Wawel, Babel i król Kirkous: wstêp do nowych badañ nad najstarszymi nazwami i legendami krakowskimi

Transkrypt

1 Piotr Makuch* Wawel, Babel i król Kirkous: wstêp do nowych badañ nad najstarszymi nazwami i legendami krakowskimi Wstêp Wydaje siê rzecz¹ trudn¹ do pojêcia, i Kraków, miasto o ponad tysi¹cletniej historii i Wawel, jedno z miejsc dla historii Polski najwa niejszych, nie doczeka³y siê do tej pory wyjaœnienia prawdziwego znaczenia swych nazw oraz tego, sk¹d pochodz¹ i z czym siê wi¹ ¹ podania opowiadaj¹ce o ich pocz¹tkach. Do dzisiaj nie wiemy kim by³ tak naprawdê za³o yciel miasta Krakus, kim by³a w rzeczywistoœci Wanda i jej bracia, synowie Kraka, a tak e tego, z jakiego powodu jeden z nich dopuœci³ siê mordu na drugim. Nie podejmujê siê daæ pe³nej odpowiedzi na te i wiele innych pytañ, które pojawiaj¹ siê w trakcie prac nad mitologi¹ krakowsk¹. Rozpatrywany przedmiot jest na tyle rozleg³y i podlega jako materia³ badawczy pod metody badawcze tak wielu nauk, i jego ca³kowite opracowanie wydaje siê niemo liwe. Uwa am jednak, e znalaz³em prawid³owy kierunek poszukiwañ. Moim zdaniem, rozwi¹zanie wiêkszoœci tajemnic zwi¹zanych z mitycznymi pocz¹tkami miasta Krakowa le y w zbadaniu zwi¹zków najstarszych podañ krakowskich z odpowiednimi zespo³ami mitów wschodnich, w tym przede wszystkim z histori¹ i mitologi¹ zwi¹zan¹ z miastem Babilon. S¹dzê bowiem i mam podstawy by tak twierdziæ, i sama nazwa Wawel jest tylko wersj¹ nazwy Babilonu Babel, a wiêkszoœæ w¹tków podañ krakowskich znajduje swoje Ÿród³o w znanych podaniach o mieœcie Babilon lub nawet w rzeczywistych wydarzeniach historycznych, które mia³y swojego czasu miejsce w tym mieœcie. Do pewnego stopnia hipoteza ta pokrywa siê z t¹, która zosta³a zaproponowana przez Mariana Pleziê w artyku- 201

2 le Legenda o Smoku Wawelskim 1. Autor porównuje tutaj jeden z w¹tków podañ starego Krakowa zwi¹zany ze smokiem wawelskim, z odpowiednimi w¹tkami znanymi z literatury wschodniej. Wymienia cztery podania wschodnie dotycz¹ce walk ze smokami, nadzwyczaj podobne do Legendy o Smoku Wawelskim. Trzy z przytoczonych przez autora przyk³adów daj¹ siê zakwalifikowaæ do kompleksu mitów, których g³ównym tematem s¹ dzieje Aleksandra Wielkiego, czyli tzw. Aleksandriady 2. S¹ to warianty: syryjski, koptyjski i perski opowieœci. Czwarty przyk³ad natomiast zaczerpniêty jest ze starotestamentowej Ksiêgi Daniela 3 i opowiada o tym, jak prorok Daniel, s³uga Cyrusa Wielkiego, zabija podstêpnie smoka babiloñskiego. Samo podobieñstwo obu podañ zauwa a ju œredniowieczny autor polskiej Kroniki Mierzwy 4 konstatuj¹c, i : (smoka wawelskiego zg³adzono), tak jak Daniel, który zabi³ smoka babiloñskiego. Zdanie to jest pierwsz¹ prób¹ porównania mitu krakowskiego do innych obcych mitów i to prób¹ od razu udan¹. Ponadto, ze wzglêdu na nasz cel, jakim jest dowiedzenie to samoœci obu podañ, babiloñskiego i wawelskiego, posiada ono wartoœæ szczególn¹. Po wysuniêciu hipotezy o pochodzeniu mitologii wawelskiej z mitologii babiloñskiej, wymienione zdanie z Kroniki Mierzwy stanowi swoiste idem per idem. Gdyby hipoteza o to samoœci smoka wawelskiego z babiloñskim okaza³a siê prawdziwa, z koniecznoœci wynika³by z niej fakt, e smoka wawelskiego (babiloñskiego) zabito w ten sam sposób jak babiloñskiego, bo by³by to po prostu ten sam smok, a takie w³aœnie stwierdzenie zawiera Kronika Mierzwy. Cztery wymienione przez Pleziê podania, które zachowuj¹ nadzwyczajne podobieñstwo do legendy krakowskiej s¹ prawdopodobnie, co umknê³o uwadze dotychczasowych badaczy, wariantami jednej opowieœci opowieœci o smoku babiloñskim. Trzy warianty opowiadania pochodz¹ce z Aleksandriady, s¹ bowiem wed³ug wszelkich danych inkorporowane tam wprost z mitologii babiloñskiej. Wed³ug I. danowa: W niektórych przekazach o yciu Aleksandra mo na zauwa yæ œlady zapo yczenia z opowieœci o Babilonie i babiloñskim smoku 5. Wniosek nasuwa siê sam podanie krakowskie jest podobne do czterech, a nawet piêciu (traktujê tutaj jako jedn¹ wersjê opisane ni ej opowieœci ruskie o smokach wawiloñskich - babiloñskich, które bohater ruski Borma zabija u ywaj¹c podstêpu z u yciem prochu) wersji opowieœci o zabiciu smoka babiloñskiego i w zwi¹zku z tym za wiêcej ni prawdopodobne trzeba uznaæ, e jest szóst¹ wersj¹ tego samego opowiadania. Pozostawiam ocenie czytelnika to, jaki istnieje stopieñ prawdopodobieñstwa, a eby wszystkie piêæ podañ podobnych do Legendy o Smoku Wawelskim dotyczy³o bezpoœrednio lub poœrednio smoka babiloñskiego, a samo podanie krakowskie nie by³o kolejnym, szóstym jej wariantem - sam uwa am go za znikomy. 202

3 Moje badania nad mitologi¹ starego Krakowa s¹ w zarysie kontynuacj¹ badañ prof. M. Plezi, tak co do kierunku (wschodni), jak i metody (porównawcza). Tak samo okreœlam te status najstarszych legend Krakowa, jako pochodz¹cych z tradycji ustnej. Rozszerzam jednak znacz¹co zakres Ÿróde³, które zamierzam zu ytkowaæ na potrzeby dociekañ nad prawdziw¹ genez¹ podañ krakowskich i w¹tków mitycznych w nich zawartych. Korzystam ze Ÿróde³, których nikt do tej pory nie bada³ pod k¹tem zgodnoœci ich treœci z treœci¹ przekazu krakowskiego. S¹ to Ÿród³a w wiêkszoœci wschodnios³owiañskie i irañskie. Cech¹ specyficzn¹ dla tego rodzaju Ÿróde³ jest albo ich zupe³na nieznajomoœæ na gruncie polskim (badane przeze mnie mity wschodnios³owiañskie), albo znajomoœæ mocno ograniczona (Ÿród³a irañskie). Szczególnie rzuca siê w oczy niemal zupe³ny brak badañ nad wspóln¹ mitologi¹ S³owian zachodnich i wschodnich. Myœlê, e aktualnie prowadzone przeze mnie badania przyczyni¹ siê do zmiany tego stanu rzeczy, choæby w tym sensie, e zainicjuj¹ rozwój szczegó- ³owych badañ o charakterze interdyscyplinarnym, maj¹cych za cel uzgodnienie w³aœciwego stanu rzeczy. Na wstêpie pragnê uprzedziæ, e artyku³ ten ma jedynie za zadanie zainteresowaæ czytelnika prowadzonymi aktualnie przeze mnie badaniami i zapoznaæ go z najciekawszymi ich wynikami. Z racji szczup³oœci formy nie zawiera ani pe³nych dowodów swoich twierdzeñ, ani nie pretenduje nawet do zupe³noœci przedstawienia. Ka de z wyszczególnionych w podtytu³ach pracy zagadnieñ nadaje siê do osobnego przedstawienia i to w formie przekraczaj¹cej objêtoœciowo ramy artyku³u. Podstawowym twierdzeniem mojej pracy jest wywodzenie najstarszych podañ krakowskich z tzw. cyklu kejanidzkiego 6 i po³¹czonej z nim Rostamiady 7 zespo³ów mitów pochodzenia scytyjskiego (wschodnioirañskiego) 8, rozprzestrzenionych na ogromnych obszarach Europy i Azji, od Chin, Mongolii i Indii, po Ukrainê i Bia³oruœ. Pierwszy cykl mityczny zawiera dzieje królów zwanych Kejanidami (z irañskiego kej oznacza król ), Drugi poœwiêcony jest najwiêkszemu bohaterowi Irañczyków, Rostamowi. Oba cykle przeplataj¹ siê ze sob¹. Najbardziej znan¹ i najlepiej zbadan¹ wersj¹ tych mitów, jest wersja perska znana z epopei narodowej Irañczyków Ksiêgi królewskiej Szahname Ferdousiego 9. W³aœnie badania nad Szahname doprowadzi³y do wyodrêbnienia wymienionych wy ej zespo³ów mitycznych a tak- e do odkrycia ogromnej iloœci innych wariantów rzeczonych mitów, m. in. ruskich. Badania te doprowadzi³y tak e do wyodrêbnienia swoistych elementów wchodz¹cych w sk³ad mitu kejanidzkiego 10. S¹ to: 1. Wspólna tradycja indoeuropejska i indoirañska. 2. Tradycja scytyjska (wschodnioirañska). 203

