CHOROBY JAMY USTNEJ KOTÓW

Transkrypt

1 Przewodnik dla lekarzy weterynarii Autorzy: JERZY GAWOR KATARZYNA JODKOWSKA GRZEGORZ KURSKI MICHAŁ CEREGRZYN CHOROBY JAMY USTNEJ KOTÓW

2

3 Autorzy Jerzy Gawor Klinika weterynaryjna ARKA, Kraków Sekcja Stomatologiczna PSLWMZ Katarzyna Jodkowska Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW, Warszawa Sekcja Stomatologiczna PSLWMZ Grzegorz Kurski Klinika weterynaryjna ELWET, Warszawa Sekcja Stomatologiczna PSLWMZ Michał Ceregrzyn Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt PAN, Jabłonna konsultant naukowy marek Pedigree i Whiskas CHOROBY JAMY USTNEJ KOTÓW

4 Szanowni Państwo, Do Państwa rąk trafia kompendium chorób jamy ustnej kotów opracowane przez najlepszych w Polsce specjalistów z tego zakresu. Nie przypadkiem staje się to podczas trwania akcji Uśmiech Pupila, gdyż właśnie ta akcja ma na celu uświadomienie, przede wszystkim właścicielom zwierząt, jak ważna jest higiena jamy ustnej, a w szczególności zębów, i jaką rolę odgrywa w tym postępowaniu profilaktyka chorób zębów i przyzębia. Sekcja Stomatologiczna Polskiego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt od lat prowadzi działania mające na celu propagowanie zdrowych zębów u psów i kotów. Pomoc, jakiej w promocji zdrowia jamy ustnej udzielają nam specjaliści z zakresu żywienia zwierząt, oraz rzetelna wiedza Autorów niniejszego opracowania dają lekarzom weterynarii kolejne narzędzie do coraz lepszego zaspokajania potrzeb naszych pacjentów i ich właścicieli. Prezes Polskiego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt Prof. dr hab. Roman Lechowski

5 Wst p Koty są coraz częściej pacjentami lecznic weterynaryjnych, a ich właściciele coraz lepiej rozumieją, co może dolegać ich podopiecznym. Z tego powodu problemy, które wcześniej były pomijane lub po prostu niezauważane, powoli stają się coraz większym wyzwaniem dla lekarzy zajmujących się medycyną małych zwierząt. Grupa schorzeń, które często stanowią powód wizyty u lekarza, to właśnie schorzenia jamy ustnej. Pamiętając o tym, lekarz weterynarii powinien odpowiednio edukować opiekunów jego pacjentów, tak aby chronić ich przed chorobami i maksymalnie wcześnie rozpoznawać wszelkie zaburzenia i choroby jamy ustnej, które szczególnie u kotów mogą w istotny sposób wpływać na jakość życia, a nawet przyczynić się do jego wyraźnego skrócenia. Jama ustna kotów jest przystosowana do ściśle mięsożernego sposobu odżywiania się tych zwierząt i jest zaopatrzona w zredukowaną ilość ostrych, tnących zębów. Kot ma możliwość szerokiego rozwarcia szczęki i żuchwy oraz stosunkowo mocną budowę kośćca trzewioczaszki. Mimo doskonałego przystosowania do zadań, które ma ona do wykonania, jama ustna narażona jest na wystąpienie szeregu chorób i zaburzeń, które zostaną omówione w niniejszym przewodniku. Aspekty kliniczne anatomii jamy ustnej u kotów Zadaniem jamy ustnej jest nie tylko przyjmowanie pokarmu i płynów. Odgrywa ona także istotną rolę w termoregulacji organizmu kota, ponieważ parowanie wody z błon śluzowych jest podstawowym sposobem oddawania nadmiaru ciepła u tych zwierząt. W stanie fizjologicznym czynności oddechowe wykonuje jedynie tylna część jamy ustnej (gardło), inaczej jest u kotów z niedrożnością nosa, które są zmuszone do oddychania przez jamę ustną. Zęby i język to ważne narzędzia, dzięki którym koty mogą zdobywać pokarm, bronić się i utrzymywać higienę. Wszelkie zaburzenia dotyczące jamy ustnej, takie jak bolesność, problemy z ruchomością w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych czy niedrożności górnych dróg oddechowych, w istotnym stopniu wpływają na zdrowie i jakość życia zwierzęcia. Znajomość prawidłowej anatomii jest zatem punktem wyjścia i warunkiem prawidłowego rozpoznawania chorób jamy ustnej, a następnie odpowiedniego ich leczenia. W jamie ustnej kota wyróżniamy przedsionek jamy ustnej, który zlokalizowany jest pomiędzy wargami i łukami zębów, oraz jamę ustną właściwą, ograniczoną od góry podniebieniem, gardłem w kierunku doogonowym i dobrzusznie dnem jamy ustnej. Wszystkie tkanki miękkie jamy ustnej pokryte są błoną śluzową. Są to śluzówka przedsionka i śluzówka policzka, dziąsło oraz wyspecjalizowana śluzówka pokrywająca język. Uzębienie kotów wykazuje cechy charakterystyczne dla zwierząt mięsożernych: niskie ostroguzkowe korony przystosowane do chwytania i rozdrabniania oraz brak powierzchni żujących wyjątek stanowią małe zęby trzonowe szczęki znajdujące się na końcu łuków zębowych (ryc. 1). siekacze k y przedtrzonowce trzonowce (ryc. 1) Z by sta e u kota

6 Koty zalicza się do grupy zwierząt difiodontycznych (o dwupokoleniowym uzębieniu), ponieważ wymieniają zęby mleczne na stałe. Na świat koty przychodzą bezzębne. W ciągu pierwszych tygodni życia wyrzynają się im zęby mleczne. W wieku 6-8 tygodni młode kociaki posiadają pełen zestaw 26 zębów mlecznych (dentes decidui), podczas gdy na uzębienie dorosłych kotów składa się 30 zębów stałych (dentes permanentes). Zęby stałe wyrastają całkowicie w wieku ok. 6 miesięcy (tabela 1). (tabela 1) Czas wyrzynania si z bów u kota Z by mleczne Z by sta e Siekacze 2-3 tygodni 3-4 miesi cy K y 3-4 tygodni 4-5 miesi cy Przedtrzonowce 3-6 tygodni 4-6 miesi cy Trzonowce Brak 4-5 miesi cy Wyróżniamy cztery następujące grupy zębów podzielone w zależności od ich funkcji i budowy: siekacze (dentes incisivi, skrót I); kły (dentes canini, skrót C); przedtrzonowce (dentes premolares, skrót P); trzonowce (dentes molares, skrót M). Dorosły kot posiada 16 zębów umiejscowionych w szczęce i 14 w żuchwie (ryc. 2). Wzory zębowe (mleczne i stałe) kota przedstawiono w tabelach 2 i 3. (tabela 2) Wzór z bowy kota z by mleczne (26) Lewa P C I Warto zauważyć, że nie wszystkie zęby stałe mają swojego poprzednika, a kompletne uzębienie mleczne nie gwarantuje posiadania kompletnego uzębienia stałego. Szczególne struktury anatomiczne w jamie ustnej kotów Prawa I C P Szcz ka uchwa (tabela 3) Wzór z bowy kota z by sta e (30) Lewa M P C I Prawa I C P M Szcz ka uchwa (ryc. 2a) Prawid owe z by mleczne kota (ryc. 3a) Glandula molaris lingualis (ryc. 2b) Prawid owe z by sta e kota Koty posiadają trzy duże, parzyste gruczoły ślinowe: śliniankę podjęzykową, śliniankę żuchwową i śliniankę przyuszną. Oprócz nich istnieje wiele skupień gruczołów ślinowych, które biorą swoje nazwy od położenia. Jednym z nich jest mała ślinianka językowo-trzonowcowa glandula molaris lingualis. Gruczoł ten można zobaczyć podczas badania jamy ustnej. Jest on umiejscowiony po dojęzykowej (wewnętrznej) stronie trzonowców żuchwy (ryc. 3). Brodawka siekaczowa jest położona na podniebieniu w okolicy siekaczy. Jest to pojedyncza, zlokalizowana pośrodkowo wyniosłość wielkości ziarna prosa. Bocznie od niej znajdują się ujścia przewodów siekaczowych (ryc. 4).

