Lub: nie jest własnym wykładem; uzasadnione byłoby dodanie słowa czyimś: czyimś (w tym samego proroka) własnym wyjaśnieniem (wykładem, wywodem). Lub: nie jest tworem własnej wyobraźni [proroka]. Słowo wyjaśnienie, gr. evpi,lusij (epilysis) oznacza uwolnienie, rozwiązanie, rozwinięcie. Pojawia się w papirusach w sensie rozwiązania lub nawet zwolnienia z długu (Roberson BW 5). 16 Słowo niesieni jest bardzo dosłownym oddaniem oryginału. MoŜna by teŝ powiedzieć poruszani. 17 WyraŜenie brzmi nieco niezgrabnie. Wszelkie jednak wygładzenie tego wyraŝenia narzuca jakąś interpretację: (1) WyraŜenie: ludzie od Boga, moŝe oznaczać ludzi BoŜych lub ludzi posłanych przez Boga, ale moŝe teŝ oznaczać: przekazali je ludzi w imieniu Boga, jako Jego wysłannicy. Przekład w sensie: Ŝadne proroctwo Pisma nie jest dla prywatnego wyjaśnienia, jest nie do utrzymania; jest on niewłaściwy gramatycznie i niezgodny z kontekstem. 18 wprowadzać po kryjomu, gr. pareisa,gw (pareisago), wprowadzać z zewnątrz; w sensie negatywnym, w odniesieniu do nauk heretyckich: wprowadzać po kryjomu, niepostrzeŝenie (2 Ptr 2,1).

4 str. 4 Pismo Święte chciwości będą was oszukiwać 19 fałszywymi słowami; ci, których wyrok od dawna nie jest bezczynny, 20 a ich zguba nie drzemie. 4 Skoro bowiem Bóg nie oszczędził aniołów, gdy zgrzeszyli, lecz rzuciwszy w więzach 21 w gęste mroki Tartaru, 22 wydał jako zachowanych na sąd; 23 5 nie oszczędził teŝ staroŝytnego świata, choć Noego, herolda sprawiedliwości jako ósmego ocalił, gdy zesłał potop na świat bezboŝnych; 6 równieŝ miasta Sodomę i Gomorę 24 obróciwszy w proch przez zagładę 25 potępił, posta- 19 Lub: sprzedawać. 20 Lub: Nie jest zawieszony. 21 Więzy, gr. seirai'" (seirais) łańcuchy, pęta, sznury, znajdujemy w Ì72 P Y Byz vg et alii, podczas gdy siroi'" (sirois [lub seiroi'", seirois], otchłanie ) w Í A B C 81 et pauci. Jak więc widać argumenty na korzyść obu słów są powaŝne. Internally, the reading adopted here (seirai'") is a rarer term, perhaps prompting some scribes to replace it with the more common word. However, this more common term is not a synonym and hence does not follow the normal pattern of scribes. As well, the use of the genitive zovfou (zofou) in chains of darkness is a bit awkward (a rare genitive of place), perhaps prompting some scribes to change the imagery to pits of darkness (in which case zovfou is an attributive genitive). A further point that complicates the issue is the relationship of 2 Peter to Jude. Jude s parallel (v. 6) has desmoi'" (desmois, chains ). Apart from the issue of whether 2 Peter used Jude or Jude used 2 Peter, this parallel suggests one of two possibilities: either (1) since these two books obviously have a literary relationship, seirai'" is original, or (2) early scribes, recognizing that these two books shared their material, changed seiroi'" to seirai'" to conform the wording, at least conceptually, to Jude 6. On balance, seirai'" looks to be original because scribes were not prone to harmonize extensively between books other than the gospels (although 2 Peter and Jude do display some of this harmonizing). Apparently some early scribes, not recognizing the term seirai'", changed it to one with which they were familiar (seiroi'"). 22 Tartar: słowo, którego uŝywali Homer, Pindar, LXX w Jb 40,15; 41,23; Filon, inskrypcje, oznacza miejsce przebywania niegodziwych zmarłych; jest ono odpowiednikiem Gehenny u śydów (Roberson). U Greków Tartar oznaczał miejsce połoŝone pod Hadesem, gdzie niegodziwym wymierzano karę (NET). 23 Lub: by byli zachowani na sąd MjŜ 18,16-19,29.

