Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego w optyce prawa kanonicznego: postulaty de lege ferenda

Transkrypt

1 P. Kroczek, Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego w optyce prawa kanonicznego: postulaty de lege ferenda, [w:] Beskidzkie dziedzictwo III, red. S. Cader, S. Ciupka, Łodygowice Kraków 2014, s. 7 17, BESKIDZKIE DZIEDZICTWO III Redakcja: ks. Stanisław Cader i Stanisław Ciupka Ks. Piotr Kroczek UPJPII w Krakowie Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego w optyce prawa kanonicznego: postulaty de lege ferenda Wstęp Rok 1989 jest powszechnie uważany za cezurę pomiędzy Polską Rzeczpospolitą Ludową i III Rzeczpospolitą. Symbolicznie, wybory parlamentarne, które odbyły dnia 4 czerwca tamtego roku, uważa się za początek transformacji systemowej Polski. Częścią przemian, które obejmowały między innymi ustrój polityczny, gospodarkę i życie społeczne była także zmiana ustroju samorządu terytorialnego. Wspomina zmiana polegała na przywracaniu samorządności terytorialnej w takim kształcie, jaki samorządność ta miała w czasach II Rzeczpospolitej 1. Powszechnie uważa się, że wspomniane działania zakończyły się sukcesem 2. Należy koniecznie dodać, że elementem opisywanych zmian w Polsce po 1989 roku było także przywrócenie wolności 1 Zob. ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.) (dalej: u.s.g.). 2 Hasło: M. Kulesza, Samorząd, [w:] Słownik społeczny, red. B. Szlachta, Kraków 2004, s. 1163; szeroko o tym pisze: K. Byjoch, J. Sulimierski, J.P. Tarno, Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej państwa, Warszawa 2000.

2 8 ks. Piotr Kroczek religijnej 3 i swobody działalności Kościoła katolickiego 4. Czasowa koincydencja zmiany prawnych warunków działalności samorządu terytorialnego i Kościoła katolickiego jest ważnym elementem zmiany funkcjonowania całego społeczeństwa. W tym samym czasie bowiem zarówno władze terytorialne, jak i władze kościelne otrzymały prawne gwarancje autonomii wobec władzy państwowej (art. 2 ust. 2 u.s.g. oraz art. 2 u.p.k.), a tym samym realną możliwość swobodnego działania i realizacji własnych celów. Niniejszy artykuł ma na celu pokazanie podstaw, warunków i obszarów możliwej współpracy pomiędzy terytorialną władzą publiczną a Kościołem katolickim. Kanwą refleksji będzie cieszyński Wikariat Generalny istniejący w latach Wnioski płynące z rozważań będą podane w formie postulatów de lege ferenda wobec prawodawcy diecezjalnego. Ratio współpracy Wypada najpierw zastanowić się na nad ratio współpracy pomiędzy Kościołem i samorządem terytorialnym oraz określić płaszczyznę porozumienia pomiędzy tymi podmiotami. Tematem analizy będzie więc ustrój, czyli sposób sprawowania władzy w Kościele i samorządzie terytorialnym w Polsce oraz cele działania tych struktur. Ustrój Wydawać by się mogło prima facie, że nie może być żadnego podobieństwa pomiędzy ustrojem Kościoła i ustrojem samorządu terytorialnego. Kościół katolicki jest bowiem strukturą silnie zhierarchizowaną (zob. kan , czyli Część II, Księga IV Hierarchiczny ustrój Kościoła). W rezultacie Kościół partykularny, przykładowo diecezja, nie może być samorządny. Tak więc zasada samorządności terytorialnej i ustrój Kościoła katolickiego stoją ze sobą w sprzeczności. Można dodać, że Kodeks prawa kanonicznego nie w ogóle zawiera słowa samorząd 5. 3 Zob. ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. Nr 29, poz. 155 z późn. zm.). 4 Zob. ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.) (dalej: u.p.k.). 5 Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, Acta Apostolicae Sedis (dalej jako: AAS) 75 (1983), cz. 2, s ; przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań 1984, cytowane kanony pochodzą z tego aktu normatywnego.