7 (ryc. 3b) Glandula molaris lingualis (ryc. 5b) W dzide ko boczne wargi dolnej i w dzide ko j zyka Piśmiennictwo: 1. Krysiak K., Świeżyński K.: Anatomia zwierząt. Tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004: Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Veterinary Dentistry: Principles and Practice. Lippincott-Raven, Philadelphia 1997: Gorrel C.: Veterinary Dentistry for the General Practitioner Saunders, Edinburgh 2004: 29-35, (ryc. 4) Brodawka siekaczowa i ujêcia przewodów siekaczowych U kota na układ wędzidełek jamy ustnej składają się dwa wędzidełka boczne wargi dolnej, często zaopatrzone w rozbudowany przyczep wargowy (ryc. 5), oraz jedno słabo rozwinięte wędzidełko pośrodkowe wargi górnej. Swoje wędzidełko posiada również język. Predylekcje rasowe problemów stomatologicznych u kotów Praca hodowlana pozwala na osiągnięcie pożądanych cech anatomicznych i behawioralnych kotów. Niestety, ścisła selekcja pewnych cech fenotypowych pociąga za sobą czasami ujawnienie się niekorzystnych dla zdrowia przypadłości dziedzicznych. Z drugiej strony wiele zaburzeń nie ma udokumentowanego dziedziczenia, mimo że w praktyce są ściśle kojarzone ze szczególnymi rasami czy liniami. Jeżeli chodzi o predyspozycje rasowe do powstawania zaburzeń w jamie ustnej u kotów, to przekonania o związkach konkretnych jednostek chorobowych z rasą kotów są stale weryfikowane przez różnorodne badania naukowe. W niniejszym rozdziale przedstawimy główne zaburzenia wrodzone i zaburzenia rozwojowe (podsumowanie zob. tabela 4). (ryc. 5a) Przyczep wargowy w dzide ka bocznego wargi dolnej

8 (tabela 4) Zaburzenia rozwojowe w obr bie jamy ustnej u kotów (na podstawie: Zoran D.L., Hitt M.E., DeBowes L.J.: Diseases of the oral cavity and pharynx. W: Morgan R.V. (red.): Handbook of Small Animal Practice. Saunders, Philadelphia 1997) Zaburzenie Przyczyny Objawy kliniczne Post powanie Rozszczep podniebienia pierwotnego, rozszczep wargi Wyst puje jako wada w yciu płodowym, mo e byç wynikiem uszkodzenia wewnàtrzmacicznego lub dziedziczna Mo e wyst powaç razem z rozszczepem podniebienia wtórnego lub jako osobna zmiana. Zdarza si, e nie daje adnych objawów poza zmienionym rysunkiem twarzy. Rozpoznanie na podstawie badania klinicznego Rekonstrukcja chirurgiczna. Koty z tà wadà powinny byç wykluczone z hodowli Rozszczep podniebienia wtórnego rozszczep podniebienia twardego i mi kkiego Wyst puje jako wada w yciu płodowym, mo e byç wynikiem uszkodzenia wewnàtrzmacicznego lub dziedziczna Problemy ze ssaniem, słaby wzrost, wyciek mleka z nozdrzy, dławienie si, kichanie, zapalenie nosa i zachłystowe zapalenie płuc (jako powikłania) mogà prowadziç do Êmierci. Rozpoznanie na podstawie badania klinicznego Rekonstrukcja chirurgiczna w wieku 3-4 miesi cy poprzedzona odpowiednim post powaniem ywieniowym. Koty z tà wadà powinny byç wykluczone z hodowli Przodo uchwie (prognathism) Tyło uchwie (brachygnathism) Genetyczne, charakterystyczne dla ras brachycefalicznych. U innych ras konsekwencjà jest nieprawidłowe wyrzynanie si z bów (wady umieszczenia z bów lub wstrzymanie wyrzynania) Genetyczne u zwierzàt dolichocefalicznych. Jest nieprawidłowe w ka dej rasie Długa uchwa i krótka szcz ka mogà predestynowaç do wyst powania chorób przyz bia. Rozpoznanie na podstawie badania klinicznego Wyst puje wyraêne skrócenie uchwy w stosunku do szcz ki w skrajnych przypadkach mo e powodowaç zaburzenie w prawidłowym pobieraniu pokarmu. Rozpoznanie na podstawie badania klinicznego Wczesna ekstrakcja wstrzymanych w rozwoju z bów i nieprawidłowo umieszczonych z bów mlecznych. Zastosowanie procedur korekcyjnych Brak odpowiedniego leczenia Zbyt długie podniebienie mi kkie Wrodzone. Cz sto spotykane u ras brachycefalicznych Zaburzenie w oddychaniu nasilajàce si w trakcie çwiczeƒ fizycznych, przy wysokiej temperaturze otoczenia. Zaburzenia funkcji gardła. Rozpoznanie na podstawie badania klinicznego Chirurgiczne usuni cie nadmiaru tkanki Konsekwencje brachycefalicznego typu czaszki Pożądaną cechą u kotów perskich i brytyjskich jest bardzo wyraźne skrócenie kości żuchwy i szczęki (ryc. 6). Niestety, wiąże się to z szeregiem nieprawidłowości w obrębie jamy ustnej, co może istotnie wpływać na jakość życia zwierzęcia. Wszystkie zaburzenia u tych kotów powinny być szybko rozpoznawane, a właściciel i hodowcy informowani o dziedziczności tych zaburzeń z sugestią wykluczenia takich zwierząt z dalszego rozmnażania. Najczęściej występującym zaburzeniem jest zwężenie nozdrzy, prowadzące do duszności i przewlekłych zapaleń jamy nosowej, a czasami do oddychania jamą ustną, którego efektem jest wysuszanie błony śluzowej. W ten sposób osłabiany jest mechanizm obronny jamy ustnej, co może inicjować rozwój chorób przyzębia. Przypadki duszności wywołane (ryc. 6a) Przyk ad kota brachycefalicznego