5 Pismo Święte str. 5 wiwszy za przykład tego, co ma spotkać bezboŝnych, 7 lecz uratował sprawiedliwego Lota, udręczonego przez codzienne zachowanie 26 się nieprawych 27 w rozwiązłości, 8 gdyŝ widokiem i wieścią sprawiedliwy ten mieszkając wśród nich [swoją] sprawiedliwą duszę trapił 28 bezprawnymi czynami 9 [skoro tak], 29 to umie Pan wyrywać poboŝnych z próby, bezboŝnych zaś zachowywać poskromionych 30 na dzień sądu, 10 szczególnie zaś tych, którzy w Ŝądzy zepsucia idą za ciałem i pogardzają autorytetem. Zuchwali, samowolni, nie drŝą, gdy bluźnią chwałom, podczas gdy aniołowie przewyŝszając ich siłą i mocą, nie wnoszą przeciw nim uwłaczającego sądu sprzed Pana Ci 25 Zagłada, gr. katastrofh, (katastrofe). Kilka waŝnych świadectw opuszcza słowo katastrofh'/ (Ì72 B C* ), moŝna to jednak dobrze wyjaśnić jako przypadkowe pominięcie spowodowane przez homojoarkton (podobieństwo sąsiadującego słowa, które brzmi katevkrinen [katekrinen]). 26 Codzienne zachowanie, gr. avnastrofh, (anastrofe), obracanie się, a zatem prowadzenie się zachowanie; słowo często występujące w 1 Ptr. NET tłumaczy je jako styl Ŝycia. 27 Lub: zbuntowanych przeciw prawu 28 Lub: ścierał, ranił. 29 WyraŜenie: skoro tak zostało dodane, aby powiązać je z wierszem 4, w którym zaczyna się pierwsza część, apodosis, zdania warunkowego, przechodzącego w wierszu 9 w protasis. 30 Lub: ukaranych; lub: dla ukarania w dzień sądu. 31 Chwały, gr. dovxa" (doksas) niemal na pewno odnosi się do istot anielskich, a nie autorytetów ludzkich, choć trudno powiedzieć, czy chodzi o dobyrych czy teŝ złych aniołów. Wiersz 11 zdaje się raczej wskazywać na niegodziwych aniołów. 32 Niektóre świadectwa tekstowe pomijają parav kurivw/ (para kurio). Są to A Y 33 vg et alii. Inne mają genetivus parav kurivou (para kuriou); naleŝą do nich Ì et pauci. Większość świadectw (łącznie z Í B C P 1739 et plu) ma dativus parav kurivw/. Genetivus sugerowałby, Ŝe aniołowie nie wnoszą uwłaczającego sądu sprzed Pana, podczas gdy dativus, Ŝe nie wnoszą go w obecności Pana. Paralelny fragment Jd 9 mówi o uwłaczającym sądzie przeciwko diabłu, lecz wyraŝenie przyimkowe jest całkowicie pominięte. Jednocześnie Michał mówi: Niech Pan cię zgani, co sugerowałoby wypowiedzenie wyroku sprzed oblicza Pana. Zdaje się, Ŝe najlepszą opcją jest pominięcie wyraŝenia lub dativus, jednakŝe decyzja jest

6 str. 6 Pismo Święte natomiast jak nierozumne zwierzęta, urodzone z natury na schwytanie i zabicie, bluźnią temu, czego nie znają, w zagładzie ich teŝ zostaną zgubione 13 karząc się zapłatą niesprawiedliwości, za rozkosz uwaŝając rozpustę za dnia, pławiąc się jako zakały i plugawcy w oszustwach ich współucztują 33 z wami, 14 oczy mając pełne cudzołoŝnic i nienasyconego grzechu, nęcąc niespokojne dusze, mając serce wyćwiczone w chciwości, dzieci przekleństwa Opuszczejąc prostą drogę, zbłądzili i poszli drogą Balaama, syna Bosora, który pokochał zapłatę niesprawiedliwości, 16 został jednak skarcony za własne przestępstwa; nieme, juczne bydlę, przemówiwszy ludzkim głosem, zapobiegło szaleństwu proroka. 17 Ci są źródłami bez wody i chmurami gnanymi przez huragan, dla nich zachowany został mrok ciemności. 