4 3.Zmitologizowana historia królów perskich. 4.Tradycja religijna ludów Mezopotamii, g³ównie babiloñska (chodzi tu o zapo yczenie z Babilonii na grunt mitologii irañskiej wzorca walki ze smokiem). W myœl przedstawionych na wstêpie za³o eñ, równie najstarsza mitologia polska, w tym krakowska, powinna zawieraæ wy ej wymienione elementy. Myœlê, e tak w³aœnie jest, a poni sza argumentacja powinna o tym przekonaæ. Wawel Babel: warianty tej samej nazwy Jeœli chodzi o mo liwoœæ przejœcia s³owa Babel w Wawel to zmiana b do w jaka musia³aby mieæ w danym wypadku miejsce, to nie jest ona w ogóle zjawiskiem rzadkim. Przeciwnie, uchodzi za fakt notoryczny. Obserwujemy j¹ np. w rozwoju historycznym jêzyka greckiego, gdzie np. interesuj¹ca nas forma pierwotna nazwy miasta Babylon przekszta³ca siê fonetycznie w Wawilon. Od tej formy pochodzi pras³owiañska forma nazwy miasta - Wawilon 11 istniej¹ca do dziœ u przewa aj¹cej czêœci S³owian. Forma taka jest ju wyj¹tkowo podobna do nazwy Wawel. Wrêcz identyczna z nazw¹ wzgórza w Krakowie powinna byæ, w wyniku dzia³ania prawa o spirantyzacji spó³g³osek zwartych dÿwiêcznych, wschodnioirañska 12 (np. scytyjska, sarmacka) nazwa Babilonu. Pochodzi³aby z przekszta³cenia najbardziej powszechnej w j. irañskich formy Babel w *Wawel (forma rekonstruowana). Tak e jedna z poœwiadczonych greckich form nazwy miasta: Babel (z krótkim e ) 13 powinna dawaæ zarówno w tym jêzyku, jak i w zale nym od niego jêzyku staro-cerkiewno-s³owiañskim fonetyczne Wawel. Zapis form scs. i greckiej wygl¹da³by nadal Babel. Z drugiej strony polskie Wawel jest zapisane np. w jêzyku rosyjskim jako Babel. Do dzisiaj zapis Babel, we wszystkich jêzykach wschodnios³owiañskich i czêœci jêzyków po³udniowej S³owiañszczyzny musia³by byæ przeczytany nie inaczej jak Wawel! Mo liwoœci zaœ zapo yczenia formy scs. na grunt krakowski nie potrzeba wcale dowodziæ. Forma taka mog³a istnieæ ju w jêzyku pras³owiañskim, jako zapo yczenie z dowolnego Ÿród³a poza ³aciñskim (jedynie ten jêzyk i zapo yczenia z niego zachowuj¹ b, zamiast bardziej powszechnego zw³aszcza na Wschodzie w, i z niego pochodz¹ polskie Babilon, Babel ). Analiza jednego z dziewiêciu istniej¹cych rêkopisów Kroniki wielkopolskiej 14 a doprowadzi³a mnie do arcyciekawego, zw³aszcza w kontekœcie mojej pracy, odkrycia. Otó okaza³o siê, e w manuskrypcie tym, zamiast formy Wawel w ogóle u yto s³owa Babel. Dopiero póÿniej przekreœlono go i zast¹piono s³owem Wawel. Nikt jednak w normalnych oko- 204

5 licznoœciach nie myli Bablu z Wawelem. Dwóch znaków graficznych w i b w jednym s³owie równie mechanicznie pomyliæ siê nie da. Pojawia siê wiêc powa na w¹tpliwoœæ, czy przypadkiem forma Babel nie by³a pierwotn¹ form¹ zapisu nazwy wzgórza krakowskiego w Kronice wielkopolskiej. Jeœli chodzi o wartoœæ dotychczasowej etymologii nazwy Wawel, jako rzekomo pochodz¹cej od s³owa w¹wel, to poza zauwa onymi przez naukê w¹tpliwoœciami natury semantycznej (brak sensownych, a wspólnych dla obu s³ów znaczeñ), posiada ona jeszcze tê wadê, e przyjmuje niemo liw¹ na gruncie jêzyka polskiego zmianê ¹ w a. Rzekome pochodzenie tej nazwy od wersji zlatynizowanej nazwy w¹wel 15 nie znajduje zupe³nie uzasadnienia, gdy wersja zlatynizowana nazwy w¹wel przyjmuje postaæ Wanuel, Vouel, Wowel 16. Poprawnie rozumuj¹c, jeœli by³oby prawd¹ powy sze twierdzenie, nigdy nie poznalibyœmy s³owa w¹wel, skoro wszystkie jego wersje ³aciñskie musia³yby wygl¹daæ Wawel. Dodawszy inne problemy zwi¹zane z krytykowana przez mnie etymologi¹ proponujê przyjêcie nowej, która w moim przekonaniu wydaje siê byæ du o lepiej uzasadnion¹. Mitologia Babiloñska mitologia Wawelu Ta czêœæ artyku³u poœwiêcona bêdzie przedstawieniu najwa niejszych moim zdaniem zbie noœci zachodz¹cych miêdzy mitologi¹ babiloñsk¹ a najstarszymi podaniami krakowskimi skupionymi wokó³ nazwy Wawel. Argumentacjê rozpocz¹æ wypada od rzeczy najbardziej ogólnych, tj. od zgodnoœci zachodz¹cych na poziomie ogólnej struktury obu mitów. I tak: 1) Oba mity s¹ wersjami wzorca zawieraj¹cego opowieœæ o Pojedynku Kosmologicznym, którego tematem jest walka Gromow³adnego Boga Burzy z Wê okszta³tnym Potworem Chaosu (smokiem) 17. Adwersarzami w micie krakowskim s¹ Krak, b¹dÿ jego synowie 18, w mitologii babiloñskiej Marduk i Tiamat 19 w wersji znanej z Enuma elisz, lub prorok Daniel pomocnik Cyrusa i smok babiloñski w wersji znanej z Ksiêgi Daniela 20. Generalnie smok babiloñski jest z pewnoœci¹ najs³ynniejszym smokiem œwiata. Niektórzy uczeni uwa aj¹ nawet, e jest prototypem wszystkich smoków wystêpuj¹cych w œwiecie irañskim. Rozprzestrzenienie jego legendy wi¹ ¹ zaœ z faktem zdobycia przez Cyrusa Babilonu w 539. r. p.n.e. Najbardziej znany ze smoków irañskich A i Dahaka (w Szahname Zahhak) nazywany jest Beweraspem (nazwa pochodzi prawdopodobnie od staroperskiej nazwy Babilonu- Bawri, 21 ). Tak e tradycja wi¹ e postaæ Zahhaka z Babilonem. W zwi¹zku z tym nie by³oby chyba nadu yciem nazwanie Zahhaka babiloñskim. Dywagacje powy sze dotycz¹ tak e postaci smoków zapo yczonych z Iranu na grunt s³owiañski. Je tak e w myœl 205