9 U ras brachycefalicznych często występują nadliczbowe zęby sieczne, które są czynnikiem ułatwiającym odkładanie się płytki bakteryjnej. Takie stłoczenie sprzyja rozwojowi chorób przyzębia (ryc. 7). Zęby nadliczbowe należy usunąć możliwie niezwłocznie, żeby umożliwić normalne funkcjonowanie pozostałego uzębienia. Wszelkie wady kotów brachycefalicznych, które mają wpływ na ich zdrowie, powinny być traktowane jako wady wykluczające takie zwierzęta z hodowli. (ryc. 6b) Zw enie nozdrzy u kota perskiego konsekwencja brachycefalicznoêci (ryc. 6c) Zw enie nozdrzy u kota perskiego konsekwencja brachycefalicznoêci zwężeniem otworów nosowych wymagają interwencji chirurgicznej. Kolejną konsekwencję skrócenia trzewioczaszki stanowi nadmierne wydłużenie żagielka podniebienia miękkiego, który ma tendencję do wwijania się do jamy nosowej, zatykając drogi oddechowe, powodując chrapanie, czasem duszność, zwiększoną skłonność do zapaleń gardła i w efekcie oddychanie jamą ustną. W przypadkach skrajnych wymagane jest postępowanie chirurgiczne polegające na skróceniu podniebienia miękkiego. (ryc. 7) Nadliczbowe z by sieczne PolipowatoÊç jamy nosowej i gardła Choroba ta występuje u młodych kotów abisyńskich, powoduje obrzęk i opadnięcie podniebienia miękkiego, czemu towarzyszą objawy duszności. Rozwiązanie problemu stanowi przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego, co wymaga interwencji specjalistycznej. Jeżeli obecność polipów nie doprowadza do przewlekłego nieżytu błony śluzowej jamy nosowej, rokowanie jest raczej dobre. Mukolipidoza typu II wada ukształtowania czaszki u kotów birmaƒskich Zaburzenie to uwarunkowane jest genem autosomalnym recesywnym. Objawami są znacznie powiększona mózgowioczaszka oraz widoczny niedorozwój trzewioczaszki. Zmiany dotyczą głównie oczodołów, jamy nosowej, szczęki i żuchwy. Choroba ta jak każda wada genetyczna powinna powodować wykluczenie z hodowli. Postępowanie skupia się na łagodzeniu różnorodnych konsekwencji wadliwie ukształtowanej głowy. Przerostowe zapalenie dziàseł Zaburzenie pojawia się we wczesnym wieku, diagnozowane jest u kotów perskich i abisyńskich. Przerośnięty wolny brzeg dziąseł powoduje powiększenie się głębokości rowka dziąsłowego i powstanie pseudokieszeni patologicznych. Celem leczenia chirurgicznego jest przywrócenie dziąsłom ich prawidłowych rozmiarów. Dalsze postępowanie opiera się na systematycznych zabiegach higienicznych i profilaktycznych. Przodo uchwie U większości ras przodożuchwie jest cechą niepożądaną i jest traktowane jako wada dyskwalifikująca. Z drugiej strony występuje jako cecha pożądana np. we wzorcu kota perskiego (ryc. 8). Przodożuchwie jest wadą szkieletową, czyli taką, której nie leczy się w kierunku powrotu do zgryzu fizjologicznego. Łagodzenie objawów polega na usuwaniu przyczyn 9

10 Odontoklastyczne resorpcyjne nad erki u kotów FORL (feline odontoclastic resorptive lesion) Skłonność do tej choroby stwierdzono u kotów syjamskich, abisyńskich i birmańskich. Dokładniejszy opis umieszczono w osobnym rozdziale (ryc. 10). (ryc. 8) Przodo uchwie wzajemnego urażania się zębów lub tkanek miękkich i może obejmować szlifowanie zębów lub ich usuwanie. Rozszczep podniebienia Rozszczep podniebienia to zaburzenie rozwojowe stosunkowo rzadko spotykane, częściej niż w innych rasach rozpoznawane jest u kotów syjamskich (ryc. 9). Wada ta z reguły uniemożliwia prawidłowe ssanie i jest powodem eutanazji. Koty z mniejszym rozszczepem można operować po osiągnięciu przez zwierzę wieku około 3-4 miesięcy. (ryc. 10a) FORL (ryc. 10b) FORL (ryc. 9) Rozszczep podniebienia Młodzieƒcze zapalenie dziàseł Jest to choroba spotykana u kotów rasy maine coon, kotów syjamskich, a także u krótkowłosego kota europejskiego. Tuż po zakończeniu okresu wyrzynania się zębów dziąsła pozostają rozpulchnione, przerośnięte, krwawią przy badaniu. Głębokość rowka dziąsłowego przekracza 2 mm. Można próbować leczyć chorobę zachowawczo, wykonując intensywne zabiegi higieniczne, lub przeprowadzić zabieg gingiwektomii. Zlekceważenie zapalenia grozi jego utrwaleniem i ewolucją w kierunku zapalenia przyzębia (ryc. 11). 10

11 (ryc. 11a) M odzieƒcze zapalenie dziàse (ryc. 12a) Asymetria trzewioczaszki (ryc. 11b) M odzieƒcze zapalenie dziàse Mukopolisacharydoza Choroba ta może przebiegać w postaci deformującej trzewioczaszkę. Występuje częściej u kotów syjamskich. Leczenie ma charakter paliatywny usuwa się przyczyny urazu (na przykład wadliwie rozmieszczone zęby urażające się nawzajem lub okoliczne tkanki miękkie). W zależności od nasilenia objawów wykonuje się zabiegi skracające lub zmieniające kształt koron zębowych, ewentualnie ekstrakcje. Asymetria trzewioczaszki Zaburzenie to spotykane jest u kotów długowłosych, szczególnie brachycefalicznych. Często objawia się krzywym zgryzem, który występuje w wyniku niesymetrycznego ułożenia stawów skroniowo-żuchwowych. Asymetrię rozpoznaje się w oparciu o zdjęcie cefalometryczne. Leczenie zmierza do usunięcia przyczyny urazów i może polegać na interwencji ortopedycznej (przesunięcie zęba), endodontycznej (skrócenie korony zęba) lub zachowawczej (zmiana kształtu korony zębowej) (ryc. 12). (ryc. 12b) Asymetria trzewioczaszki Piśmiennictwo: 1. Crawley A.C., Muntz F.H., Haskins M.E. i wsp.: Prevalence of mucopolysaccharidosis type VI mutations in Siamese cats. J. Vet. Intern. Med. 2003; 17: Gough A., Thomas A.: Predyspozycje rasowe do chorób u psów i kotów. SIMA WLW, Warszawa Harvey C.E., Emily P.P.: Oral lesions of soft tissue and bone: differential diagnosis. W: Small Animal Dentistry. Mosby, St. Louis 1993: Hernandez M.: Breed Predisposition to Oral Pathology. Proceedings of 8 th World Veterinary Dental Congress, Kyoto, July 2003: Nelson R.W., Couto C.G.: Small Animal Internal Medicine. Mosby, Philadelphia Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Veterinary Dentistry: Principles and Practice. Lippincott-Raven, Philadelphia

