Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne Wykład 60h dla III roku MSEMen

Transkrypt

1 Dr Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne Wykład 60h dla III roku MSEMen Informacje ogólne: Wykład z Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych (MSE) ma na celu ukazanie i wyjaśnienie, jak funkcjonuje współczesna gospodarka otwarta, powiązana ze światem zewnętrznym więzami handlowymi i finansowymi. Program uwzględnia również podstawowe zasady działania głównych międzynarodowych instytucji handlowych i finansowych. Szczególny nacisk położony jest na funkcjonowanie firmy w otoczeniu międzynarodowym, w tym na funkcjonowanie firm wielonarodowych. Zajęcia realizowane są w formie wykładu (gdzie prezentowane są podstawowe treści teoretyczne wraz z ilustracją empiryczną) oraz ćwiczeń, które pozwalają ugruntować uzyskaną w trakcie wykładu wiedzę, odnieść ją do przykładów empirycznych oraz trenować elementy analityczne. Oprócz wykładu i ćwiczeń oczekuje się, iż student zapozna się samodzielnie z przypisaną do każdego tematu literaturą. Dla bardziej ambitnych i zainteresowanych studentów przygotowano także wskazówki co do literatury uzupełniającej. Wykład przeznaczony jest dla studentów III roku, dysponujących wiedzą z zakresu mikro- i makroekonomii na poziomie średniozaawansowanym. Zaliczenie odbywa się na podstawie pisemnego egzaminu końcowego (pytania testowe i otwarte), do którego dopuszczeni są studenci, którzy uzyskali zaliczenie ćwiczeń z tego przedmiotu. Zdanie egzaminu wymaga uzyskania 50% punktów, a ocena wynika z liczby punktów uzyskanych w trakcie egzaminu i ćwiczeń, w proporcji 70 do 30. Program zajęć: Zajęcia z MSE składają się z dwóch głównych części. Pierwsza przedstawia teorię wymiany międzynarodowej (podejście klasyczne, neoklasyczne oraz nowe teorie handlu) oraz teorię polityki handlowej, a także instytucje światowego systemu handlowego. Druga koncentruje się na analizie problemów równowagi płatniczej w obrotach międzynarodowych, kursów walutowych i rynku dewizowego, relacjach pieniądza, stopy procentowej i kursów walutowych, problemów polityki pieniężnej i fiskalnej w gospodarce otwartej oraz funkcjonowaniu międzynarodowego systemu walutowego. Wykład prezentuje podstawowe pojęcia, modele i teorie, a także odnosi je do aktualnych faktów gospodarczych, ilustrując je najnowszymi dostępnymi danymi empirycznymi. Odnosi się także przy tym i odsyła do dodatkowych lektur przewidzianych w ramach pracy samodzielnej studenta. Z kolei ćwiczenia służą ugruntowaniu poznanych w trakcie wykładu pojęć i teorii oraz przećwiczeniu elementów analitycznych związanych z rozumieniem przyczyn i skutków wymiany międzynarodowej oraz międzynarodowych powiązań finansowych i makroekonomicznych. Przewiduje się, że na każde 2 godziny zajęć kontaktowych (wykład lub ćwiczenia) konieczne są dwie dodatkowe godziny samodzielnej pracy studenta. 1