18 W przesadach pustosłowia 35 bowiem wydając dźwięki, nęcą w Ŝądzach ciała rozwiązłości tych, którzy ledwie uszli [ludziom] na co dzień Ŝyjącym w błędzie, 19 obiecując im wolność, sami są niewolnikami zepsucia; czemu bowiem ktoś został poddany, tego stał się niewolnikiem Jeśli bowiem uciekłszy od nieczystości świata w [prawdziwym] poznaniu naszego Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa znów w nie uwikłani zostali podporządkowani, to ich stan ostateczny stał się gorszy od pierwotnego Lepiej bowiem byłoby dla nich nie poznać drogi sprawiedliwości, niŝ poznawszy ją, odwrócić się od przekazanego im świętego przykazania. 22 Spełniło się na nich treść prawdziwego przysłowia: Pies wraca do swoich wymiocin, 38 oraz: Świnia po umyciu się do tarzania się w błocie. trudna. W świetle kryteriów wewnętrznych pominięcie wyraŝenia mogło być motywowane jego brakiem w Jd 9. (NET). 33 Współucztować, gr. suneuwce,omai (syneuocheomai) Klemens Aleksandryjski (Paed. ii. I. 6) łączy słowo euochia (obfita, radosna uczta) ze słowem agape (uczta miłości). 34 Dzieci przekleństwa, hebraizm: ludzie przeklęci. 35 Lub: marności, pustki Kor 12, Mt 12,45; Łk 11, Prz 26,11.

7 Pismo Święte str. 7 Przypomnienie o motywach Listu i o zagroŝeniu ze strony szyderców 1 Ten list, ukochani, jest juŝ drugim listem, który do was 3 piszę; w nich przez przypominanie pobudzam 39 waszą wypróbowaną słońcem myśl, 2 by przypomnieć słowa przepowiedziane przez świętych proroków oraz przykazanie Pana i Zbawiciela, [podane przez] waszych apostołów. 3 Przede wszystkim to wiecie, Ŝe w dniach ostatecznych przyjdą szydercy z drwinami, podąŝający za swoimi własnymi Ŝądzami 4 i mówiący: Gdzie jest obiecane przez Niego przyjście? 40 Odkąd bowiem zasnęli ojcowie, wszystko tak trwa, jak od początku stworzenia. 5 Nie zauwaŝają bowiem, sami tego pragnąc, 41 Ŝe od dawna były niebiosa oraz ziemia, która z wody i przez wodę zaistniała na Słowo Boga; 6 przez nie 42 ówczesny zalany wodą, zginął, 7 a teraźniejsze niebiosa oraz ziemia za sprawą tego samego Słowa odłoŝone są [i] zachowane dla ognia na dzień sądu i zagłady bezboŝnych ludzi. 8 Niech to jedno, ukochani, nie uchodzi waszej uwagi, Ŝe u Pana jeden dzień jest jak tysiąc lat, a tysiąc lat jak jeden dzień. 9 Pan nie zwleka z [dotrzymaniem] obietnicy, jak niektórzy uwaŝają, Ŝe zwleka, lecz okazuje cierpliwość względem was, bo nie chce niektórych zgubić, lecz chce, aby wszyscy doszli do opamiętania. 10 A dzień Pana 43 nadejdzie jak złodziej; 44 wtedy niebiosa z trzaskiem przeminą, podstawy [świata] 45 zaś, palone, zostaną rozwiązane, a ziemia i 39 Lub presens conativus: staram się pubudzić. 40 W tekście greckim: Gdzie jest obietnica Jego przyjścia? Genetivus parousiva" (parousias) najlepiej potraktować jako genitivus attributivus (w którym to przypadku rzeczownik główny, obietnica, funkcjonuje semantycznie jako przymiotnik; zob. D. B. Wallace, Exegetical Syntax, 89-91). 41 Lub: świadomie przy tym nie zauwaŝając Trudno powiedzieć, do czego odnosi się ten zaimek wskazujący: czy do niebios, czy do niebios i ziemi, czy do wody i słowa. KaŜde z tych odniesień ma sens. Zob. Gen 6,11; 7, Dz 2,20 (Jl 3,4); 1Ts 5,2-4; 2 Ts 2,2; 1 Kor 5,5; Dzień Chrystusa: Flp 2,16; Dzień Boga 2 Ptr 2,12; Dzień sądu: 2 Ptr 2,9; 3,7. 44 Łk 12,39; Mt 24,43; 1 Ts 5,2; Obj 3,3; 16, Hbr 5,12; Gal 4,3; 5,1; Kol 2,8; większość komentatorów sugeruje, Ŝe chodzi w tym wypadku o ciała niebieskie (NET).