12 Wady zgryzu Wady zgryzu u kotów nie występują w takim nasileniu jak u psów i w większym stopniu niż u psów mają charakter szkieletowy wywołane są zaburzeniami w kształcie i rozmiarach czaszki. Rzadziej wiążą się z nieprawidłową lokalizacją poszczególnych zębów. Badanie ortopedyczne zgryzu oraz ocena jego prawidłowości są złożone i wymagają doświadczenia niezbędnego do prawidłowego oszacowania zaawansowania wady, adekwatnego rokowania, a co za tym idzie dobrania odpowiedniego postępowania. Dokładny opis badania można odnaleźć w zalecanym piśmiennictwie. Wyróżnia się cztery podstawowe klasy wad zgryzu. Klasa I to zaburzenia w szyku i ustawieniu zębów, które nie wynikają z wadliwej budowy czaszki. Najczęściej dotyczą kłów i mają związek z nieprawidłowym kierunkiem wyrzynania. Klasa II wad zgryzu to tyłożuchwie, klasa III przodożuchwie, a klasa IV zgryz krzywy, gdzie obserwuje się zmiany w linii zgryzu na boki. Klasy II, III oraz IV należą do wad szkieletowych, czyli takich, które uwarunkowane są wadami anatomicznymi trzewioczaszki lub całej czaszki. Tym samym samo przemieszczanie zębów nie zmienia istoty problemu. Stwierdzenie wad szkieletowych powinno powodować wyeliminowanie kota z hodowli. Przemieszczenie przyêrodkowe kła Wada generująca uraz tkanek miękkich. Oprócz skłonności osobniczych tłem mogą być zaburzenia w wymianie uzębienia. Możliwe rozwiązania: przemieszczenie, skrócenie lub usunięcie wadliwie ukierunkowanego kła (ryc. 14). (ryc. 14a) Przemieszczenie doêrodkowe k a Klasa I wad zgryzu Lance tooth zàb lancowaty, donosowe przemieszczenie kła szcz ki Często wynika z zaburzeń w procesie wyrzynania się zębów. W wyniku tej wady kieł żuchwy opiera się o kieł szczęki, blokując prawidłowy kierunek jego wyrzynania. Możliwe leczenie ortopedyczne (przemieszczenie zęba) lub chirurgiczne (jego usunięcie) (ryc. 13). (ryc. 14b) Przemieszczenie doêrodkowe k a Klasa II tyło uchwie Istotą problemu jest relatywne skrócenie żuchwy w stosunku do szczęki (ryc. 15). Wada często powo- (ryc. 13) Lance tooth (ryc. 15) Ty o uchwie 12

13 duje urażanie podniebienia kłami żuchwy. Konieczna interwencja w celu usunięcia urazu obejmuje: przemieszczenie kłów w miejsce, gdzie nie będą powodować urazu, skrócenie ich koron lub całkowite usunięcie kłów. Klasa III przodo uchwie Wada ta występuje najczęściej u kotów krótkoczaszkowych. Nadmiernie wysunięta żuchwa może powodować eksponowanie kłów i błony śluzowej na zewnątrz, co wysusza jamę ustną i naraża ją na choroby. Wskutek odmiennych relacji w uzębieniu obserwuje się przy tej wadzie szybsze pojawianie się chorób przyzębia (ryc. 16). (ryc. 17b) Zgryz krzywy W niektórych postaciach nazywany jest przez hodowców twistem. Zgryz krzywy obserwuje się już u kociąt z uzębieniem mlecznym, może też objawiać się po wymianie zębów u kilkumiesięcznych kotów. Najczęściej uwarunkowany jest wadliwą, asymetryczną budową czaszki, w której nierówno rozmieszczone stawy skroniowo-żuchwowe powodują przemieszczenie się kłów żuchwy. Postępowanie powinno zmierzać do usunięcia urazu. W uzębieniu mlecznym najczęściej stosuje się ekstrakcje, w uzębieniu stałym modelowanie korony zębowej, jej skrócenie lub usunięcie zęba (ryc. 17). Piśmiennictwo: 1. Harvey C.E., Emily P.P.: Occlusion, occlusive abnormalities, and orthodontic treatment. W: Small Animal Dentistry. Mosby, St. Louis 1993: Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Basics of orthodontics. W: Veterinary Dentistry: Principles and Practice. Lippincott- Raven, Philadelphia 1997: (ryc. 16) Przodo uchwie Klasa IV zgryz krzywy (ryc. 17a) Zgryz krzywy Odontoklastyczne resorpcyjne nad erki u kotów (odontoklastyczna resorpcja uz bienia kotów feline odontoclastic resorptive lesion, FORL) Cierpi na nie od kilkunastu do prawie 70% populacji kotów domowych. W rzeczywistości odontoklastyczna resorpcja uzębienia kotów może być jedną z najbardziej powszechnych schorzeń jamy ustnej tych zwierząt. Najczęściej występuje u kotów krótkowłosych, w wieku ok. 5 lat, częściej u samców. Predysponowane są koty ras orientalnych, głównie syjamskie i abisyńskie. Etiologia i patogeneza Choroba polega na stopniowej resorpcji tkanek twardych zęba: szkliwa i zębiny, poczynając od szyjki zęba. Pojawiające się zmiany mają półksiężycowaty kształt, nierówne brzegi, częściowo są ukryte poddziąsłowo. Podczas zgłębnikowania brzegi są twarde i chropowate. Proces jest bolesny, gdyż zostają obnażone zakończenia nerwowe w kanalikach 13

14 zębinowych. Ubytki szkliwa i zębiny wypełniają się proliferującą i obrzękniętą tkanką łączną. Proces resorpcyjny rozszerza się na całą koronę, doprowadzając do otwarcia komory zęba. Choroba nie ma nic wspólnego z próchnicą, ubytki powstają w wyniku działalności odontoklastów, które są aktywowane cytokinami wydzielanymi miejscowo przez komórki nabłonka, śródbłonka i nacieku zapalnego. Etiologia choroby jest złożona i obecnie nie znamy bezpośredniej przyczyny resorpcji odontoklastycznej. Za czynniki doprowadzające do powstania tego schorzenia uważa się przewlekłe choroby przyzębia, infekcje wirusowe (szczególnie te powodujące znaczną immunosupresję), częste wymioty (kwaśna treść z żołądka wraz z sierścią) oraz błędy żywieniowe mające wpływ na lokalne i ogólne zaburzenia w metabolizmie wapnia. Wiele badań wskazuje na defekt (wrodzony lub nabyty) odpowiedzi immunologicznej jako istotny czynnik w patogenezie. Jako możliwą przyczynę pojawiania się FORL najnowsze doniesienia analizują stosunkowo wysokie zawartości witaminy D 3 w gotowych karmach dla kotów (w stosunku do zapotrzebowania dziennego). Objawy kliniczne Niechęć do jedzenia, zwłaszcza twardej karmy, przy zachowanym prawidłowym łaknieniu, głośne miauczenie lub syczenie podczas jedzenia, gwałtowne wypluwanie kęsów, niekontrolowane drżenia żuchwy, przy dłużej trwającym procesie brak apetytu, zaniedbanie toalety okrywy włosowej, zapalenie warg, ślinienie się. Rozpoznanie opiera się na badaniu zgłębnikiem miejsc w uzębieniu, które otoczone są zmienionymi zapalnie dziąsłami. Zgłębnik wchodzi do ubytków w koronach zębowych, wywołując silną reakcję bólową nawet u znieczulonego kota. Ostateczne potwierdzenie choroby wymaga wykonania wewnątrzustnego zdjęcia RTG (ryc. 18). (ryc. 18b) FORL (ryc. 18c) FORL zmiany kliniczne (ryc. 18d) FORL nad erki (ryc. 18a) FORL Leczenie Leczenie zachowawcze jest kontrowersyjne, ze względu na wysokie prawdopodobieństwo nawrotu. Można próbować je stosować, jeżeli zmiany są niewielkie polega na wypełnianiu ubytków cementem glassjonomerowym. Najczęściej jednak pacjenci trafiający do lekarza mają już zaawansowane nadżerki odontoklastyczne, zajmujące większą powierzchnię zęba. W tym stanie zaleca się podawanie niesteroidowych leków prze- 14