6 cytowanej teorii nale a³oby uznaæ za repliki smoka babiloñskiego. Nawiasem mówi¹c, postaæ A i Dahaki znana jest w folklorze S³owiañskim jako a daha 22 (smok, mij). Nie widzê przeszkód, aby i jego przydomek Bewerasp, zwi¹zany z nazw¹ Babilonu, nie mia³ siê zachowaæ w postaci smoka wawelskiego, tak jak choæby zachowa³ siê w okreœleniu jednego z ruskich smoków wawiloñski 23. 2) Ziggurat babiloñski (zwi¹zana z symbolik¹ Centrum Œwiata Wie a Babel, Góra Kosmiczna), 24 od swojego prototypu sumeryjskiego zwanego w tym jêzyku u-nir przyjmuje znaczenie góra. Nie by³oby b³êdem wiêc mówienie o Górze Babel. W Krakowie zaœ mamy do czynienia z Gór¹ Wawel, której znaczenie rekonstruuje siê równie jako zwi¹zane z symbolik¹ Centrum Œwiata i traktuje siê równie jako Górê Kosmiczn¹ 25. Pewne w¹tki mityczne pochodz¹ce prosto z mitologii babiloñskiej zawieraj¹ ruskie podania maj¹ce za g³ówny temat wyprawê bohatera ruskiego Bormy do Babilonu Wawilonu 26 (ruska forma Wawilon odpowiada nazwie Babilon, tak jak - moim zdaniem- krótszej formie nazwy tego miasta Babel odpowiada Wawel).Wykazuj¹ one przy tym najwy szy stopieñ podobieñstwa. do legend krakowskich. Wydaje siê, e tylko nieznajomoœci tych podañ i ich opracowañ wœród czytelników polskich, zawdziêczaæ mo emy fakt niepowi¹zania ich jak dot¹d z mitologi¹ polsk¹. Zarówno postaci tych mitów, jak i w¹tki centralne s¹ tak podobne w obu podaniach, e nawet czytelnikowi nie posiadaj¹cemu adnej wiedzy na ten temat musia³y by siê wydaæ podobne. Temat wymaga oczywiœcie szczegó³owych badañ, jednak ju w tej chwili jestem w stanie wymieniæ pewn¹ iloœæ zgodnoœci, które a nadto wystarczaj¹ do przeprowadzenia poprawnej filiacji podania krakowskiego z ruskimi. Charakter tych podobieñstw stanowczo wyklucza przypadkowe ich wyst¹pienie w obu podaniach, dotycz¹ bowiem g³ównie pewnych faktów atypowych, nie nale ¹cych do ogólnej struktury mitów tego rodzaju i nie wystêpuj¹ czêsto nigdzie indziej poza wymienionymi podaniami. Oto wa niejsze z nich : - tematem g³ównym obu podañ jest zdobycie w³adzy powi¹zane z zabójstwem smoka/smoków. - stan pañstwa wawiloñskiego i wawelskiego jest w momencie podjêcia wyprawy krytyczny (smok/ smoki zjadaj¹ lub zjad³y wszystko). - smok wawiloñski po³yka swoje ofiary w ca³oœci, tak samo jak smok wawelski- ca³o erca (równie smok babiloñski z Ksiêgi Daniela ). - w obu przypadkach do zdobycia w³adzy potrzebna jest wyprawa i nikt siê jej nie chce podj¹æ. - bohaterowie obu legend nie nale ¹ do typu rycerza i dzia³aj¹ nie po rycersku, lecz podstêpnie. - miejsce akcji jest okreœlone w podaniu ruskim jako 206

7 staro ytny Babilon (Wawilon), w podaniu polskim jako staro ytny Wawel- które, pomijaj¹c nawet kwestiê poprawnoœci mojej etymologii s¹ i tak bardzo podobne. - smok/smoki w podaniu ruskim okreœlone s¹ odpowiednio jako WAWILOÑSKI/ WAWILOÑSKIE, smok w Krakowie jako WAWEL- SKI, które to przymiotniki maj¹ podobn¹ formê. - sposób w jaki bohater podania ruskiego, Borma, zabija smoka/smoki wawiloñskie polega na podstêpie z u yciem PROCHU (tak samo jak w przypadku bohatera krakowskiego - zabójcy smoka wawelskiego i proroka Daniela - pogromcy smoka babiloñskiego ) - w³adczyni¹ Wawiloñskiego Carstwa do którego przybywa bohater Borma jest KRÓLOWA DZIEWICA WAWILOÑSKA (BABILOÑSKA). Z podania krakowskiego znamy zaœ postaæ KRÓLOWEJ DZIEWICY WAWELSKIEJ - królowej na Wawelu, Wandy. - postaæ tê opisuje podanie ruskie jako pó³ kobietê pó³-rybê/smoka, co odpowiada fizjonomii syreny. Rzuca siê w oczy, e opis ten odpowiada opisowi Syrenki warszawskiej pó³-kobiety pó³ ryby, znanej z przekazów bogini rzeki Wis³y. Powszechnie za taka boginiê rzeki Wis³y uwa a siê tak e Wandê. Wniosek nasuwa siê sam: Wanda, bêd¹c bogini¹ tej samej rzeki co Syrenka warszawska, mog³a posiadaæ tê sam¹ postaæ co ona. Razem posiada³yby wiêc one odpowiednik w postaci Królowej Dziewicy Babiloñskiej, pó³ kobiety, pó³ smoka/ryby. Ponadto opis ten, jest identyczny z zawartym u Herodota opisem postaci Wê owej Bogini Scytów 27 i wskazuje na trop scytyjski 28. Przypomnijmy, e obecnoœæ elementów scytyjskich w podaniach krakowskich jest jedn¹ z tez artyku³u i dobrze zgadza siê z przedstawionymi wy ej treœciami. - w obu mitach spotykamy postaæ fa³szywego bohatera, który podaje siê za zabójcê smoka, a motywem jego dzia³añ w obu przypadkach jest po ¹danie w³adzy i zazdroœæ. - fa³sz wychodzi na jaw w obu wypadkach. - w opowieœci o Bormie wystêpuje motyw synobójstwa, który w mitologii wschodnios³owiañskiej wystêpuje zamiennie z bratobójstwem 29. Bratobójstwo to jeden z w¹tków przewodnich opowiadania krakowskiego. Legenda o wyprawie Bormy do Babilonu jest wed³ug badaczy rosyjskich wersj¹ podania o wyprawie Kej Kawusa na Mazanderan (prawdopodobnie Babilon 30 ), tak jak i omawiana poni ej Bajka o Urus³anie Lazarewiczu. Oba podania s¹ wiêc wersj¹ jednej- irañskiej legendy i posiadaj¹ w zwi¹zku z tym cechy wspólne 31. Ponadto jedno z nich zachowuje prawid³owe imiê króla Kirkous (Kej Kawus), drugie prawid³owe okreœlenie miejsca akcji, którym jest Babilon, kraina smoków. Legenda krakowska zachowuje, wed³ug mnie, prawid³ow¹ formê obu wyrazów. 207