2 Szczegółowa sekwencja tematyczna przedmiotu przewiduje omówienie następujących zagadnień: CZĘŚĆ 1 1. Współczesna gospodarka światowa Współczesna gospodarka światowa i wymiana międzynarodowa. Miejsce Polski w handlu międzynarodowym. Globalizacja gospodarki, firmy wielonarodowe w zglobalizowanej gospodarce. XXI wiek: miejsce Chin i innych gospodarek azjatyckich we współczesnej gospodarce światowej. Model grawitacyjny handlu międzynarodowego. Korzyści z handlu. Klasyczne podejście do korzyści z wymiany handlowej: przewaga absolutna i komparatywna. Teoria wymiany międzynarodowej, czyli jak ekonomia wyjaśnia powstawanie, strukturę i skutki handlu międzynarodowego. Literatura: [KO] R. 1 i 2, [vm] R.1; Dodatkowo: [SM] 2. Model Ricardo i Smitha: wprowadzenie Założenia modelu, przewaga względna i bezwzględna, prezentacja geometryczna, zapis algebraiczny z dwoma dobrami (wersja Krugmana), poziom terms of trade, rola względnych płac. Uogólnienie modelu Ricardo na przypadek wielu dóbr/ wielu krajów, rola kosztów transportu. Literatura: [KO] R. 3; Dodatkowo: [M] R. 2 i 3; 3. Model Ricardo: rozszerzenia Uogólnienie modelu Ricardo na przypadek wielu dóbr/ wielu krajów, rola kosztów transportu. Empiryczna weryfikacja modelu Ricardo Literatura: [KO] R. 3; Dodatkowo: [M] R. 2 i 3; 4. Neoklasyczny model handlu z wersji z niemobilnymi czynnikami produkcji Factor specific model (trzy czynniki), założenia, zapis algebraiczny. Produktywność czynników i ich wynagrodzenia. Twierdzenie Haberlera. Handel a korzyści z wymiany. Literatura: [KO] R. 3 (wydanie amerykańskie 6 lub wcześniejsze) 5. Neoklasyczny model Heckschera-Ohlina (2x2x2): wprowadzenie Założenia modelu 2x2x2. Rola zasobów czynników (twierdzenie Rybczynskiego). Zapis Jones a modelu H-O. Diagram Lernera. Twierdzenie Stolper-Samuelsona oraz twierdzenie o wyrównywaniu cen czynników produkcji. Literatura: [KO] R. 4 i 5; Dodatkowo: [vm] R. 4-7; 6. Model Heckschera-Ohlina (2x2x2): dokończenie Uogólniona wersja modelu H-O z technologią pozwalającą na substytucję czynników produkcji. Twierdzenie Rybczyńskiego. Twierdzenie Stolpera-Samuelsona. Literatura: [KO] R. 4 i 5; Dodatkowo: [vm] R. 4-7; 2

3 7. Testowanie modelu H-O i próby wyjaśnienia paradoksu Leontiefa Wersja Vaneka teorii H-O. Paradoks Leontiefa i późniejsze testy teorii neoklasycznej (Bowena, Leamera, Sveikaskasa). Literatura: [GZ] R. 3.2., [C1] R Handel wewnątrz-gałęziowy: modele niedoskonałej konkurencji, zróżnicowanie produktów i korzyści skali Prace Grubela-Lloyda. Teoria nakładających się popytów (Linder), teorie neotechnologiczne. Funkcja popytu Dixita-Stiglitza (love for variety), korzyści skali, doskonała konkurencja monopolistyczna (model Chamberlina). Literatura: [Cz] R. 2.3.; [JJM] R. 8.2., [vm] R. 9 i Handel wewnątrz-gałęziowy: nowa teoria handlu I i II generacji Model Krugmana konkurencji monopolistycznej oraz model Melitza jako rozwinięcie modelu Krugmana w przypadku zróżnicowanych firm pod względem produktywności. Literatura: [KO] R. 6.; [C1] s Dodatkowo: [Me] 10. Inne teorie handlu i badania empiryczne struktury handlu wewnątrz-gałęziowego Model Brandera-Krugmana: wzajemny dumping jako źródło handlu wewnątrzgałęziowego. Badania empiryczne handlu wewnątrz-gałęziowego horyzontalnego i wertykalnego, badania dotyczące handlu Polski. Literatura: [vm] R. 10 Dodatkowo: [MSS] R. 1-3; 11. Nowa geografia ekonomiczne a handel międzynarodowy i lokalizacja działalności gospodarczej Podstawowe pojęcia modeli nowej geografii ekonomicznej. Znaczenie wielkości rynku dla handlu międzynarodowego. Siły dośrodkowe i odśrodkowe w procesach aglomeracji. Koncentracja a specjalizacja. Literatura: [RG] R. 5; Dodatkowo: [vm] R.14; [C2] R. 1-2; 12. Polityka handlowa w ramach wolnej konkurencji: cła Cło w kraju dużym i małym, analiza w ramach równowagi cząstkowej i ogólnej, wpływ ceł na terms of trade, efektywna protekcja celna, optymalna taryfa celna, protekcjonizm wychowawczy. Literatura: [KO] R. 8, [JJM] R. 1; 13. Polityka handlowa: bariery pozataryfowe (ograniczenia ilościowe, VER-y, subsydia i dumping) Ograniczenia ilościowe, ekwiwalentność ograniczeń ilościowych i ceł, ograniczenia ilościowe w warunkach monopolizacji rynku, dobrowolne ograniczenia ilościowe (VER), cła a subwencje produkcyjne, subwencje eksportowe, specyfika subwencji stosowanych w handlu rolnym. Literatura: [KO] R. 8 oraz [JJM] R