15 ciwzapalnych (przy czym należy wybierać preparaty o jak najniższej toksyczności dla kotów). Postępowaniem z wyboru jest, po uprzednim badaniu radiologicznym, usunięcie chorych zębów oraz korzeni po zębach, których korony uległy złamaniu. Należy pamiętać, że choroba często ma charakter przewlekły i nadżerki mogą pojawiać się w kolejnych zębach. Ponieważ etiologia schorzenia pozostaje nieznana, jak do tej pory jedynym sposobem, który prawdopodobnie zmniejsza ryzyko pojawienia się FORL, a z pewnością ułatwia jej wczesne rozpoznanie, jest codzienna systematyczna higiena jamy ustnej. Piśmiennictwo: 1. DeForge D.H., Colmery B.H. III: An Atlas of Veterinary Dental Radiology. Iowa State University Press, Ames DeLaurier A., DeFlandre C., Allen S. i wsp.: Osteoclastic resorptive lesions of cat teeth are associated with changes in the expression of genes that regulate osteoclast formation. W: Proceedings of 9 th European Congress of Veterinary Dentistry, EVDS, Copenhagen Jodkowska K.: Odontoklastyczna resorpcyjna nadżerka u kotów. Mag. Wet. 2001; (12): van Wessum R., Harvey C.E., Hennet P.: Feline dental resorptive lesions. Prevalence patterns. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 1992; 22: Reiter A.M.: Further evidence for a possible role of vitamin D in the aethiology of feline odontoclastic resorptive lesions (FORL). W: Proceedings of 13 th European Congress of Veterinary Dentistry, EVDS, Krakow, Poland Holmström S.: External osteoclastic resorptive lesions. Feline Pract. 1992; 20: Plazmocytarne zapalenie jamy ustnej kotów (PZJUK) Schorzenie to zwane jest często limfocytarno-plazmocytarnym zapaleniem jamy ustnej u kotów i diagnozowane u 2-4% ich populacji. Obserwuje się nieco częstsze występowanie choroby u kotów somalijskich, abisyńskich, birmańskich i perskich, choć nie stwierdzono jednoznacznych predyspozycji rasowych. W populacji chorych zwierząt przeważają kastrowane samce. Najmłodsze chore zwierzęta miały 8-9 miesięcy. Etiologia i patogeneza Zmiany lokalizują się na łukach gardłowych i podniebieniu miękkim jako przekrwione, przerostowe i obrzęknięte deformacje błony śluzowej. Przy dotyku miejsca te często krwawią, a swoją fakturą i kolorem przypominają owoce maliny. Dziąsła wokół zębów trzonowych i przedtrzonowych oraz błona śluzowa nasady języka i gardła objęte są procesem chorobowym w następnej kolejności. Często PZJUK towarzyszą odontoklastyczne resorpcyjne nadżerki i zaawansowane postaci chorób przyzębia. Naciek komórek plazmatycznych spotykanych w wycinkach pobranych z łuków gardłowo-podniebiennych jest charakterystyczny dla procesów tła immunologicznego, dlatego też podejrzewa się, iż plazmocytarne zapalenie jamy ustnej jest nadmierną reakcją immunologiczną miejscowego układu odpornościowego na bytujące w jamie ustnej bakterie i ich metabolity, szczególnie beztlenowe. Objawy PZJUK obserwuje się często przy infekcjach wirusowych, takich jak: kaliciwiroza, herpeswiroza typu 1, białaczka kotów, zakaźne zapalenie otrzewnej, zespół niedoboru immunologicznego kotów. Objawy Zmienny apetyt, ból podczas jedzenia objawiający się wypluwaniem kęsów, nieprzyjemny zapach z jamy ustnej, nadmierne ślinienie czasem ślina może być podbarwiona krwią lub, w skrajnych przypadkach, ropą, podczas badania zwierzę broni się przed dotykiem i próbą otwarcia jamy ustnej ze względu na dużą bolesność wynikającą z procesu chorobowego (ryc. 19). (ryc. 19a, b) PZJUK plazmocytarne zapalenie jamy ustnej (ryc. 19a, b) PZJUK plazmocytarne zapalenie jamy ustnej 15

16 Leczenie Ze względu na dużą liczbę potencjalnych czynników etiologicznych leczenie PZJUK powinno być wielokierunkowe. Jednak ze względu na ograniczoną wiedzę o rzeczywistych przyczynach choroby leczenie plazmocytarnego zapalenia jamy ustnej jest w dużej mierze objawowe. 1. Jeśli wyniki testów FIV, FeLV są negatywne, należy wdrożyć antybiotykoterapię, przeprowadzić sanację jamy ustnej kota, zaś właściciela motywować do szczególnej opieki nad jamą ustną (przemywanie błony śluzowej roztworami dezynfekującymi i szczotkowanie zębów). 2. Sanacja jamy ustnej. Należy bardzo dokładnie usunąć wszystkie osady nazębne i poddać ekstrakcji zęby złamane, dotknięte resorpcją oraz zaawansowanymi chorobami przyzębia. Po sanacji ważnym etapem jest realizowanie profilaktyki jamy ustnej kota przez jego opiekuna. 3. Przy słabych rezultatach takiego postępowania lub w razie kłopotów z czynnościami manualnymi w jamie ustnej pacjenta można rozpocząć terapię lekami immunosupresyjnymi (np. glikokortykosteroidy 1-2 mg/kg/dzień w dawkach zstępujących aż do uzyskania najmniejszej dawki działającej). 4. W przypadku niepowodzenia leczenia zachowawczego wskazana jest radykalna ekstrakcja wszystkich zębów przedtrzonowych i trzonowych zarówno w szczęce, jak i żuchwie. Jeżeli procesem zapalnym objęte są również zęby sieczne i kły, kota czeka totalna ekstrakcja uzębienia. Piśmiennictwo: 1. Gawor J.: Zmiany patologiczne w jamie ustnej kotów przegląd 1640 zwierząt. Mag. Wet. 2000; suplement koty. 2. Jodkowska K.: Plazmocytarne zapalenie jamy ustnej u kotów. Mag. Wet. 2002; (12): Johnston N.: Acquired feline oral cavity disease. In Practice 1998; 20: Reubel G.H., Hoffmann D.E., Pedersen N.C.: Acute and chronic faucitis of domestic cats. A feline calicivirus-induced disease. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 1992; 22: Periodontopatie to najczęstsze choroby jamy ustnej kotów domowych dotyczą ponad 80% polskich kotów powyżej 2. roku życia. Choroby przyzębia są konsekwencją reakcji zapalnej w wyniku odkładania się płytki bakteryjnej i działalności bakterii jamy ustnej i są ograniczone do tkanek przyzębia, czyli struktury utrzymującej ząb w zębodole. Kamień nazębny towarzyszący większości chorób przyzębia, mylnie okrzyknięty główną przyczyną periodontopatii, jest tylko jedną z wielu konsekwencji złożonego procesu i samo pozbycie się kamienia nie rozwiązuje problemów periodontologicznych. Inicjatorem większości chorób przyzębia są mikroorganizmy zasiedlające płytkę nazębną. Nieusuwana płytka z czasem ulega inkrustacji solami wapnia i magnezu pochodzącymi ze śliny i pokarmu, tworząc kamień nazębny. Metabolity wytwarzane przez bakterie płytki oraz odpowiedź zapalna gospodarza prowadzą do uszkodzenia tkanek dziąsła, więzadeł przyzębia i wyrostka zębodołowego. Konsekwencją nieleczonych periodontopatii jest utrata zębów. Ponadto toczące się procesy zapalne w jamie ustnej i penetracja tkanek okołozębowych przez bakterie stanowią realne zagrożenie dla całego organizmu na skutek tworzenia wrót infekcji, które rozprzestrzeniają się na cały organizm i mogą upośledzać funkcje ważnych narządów wewnętrznych, takich jak wątroba, nerki czy serce. Problem postrzegany przez właścicieli jako wyłącznie estetyczny nieprzyjemny zapach z jamy ustnej (halitosis) okazuje się poważnym problemem zdrowotnym, który ma potencjalny wpływ na cały organizm. Dbanie o higienę jamy ustnej powinno stać się zatem bardzo istotną częścią ogólnej profilaktyki zdrowotnej kotów. Stadia chorób przyz bia Zapalenie dziàseł gingivitis Jest to odpowiedź zapalna dziąsła bez destrukcji tkanek przyzębia. Charakteryzuje się obecnością płytki i nieznaczną ilością kamienia nazębnego, zaczerwienieniem brzegu dziąsła, obrzękiem części wolnej dziąsła i utratą punktowania jego powierzchni (ryc. 20). Leczenie: usunięcie płytki i kamienia nazębnego, wypolerowanie koron i wdrożenie właściwej i sumiennej profilaktyki domowej. Choroby przyz bia Problem (ryc. 20) Zapalenie dziàse gingivitis 16