8 Oba podania s¹ prawdopodobnie echem jednego, historycznego wydarzenia - wyprawy Cyrusa na Babilon 32. Historia Babilonu historia Wawelu Wœród elementów okreœlonych we wstêpie do tego artyku³u, a sk³adaj¹cych siê na zespó³ mityczny, z którego maj¹ siê wywodziæ najstarsze legendy Krakowa, nie ma historii Babilonii. Wra enie to jednak jest z³udne. Imperium Achemenidów perskich jest bowiem kontynuatorem Imperium Nowo-babiloñskiego i dzieje królów perskich, zw³aszcza tych pierwszych, mog¹ byæ traktowane jako dalszy ci¹g historii babiloñskiej. Ci¹g³oœæ ta objawia siê m. in. w tym, e królowie perscy przyjmuj¹ tytu³ królów babiloñskich. Babilon jest tak e jedn¹ ze stolic ich nowopowsta³ego pañstwa, najwiêkszym i najbogatszym miastem nie tylko Imperium perskiego, ale i ówczesnego œwiata. Doskona³y przyk³ad nieodró niania pañstwa babiloñskiego od perskiego i ich w³adców zawiera wspomniana Ksiêga Daniela, która myli nagminnie w³adców perskich z babiloñskimi. Porównanie zaproponowane w podtytule zasadza siê na obserwacji faktu, e wiêkszoœæ postaci historycznych wymienionych przez Wincentego Kad³ubka w I ksiêdze Kroniki polskiej, opisuj¹cej najstarsze dzieje Polaków, zachowuje bezpoœrednie zwi¹zki z miastem Babilon i histori¹ babiloñsk¹, co nie wydaje siê byæ zjawiskiem przypadkowym. Jest to materia³, który nadaje siê do przeprowadzenia na nim bardzo szerokich badañ porównawczych. Ja ograniczê siê tutaj jedynie do wyliczenia postaci historycznych znanych z kronik polskich i krótkiego zaœwiadczenia ich zwi¹zku z Babilonem. Jak wiadomo, Kad³ubek porównuje osoby królów polskich do postaci znanych z historii powszechnej. Moje rozumowanie polega na tym, e czyni¹c te porównania siêga³ zapewne do osób i wydarzeñ najbardziej podobnych do tych, o jakich zas³ysza³ z przekazów ludowych (powszechnie jako Ÿród³o historii mitycznej Polaków przyjmuje siê tradycjê ustn¹, a porównania z histori¹ staro ytn¹ tak charakterystyczne np. dla Kad³ubka, za wyraz pr¹du erudycyjnego, powszechnego w literaturze w tego okresu). Najbardziej zaœ podobne w¹tki tradycji epickiej powinny byæ do swoich prototypów historycznych. W myœl przyjêtych za³o eñ, osoby i wydarzenia zwi¹zane z histori¹ Wawelu powinny posiadaæ swoje odpowiedniki babiloñskie. Nie inaczej siê te sprawa przedstawia: 1) król Nemrod 33 wymieniany w kronikach polskich jako protoplasta Lechitów - Polaków, tak naprawdê jest legendarnym w³adc¹, za³o ycielem Babilonu.. 2) imiê króla Aswera 34 za którego czasów mia³ panowaæ Krakus, jest imieniem jakim w Starym Testamencie okreœla siê królów perskich

9 3) królowa Semiramida z któr¹ Kad³ubek porównuje królow¹ polsk¹, Wandê 36, jest w istocie królow¹ asyryjsk¹, któr¹ historia i legenda wi¹ ¹ œciœle z miastem Babilon (dowodem na to jest okreœlenie jednego z cudów œwiata mianem wisz¹cych ogrodów królowej Semiramidy w Babilonie). 4) Aleksander Wielki, król macedoñski, wymieniany przez kroniki polskie jako przeciwnik Polaków i zdobywca, niszczyciel37 Wawelu38, tak naprawdê jest zdobywc¹ Imperium perskiego wraz z Babilonem. Ponadto Aleksander umiera w³aœnie w tym mieœcie, wiêc jest z nim niejako podwójnie zwi¹zany. 5) Dariusz I Achemenida39, wymieniony przez Kad³ubka w porównaniu do Lestka II króla Lechitów, jest królem perskim w³adaj¹cym Babilonem, w dodatku dwukrotnym zdobywc¹ tego miasta 40. 6) Lestek III, król Lechitów, jest okreœlony przez Kad³ubka jako zwyciêzca Juliusza Cezara w trzech bitwach. Tak naprawdê trzykrotnym zwyciêzc¹ wojsk rzymskich by³ Orodes, król Partów, w³adca pañstwa perskiego z dynastii Arsacydów 41. 7) Pompiliusz III - Popiel opisywany jest przez Kad³ubka s³owami, które naprawdê opisuj¹ króla perskiego Kserksesa 42. 8) Asurbanipal, do którego porównywany jest przez Kad³ubka Pompiliusz III (Popiel), jest to król asyryjski, zdobywca i póÿniejszy w³adca Babilonu 43. Wy ej wymienione fakty s¹ w moim przekonaniu jedynie drobn¹ czêœci¹ wspólnoœci jakie zachodz¹ miêdzy podaniami krakowskimi i histori¹ Babilonii. Posiadaj¹ jednak ten walor, e zosta³y wczeœniej przez naukê opracowane i s¹ w zwi¹zku z tym dowodem niezawodnym. Mo liwe s¹ oczywiœcie badania porównawcze na ten temat. W najbli szym czasie spodziewam siê przedstawiæ pe³ne wyniki takich badañ. Poni ej, przymuszony zwiêz³oœci¹ formy artyku³u, ograniczam siê do przedstawienia szczegó³owych wspólnoœci miêdzy historiami Krakusa i Cyrusa oraz ich synów bratobójców: Lecha i Kambizesa.. Wiêkszoœæ z podanych poni ej faktów zachowuje w obu podaniach ten sam porz¹dek chronologiczny i tak zostan¹ przedstawione. Cyrus Krakus Obie postaci ³¹czy wiele wspólnych wydarzeñ i cech: - czas, w którym panuje Krakus i dwunastu wojewodów jest okreœlony na czasy króla Aswera 44, lub na ok. 400 rok p.n.e 45. Mianem Aswera okreœlani s¹ w Starym Testamencie królowie perscy, m.in. Artakserkses I. Pierwszym z nich jest Cyrus II Achemenida. Jednoœæ czasu porównywanych wydarzeñ nie wymaga dowodu, gdy Krakus ma panowaæ w czasach Cyrusa. 209

10 - ustrój pañstwa Lechitów w czasie przed wyborem Krakusa na króla, a tak e potem, polega na rz¹dach dwunastu rozwa niejszych i bogatszych obywateli, wojewodów 46 ; to samo dotyczy wczesnych Achemenidów. Takich w³aœnie dwunastu najlepszych obywateli król perski Kambyzes ka e w geœcie szaleñstwa zakopaæ g³ow¹ w dó³ wybór Krakusa 48 - organizuje on wiec, gdzie przemawia do ludu przekonuj¹c go o tym, e najlepiej bêdzie jemu oddaæ w³adzê 49 ; Wybór Cyrusa na króla Persów 50 ma identyczny przebieg. Wybór Krakusa jest jednomyœlny 51, podobnie jak wybór Cyrusa tytu³ Krakusa: pan œwiata; tytu³ Cyrusa i innych w³adców perskich: pan czterech stron œwiata 53 ; w proklamacji do Babiloñczyków Cyrus przyjmuje tytu³ w³adcy œwiata ca- ³ego 54, u Kad³ubka Krakus okreœla siebie jako zrodzonego œwiatu ca³emu. - przed panowaniem Krakusa króluje niesprawiedliwoœæ i niewola 55 ; podobnie jak przed Cyrusem w Babilonie maj¹ miejsce rz¹dy szalonego króla Nabonida Cyrus jest okreœlany jako ksi¹ ê sprawiedliwy 57, tak samo jak Krakus. - tytu³ Cyrusa: król Babilonu/ Bablu 58 ; Krakus, to król Wawelu. - Cyrus wchodzi bez walki do Babilonu 59 ; Krakus przybywa na Wawel. - treœæ tzw. proklamacji Cyrusa do Babiloñczyków 60 przypomina tak w formie, jak i w treœci przemowê Krakusa do obywateli Wawelu. - legenda o Cyrusie, znana ze starotestamentowej Ksiêgi Daniela, okreœla Cyrusa jako tego, na którego yczenie i rozkaz prorok Daniel zabija smoka babiloñskiego. Za czasów Krakusa b¹dÿ to jego syn/synowie, b¹dÿ znany z przekazów ludowych szewc, albo on sam 61, zabijaj¹ smoka wawelskiego (w obu podaniach zabicie smoka jest zlecone przez króla Krakusa i Cyrusa, smok zabity jest podstêpem z siark¹ oraz po era swoje ofiary w ca³oœci). - Krakus i Cyrus zdobywaj¹ w³adzê w swoich miastach Babilonie i na Wawelu, w sensie mitycznym s¹ wiêc pogromcami tutejszych smoków (zdobycie miasta, w³adzy jest w jêzyku mitu to same z zabiciem smoka). - Cyrusa wzywaj¹ mieszkañcy Babilonu 62, podobnie jak Krakus zjawia siê na Wawelu na wezwanie mieszkañców. - Cyrus jest przybyszem w Babilonie, Krakus na Wawelu. - Cyrus dla babiloñskich poddanych nigdy nie by³ obcym królem 63, podobnie jak Krakus dla obywateli Wawelu. - Cyrus okreœlany jest w tradycji jako ojciec64, podobnie jak Krakus 65, jeden i drugi nazywany jest tak wskutek swojej ³askawoœci