3 Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego 9 Jednakże uważniejsze spojrzenie na badaną sprawę pozwala na stwierdzenie, że istnieją pewne podobieństwa ustrojowe pomiędzy samorządem terytorialnym a Kościołem partykularnym. To prawda, że zasadniczy ustrój Kościoła to monarchia i sposób sprawowania władzy na niższych szczeblach organizacji Kościoła także opiera się na władzy i odpowiedzialności za jej sprawowanie określonej jednostki, przykładowo biskupa w diecezji (zob. kan oraz 3, kan ), czy proboszcza na parafii (zob. kan. 519). Jednakże w ramach kościelnych struktur organizacyjnych, czyli diecezji i parafii, podmioty władzy mają szerokie uprawnienia, co do stanowienia prawa (diecezja) czy rozwiazywania spraw drogą administracyjną (diecezja i parafia). Takie rozwiązanie daje szerokie możliwości elastycznej realizacji zadań własnych i celów ogólnokościelnych. Przykładowo, w diecezji jednym prawodawcą jest biskup diecezjalny. Może on, w zakresie swoich kompetencji, dowolnie kształtować ustawodawstwo diecezjalne 6. Natomiast proboszczowi prawo zleca wykonywanie zadania nauczania, uświęcania i kierowania powierzonej jego pieczy określonej wspólnoty wiernych jako własnemu pasterzowi tych wiernych (kan i kan. 519). Zarówno uchwalanie prawa, jak jego zarząd administracyjny należą do atrybutów samorządności. Dodatkowo istnieją w prawie powszechnym Kościoła pewne instytucje prawne, które zawierają w sobie element samorządności. Przykładowo proboszczowie parafii tworzących wikariat rejonowy (dekanatu) mogą poprzez własne decyzje prowadzić w ramach dekanatu wspólną działalność pasterską (zob. kan. 519). Odbywa się to pod kontrolną wikariusza rejonowego (dziekana), który ma popierać i koordynować tę współpracę (kan ). Można więc powiedzieć, że elementy istoty samorządności terytorialnej zawarte w klasycznej w definicji samorządu są obecne w funkcjonowaniu niektórych struktur kościelnych. Zarówno samorząd, jak i pewne ciała Kościelne wykonują w sposób samodzielny i niezależny od władzy centralnej pewne zadania publiczne o znaczeniu lokalnym 7. Nie można natomiast instytucji synodu diecezjalnego zaliczyć do elementów samorządności w diecezji. Zgodnie z kodeksową definicją synod diecezjalny jest bowiem zebraniem wybranych kapłanów oraz innych wiernych Kościoła partykularnego, którzy dla dobra całej wspólnoty diecezjalnej świadczą pomoc 6 Aneks do Instrukcji z 19 marca 1997 r. wydanej przez Kongregację ds. Ewangelizacji Narodów na temat odbywania synodów diecezjalnych, zawiera spis obszarów życia Kościoła, w których biskup diecezjalny jest kompetentny stanowić prawo. Oczywiście kompetencje te nadane są nie przez wspomniany dokument, lecz przez prawo powszechne Kościoła, zob. Congregatio pro Gentium Evangelizatione, Instructio de synodis dioecesanis agendis ( ) AAS 89 (1997), s ; aneks: Additamentum ad Instructionem de synodis dioecesanis agendis, s Definicja samorządu zob. S. Korycki w: Zarys prawa, red. J. Kuciński, Warszawa 2010, nb. 316.