17 Wczesne zapalenie przyz bia gingivitis-periodontitis W tej fazie dochodzi do gromadzenia się płytki i kamienia poddziąsłowego, zaczyna formować się patologiczna kieszonka dziąsłowa (głębokość powyżej 1 mm) w konsekwencji obniżenia się przyczepu dziąsłowego, dziąsła mogą krwawić przy zgłębnikowaniu. Jest to stadium graniczne dla zmian odwracalnych i nieodwracalnych (ryc. 21). Leczenie: niezwłoczne usunięcie płytki i kamienia nazębnego, opróżnienie kieszonek dziąsłowych ze złogów poddziąsłowych, tak zwany kiretaż. Bezwzględnie konieczna jest profilaktyka domowa, polegająca na codziennym szczotkowaniu. Leczenie: sanacja jamy ustnej, kiretaż poddziąsłowy, gingiwektomia, czyli wycięcie przerośniętego zapalnie brzegu wolnego dziąsła w celu zlikwidowania obszarów bytowania bakterii beztlenowych, (ryc. 22a) Przewlek e zapalenie przyz bia periodontitis (ryc. 21a) Zapalenie przyz bia patologiczna kieszonka dziàs owa (ryc. 22b) Przewlek e zapalenie przyz bia zapalenie koêci z bodo u (ryc. 21b) Zapalenie przyz bia Przewlekłe zapalenie przyz bia periodontitis Zmiany w tej fazie choroby charakteryzują się głębokimi kieszonkami patologicznymi ze znaczną ilością złogów poddziąsłowych, dziąsła krwawią przy dotyku, z kieszonek wydobywa się ropa. Dochodzi do recesji dziąseł z odsłonięciem powierzchni korzeni i furkacji. Obserwowane są początki utraty wyrostka zębodołowego. W stadium tym nie ma możliwości odtworzenia prawidłowego przyzębia (ryc. 22). (ryc. 22c) Przewlek e zapalenie przyz bia z recesjà wyrostka z bodo owego konieczne bywa wycięcie patologicznych kieszonek z przyczyn podobnych jak przy gingiwektomii. W celu pokrycia odsłoniętego cementu zalecana jest plastyka dziąseł. Bez profilaktyki domowej objawy szybko nawrócą i przejdą do najbardziej zaawansowanego stadium. 17

18 Ostre zapalenie przyz bia z nasileniem resorpcji koêci z bodołu periodontitis Po osiągnięciu tego stanu obserwuje się dużą ilość kamienia nazębnego, który pokrywa zarówno koronę, jak i odsłonięte korzenie, obecne są liczne ropnie przyzębia. Zanik dziąseł i wyrostka zębodołowego powoduje rozchwianie zębów na granicy wypadania. Korzenie zębów tkwią w ziarninie zapalnej (ryc. 23). Leczenie: usunięcie zębów rozchwianych i z obnażonymi korzeniami. Leczenie powikłań ropni, przetok, przewlekłych zapaleń gardła itp. (ryc. 23) Ostre zapalenie przyz bia z nasileniem resorpcji koêci z bodo u periodontitis Konsekwencje nieleczonych chorób przyz bia Nieleczone i zaniedbane choroby przyzębia są przyczyną takich komplikacji, jak powstanie przetoki ustno-nosowej w wyniku uszkodzenia i zaniku blaszki kostnej wyrostka zębodołowego kości szczęki oddzielającego zębodół kła od jamy nosowej, ropnie przyzębia, odwierzchołkowe zapalenia miazgi zęba czy patologiczne złamania żuchwy. W przypadkach zaistniałych chorób przyzębia nigdy nie dochodzi do samowyleczenia, stanowią one poważne zagrożenie dla zdrowia całego organizmu. Bez profilaktyki domowej i uświadomienia opiekuna pacjenta nie ma skutecznej możliwości leczenia periodontopatii. Zapobieganie chorobom przyzębia polega na systematycznej higienie jamy ustnej i prawidłowym żywieniu. Piśmiennictwo: 1. Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Veterinary Dentistry: Principles and Practice. Lippincott-Raven, Philadelphia 1997: Gorrel C.: Veterinary Dentistry for the General Practitioner. Saunders, Edinburgh 2004: 29-35, Lobprise H.B., Wiggs R.B.: The Veterinarian s Companion for Common Dental Procedures. AAHA Press, Lakewood Pierwsza pomoc w nagłych przypadk ach W dziale tym zostaną omówione procedury postępowania z pacjentami z nagłymi problemami w obrębie jamy ustnej. Bardzo często są to pacjenci po przebytych urazach, dlatego pierwszoplanowo należy skoncentrować się na ustabilizowaniu stanu ogólnego według zasad udzielania pierwszej pomocy, zapewniając stabilizację krążenia i oddychania. Jednym z problemów związanych z urazami trzewioczaszki są masywne krwotoki, u pacjenta stomatologicznego często występuje upośledzenie czynności oddechowej na skutek gromadzenia się skrzepów w jamie ustnej i/lub jamie nosowej. Rozwiązaniem jest ustalenie źródła krwotoku i jego zaopatrzenie. Wykonuje się zimne okłady i podaje leki hemostatyczne, witaminę K, etamsylat (np. Cyclonamine). Koty źle tolerują utrudnione oddychanie przez nos, toteż czynnikiem pogarszającym stan pacjenta i komplikującym działanie lekarskie może być jego ekscytacja wynikająca z niedrożności dróg oddechowych i niedotlenienia. Właściwym postępowaniem jest umieszczenie pacjenta w klatce tlenowej. W przypadku niedrożności dróg oddechowych zagrażającej życiu należy wykonać tracheostomię (ryc. 24). Do typowo kocich urazów należy upadek ze znacznej wysokości, zazwyczaj spowodowany przez wypadnięcie z okna. Efektem są często urazy w obrębie jamy ustnej, zwykle złamanie żuchwy w okolicy spojenia oraz pęknięcie podniebienia. (ryc. 24a) Kot w trakcie tlenoterapii (ryc. 24b) Kot po urazie trzewioczaszki z wykonanà tracheostomià 18