11 - Krakus prowadzi liczne wojny,wszystkie zwyciêskie, zawiera³ tak e uk³ady 67 ; to samo dotyczy Cyrusa. - Krakus ustanawia prawa, zal¹ ek praw 68 ; Cyrus daje podstawowe prawa nowopowsta³emu pañstwu perskiemu. - Krakus czyni swoj¹ stolic¹ Wawel 69 ; Cyrus podnosi Babilon 70 do rangi jednej ze stolic swojego pañstwa. - za czasów Krakusa pañstwo Lechitów prze ywa rozkwit; to samo dotyczy imperium perskiego za czasów Cyrusa Wielkiego. - Krakus po zaprowadzeniu pokoju zajmuje siê sprawami urz¹dzenia pañstwa 71 ; to samo dotyczy ostatnich lat panowania Cyrusa II. Bratobójcy: Lech 72, syn Krakusa Kambyzes, syn Cyrusa Liczne podobieñstwa dotycz¹ nie tylko postaci Krakusa i Cyrusa, lecz równie ich synów: - jeden z synów Krakusa pope³nia zbrodniê bratobójstwa, to samo syn Cyrusa, Kambyzes, zabija brata Bardijê (gr. Smerdis). Obaj zamordowani bracia s¹ w przekonaniu bratobójców pretendentami do w³adzy królewskiej zabójca Bardii twierdzi jakoby zgin¹³ na polowaniu 74, to samo twierdzi krakowski Lech- bratobójca Lech ma wyrzuty sumienia po œmierci brata, usycha w smutku i udrêczeniu i w koñcu umiera nies³awny i pogardzany 76, tak samo Kambyzes. - Kambyzes op³akuje poniewczasie œmieræ brata 77, syn Krakusa postêpuje za cia³em brata p³acz¹c krokodylowymi ³zami, lub nieszczerze oblewa œmieræ brata ³zami Lech, syn Krakusa, zostaje w³adc¹ na Wawelu, Kambyzes zostaje królem Babilonu po nied³ugim czasie obaj zostaj¹ odsuniêci od w³adzy bratobójstwo w jednym i drugim przypadku pozostaje przez jakiœ czas w tajemnicy w jednym i drugim przypadku rozchodz¹ siê wieœci, e aktualny król zabi³ swojego brata zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku prawda wychodzi po jakimœ czasie na jaw w wyniku ujawnienia zbrodni syn Kraka zostaje wygnany84, Kambyzes traci w³adzê nad Babiloni¹, zaœ poddani odmawiaj¹ obu w³adcom pos³uszeñstwa zdanie wyg³oszone pod adresem syna Kraka, bratobójcy: d³u ej by³ skalany bratobójstwem ni odznaczony w³adz¹ jest prawd¹ tak e w odniesieniu do Kambyzesa Kambyzes 87, jak i syn Kraka 88, gin¹ bezpotomnie. - charakterystyka Kambyzesa jako zbrodniarza, bratobójcy i szaleñca 89 odpowiada w zupe³noœci opisowi syna Kraka przedstawionemu przez Kad³ubka (np. dziedzic zbrodniczy itp.). Mo liwe s¹ dalsze porównania kolejnych w³adców polskich do nastêpnych Achemenidów, których jednak ograniczony form¹ 211

12 artyku³u zaniecham. Chcia³em jedynie nadmieniæ, i wydarzenia znane z okresu rz¹dów Dariusza I nastêpcy Kambyzesa, s¹ równie zadziwiaj¹co podobne do wydarzeñ znanych z historii rz¹dów, nastêpuj¹cych po bratobójcy - Lechu, trzech w³adców o imieniu Lestek ( nie wliczam tutaj rz¹dów kobiecych, mianowicie królowej Wandy, jako ma³o w ówczesnych czasach prawdopodobne). Nie wdaj¹c siê w próbê okreœlenia stopnia i charakteru tych podobieñstw nadmieniê jedynie, e sam Kad³ubek porównuje jednego z Lestków do nikogo innego jak w³aœnie do Dariusza I Achemenidy 90. To samo tyczy siê, nastêpuj¹cych po rz¹dach trzech Lestków, rz¹dów trzech Pompiliuszów (Popielów), którzy wed³ug przyjêtego toku rozumowania powinni odpowiadaæ Kserksesowi, synowi i nastêpcy Dariusza Achemenidy. Tymczasem jednego z Pompiliuszów -Pompiliusza III- Kad³ubek okreœla s³owami, tak naprawdê odnosz¹cymi siê do w³aœnie do tego króla perskiego, tj. Kserksesa 91. Krakus Kirkous Król nosz¹cy imiê Kirkous lub Kartaus jest postaci¹ jednej z bajek ruskich, spisanych z tradycji ustnej w XVII w., których bohaterem tytu³owym jest Rus³an/ Erus³an 92. Ju na pierwszy rzut oka mo na stwierdziæ, e imiê króla Kirkous, lub Kartaus ³udz¹co przypomina imiê polskiego króla Krakusa. Jeszcze bardziej robi siê ono podobne, gdy doprowadzi siê je do postaci, jak¹ musia³o pierwotnie posiadaæ. Pierwsza czêœæ imienia, jak podaje Potanin, mia³a z pewnoœci¹ postaæ Kar-, druga czêœæ wygl¹da³a -kaus/-kous (co wiadomo z paralel irañskich), a co ³¹cznie daje postaæ imienia Karkous/ Karkaus. Poza tym dyftongi ou, au, które wystêpuj¹ w tym imieniu s¹ ewidentn¹ anomali¹. W normalnym rozwoju jêzyków s³owiañskich powinny ulec monoftongizacji, czyli oba powinny zmieniæ siê w u, daj¹c formê imienia Karkus, co z jakiœ przyczyn jednak na gruncie ruskim nie nast¹pi³o. Z drugiej strony wiadomo, e postaæ wczeœniejsza imienia Krakus wygl¹da³a z pewnoœci¹ Karkus, co dosyæ, e jest uzasadnione w jêzyku polskim dzia³aniem okreœlonego prawa jêzykowego, to jeszcze dodatkowo poœwiadczone przez istnienie par nazw miejscowych typu Kraków- Karkowo. Królowie z legend polskiej i ruskiej nosiliby wiêc to samo imiê. Nie inaczej jak z imionami królów, ma siê sprawa z treœci¹ obu podañ. Zawieraj¹ one daleko posuniête zgodnoœci. Oto wybrane z nich: - tematem przewodnim obu podañ jest walka ze smokiem. - w podaniu ruskim smok okreœlony jest imieniem Bia³y Dani³o. Z paraleli irañskich wiadomo, e jego prototyp Bia³y Dew pochodzi z krainy smoków - Mazanderanu. Mazanderan zaœ przez du ¹ czêœæ uczonych identyfikowany jest z Babiloni¹. 212