4 10 ks. Piotr Kroczek biskupowi diecezjalnemu (kan. 460). Prawodawca powszechny nakazał, aby delegacja wiernych uczestniczących w synodzie była bardzo szeroka (kan ) 8. Jednakże pomoc niesiona biskupowi diecezjalnemu nie ma charakteru władczego rozstrzygania spraw w imieniu biskupa. Ma ona raczej charakter zbiorowych konsultacji przeprowadzonych w określnej przez prawo formie. W ramach konsultacji wierni równoprawni, zebrani kolegialnie mogą wypowiedzieć swoje zdanie w sprawach, w których biskup diecezjalny chce posiąść wiedzę (kan. 465) 9. Dyrektorium Kongregacji do spraw Biskupów Apostolorum successores 10 nazywa wprost synod diecezjalny zgromadzeniem doradczym ( assemblea consultiva ) 11. Trzeba pamiętać, że pełną władzę nad tym zgromadzeniem ma biskup diecezjalny. Dodatkowo, jest on jedynym prawodawcą na synodzie diecezjalnym, jest bowiem de iure divino prawodawcą w diecezji (CD 8 12 ). Nie może swojej prawodawczej władzy ważnie delegować (kan. 135 ). 8 Kan Na synod diecezjalny powinni być wezwani jako członkowie i mają obowiązek w nim uczestniczyć: 1) biskup koadiutor oraz biskupi pomocniczy; 2) wikariusze generalni i wikariusze biskupi oraz wikariusz sądowy; 3) kanonicy kościoła katedralnego; 4) członkowie Rady kapłańskiej; 5) wierni świeccy, także członkowie instytutów życia konsekrowanego, wybrani przez Radę duszpasterską, w sposób i w liczbie do określenia przez biskupa diecezjalnego; albo tam gdzie nie ma tej Rady w sposób oznaczony przez biskupa diecezjalnego; 6) rektor wyższego seminarium diecezjalnego; 7) dziekani; 8) przynajmniej jeden prezbiter z każdego dekanatu, wybrany przez wszystkich pełniących tam duszpasterstwo; należy także wybrać innego prezbitera, który by go zastąpił, gdyby ten miał przeszkodę; 9) niektórzy przełożeni instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego, które posiadają dom w diecezji, wybrani w liczbie i w sposób określony przez biskupa diecezjalnego. 2. Biskup diecezjalny może wezwać na synod diecezjalny w charakterze członków także innych, czy to duchownych, czy członków instytutów życia konsekrowanego, czy wiernych świeckich. 3. Jeśli biskup diecezjalny uzna to za wskazane, może zaprosić na synod diecezjalny w charakterze obserwatorów niektórych pełniących funkcję lub członków Kościołów czy wspólnot kościelnych, które nie są w pełnej wspólnocie z Kościołem katolickim. 9 Synod diecezjalny, [w:] Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz, red. P. Majer, wyd. pol. na podst. wyd. hiszp., Kraków 2011, s Congregatio pro Episcopis, Direttorio Apostolorum Successores per il ministero pastorale dei vescovi, Libreria Editrice Vaticana 2004; polska wersja np.: Kongregacja ds. Biskupów, Dyrektorium Apostolorum successores o pasterskiej posłudze biskupów, 22 II 2004, [w:] Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006, s (dalej jako: Apostolorum successores). 11 Apostolorum successores, nr CD Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Decretum Christus Dominus de pastorali Episcoporum, , AAS 58 (1966), s ; Sobór Watykański II, Dekret o apostolskich zadaniach biskupów Kościele Christus Dominus, [w:] Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1967, s

5 Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego 11 Cel Kolejną płaszczyzną porozumienia i fundamentem współpracy pomiędzy strukturami będącymi w optyce rozważań może być podobieństwo celów Kościoła i samorządu terytorialnego, czyli realizacja dobra wspólnego. Samo utworzenie jednostki samorządu jaką jest gmina, nie ma, jak się wydaje, bezpośrednio na celu dobra mieszkańców. Mieszkańcy gminy tworzą bowiem przymusowo, z mocy prawa (ex lege) tę wspólnotę samorządową (art. 1 u.s.g.). Jednakże dobro wspólne jest expressis verbis ukazane w dwóch artykułach ustawy o samorządzie gminnym. Pierwszy z nich to art. 29a dotyczący ślubowania wójta (burmistrza, prezydenta) gminy (miasta). Stanowi się w nim, że Objęcie obowiązków przez wójta następuje z chwilą złożenia wobec rady gminy ślubowania o następującej treści: Obejmując urząd ( ) uroczyście ślubuję, że dochowam wierności prawu, a powierzony mi urząd sprawować będę tylko dla dobra publicznego i pomyślności mieszkańców gminy (miasta). Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania: Tak mi dopomóż Bóg. Natomiast drugie miejsce, w którym ustawodawca odniósł się do dobra wspólnego to art. 23 regulujący sprawowanie mandatu przez radnego Radny obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej gminy. Łącząc te przepisy widać, że praca władza samorządu musi być nakierowana na pomyślność mieszkańców wspólnoty samorządowej gminy. Gdy chodzi o Kościół to z woli jego założyciela Jezusa Chrystusa jest on nakierowany na dobro. To dobro jest rozumiane zarówno jako dobro zbawienia (zob. kan. 1752), jak i dobro doczesne. Troska o to pierwsze dobro zawarta jest głównie w Księdze IV kodeksu (kan ), w której stanowi się o uświecającym zadaniu Kościoła. Natomiast drugi rodzaj dobra, czyli dobro związane z doczesnością dotyczy głownie dzieł miłości (zob. kan. 215, kan ). Trzeba zauważyć, że Kościół troszczy się nie tylko o dobro wspólne swoich wiernych, czyli dobro wewnętrzne. Ma on na uwadze także pomyślność społeczności, których geneza jest czysto ludzka. Poleca on swoim wiernym przestrzeganie prawa, które obowiązuje członków tych wspólnot. Sobór Watykański II upomina, aby katolicy przykładali się do wiernego wypełniania swych obowiązków ziemskich, kierując się w tym duchem Ewangelii (GS 43). Powinni oni zaangażować się w budowanie ziemskich form organizacji ludzkich, także państwa (por. GS 20). Nauczając o doczesnym obszarze działania Kościoła Sobór Watykański II stwierdził, że Kościół niczego goręcej nie pragnie, jak żeby służąc dobru wszystkich, mógł swobodnie się rozwijać pod jakimkolwiek rzą-

6 12 ks. Piotr Kroczek dem, uznającym fundamentalne prawa osoby i rodziny oraz potrzeby wspólnego dobra (GS ). Jednakże w nauczaniu Kościoła powszechnego trudno znaleźć bezpośrednie zachęty do współpracy z samorządem lokalnym. Być może jest to spowodowane tym, że nauczanie to musi mieć charakter uniwersalny, a samorządność terytorialna nie jest powszechną w świecie formą sprawowania władzy publicznej. Należy więc poszukać inspiracji w innych źródłach, na przykład w historii, zgodnie z zasadą Cycerona historia est magistra vitae 14. Z racji tego, że chodzi o współpracę Kościoła z samorządem w diecezji bielsko-żywieckiej niniejszy artykuł bowiem dotyczy projektu badawczego zatytułowanego Beskidzkie dziedzictwo III trzeba skupić się na historii terytorium zajmowanego obecnie przez wspomnianą diecezję. Uprawnienia Wikariusza Generalnego w Cieszynie Jedną z konsekwencji przegranej przez Austrię I wojny śląskiej ( ) było to, iż tereny diecezji wrocławskiej przeszły w posiadanie Cesarstwa Prus. Właściwie jedynie książęco biskupi komisariat cieszyński (bez dekanatu wodzisławskiego) wchodzący w skład tej diecezji wciąż politycznie podlegał Cesarstwu Austriackiemu. W obliczu takiej sytuacji geopolitycznej oraz kościelno-organizacyjnej władze austriackie dążyły do zmiany granic administracji kościelnej, tak aby odzwierciedlała ona granice państwowe. W tym celu starano się o pewną autonomię dla kościelnej struktury na podległym Habsburgom Śląsku austriackim. Postulowano więc utworzenie w Cieszynie Wikariatu Generalnego Diecezji Wrocławskiej 15. Powstał on w roku Pierwszym wikariuszem został Justyn Wilhelm hrabia Prażma GS Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio pastoralis Gaudium et spes de Ecclesia in mundo huius