19 Złamaniu w okolicy spojenia uchwy towarzyszą wyraźna bolesność i nadmierna ruchomość okolicy spojenia, często także rozerwanie śluzówki i dość skąpe krwawienie. Złamanie powinno być zaopatrzone chirurgicznie jak najszybciej po ustabilizowaniu stanu pacjenta. Zabieg zespolenia złamanych odłamów wykonuje się za pomocą pętli (cerklarza) z drutu. P kni cie podniebienia to rozerwanie śluzówki podniebienia, któremu prawie zawsze towarzyszy rozerwanie szwu podniebiennego. Przy znacznych rozmiarach uszkodzenia uraz może przebiegać z masywnym krwotokiem. Jeżeli mamy do czynienia ze znaczną niestabilnością brzegów rany, szparą o szerokości >2-3 mm i/lub krwotokiem, niezbędne będzie zszycie rany (ryc. 25). Szwy w żadnym wypadku nie mogą naprężać zbliżanych tkanek. W sytuacji, gdy rana nie spełnia tych warunków, dodatkowo oprócz szycia należy wykonać plastykę podniebienia poprzez cięcia odprężające, rotacje czy uwolnienie płata podniebienno-śluzówkowego. Kolejną grupą pacjentów są ofiary wypadków komunikacyjnych. Większość urazów w okolicy głowy stanowią urazy żuchwy, a w szczególności złamania i zwichnięcia. Złamania uchwy obrzęk i krepitacja mogą być słabo wyrażone, a także trudne do zbadania z uwagi na ból i reakcje obronne. Zwykle złamanie dotyczy trzonu i ma przebieg skośny. Najczęściej mamy do czynienia ze złamaniami otwartymi, które należy jak najszybciej zaopatrzyć. Przed przystąpieniem do stabilizacji trzeba usunąć odłamy zębów z linii przełomu. Stosujemy różne techniki unieruchomienia odłamów z użyciem stabilizatorów z żywic polimeryzujących na zimno, drutu, gwoździ i płytek. Zwichni cie uchwy to uraz stawu skroniowo- -żuchwowego, jedno- bądź obustronny. Dane z wywiadu i badania klinicznego wskazują na wyraźne i nagłe zaburzenie linii zgryzu, niedopasowanie łuków szczęki i żuchwy, asymetrie w budowie czaszki. Często zmianie towarzyszą ślinienie oraz bolesność przy pobieraniu pokarmu. Repozycja żuchwy powinna odbyć się tak szybko, jak to możliwe, gdyż istnieje ryzyko wypełnienia przestrzeni stawowej przez organizujący się skrzep. Złamanie i/lub zwichni cie z ba są skutkiem urazów mechanicznych, np. walki czy pogryzienia. Złamanie dotyczy tkanek twardych zęba i często przebiega z obnażeniem miazgi. Prawie zawsze wymaga konsultacji i skierowania na leczenie specjalistyczne w celu założenia wypełnienia, a niekiedy przeprowadzenia pełnego leczenia kanałowego. Nieleczony uraz miazgi zębowej powoduje ból i prowadzi do zapalenia miazgi i/lub zgorzeli. (ryc. 25a) Urazowe p kni cie podniebienia (ryc. 26) Złamany kieł szcz ki (ryc. 25b) Urazowe p kni cie podniebienia, szycie rany Zwichni cie z ba uraz tkanek przyzębia przebiegający z częściowym lub całkowitym wysunięciem się zęba z zębodołu. Często towarzyszy mu złamanie ściany zębodołu. Wczesne osadzenie zęba w zębodole (kilka godzin do kilku dni) i ustabilizowanie, czyli reimplantacja zęba, stwarzają duże szanse wyleczenia zależnie od zaopatrzenia naczyniowego uszkodzonych tkanek zęba. Alternatywą jest ekstrakcja zęba. 19

20 (ryc. 27) Podra nienie Êluzówki jamy ustnej po pioktaninie Inne urazy Szczególną uwagę należy zwrócić na substancje potencjalnie zlizywane przez zwierzę, np. środki do odkażania ran: jodoform, pioktaninę. Poparzenie substancjami żrącymi i silnie drażniącymi powoduje ślinienie, bolesność w trakcie przyjmowania pokarmu oraz owrzodzenia na śluzówce (ryc. 27). Przy podejrzeniu porażenia prądem, co sugeruje nagły zły stan ogólny i/lub odnalezienie uszkodzonych przewodów elektrycznych, konieczna jest inspekcja jamy ustnej. Zmiany w postaci liniowych poparzeń mogą być widoczne na wargach i śluzówkach. Ciała obce żyłki, anielskie włosie mogą owijać się dookoła języka, powodując jego uraz, oraz wywoływać objawy ze strony przewodu pokarmowego, głównie w postaci wymiotów lub niedrożności jelit. (ryc. 28a) Periodontitis wskazanie do ekstrakcji (ryc. 28b) Periodontitis wskazanie do ekstrakcji (ryc. 28c) Zestaw narz dzi (ryc. 28d) Zestaw narz dzi Usuwanie z bów u kotów Problemy stomatologiczne u kotów najczęściej rozwiązuje się, usuwając zęby. Liczne ekstrakcje u kotów zwykle wykonywane są z trzech powodów: plazmocytarnego zapalenia jamy ustnej, FORL i chorób przyzębia. Zestaw do ekstrakcji zębów kocich składa się z podobnych instrumentów jak do zabiegu na uzębieniu psim w skład zestawu wchodzą: kleszcze ekstrakcyjne, dźwignia supercienka (superslim), pęseta operacyjna, nożyczki do szwów, igłotrzymacz, nożyczki tkankowe, obsadka oraz zestaw raspatorów (ryc. 28). Ponadto narzędziami tnącymi maszynowymi niezbędnymi do opracowania twardych tkanek są wiertła typu różyczka do wycięcia blaszki kostnej, separator do cięcia koron oraz frez diamentowy do wygładzenia ostrych brzegów kostnych. Dokładna procedura ekstrakcji zęba u kota: - kwalifikacja pacjenta do znieczulenia i zabiegu chirurgicznego; - znieczulenie i zabezpieczenie znieczulonego pacjenta (monitoring, utrzymanie temperatury ciała, ustalenie płynów infuzyjnych etc.); - dokładne badania kliniczne i obrazowe; - znieczulenie okołonerwowe operowanej okolicy (ryc. 29); - odcięcie przyczepu nabłonkowego oraz nacięcie błony śluzowej określające rozmiar płata śluzówkowo-dziąsłowego; - odpreparowanie płata śluzówkowo-dziąsłowego (ryc. 30); - usunięcie bocznej blaszki kostnej wyrostka zębodołowego; 20

21 (ryc. 29a) Znieczulenie oko onerwowe w otworze podoczodo owym (ryc. 30b) Odpreparowany p at dziàs owy w uchwie (ryc. 29b) Znieczulenie oko onerwowe w otworze oko obródkowym (ryc. 31) Wyj cie rozchwianego korzenia z uchwy - wyrównanie krawędzi wyrostka zębodołowego (ryc. 32); (ryc. 29c) Znieczulenie oko onerwowe w otworze uchwowym - separowanie wielokorzeniowych zębów na części jednokorzeniowe; - zrywanie aparatu więzadłowego korzenia przy użyciu dźwigni; - wyjęcie rozchwianego korzenia (ryc. 31); (ryc. 32) Wyrównanie kraw dzi wyrostka z bodo owego w uchwie (ryc. 30a) Odpreparowanie p ata dziàs owego w uchwie (ryc. 33a) Zamkni cie rany w uchwie p atem Êluzówkowym 21