13 Z du ¹ doz¹ prawdopodobieñstwa wiêc okreœliæ mo na Bia³ego Dani³ê jako kolejny wariant smoka babiloñskiego. - w podaniu ruskim wystêpuje motyw walki ojca z synem, który jak wiadomo wystêpuje w mitologii zamiennie z motywem bratobójstwa 93. W innych znanych wersjach podania jest wrêcz przez bratobójstwo zastêpowany. Bratobójstwo to jeden z tematów przewodnich podañ krakowskich. - w legendzie o Rus³anie wystêpuje wielokrotnie zbiorowa postaæ dwunastu wojewodów, dwunastu rycerzy, która spe³nia tu niejasn¹ rolê. W najstarszych podaniach krakowskich w przekazach Kad³ubka, D³ugosza, w Kronice wielkopolskiej, bardzo czêsto przewija siê motyw rz¹du dwunastu wojewodów. Do dzisiaj zupe³nie nie by³o wiadomo sk¹d pochodzi ta zbiorowa postaæ, tymczasem posiada ona liczne odpowiedniki nie tylko przedstawione wy ej, ale i irañskie, tak mityczne np. dwunastu rycerzy króla rodem z Szahname Kej Chosrowa (prawdopodobnie imiê to oznacza Cyrusa Wielkiego 94 ), jak i historyczne. Od Herodota wiemy, e król, szalony Kambyzes, syn Cyrusa, ka e dwunastu najznamienitszych Persów zakopaæ g³ow¹ w dó³. - w bajce o Rus³anie i królu Kirkousie wystêpuje motyw samoœwiec¹cego kamienia, tymczasem w mitologii krakowskiej pojawia siê i to w wielu podaniach, magiczny, œwiec¹cy w³asnym œwiat³em kamieñ( np. czakram wawelski), lub pierœcieñ ( np. œwiec¹cy pierœcieñ króla Kraka). Motyw cudownego kamienia ma tak e interesuj¹c¹ paralelê babiloñsk¹- wystêpuj¹cy w ruskich legendach o babiloñskim (wawiloñskim) pañstwie, jako cudowny/cudowne kamienie babiloñskie 95. Jak wspomniano wy ej, mit o Erus³anie i królu Kirkousie jest wariantem równoleg³ym podania o Bormie i jego wyprawie do Wawilonu, a razem s¹ one wersj¹ znanej szerzej tradycji o wyprawie Kej Kawusa na Mazanderan(Babilon), która jest prawdopodobnie mitologizacj¹ historycznej wyprawy Cyrusa na Babilon. Zwi¹zki pomiêdzy dwoma wymienionymi podaniami ruskimi przypominaj¹ stosunek, jaki zachodzi miêdzy legend¹ o Krakusie i tradycj¹ mówi¹c¹ o Wawelu w podaniach krakowskich. Krakus Kej Kawus Takie porównanie jest jedynie logiczn¹ konsekwencj¹ ³¹czenia osoby króla Krakusa z królem Kirkousem. Tak imiê Kirkous, jak i postaæ króla jest bowiem tylko jednym z wariantów mitycznego króla Kej Kawusa Powszechnie uznaje siê dziœ scytyjskie pochodzenie wymienionego mitu. Scytowie to lud nale ¹cy do wschodnioirañskiej grupy jêzykowej wielkiej rodziny jêzyków indoeuropejskich, zamieszkuj¹cy od ok. VI w. p.n.e. do ok. II. w p.n.e. ogromny obszar stepów Eurazjatyckich od Dunaju po Mongoliê, Chiny i Indie. Lud 213

14 ten wytworzy³ bardzo wysoko rozwiniêt¹ kulturê materialn¹, której oddzia³ywanie, choæ nie do koñca zbadane, daje siê do dzisiaj odczuæ w bardzo wielu kulturach tak od siebie odleg³ych spo³ecznoœci jak np. ludy turecko- mongolskie Azji Œrodkowej i S³owianie wschodni 96. Co najwa niejsze jednak, Scytowie, a póÿniej Sarmaci-lud im pokrewny, s¹siadowali przez bardzo d³ugi okres z Pras³owianami 97, przodkami nie tylko S³owian wschodnich, ale i zachodnich, czyli m.in. z póÿniejszymi Polakami. Znamy w tej chwili ca³¹ masê dowodów na istnienie o ywionej wymiany kulturalnej i materialnej miêdzy Scytami i Pras³owianami. Jednym z zapo yczeñ do wspólnoty pras³owiañskiej by³ mit o Kejanidach i Rostamie- dowodem s¹ tutaj podania o Rus³anie. Rozumuj¹c logicznie, przodkowie Polaków musieli posiadaæ w swojej mitologii legendê o Kejanidach i Rostamie, gdy mo liwy czas jej zapo yczenia (maksymalnie do II w. n.e) poprzedza czas rozpadu wspólnoty pras³owiañskiej (ok. V w. n.e.). Mo na jedynie zastanawiaæ siê, czy mit ten mia³ szansê przetrwaæ w œrodowisku polskim. Dowodem na trwa³oœæ tego mitu na gruncie s³owiañskim niech bêdzie jednak fakt, i spisane dopiero w XVII w. n.e. z tradycji ludowej opowiadania o Rus³anie i królu Kirkousie, dosyæ e istnia³y przez tak d³ugi (minimum 15 stuleci) okres, to jeszcze zachowa³y pe³niejsz¹ strukturê mityczn¹ od opowieœci o królu Kej Kawusie i Rostamie zapisanej 7 wieków wczeœniej przez A. Firdousiego w Ksiêdze królewskiej. Nie widzê powodu, aby za mniej trwa³y od ruskiego uwa aæ system mityczny ludów zachodnios³owiañskich. Bior¹c pod uwagê ogólnie znan¹ trwa³oœæ mitologii mierzon¹ nie setkami, jak tutaj, lecz raczej tysi¹cami lat (znane s¹ wspólne w¹tki i postaci mitologii indoeuropejskiej istniej¹cej w okresie przed minimum 5 tysi¹cami lat), za wyj¹tkow¹ nale a³oby uznaæ raczej sytuacjê, kiedy mit kejanidzki w œrodowisku polskim nie zachowa³by siê. Mit o Krakusie mo e byæ wed³ug podanych przeze mnie danych uwa any za polsk¹ wersjê mitu o królu Kej Kawusie. Krakus Cyrus: wspólna mitologia Porównanie zawarte powy ej jest jedynie logiczn¹ konsekwencj¹ uznania Krakusa za dublet ruskiego króla Kirkousa. Istnieje bowiem ca³y kierunek badañ nad osob¹ króla Kej Kawusa (rus. Kirkousa), wi¹ ¹cy jego postaæ i historiê z królem perskim z dynastii Achemenidów, Cyrusem II Wielkim. Czo³owym przedstawicielem tego kierunku badañ by³ polski uczony, iranista W³adys³aw Dulêba, który w swoim dziele The legend of Cyrus in Sahname podaje znacz¹ce racje za uto samieniem postaci obydwu królów. 214

