Źródła finansowania NGO czyli skąd najchętniej czerpiemy środki na naszą działalność?

Transkrypt

1 ARTYKUŁY Źródła finansowania NGO czyli skąd najchętniej czerpiemy środki na naszą działalność? Osoby zakładające organizację pozarządową, niezależnie czy tworzą stowarzyszenie, fundację, czy innego rodzaju podmiot, mają w sobie wiele zapału, siły i energii, by zmieniać świat i czynić dobro tam, gdzie organy państwowe jeszcze nie dotarły. Jednak często sam zapał nie wystarcza. Konieczny jest stały dochód lub inne źródło pozyskiwania środków, by móc zbudować trwałą i stabilną organizację, która z sukcesem będzie realizować swoje cele statutowe. Organizacje pozarządowe korzystają z różnorodnych źródeł finansowania swej działalności. Mimo, iż jest ich bardzo wiele, problemy finansowe są najpoważniejszą przeszkodą hamującą rozwój organizacji, a czasami mogą być też przyczyną zakończenia działań 1. Poniżej w tabeli 1 przedstawione zostały najbardziej znane źródła pozyskiwania środków przez organizacje. Tabela 1. Źródła pozyskiwania środków finansowych na realizację działań przez organizacje pozarządowe KRYTERIUM ŹRÓDŁO RODZAJ ŚRODKÓW dotacje bezpośrednie Metody zasilania darowizny pośrednie ulgi i zwolnienia podatkowe środki rządowe, ministerstw i agencji krajowe rządowych środki administracji lokalnej Zasięg środki zagranicznych organizacji pomocowych zagraniczne fundusze pomocowe i inne środki unijne na realizację celów społecznych dotacje państwowe, samorządowe dotacje unijne i innych źródeł zagranicznych publiczne ulgi podatkowe Forma własności darowizny sponsoring prywatne spadki i zapisy kredyty i pożyczki zbiórki publiczne, aukcje, loterie składki członkowskie własne działalność gospodarcza Dostępność dla podmiotu darowizny od firm prywatnych lub osób obce fizycznych Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Fudaliński J., Perspektywy rozwoju zarządzania społecznego w sektorze organizacji non profit w Polsce, Difin, Warszawa

2 Niestety, nie ze wszystkich źródeł finansowania wymienionych w tabeli 1 organizacje pozarządowe są w stanie korzystać. Przyjrzyjmy się kilku najpopularniejszym, na początek składkom członkowskim. Zasilają budżet zarówno w stowarzyszeniach rejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS), stowarzyszeniach zwykłych rejestrowanych w starostwie, jak i w związkach stowarzyszeń. Ustawa Prawo o stowarzyszeniach w jasny sposób określa składniki majątku, a jednym z nich są składki członkowskie. Art. 33 stanowi, iż majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej 2. Płacenie składek członkowskich jest jednym z najważniejszych obowiązków członków stowarzyszenia, a niewywiązywanie się z tego obowiązku, w zależności od statutu, może być powodem nawet wykluczenia ze stowarzyszenia. Według badań przeprowadzonych w 2012 roku przez Stowarzyszenie Klon/Jawor składki członkowskie były najczęściej wykorzystywanym źródłem finansowania działalności przez organizacje. Pieniądze z tego źródła wykorzystywało aż 61% organizacji. Mimo iż ponad połowa organizacji wykazuje, że w ten sposób finansuje swoje przedsięwzięcia, to przychód z tego źródła to zaledwie 7% ogólnego budżetu organizacji pozarządowych 3. Kolejnym ważnym źródłem finansowania działalności pozarządowej są dotacje. Jest to bezzwrotna pomoc finansowa, którą organizacja otrzymała na określony cel zgodny z jej statutem. Dotacja najczęściej jest udzielona na zrealizowanie konkretnego celu lub też na wsparcie instytucjonalne organizacji, czyli np. na zakup sprzętu, szkolenia dla pracowników itp. Dotacje przyznawane są na zasadzie konkursu organizacji, która najlepiej realizuje zadania publiczne. Obowiązek ogłaszania konkursu na wykonanie zadania publicznego, czyli na przyznanie pieniędzy przez administrację na realizację określonego celu, wprowadziła ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie 4. Ze względu na dotacje większość organizacji pozarządowych obecnie realizuje swoje działania projektowo. Oznacza to, że swoje cele statutowe, na przykład prowadzenie schroniska dla zwierząt czy zorganizowanie spektaklu teatralnego, muszą przełożyć na język projektu. Projekt jest składany do odpowiedniej instytucji w formie wniosku o dofinansowanie, która w danym czasie ogłosiła nabór na tego rodzaju działania i będzie chętna sfinansować w całości lub części opisane we wniosku przedsięwzięcie. Instytucje te z reguły wymagają dużej szczegółowości w opisach zaplanowanych działań. Podczas realizacji zamierzonego przedsięwzięcia organizacje oprócz działań merytorycznych muszą finansować też koszty administracyjne: lokal, sprzęt, którym się posługują w pracy, księgowość, praca koordynatora projektu, itp. Niestety, koszty te są zazwyczaj wysokie i nie są finansowane w całości, co bardzo utrudnia prowadzenie projektów i wprowadza obowiązek wniesienia własnego wkładu finansowego przez organizacje. Dotacje są najpoważniejszym źródłem finansowania organizacji pozarządowych, które są przyznawane przez samorządy, administrację publiczną i źródła zagraniczne w postaci funduszy unijnych. W 2012 roku 49% organizacji zadeklarowało, że dotacje samorządowe były źródłem finansowanie ich działalności. Z tego właśnie źródła organizacje uzyskują najwięcej pieniędzy na realizację swoich celów. Aż 19% całości przychodów sektora pochodzi właśnie z dotacji samorządowych. Na podobnym poziomie kształtuje się wsparcie ze strony administracji centralnej i rządu. Wsparcie finansowe z tego źródła stanowi 18% przychodów organizacji pozarządowych. Na trzecim miejscu, jeśli chodzi o wysokość pozyskiwanych środków przez trzeci sektor, jest Unia Europejska. W 2011 roku środki unijne stanowiły 12% przychodów całego sektora pozarządowego 5. Przyjrzyjmy się finansowaniu działań ze środków unijnych. Wymaga to dużej wiedzy, profesjonalnego zaplecza technicznego (m.in. dobrej księgowości) oraz wspomnianego już wcześniej pieniężnego wkładu własnego. Mimo tego fundusze unijne stanowią bardzo istotne źródło finansowania działań organizacji pozarządowych. W latach ogólna suma dotacji 41