8 str. 8 Pismo Święte dzieła [ludzkie] na niej będą odszukane Skoro to wszystko tak ma być zniszczone, jakimi wy 47 powinniście być w świętym postępowaniu na co dzień oraz w poboŝnych [czynach], 12 [wy] oczekujący i ponaglający przyjście dnia BoŜego, przez który niebiosa palone zostaną zniszczone, a podstawy [świata] rozpa- 46 Mamy tu do czynienia z jednym z najtrudniejszych problemów tekstowych NT. Wersja z eujreqhvsetai (heurethsetai), która ma o wiele wcześniejsze i najlepsze poparcie (Í B K P text et alii) jest tak trudna, Ŝe niektórzy uwaŝają ją za pozbawioną sensu. Jak wykazał Bauckham istnieją trzy podejścia do rozwiązania tego problemu: (1) korekta oparta na przypuszczeniu (co zwykle mówi więcej o pomysłowości uczonego, który ją proponuje, niŝ o słuszności przypuszczenia, na przykład: a[rga [arga] zamiast e[rga [erga] w znaczeniu: ziemia i rzeczy na niej zostaną znalezione jako bezuŝyteczne ); (2) przyjęcie jednego z kilku wariantów tekstowych (z ktróych jednak wszystkie są łatwiejsze i nie wyjaśniają jak doszło do powstania tej wersji najtrudniejszej, np. Ì72 dodaje luomevna [lyomena] do czasownika wersja powodowana niewątpliwie trzykrotnym pojawieniem się tego czasownika w kontekście: ziemia i jej dzieła zostaną znalezione jako zniszczone ; lub najprostszy wariant, wersja mss syhidyjskich, dodająca oujc [ouch] przed ejureqhvsetai czyli: nie zostaną znalezione ); lub (3) gimnastyka interpretacyjna, która traktuje wiersz jako ostateczny, ale próbuje odnaleźć dalsze znaczenia słowa. Bauckham w przekonywający sposób opowiada się za tą trzecią opcją, twierdząc, Ŝe chodzi o znaczenie będą ujawnione, będą pokazane. A zatem w tekście chodziłoby o to, Ŝe ziemia i dzieła ludzkie na niej zostaną przed Bogiem odarte do naga. Ponadto niezwykłość tego wyraŝenia pozostaje niewątpliwie w związku ze stylem Piotra w całym jego Liście. Stąd to, co wygląda na podejrzane z powodu swojej nienormalności, przy bliŝszym przyjrzeniu się okazuje się w zasadzie zgodne z idiosynkretycznym stylem autora. Znaczenie tego tekstu byłoby zatem takie: Wszystko zostanie zniszczone poza ziemią i dziełami ludzkimi na niej. Dzięki temu ludzie wraz ze swoimi dziełami staną przed Bogiem odarci ze wszelkich pozorów (NET). 47 Niektóre świadectwa greckie nie mają tego zaimka. Większość mss dodaje zaimek do bezokolicznika albo ujma'" (hymas, was, jak np. A C P Y , a takŝe korekty Ì72 i Í [drugi korektor], et plu), hjma'" (hemas, nas, jak np. Í* 2464 et alii), lub ejautouv" (heautous, my sami lub wy sami, jak np. 1243). Wersja bez zaimka ma poparcie Ì72* Ì74vid B et pauci. Choć niewielkie, świadectwo to jest jednak najwcześniejsze. Ponadto dodanie zaimka, szczególnie zaimka osoby drugiej, sugeruje próbę wyjaśnienia. Gdyby zaimek był oryginalny trudno byłoby wyjaśnić jego brak w niektórych świadectwach.