temporis, , AAS 58 (1966), s ; tekst łacińsko-polski: Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, [w:] Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1986, s Cicero, De oratore, red. K. W. Piderit, Leipzig 1942, II, P. Ryguła, Uwarunkowania polityczno-prawne generalnego wikariatu, [w:] Kształtowanie tożsamości religijnej i kulturowej na Śląsku Cieszyńskim w latach działalności Książęco-Biskupiego Wikariatu Generalnego Księstwa Cieszyńskiego ( ), red. J. Budniak, K. Mozor, Cieszyn 2004, s J. Londzin, Historia Generalnego Wikariatu w Cieszynie, Cieszyn 1926, s. 54; J. Spyra, Wikariusz generalny Justus Wilhelm hrabia Prażma, Dziedzictwo 4 (1997) nr 1 (39), s. 11. Przez 120 lat istnienia Wikariatu było spośród dziesięciu wikariuszy generalnych: ks. Antoni Alojzy Löhn ( ), ks. Józef Karol Schipp ( ), ks. Paweł Prutek ( ), ks. Mateusz

7 Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego 13 W optyce artykułu mieści się kwestia współpracy Kościoła z lokalnymi władzami świeckimi. Należy przyjrzeć się więc kompetencją, które posiadał Wikariusz Generalny na podległym mu terenie. Oczywiście wszystkie zadania, choć dawały namiastki autonomii Wikariatowi, musiały być przez sprawującego władzę Wikariuszowi wypełniane pod pełnym zwierzchnictwem biskupa wrocławskiego. Do obszarów władzy Wikariusza Generalnego w Cieszynie zaliczono: 1) obsadzanie, usuwanie, przenoszenie osób na stanowiskach administratora, wikariusza, kapelana oraz pewna władza zakonnikami; 2) rozdział stypendiów szkolnych i zasobów fundacji; 3) zarząd i kontrola dóbr doczesnych Kościoła; 4) sprawowanie kontroli nad szkolnictwem katolickim; 5) działalność sądownicza, czyli wymierzanie kar i rozstrzyganie spraw małżeńskich pierwszej instancji; 6) dopuszczanie do druku książek teologicznych i kościelnych; 7) troska o dyscyplinę wśród duchowieństwa i przeprowadzanie wizytacji kanonicznych 17. Z punktu widzenia prowadzonych rozważań kluczowa jest kompetencja Wikariusza Generalnego do tego, aby zażądać pomocy władzy świeckiej, o ile zachodzi potrzeba 18. Uwzględniając specyfikę języka, w którym wyrażał się wówczas stosunek władzy kościelnej do świeckiej oraz normatywny charakter przepisów prawa kościelnego, taka kompetencja jest, jak się wydaje, nie tylko zachętą, ale nakazem do współpracy w tych polach, które dla Kościoła i władzy lokalnej są kompatybilne. Już pobieżne prześledzenie pracy jednego z Wikariuszy Generalnych Cieszyna biskupa Franciszka Śniegonia ( ) 19 pozwala stwierdzić, że z kompetencji do współpracy z władzami często korzystał i wykonywał nakaz takiej współpracy. Posługa wspominanego biskupa obejmowała oprócz duszpasterstwa Opolski ( ), ks. Antoni Helm ( ), bp Franciszek Śniegoń ( ), ks. Karol Findziński ( ), ks. Karol Hudziec ( ), ks. Jerzy Kolek ( ); zwięzła prezentacja cieszyńskich wikariuszy generalnych zob. K. Mozor, Szkolnictwo katolickie w cieszyńskim Wikariacie Generalnym w latach , Kraków 2002, s Zob. zbiór kościelnego prawa partykularnego diecezji wrocławskiej Sammlung kirchlicher Verordnungen, Erlasse und Bekanntmachungen für das Bisthum Breslau, nach dem Inhalt geordnet und herausgegeben im Auftrage der Fürstbischoflichen Ordinariats in Breslau und im Selbstverlage desselben, Breslau 1902; skrócony spis kompetencji Wikariusza Generalnego podają J. Londzin, Historia Generalnego Wikariatu, s oraz J. Mandziuk, Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 3, cz. 1, Czasy nowożytne ( ), Warszawa 2007, s J. Londzin, Historia Generalnego Wikariatu, s Na temat osoby ks. Franciszka Śniegonia, zob. J. Kiedos, Śniegoń Franciszek, [w:] Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Patera, Katowice 1996, s ; M. Makowski, Ksiądz Biskup Franciszek Śniegoń ( ), Dziedzictwo 3 (1996), nr 12 (38), s. VII VIII.