4 14. Strategiczna polityka handlowa (w warunkach niedoskonałej konkurencji) Polityka handlowa w krajach uprzemysłowionych: protekcjonizm jako forma strategicznej (proeksportowej) polityki handlowej służącej przechwytywaniu zysków i uzyskaniu korzyści sali produkcji (rola badań i rozwoju). Model Brandera-Spencer. Literatura: [KO] R. 11, [JJM] R. 2; Dodatkowo: [vm] R. 11; 15. Elementy teorii integracji handlowej Statyczne efekty integracji handlowej: efekt kreacji i przesunięcia handlu, efekty dynamiczne integracji związane z korzyściami skali, podniesieniem poziomu konkurencji i efektywnością menedżerską. Literatura: [KO] R. 9, [JJM] R. 3; Dodatkowo: [vm] R. 13; 16. Mobilność czynników produkcji Międzynarodowa mobilność kapitału, działalność pożyczkowa, międzynarodowa mobilność siły roboczej: skutki migracji dla kraju przyjmującego i wysyłającego. Literatura: [KO] R. 7; 17. Firmy wielonarodowe i ich rola we współczesnej gospodarce Międzynarodowa fragmentaryzacja produkcji, offshoring i firmy wielonarodowe. Literatura: [KO] R. 7; Dodatkowo: [vm] R.15; [Z] 18. Skutki liberalizacji handlu i zasady międzynarodowej polityki handlowej Podstawowe zasady systemu GATT/WTO. Rola KNU i wielostronności negocjacji. Zalety systemu wielostronnego. Klauzule bezpieczeństwa, protekcjonizm uwarunkowany. Literatura: [KO] R. 9 str i R. 11, str oraz [JJM] R. 4-5; CZĘŚĆ Bilans płatniczy. Przepływy towarów i aktywów finansowych w gospodarce otwartej Bilans płatniczy i jego struktura (przypomnienie). Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego. Pojęcie równowagi i nierównowagi bilansu płatniczego. Tożsamość oszczędności i inwestycji w gospodarce otwartej. Hipoteza deficytów bliźniaczych. Literatura: [KO] R. 12; [CFJ] R. 16; [G] R. 5, Model międzyokresowy gospodarki otwartej Optymalizacja międzyokresowa decyzji produkcyjnych i konsumpcyjnych a saldo rachunku obrotów bieżących i przepływów kapitału. Pojęcie międzyokresowej przewagi komparatywnej. Paradoks Feldsteina-Horioki. Literatura: [KO] R. 7; [G] R Kurs walutowy i stopy procentowe w krótkim okresie parytet stop procentowych Pojęcie kursu walutowego. Rynek walutowy uczestnicy i transakcje. Podstawowe instrumenty i operacje rynku walutowego. Parytet stop procentowych (IRP) jako teoria wyjaśniająca kształtowanie się bieżącego kursu walutowego. Parytet ubezpieczony i nieubezpieczony i ich interpretacja. Pojęcie kursu równowagi. Efektywność rynku walutowego. Rynek pieniężny i rynek walutowy. 4