15 Wy ej wymienione porównania wzmacnia dodatkowo fakt, i wszystkie wymienione postaci królów, historia lub mit wi¹ e z miastem Babilon. Cyrus jest zarówno historycznym zdobywc¹ Babilonu, w³adc¹ Babilonii, jak i w mitologii starotestamentowej w³adc¹, na którego zlecenie zabito smoka babiloñskiego. Za czasów Kej Kawusa, Rostam, bohater, zabija Bia³ego Dewa (smoka) z Mazanderanu. Kraina smoków- Mazanderan uto samiany jest przez du ¹ czêœæ badaczy z Babilonem, a wiêc i Bia³y Dew mazanderañski i jego odpowiednik ruski Bia³y Dani³o by³yby wed³ug takiego rozumowania smokami babiloñskimi. Krakus jest zaœ w³adc¹ na Wawelu zwyciêzc¹, lub zleceniodawc¹ zabójstwa smoka wawelskiego. Przedstawione wy ej mo liwoœci uto samienia mitycznego Krakusa z Cyrusem (poprzez osoby mitycznych królów Kirkousa i Kej Kawusa), idealnie wspó³graj¹ z przedstawionym wczeœniej porównaniem dziejów króla Krakusa, znanych z najstarszych kronik polskich, z histori¹ panowania Cyrusa II. Kopiec Krakusa Kurhan Scytyjski Jak pisze ojciec historii Herodot w IV ksiêdze swoich Dziejów: Scytowie po œmierci swojego króla (...) sypi¹ wszyscy wielki kopiec wspó³zawodnicz¹c z sob¹ i usi³uj¹c uczyniæ go jak najwiêkszym 98. Jan D³ugosz w swoich Rocznikach tak pisze o pochówku króla Krakusa: mogi³ê (...) synowie Kraka (...), do takiej wznieœli wysokoœci ( ), by sam szczyt góry ( ) panowa³ nad wszystkimi doko³a wzniesieniami 99. Podobieñstwo obu opisów jest uderzaj¹ce. Wyjaœniæ nale y w tym miejscu, e pochówek typu kurhanowego jest uwa any w archeologii wrêcz za ikonê, znak rozpoznawczy Scytów, ewentualnie zale nych od nich kulturalnie Sarmatów. Badania zaœ nad kultur¹ tego ludu w zasadzie ograniczaj¹ siê do badañ archeologicznych ich pochówków- kurhanów. Jeszcze bardziej charakterystyczne dla kultury materialnej Scytów i Sarmatów s¹ kobiece pochówki kurhanowe. Jest to sytuacja w ogóle nie maj¹ca precedensu w historii kultury. U Sarmatów np. pochówki kobiece siêgaj¹ 20% ogólnej liczby pochówków tego typu 100. W oczywisty sposób nasuwa siê tutaj porównanie z opisem pochówku królowej Wandy i z form¹ materialn¹ grobu - Kopcem Wandy. Sytuacja opisana powy ej, w zwi¹zku z Kopcem Krakusa, idealnie wspó³gra z moj¹ teori¹ przedstawion¹ wy ej, a wi¹- ¹ca postaæ tego króla z mitycznym królem Kirkousem i jego pierwowzorem irañskim Kej Kawusem. Jak wiadomo, prototypami obu ostatnio wymienionych postaci królów byli w³adcy scytyjscy. Istnieje tradycja mówi¹ca o tym, e wszystkich Kejanidów, w tym i Kej Kawusa, pochowano w kurhanach. Tak e ruskiego Kirkousa- Kejanidê z koniecznoœci zapewne 215

16 pochowano w kurhanie, choæ nic nam o tym z przekazu o nim nie wiadomo. Z teorii wi¹ ¹cej Kirkousa z Krakusem wynika wiêc wprost, e Krakus powinien byæ jako pe³noprawny król scytyjski pochowany nie inaczej jak w kurhanie. Dowód prawdziwoœci moich przypuszczeñ do dziœ mo na zaobserwowaæ w materialnej postaci w Krzemionkach 101. Wzmacnia powy sze twierdzenia fakt, e ju same kroniki polskie zawieraj¹ liczne nawi¹zania scytyjskie, nawet bezpoœrednie 102. Na przyk³ad sam opis terytorium pañstwa Lechitów, Polaków, jako rozci¹gaj¹cego siê od Bu³garii i Karyntii do kraju Partów w Iranie 103, odpowiada powierzchni tylko jednego istniej¹cego na tym obszarze w historii pañstwa - pañstwu Scytów zachodnich z centrum na Ukrainie. Opisywany czas istnienia obu pañstw tak e idealnie siê zgadza. Warto nadmieniæ, i mo liwe jest przeprowadzenie zakrojonych na szerok¹ skalê badañ scytyjsko - polskich, które swym zakresem objê³yby miêdzy innymi najstarsze kroniki polskie. W moim przekonaniu mog¹ one daæ œwietne wyniki. Zakoñczenie Zdajê sobie sprawê, jak wielkie zdziwienie mog³y wzbudziæ u czytelnika przedstawione powy ej fakty. Proponowany tutaj sposób spojrzenia na sprawê najdawniejszych dziejów Krakowa i ogólniej Polski znacz¹co ró ni siê bowiem od tego, jaki do tej pory prezentowa³a w tej materii polska nauka. Mam nadziejê, i mimo szczup³oœci miejsca przewidzianego na przedstawienie problemu i wymuszonej tym faktem jego fragmentarycznoœci, uda³o mi siê czytelnika tego artyku³u choæ trochê zainteresowaæ i sk³oniæ do refleksji nad postawionymi w nim zagadnieniami. Nie muszê chyba przekonywaæ, e rozwi¹zanie kwestii poruszonych w tym artykule mo e mieæ dla rozumienia historii Polski zasadnicze znaczenie. Stwierdzenie wystêpowania w polskiej tradycji epickiej pewnych w¹tków, lub nawet ca³ych podañ, pochodz¹cych od Scytów oraz od ludów zamieszkuj¹cych w Staro ytnoœci Bliski Wschód (Persów i Babiloñczyków), mo e zmieniæ na trwa³e pewne zapatrywania na pochodzenie naszej œwiadomoœci historycznej. Co wiêcej, trzeba by stwierdziæ, e œwiadomoœæ ta siêga³a do czasów znacznie bardziej odleg³ych ni wydawa³o siê nam do tej pory i zachowa³a dodatkowo pewne zmitologizowane wersje wydarzeñ historycznych, o których nikt do tej pory nie œmia³ by pomyœleæ, e mog³a je zachowaæ. Fakty takie, choæ mog¹ czytelnika polskiego dziwiæ, nie s¹ w skali œwiatowej czymœ wyj¹tkowym. Rozci¹g³oœæ czasowa i przestrzenna podañ podobnych do krakowskich jest ogromna i mierzy siê j¹ tysi¹cami lat i kilometrów. Przy zaproponowanej w tym artykule kwalifikacji mitologii krakowskiej, by³aby ona jedynie najdalej na zachódwysuniêt¹ wersj¹ tzw. mitu keja- 216

17 nidzkiego-, najbardziej rozprzestrzenionego cyklu mitycznego na œwiecie, król Krakus by³by zaœ jedynie jednym z wariantów najs³ynniejszego na œwiecie króla mitycznego Kej Kawusa. Z wynikami badañ jakie tu przedstawi³em wi¹ e siê tak e mo liwoœæ osobistej rehabilitacji Wincentego Kad³ubka, który do tej pory traktowany by³ jako pisarz zupe³nie niekompetentny. Ogólne nastawienie nauki polskiej do najstarszych przekazów o historii naszego narodu i pañstwowoœci mo na okreœliæ na tle innych nauk jako kuriozalne. O ile na przyk³ad Persowie poœwiêcaj¹ siê z wielkim zami³owaniem studiom nad swoj¹ wielk¹ epopej¹ narodow¹ Szahname, Rosjanie z najwiêksz¹ uwag¹ badaj¹ swoje Byliny i obie te nacje uwa aj¹ swoj¹ literaturê za prawdziwy skarb, to Polacy dosyæ, e naœmiewaj¹ siê ze swojej najdawniej poœwiadczonej tradycji, to jeszcze poœwiêcaj¹ badaniom nad ni¹ dziwnie ma³o chêci i trudu. Tymczasem, ani Ksiêga królewska, ani Byliny, nie zawieraj¹, tak jak zreszt¹ legendy krakowskie, tzw. prawdy historycznej, nie le y to bowiem w ich epickiej naturze. Mimo to ceni siê ich wartoœæ i dog³êbnie bada. Zmiana okreœlonego wy ej stanu badañ nad najstarszymi przekazami krakowskimi i polskimi nie jest zadaniem dla pojedynczego badacza. Dlatego serdecznie zapraszam osoby zainteresowane prowadzeniem badañ w tym kierunku, specjalizuj¹ce siê przy tym w ró nych dziedzinach wiedzy, do wspólnej pracy, z wielk¹ nadziej¹, e przy takim wspó³dzia³aniu uda siê doprowadziæ do pe³nego rozjaœnienia mroku, który z niewiadomych przyczyn do dziœ pokrywa pocz¹tki historii Polski Przypisy: 1 M. Plezia, Legenda o Smoku Wawelskim, Rocznik Krakowski, t. 42, Kraków 1971, s E. Berthels, Roman ob Aleksandrie, Moskwa Ksiêga Daniela 11,23 i n. Stary Testament, t. 3, Poznañ A. Bielowski [wyd.] Mierzwy Kronika, MPH t.2. Lwów 1872, s I. danow, Russkij bylewoj epos, S- Petersburg 1895, s M. Sk³adanek, Mity królewskiej ksiêgi, Warszawa 1981, s. 137 i n. 7 Ibidem, s. 104 i n. 8 A. Firdousi, Ksiêga królewska, t. 1.[oprac. A. Krasnowolska], Wstêp, Kraków A. Firdousi, Ksiêga królewska- wybór, prze³. W. Dulêba, Warszawa M. Sk³adanek, op. cit. s. 137 i n. 11 Slovnik jazyka staroslovenskeho, t.1. Praha 1966, s L. Bednarczuk [red.] Jêzyki indoeuropejskie, t. 1., Warszawa 1986, s. 141 i Thesaurus graecae linguae, H. Stephanos, t. 2., p. 9., Pary Kronika wielkopolska, MPH, t. 8, cz. 2, Warszawa S³ownik staro ytnoœci s³owiañskich, t. 6, Wroc³aw 1977, s