8 14 ks. Piotr Kroczek i administracji kościelnej, także pracę na rzecz rozwoju czytelnictwa i oświaty lokalnej. Biskup Śniegoń należał do Towarzystwa Naukowej Pomocy 20. Wymienione obszary życia społecznego ważne są nie tylko dla Kościoła, ale także i dla władzy lokalnej. W dowód uznania owoców pracy Franciszek Śniegoń został odznaczony przez władze państwowe w 1880 r. Krzyżem Rycerskim Orderu Franciszka Józefa 21. Postulowane rozwiązania Skoro można wyodrębnić płaszczyznę porozumienia pomiędzy Kościołem a samorządem terytorialnym oraz wskazane zostały historyczne pola takiej współpracy, to na tej podstawie można spróbować zaproponować kilka uwag w formie postulatów de lege ferenda wobec kościelnego prawodawcy partykularnego podbeskidzkiej diecezji. Po pierwsze, można nakazać proboszczom współpracę z placówkami edukacyjnymi i wychowawczymi nie tylko na polu katechezy szkolnej, ale także wychowania w duchu chrześcijańskim. Od strony prawa państwowego taka współpraca ma podstawę prawną. Preambuła do ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty 22 stanowi, że nauczanie i wychowanie respektując chrześcijański system wartości za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Należy skorzystać z tej sposobności, aby propagować implicite wartości Ewangeliczne wśród dzieci i młodzieży. Po drugie, korzystając z upoważnienia z kan należy nadać w prawie partykularnym wikariuszom terytorialnym (dziekanom) uprawnienia do rozmów z władzami samorządowymi w imieniu proboszczów parafii z dekanatów, na czele których stoją, tak aby podejmowane wspólne inicjatywy Kościoła i samorządu terytorialnego miały szersze pole oddziaływania. Po trzecie, prawo diecezjalne może wspierać zadania gminy w realizacji celów edukacji publicznej oraz troski o rozwój kultury, w tym bibliotek gminnych 20 J. Londzin, Historia Generalnego Wikariatu, s ; P. Bałtarowicz, Biskup Franciszek Śniegoń w służbie Kościoła, [w:] Kształtowanie tożsamości religijnej i kulturowej na Śląsku Cieszyńskim w latach działalności Książęco-Biskupiego Wikariatu Generalnego Księstwa Cieszyńskiego: ( ), red. J. Budniak, K. Mozor, Cieszyn 2004, s Zob. P. Bałtarowicz, Biskup Franciszek Śniegoń w służbie Kościoła, [w:] Kształtowanie tożsamości religijnej, s Dz.U. Nr 95 poz. 425 z późn. zm.

9 Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego 15 i innych instytucji kultury (zob. art. 7 ust. 1 pkt 10 i pkt 11 u.s.g.) poprzez określenie powszechnie obowiązujących w diecezji zasad i warunków udostępniania gminom, w ramach wykonywanych prze nie działań, pomieszczeń będących do dyspozycji parafii, takich jak sale kinowe, czy salki katechetyczne (por. art. 41 u.p.k.). Po czwarte, gminne zadanie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej (zob. art. 7 ust. 1 pkt 8 u.s.g.) musi być traktowane jako dzieło, za które odpowiedzialna jest władza publiczna, ale także i Kościół. Jasne jest bowiem, że rodzina i społeczeństwo uzupełniają się w funkcji obrony i rozwoju dobra wszystkich ludzi i każdego człowieka. ( ) Władze publiczne przekonane o tym, że dobro rodziny stanowi wartość niezastąpioną i nieodzowną we wspólnocie obywateli, winny czynić wszystko, co możliwe, celem zabezpieczenia wszelkiej pomocy gospodarczej, społecznej, pedagogicznej, politycznej, kulturalnej niezbędnej do tego, ażeby rodziny mogły w sposób ludzki sprostać swoim zadaniom, odpowiedzialnym zadaniom 23. Chcąc ułatwić realizację tego planu można określić prawne ramy współpracy wydziału kurii kompetentnego w dziedzinie duszpasterstwa ogólnego i duszpasterstwa rodzin z odpowiednimi instytucjami po stronie samorządu terytorialnego. Może się to odbyć poprzez zawarcie stosownych umów pomiędzy diecezją i poszczególnymi gminami, czy też związkami międzygminnymi lub stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego (zob. np. art. 84 u.s.g). Strona kościelna można także tworzyć i wspierać stowarzyszenia, których celem będzie udzielanie pomocy rodzinom (por. art. 35 ust. 2, art. 36 u.p.k). Po piąte, skoro ład przestrzenny i ochrona zabytków oraz opieka nad zabytkami (zob. art. 7 ust. 1 pkt 1 i pkt 8 u.s.g.) leżą w kompetencjach gminy, należy wydelegować z ramienia Kościoła osobę, która będzie wyposażona w stosowne uprawnienia tak, aby skoordynować współpracę parafii i gminy lub jednostek wyższego szczebla (por. art. 51 u.p.k. 24 ). 23 Joannes Paulus PP. II, Adhortatio apostolica Familiaris consortio de Familiae Christianae muneribus in mundo huius temporis, 22 listopada 1981, AAS 74 (1982), s ; tekst polski: Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Wrocław 1994, nr Art. 51 u.p.k. Instytucje państwowe, samorządowe i kościelne współdziałają w ochronie, konserwacji, udostępnianiu i upowszechnianiu zabytków architektury kościelnej i sztuki sakralnej oraz ich dokumentacji, muzeów, archiwów i bibliotek będących własnością kościelną, a także dzieł kultury i sztuki o motywach religijnych, stanowiących ważną część dziedzictwa kultury polskiej.