5 Literatura: [KO] R. 13, 14; [G] R. 2, Równowaga długookresowa parytet siły nabywczej Prawo jednej ceny i parytet siły nabywczej (PPP) w wersji względnej i bezwzględnej. Problemy z weryfikacją PPP i ich przyczyny. Znaczenie różnic w produktywności efekt Balassy-Samuelsona. Literatura: [KO] R. 15; [CFJ] R. 20.2; [G] R Równowaga długookresowa model monetarystyczny bilansu płatniczego i kursu walutowego Mechanizm przepływu kruszcu, podaż pieniądza a bilans płatniczy. Skuteczność dewaluacji w modelu monetarystycznym. Monetarystyczny model kursu walutowego. Literatura: [KO] R. 15; [CFJ] R. 20.3, 26.2; [G] R. 12, Model Dornbuscha przestrzelenia kursu walutowego Skutki sztywności cen w krótkim okresie: model przestrzelenia kursu walutowego Dornbuscha. Rola oczekiwań w kształtowaniu się kursu walutowego. Literatura: [KO] R. 15; [CFJ] R. 26.4; [G] R Równowaga na rynku walutowym podejście elastycznościowe, warunek Marshalla- Lernera Zmiany kursu walutowego a saldo rachunku obrotów bieżących. Warunek poprawy salda obrotów bieżących wskutek dewaluacji waluty krajowej. Efekt krzywej J. Stabilność rynku walutowego. Literatura: [CFJ] R. 17; [G] R Polityka makroekonomiczna w gospodarce otwartej, część I Wyprowadzenie modelu IS-LM-BP. Kwestia mobilności kapitału i skuteczności polityki makroekonomicznej w systemie płynnego kursu walutowego. Literatura: [CFJ] R. 23, 24; [G] R. 10, Polityka makroekonomiczna w gospodarce otwartej, część II Niedoskonała substytucyjność aktywów a skuteczność polityki pieniężnej w gospodarce otwartej. Problemy związane z wprowadzeniem sztywnego kursu walutowego: ograniczenia swobody prowadzenia polityki makroekonomicznej. Zasada niemożliwej triady w gospodarce otwartej. Literatura: [KO] R. 17; [CFJ] R. 23, Teoria kryzysów walutowych Przepływy kapitału, spekulacja i kryzysy walutowe. Model Krugmana pierwszej generacji teorii kryzysów walutowych. Rola wiarygodności władz monetarnych model Krugmana Target zones and exchange rate dynamics oraz kwestia samospełniających się kryzysów walutowych. Literatura: [KO] R. 17: Dodatek 2; [CFJ] R. 26.3; [G] R Międzynarodowy system walutowy i współczesny system finansowy System waluty złotej. System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Problem równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Upadek systemu z Bretton Woods, przejście do systemu płynnych kursów walutowych. Współczesny system kursów 5

6 płynnych i powstanie rynków eurodolarowych, kryzys zadłużeniowy krajów rozwijających się, kryzysy rynków wschodzących lat , teoria zakażania, kapitał spekulacyjny, kryzys finansowy lat , próby reformowania międzynarodowej architektury finansowej. Literatura: [KO] R. 18, 19, 21, 22; [G] R. 17, Unia walutowa Koszty i korzyści utworzenia unii monetarnej. Teoria optymalnych obszarów walutowych Mundella. Ekonomiczne uwarunkowania kryteriów konwergencji z Maastricht. Konwergencja nominalna a konwergencja realna. Historia i etapy tworzenia unii monetarnej w Europie, uwarunkowania. Działanie Europejskiego Systemu Walutowego. Czy EMU jest optymalnym obszarem walutowym? Literatura: [KO] R. 20; [dg] R. 1-4; [G] R. 20, 21. Literatura: Literatura obowiązkowa (rozdziały wskazane w konspekcie): [CFJ]: Caves R., Frankel J., Jones R., Handel i finanse międzynarodowe, PWE 1998; [dg]: De Grauwe P., Unia walutowa, PWE 2003; [JJM]: Michałek J. J. Polityka handlowa. Mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN 2002; [KO]: Krugman P., Obstefld M., Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, PWN Warszawa 2007; [RZ] Rynarzewski T., Zielińska-Głębocka A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze. PWN Warszawa 2008; [vm]: C. van Marrewijk, International Trade and the World Economy, Oxford University Press, 2002; Literatura dodatkowa: [C1]: Cieślik A., Nowa teoria handlu zagranicznego w świetle badań empirycznych, PWN Warszawa 2000; [C2]: Cieślik A., Geografia inwestycji zagranicznych: przyczyny i skutki lokalizacji spółek z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce, WUW Warszawa 2005; [G]: Gandolfo G., International Finance and Open-Economy Macroeconomics, Spriger 2002; [GZ]: Gawlikowska-Hueckel K., Zielińska-Głębocka A., Integracja Europejska. Od jednolitego rynku do unii walutowej, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004; [Me]: Melitz M., The impact of trade on intra-industry reallocations and aggregate industry productivity, Econometrica, vol. 71 (6), str , [MSS] Michałek J.J., Siwiński W., Socha M. (red.) Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, PWN Warszawa 2007; [N] Najlepszy E., Finanse międzynarodowe przedsiębiorstw, PWE Warszawa 2007; [SM]: Skodlarski J., Matera R., Gospodarka światowa. Geneza i rozwój, PWN Warszawa 2008; [Z]: Zorska A., Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania, PWE Warszawa 2007; 6