3 jaka znalazła się w rękach NGO, sięgnęła 8 mld zł. Z tej kwoty największa część, bo 73% środków trafiła do fundacji i stowarzyszeń, które wspierają społeczeństwo poprzez realizację działań w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Aż 1,8 mld zł została przeznaczona na projekty związane z zatrudnieniem, 1,7 mld zł przeznaczona na edukację, 1 mld zł na integracją społeczną, a na podnoszenie kwalifikacji pracowników wydano 1,2 mld zł 6. Ustawodawca wprowadził dla organizacji możliwość finansowania swej działalności poprzez realizację zadań przy pomocy odpłatnej działalności pożytku publicznego. Jest ona prowadzona przez stowarzyszenia, czy fundacje w ramach działań statutowych mieszczących się w sferze pożytku publicznego, określonej w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za które pobiera opłaty (wynagrodzenie) od beneficjentów, a także za sprzedaż towarów lub usług. Taka forma finansowania działań jest na tyle specyficzna, że przychód z działalności odpłatnej pożytku publicznego służy wyłącznie prowadzeniu działalności pożytku publicznego i nie może być wyższy niż koszty związane z tą działalnością, w przeciwnym wypadku wchodzimy już w obszar działalności gospodarczej. Taka działalność była popularnym źródłem finansowania przedsięwzięć wśród 9% badanych organizacji, a przychody z tej działalności na pokrycie jej kosztów stanowiły 6% przychodów badanego sektora pozarządowego 7. Ograniczenia w dostępie do źródeł finansowania powodują m.in., że sektor pozarządowy chce wziąć swoją działalność w swoje ręce. Oznacza to, że coraz więcej stowarzyszeń i fundacji prowadzi działalność gospodarczą, by chociaż w pewnym stopniu uniezależnić się finansowo. NGO nie zważając na przyznawane dotacje chcą planować długofalowe działania, by w przypadku wygranego konkursu móc sfinansować bez problemu własny wkład finansowy. Z jednej strony jest to oceniane pozytywnie, gdyż zapewnia stabilność działań i ich większą przewidywalność. Z drugiej strony jednak nie brakuje głosów krytyki. Prowadzenie przez organizację non-profit działalności gospodarczej oznacza, że coraz rzadziej usługi i dobra są rozdawane za darmo, a organizacje zatrudniają pracowników, co kłóci się z obrazem organizacji jako zrzeszenia społeczników. Niestety nie wszystkie organizacje mogą sobie pozwolić na prowadzenie działalności gospodarczej. W takiej sytuacji dobrym źródłem pozyskiwania funduszy jest nawiązanie współpracy z biznesowymi darczyńcami, chodź potencjał tego sposobu zdobywania pieniędzy jest w dalszym ciągu niewystarczająco wykorzystywany przez organizacje pozarządowe 8. Z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor wynika, że wśród badanych organizacji pozarządowych 9% czerpie zyski na realizację celów z działalności gospodarczej, a 10% badanych organizacji prowadząc działalność gospodarczą uzyskały z niej w 2011 roku najwięcej pieniędzy 9. Kolejnym bardzo ważnym źródłem finansowania dla organizacji pozarządowych są darowizny. O darowiźnie mówimy wtedy, kiedy dzielimy się swoją własnością, czyli przekazujemy z własnej kieszeni pieniądze lub sprzęty, które do nas należą. Definicję darowizny znajdziemy w kodeksie cywilnym, która mówi, że darowizna to forma umowy, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem swego majątku 10. Darowiznę mogą dawać i otrzymywać zarówno osoby fizyczne jak i prywatne. Stowarzyszenia i fundacje chętnie korzystają z tego rodzaju ofiarności zarówno jednych, jaki i drugich. Darowizny może otrzymać każda fundacja i zarejestrowane stowarzyszenie. Również te, które mają status pożytku publicznego. Darczyńca może przekazać darowiznę na dowolnie wybrane przez siebie cele, np. dokarmianie dzieci, opłaty za telefon, zakup sprzętu komputerowego lub po prostu na ogólny cel, czyli na realizację działań statutowych organizacji. Darowizny od osób prywatnych oraz firm i instytucji są ogólnie na trzecim miejscu jeśli chodzi o popularność 42