10 16 ks. Piotr Kroczek Zakończenie Sumując można powiedzieć, że analiza formy władzy samorządowej i Kościelnej oraz wzajemnych celów wykazała, że współpraca pomiędzy Kościołem a samorządem jest możliwa. Także historia Wikariatu Generalnego w Cieszynie potwierdza ten wniosek. Również prawo obowiązujące w Polsce pozwala na taką współpracę. Należy wyrazić opinię, że samorząd terytorialny, szczególnie na poziomie gminy i Kościół partykularny mogą stworzyć warunki owocnej współpracy dla dobra wiernych, który jednocześnie tworzą wspólnotę samorządową. Bibliografia Bałtarowicz P., Biskup Franciszek Śniegoń w służbie Kościoła, [w:] Kształtowanie tożsamości religijnej i kulturowej na Śląsku Cieszyńskim w latach działalności Książęco- Biskupiego Wikariatu Generalnego Księstwa Cieszyńskiego: ( ), red. J. Budniak, K. Mozor, Cieszyn Byjoch K., Sulimierski J., Tarno J.P., Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej państwa, Warszawa Cicero, De oratore, red. K. W. Piderit, Leipzig Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, Acta Apostolicae Sedis (dalej jako: AAS) 75 (1983), cz. 2, s ; przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań Congregatio pro Episcopis, Direttorio Apostolorum Successores per il ministero pastorale dei vescovi, Libreria Editrice Vaticana 2004; polska wersja np.: Kongregacja ds. Biskupów, Dyrektorium Apostolorum successores o pasterskiej posłudze biskupów, 22 II 2004, [w:] Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006, s Congregatio pro Gentium Evangelizatione, Instructio de synodis dioecesanis agendis ( ) AAS 89 (1997), s ; aneks: Additamentum ad Instructionem de synodis dioecesanis agendis, s Joannes Paulus PP. II, Adhortatio apostolica Familiaris consortio de Familiae Christianae muneribus in mundo huius temporis, 22 listopada 1981, AAS 74 (1982), s ; tekst polski: Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Wrocław Kiedos J., Śniegoń Franciszek, [w:] Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Patera, Katowice 1996, s

11 Współpraca samorządu terytorialnego i Kościoła partykularnego 17 Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz, red. P Majer, wyd. pol. na podst. wyd. hiszp., Kraków Kulesza M., Samorząd, [w:] Słownik społeczny, red. B. Szlachta, Kraków 2004, s Londzin J., Historia Generalnego Wikariatu w Cieszynie, Cieszyn 1926 Makowski M, Ksiądz Biskup Franciszek Śniegoń ( ), Dziedzictwo 3 (1996), nr 12 (38), s. VII VIII. Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 3, cz. 1, Czasy nowożytne ( ), Warszawa 2007, s. 63. Mozor K., Szkolnictwo katolickie w cieszyńskim Wikariacie Generalnym w latach , Kraków Ryguła P, Uwarunkowania polityczno-prawne generalnego wikariatu, [w:] Kształtowanie tożsamości religijnej i kulturowej na Śląsku Cieszyńskim w latach działalności Książęco-Biskupiego Wikariatu Generalnego Księstwa Cieszyńskiego ( ), red. J. Budniak, K. Mozor, Cieszyn 2004, s Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio pastoralis Gaudium et spes de Ecclesia in mundo huius temporis, , AAS 58 (1966), s ; tekst łacińsko-polski: Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes,[w:] Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1986, s Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Decretum Christus Dominus de pastorali Episcoporum, , AAS 58 (1966), s ; Sobór Watykański II, Dekret o apostolskich zadaniach biskupów Kościele Christus Dominus, [w:] Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1967, s Sammlung kirchlicher Verordnungen, Erlasse und Bekanntmachungen für das Bisthum Breslau, nach dem Inhalt geordnet und herausgegeben im Auftrage der Fürstbischoflichen Ordinariats in Breslau und im Selbstverlage desselben, Breslau 1902 Spyra J., Wikariusz generalny Justus Wilhelm hrabia Prażma, Dziedzictwo 4 (1997) nr 1 (39), s Ustawa stawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.) (dalej: u.p.k.). Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. Nr 29, poz. 155 z późn. zm.). Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. Nr 95 poz. 425 z późn. zm.). Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.) Zarys prawa, red. J. J. Kuciński, Warszawa 2010.