18 Kronika wielkopolska, MPH t. 8; cz. 2, Warszawa 1970, s A. Szyjewski, Religia S³owian, Kraków 2003, s. 59 i n. 18 Ibidem. 19 M. Eliade, Historia wierzeñ i idei religijnych, t. 1. Warszawa 1988, s.50 i n; Kosmologia i alchemia babiloñska, Warszawa Szczegó³owe podobieñstwa miêdzy tym ostatnim przekazem i podaniem o smoku wawelskim zauwa y³ ju autor Kroniki Mierzwy stwierdzaj¹c, e: smoka (wawelskiego) zabito, tak jak Daniel, który zabi³ smoka babiloñskiego (chodzi tu o znany podstêp z siark¹ ). Zdanie to ma dla mojej pracy charakter dowodu logicznego, gdy z jej za- ³o eñ wynika w³aœnie fakt, e: smoka wawelskiego zabito w ten sam sposób co babiloñskiego, bowiem by³ to jeden i ten sam smok, wiêc trudno oczekiwaæ, aby zosta³ zabity w odmienny sposób. To samo zdanie, które wynika z tezy mojej pracy, znajdujemy w Kronice Mierzwy. Podobieñstwa wiêc miêdzy fragmentami mitologii babiloñskiej i wawelskiej w zakresie pojedynku ze smokiem nie trzeba dowodziæ, a jest to jak wiadomo motyw centralny obu mitologii. 21 Ksiêga królewska ; t³um. W. Dulêba [oprac. A. Krasnowolska]; t.1., Kraków 2004, s A. Szyjewski, op. cit., s D. N. Sadownikow, Skazki i pieriedanija Samarskogo kraja, S-.Petierburg 1884, s. 22 i n. 24 Ibidem, s A. Szyjewski, op. cit., s I. danow Russkij bylewoj epos, Sankt Peterburg 1895, s ; D. N. Sadownikow, op. cit., s Herodot Dzieje, [przek³ad S. Hammer], Warszawa 2005, s A. Smirnow, Scytowie, Warszawa 1974 s. 10, N. Potanin, Wostocznyje motiwy w sriedniewiekowom jewropejskom eposie, Moskwa 1899, s W. Dulêba, The Cyrus Legend in the Sahname, Kraków G. N. Potanin, op. cit., s. 702, Kraków 1995, Wstêp do polskiego wydania Ksiêgi królewskiej, [w:] W. Dulêba, The Cyrus Legend In the Sahname. 33 Kronika wielkopolska, s Kronika wielkopolska, s Kronika wielkopolska, t³um. K. Abgarowicz, Warszawa 1965, s W. Kad³ubek, Kronika polska,wroc³aw 1992, s Kronika wielkopolska, s W. Kad³ubek, op. cit., s Ibidem, s B. Sk³adanek Historia Persji, Warszawa 2004, s W. Kad³ubek, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s Kronika wielkopolska, s J. D³ugosz, op. cit., s Ibidem, por. Kronika wielkopolska 47 Herodot, op. cit., s W. Kad³ubek, op. cit.,, s Ibidem, s Herodot, op. cit., s Kronika wielkopolska, s Herodot, op. cit., s. 69.

19 53 B. Sk³adanek, op. cit., s A. T. Olmestead, op. cit., s J. D³ugosz, op. cit., s A.T. Olmstead, op.cit., s Ibidem, s A.T.Olmstead, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s. 66 i n. 61 J. D³ugosz, op. cit., s A. T. Olmstead, op. cit. s Ibidem, s B. Sk³adanek, Historia Persji, Warszawa 2004, s. Por. Herodot, op. cit. s J. D³ugosz, op. cit. s Por. Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s W. Kad³ubek, op. cit., s. 13. Por J. D³ugosz, op. cit. s Ibidem, s A. T. Olmstead, op. cit.,, s J. D³ugosz, op. cit., s Ibidem, s Ibidem. 74 Herodot, op. cit., s J. D³ugosz, op. cit., s Ibidem, s Herodot, op. cit., s. 193, J. D³ugosz, op. cit., s A. T. Olmstead, op. cit., s B. Sk³adanek op. cit., s. 101, por. J. D³ugosz, op. cit., s Herodot, op. cit., s Por B. Sk³adanek, op. cit. s J. D³ugosz, op. cit., s B. Sk³adanek, op. cit., s J. D³ugosz, op. cit., s B. Sk³adanek, op. cit., s Ibidem, s Herodot, op. cit., s J. D³ugosz, op. cit., s Ibidem, s W. Kad³ubek op. cit., s Ibidem, s N. Kostomarow [wyd.] Skazka o Erus³onie azarewiczu, [w:] Pamiatniki starinnoj russkoj literatury, Moskwa 1860, s Podania te w zasadzie nie s¹ znane czytelnikowi polskiemu. W toku badañ, nie znalaz³em adnego ich przek³adu na jêzyk polski. Opracowanie tych podañ zawiera ksi¹ ka N. Potanina Wostocznyje motiwy, znajduj¹ca siê w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (N. Potanin, Wostocznyje motiwy, Moskwa 1899, s ). Por. W. Miller, Ekskursy w oblasti russkogo narodnago eposa, Moskwa 1892, s N. Potanin, op. cit., s T. Kowalski, Studia nad Szah-name, Kraków 1952, s I. danow, op. cit. s A.Smirnow, op. cit. s. 100, Ibidem, s

20 98 Herodot, op. cit. s J. D³ugosz, op. cit., s A. Smirnow, op. cit., s Nie sprzyja rozwi¹zaniu tej zagadki brak badañ archeologicznych obu krakowskich kopców (pomijam tutaj kwestiê przeprowadzonych badañ kopca Krakusa, bowiem objê³y jedynie 4 % jego objêtoœci 102, Kopca Wandy nie zbadano w ogóle ), w trakcie których móg³by siê ujawniæ prawdziwy ich charakter. Bardzo prawdopodobne wiêc, e jeden z kopców krakowskich a mo e nawet oba, kryj¹ w swoim wnêtrzu przedmioty, które mog³yby potwierdziæ przedstawion¹ w niniejszym artykule teoriê. Mo liwe jest te, e kopce krakowskie nie s¹ kurhanami scytyjskimi a dopiero legenda przypisa³a im takie znaczenie. Nie da siê wykluczyæ tak e mo liwoœci, e jeden z nich, lub oba, s¹ tzw. kenotafami103-kurhanami nie zawieraj¹cymi pochówku a spe³niaj¹cymi jedynie funkcje pami¹tkowe (kenotafy znane s¹ w kulturze materialnej Scytów). Nie jest jednak mo liwe ustalenie tych faktów bez przeprowadzenia badañ archeologicznych obu kopców. 104 W. Kad³ubek, op. cit., s. 20 i Ibidem, s. 11. *Piotr Makuch (ur.1976), absolwent Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagielloñskiego. 220