9 Pismo Święte str. 9 lone stopnieją? 13 Oczekujemy 48 zaś według obietnicy nowych niebios i nowej ziemi, 49 w których prawdziwie mieszka 50 sprawiedliwość. 14 Dlatego, ukochani, oczekując tego postarajcie się, abyście byli znalezieni przez Niego w pokoju, niesplamieni i nienaganni. 15 A cierpliwość naszego Pana uwaŝajcie za zbawienie, jak teŝ ukochany nasz brat Paweł w danej mu mądrości do was napisał, jak i we wszystkich listach, gdzie się o tym wypowiada są w nich pewne rzeczy trudne do zrozumienia, które podobnie jak i inne pisma ludzie niewykształceni i chwiejni przekręcają na swoją własną zgubę. 17 Wy zatem, ukochani, wiedząc o tym wcześniej, strzeŝcie się, abyście błędem nieprawych nie zostali zwiedzeni i nie wypadli z własnej stałości. 18 Wzrastajcie natomiast w łasce i w poznaniu naszego Pana i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa. Jemu chwała i teraz i do dnia wieczności. 52 Amen Lub, moŝliwe, oczekujmy. Gr. prosdovkwmen, (prosdokomen) moŝe być zarówno indykatywem, jak i coniunktiwem. Imiesłów oczekując w w. 14 bardziej wskazuje jednak na indykatyw. 49 Iz 65,17n; 66,22; zob. takŝe Obj 21,1. 50 Czasownik prawdziwie mieszka, gr. katoikevw (katoikeo) jest intensywną formą czasownika oijkevw (oikeo). Oznacza on zadomowienie się prawdziwe, na dobre, na stałe. Zob. na przykład: Mt 2,23; Dz 17,26; 22,12; Ef 3,17; Kol 1,19; 2,9. 51 Fakt, Ŝe Paweł napisał do tych ludzi wskazuje, Ŝe w większości byli oni najprawdopodobniej z pochodzenia poganami. Ponadto fakt, Ŝe Piotr do nich pisze sugeruje, Ŝe Paweł juŝ nie Ŝyje, Piotr bowiem jest apostołem obrzezanych. Piotr widocznie zdecydował się napisać dwa listy do kościołów Pawłowych krótko po śmierci Pawła po to, aby wejść z nimi w osobisty i teologiczny kontakt (ewangelia Pawła jest ewangelią Piotra) i aby ostrzec przed wilkami w owczej skórze. Stąd jednym z celów Piotra jest powiązanie czytelników w z pisanymi dokumentami społeczności chrześcijańskiej (czyli pismami Starego Testamentu i listami Pawła) dla zabezpieczenia ich przed heretykami. 52 Lub: i na dzień wieczny. 53 Większość mauskryptów dodaje amen, gr. ajmhvn (amen), na zakończenie tego Listu, podobnie jak w przypadku pozostałych Listów NT. Pominięcie tego słowa w B * et alii zdaje się oryginalne, choć fakt, Ŝe na-

10 str. 10 Pismo Święte wet najwcześniejsze świadectwa aleksandryjskie dodają to słowo przemawiają za jego włączeniem do tekstu (NET).