4 źródła finansowania organizacji, chociaż ich udział w strukturze finansowania w ostatnich latach zdecydowanie spadł. Dotyczy to zwłaszcza darowizn od osób prywatnych, które jeszcze w 2009 r. wymieniało 37% badanych organizacji, a w 2011 wskazywało je już zaledwie 28% badanych NGO. Sytuacja o tyle uległa pogorszeniu, że w 2011 roku darowizny od osób prywatnych stanowiły zaledwie 3% całości przychodów sektora, kiedy to w roku 2009 r. stanowiły jeszcze 5%. Trochę lepsza sytuacja jest w darowiznach od firm i instytucji, bo takie źródło finansowania działań zadeklarowało 30% badanych organizacji, a przychody z tego źródła w 2011 roku odnotowano na poziomie 7% w stosunku do całego sektora pozarządowego 11. Warto jeszcze na koniec wspomnieć o odpisie 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Taki przywilej dotyczy tylko organizacji, które spełniając odpowiedzenie warunki, otrzymały przez sąd status organizacji pożytku publicznego, czyli w skrócie OPP. Osoba płacąca podatek dochodowy może przekazać 1% swojego podatku na rzecz wybranej przez siebie organizacji wpisując w rocznym zeznaniu podatkowym jej KRS i nazwę. Pieniądze przekazuje już urząd skarbowy bezpośrednio na konto organizacji. Chodź stosunkowo dużo organizacji korzysta z 1% jako źródła finansowania, bo 17%, to wysokości tego przychodu w stosunku do całego sektora jest bardzo niewielka i stanowi zaledwie 3% 12. Mimo iż najpopularniejszym źródłem są składki członkowskie, to jednak najczęściej stanowią one mało znaczącą pozycję w budżetach organizacji. Powyższa analiza łącznych przychodów całego sektora pozarządowego pokazuje, że ponad połowa funduszy to pieniądze publiczne: samorządowe, rządowe i administracji centralnej, europejskie oraz wpłaty z tytułu 1% podatku. W ostatnich latach spada znaczenie filantropii: darowizny od osób indywidualnych (wliczając w to zbiórki publiczne) uzyskało w 2011 roku 29% organizacji, zaś środki od przedsiębiorstw i instytucji 30%. Łącznie pieniądze z tych źródeł stanowią około jednej dziesiątej budżetu całego sektora (11%). Pamiętajmy, że źródeł finansowania jest wiele. Pomimo tego, iż każde źródło posiada swoje obostrzenia, daje także określone możliwości. Większość organizacji finansuje swoją działalność z dwóch lub trzech źródeł. Czy to dobra praktyka? Organizacje pozarządowe powinny również otwierać się na źródła finansowania, które stanowią niewielki udział w stosunku do całego sektora. Nie należy więc patrzeć od strony ograniczeń, ale szans na pozyskanie nowych źródeł finansowania. Przypisy 1 dostęp: r. 2 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z późn. zm., art Przewłocka J., Polskie organizacje pozarządowe 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2013, s Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U Nr 96 poz. 873 z późn. zm. art. 11 ust 2. 5 Tamże, s dostęp: r. 7 Przewłocka J., Adamiak P., Herbst J., Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2013, s. 104, dostęp: r. 9 Przewłocka J., Adamiak P., Herbst J., op. cit., s. 105, Ustawa Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r., Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm., art Przewłocka J., Adamiak P., Herbst J., op. cit., s. 104, Tamże. 43

5 Bibliografia Przewłocka J., Adamiak P., Herbst J., Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa Przewłocka J., Polskie organizacje pozarządowe 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa Ustawa Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Dz.U Nr 96 poz. 873 z późn. zm.). Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z późn. zm). dostęp: r. dostęp: r. Agnieszka Kłósek 44