22 Rak płaskonabłonkowy Statystyki występowania guzów w jamie ustnej kotów dają absolutne pierwszeństwo rakowi płaskonabłonkowemu, który stanowi ponad 65% diagnozowanych nowotworów jamy ustnej tych zwierząt (ryc. 34). Rak płaskonabłonkowy bardzo szybko (ryc. 33b) Zamkni cie rany w uchwie p atem Êluzówkowym - wyrównanie brzegów i ustalenie ostatecznego rozmiaru płata śluzówkowo-dziąsłowego; - zamknięcie rany płatem śluzówkowo-dziąsłowym (ryc. 33); - kontrolne zdjęcie RTG. Lista powikłań, które mogą wystąpić po zabiegu usuwania zębów u kota, obejmuje: krwotok, zapalenie okostnej, zapalenie kości, złamanie kości, pozostawienie części zęba, wtłoczenie fragmentu korzenia do kanału żuchwy lub do jamy nosowej, urażanie tkanek miękkich pozostającymi zębami, przetokę ustno-nosową, uszkodzenie tkanek miękkich otaczających jamę ustną. Najlepszym sposobem na uniknięcie powikłań jest wykonanie zabiegu zgodnie ze standardami, bez pośpiechu, przy dobrej asyście i z wykorzystaniem właściwych instrumentów, wyposażenia i oświetlenia. Piśmiennictwo: 1. Blazejewski S. 3 rd, Lewis J.R., Reiter A.M.: Mucoperiosteal flap for extraction of multiple teeth in the maxillary quadrant of the cat. J. Vet. Dent. 2006; 23: De Bowes L.J.: Single and surgical exodontia. Vet. Clin. Small Anim. 2005; 35: Tutt C.: Exodontics. W: Small Animal Dentistry. Blackwell Publishing, 2006: Gawor J.: Ekstrakcja zębów policzkowych u kota. Technika operacyjna i uwarunkowania anatomiczne. Życie Wet Guzy jamy ustnej kotów i zespół ziarniniak a kwasochłonnego Choroby nowotworowe występują rzadziej u kotów niż u psów, ale w odróżnieniu od psów większość z nich stanowią guzy złośliwe: według statystyk zaledwie u 1,5% populacji kotów wykazuje się zmiany neoplazmatyczne, jednak aż 80% z nich ma charakter złośliwy (dla porównania: około 3,8% populacji psów cierpi z powodu chorób nowotworowych, z czego 1/3 z nich na nowotwory złośliwe). Jama ustna jest miejscem występowania około 7% przypadków choroby nowotworowej w organizmie i jest czwartą z kolei najczęstszą lokalizacją guzów. (ryc. 34a) Rak p askonab onkowy (ryc. 34b) Rak p askonab onkowy RTG uszkadza otoczenie kostne, ma naciekowy charakter rozrostu. Pomimo że nie obserwuje się przerzutów, dość szybko osiąga stadium rozrostu nieoperacyjne. Guz ten we wczesnych stadiach rozrostu można skutecznie leczyć radykalnymi zabiegami chirurgicznymi; po osiągnięciu większych rozmiarów jest chorobą śmiertelną. Czerniak złoêliwy Występuje w postaciach zawierających więcej lub mniej melaniny i stanowi około 10% rozpoznań w jamie ustnej. Jest bardzo złośliwym guzem i w zasadzie uchodzi za chorobę nieuleczalną wynika to z tego, że z reguły rozpoznawany jest w stadium rozwoju uniemożliwiającym radykalne wycięcie. W tym przypadku leczenie ma charakter paliatywny. 22

23 W przypadkach wczesnej diagnozy leczenie powinno obejmować zabieg chirurgiczny, chemioterapię, leki immunostymulujące (ryc. 35). Włókniakomi sak ( fibrosarcoma) Nowotwór ten ma podobną dynamikę wzrostu do raka płaskonabłonkowego i podobnie do niego wymaga wczesnych interwencji. Istnieją doniesienia na temat wrażliwości włókniakomięsaka na radioterapię. Według statystyk może stanowić około 6% rozpoznań (ryc. 36). (ryc. 36) W ókniakomi sak (ryc. 35a) Czerniak z oêliwy Guzy z bopochodne Nowotwory te wykazują miejscową złośliwość, która szybko i spektakularnie uszkadza i deformuje okoliczne tkanki. Są rzadko spotykane (1%), podobnie jak wszystkie pozostałe wymagają szybkiej interwencji (ryc. 37). (ryc. 37a) Guz z bopochodny (ryc. 35b) Rak p askonab onkowy (ryc. 35c) Czerniak amelanotyczny RTG (ryc. 37b) Guz z bopochodny RTG 23

24 Kostniakomi sak (osteosarcoma) Guz wymagający usunięcia radykalnego. Rozrost jest mało dynamiczny i w porównaniu z innymi guzami kostniakomięsak nie powoduje demineralizacji kości, ma za to silny, wyraźny cień wskazujący na dużą gęstość swych tkanek (ryc. 38). Ziarniniak kwasochłonny Zaburzenie jest formą zespołu eozynofilowego, który może mieć postać wrzodu eozynofilowego, płytki lub właśnie ziarniniaka. Jest zmianą rozrostową o podłożu zapalnym, będącym prawdopodobnie wynikiem alergizacji. Stanowi 5-10% zmian rozrostowych w jamie ustnej spotykanych w klinice kotów. Forma wrzodu eozynofilowego występuje najczęściej na górnych wargach i przebiega bez świądu. Ziarniniak lub płytka eozynofilowa przybiera postać wyniesionych zmian na podniebieniu i przestrzeni podjęzykowej lub na grzbiecie języka. Rozpoznanie ustala się na podstawie wyniku badania histopatologicznego, a leczenie obejmuje podawanie glikokortykosteroidów miejscowo i ogólnie. Duże ryzyko wznowy powoduje, że rokowanie jest ostrożne (ryc. 40). (ryc. 38) Kostniakomi sak NadziàÊlaki (epulides) Występujące w formie nadziąślaków włóknistych stanowią rzadką chorobę proliferacyjną u kotów, jej przebieg jest zbliżony do przebiegu nadziąślaków psich. Podobnie jak u psów ryzyko nawrotu jest bardzo duże, jeżeli nie usunie się całego wyrostka zębodołowego (ryc. 39). (ryc. 40a) Zespó eozynofilowy (ryc. 39a) NadziàÊlaki (epulides) (ryc. 40b) Zespó eozynofilowy (ryc. 39b) NadziàÊlak (ryc. 40c) Zespó eozynofilowy 24

25 Piśmiennictwo: 1. Harvey C.E., Emily P.P.: Oral neoplasms. W: Small Animal Dentistry. Mosby, St. Louis 1993: Harvey C.E.: Feline oral pathology, diagnosis and management. W: Crossley D.A., Penman S. (red.): Manual of Small Animal Dentistry. BSAVA, Gawor J.: Postępowanie po stwierdzeniu guza w jamie ustnej psa lub kota. Mag. Wet. 2001; (4): Gawor J.: Nadziąślaki aktualne informacje na temat rozpoznawania i leczenia u psów i kotów. Mag. Wet. 2005; (5): Gawor J.: Czerniak złośliwy w jamie ustnej. Przegląd literatury oraz doświadczenia własne. Mag. Wet. 2002; (4): 5. Wirusowe infekcje górnych dróg oddechowych, tzw. katar koci (FHV + FCV) W przebiegu tej polietiologicznej choroby stwierdza się owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, a szczególnie języka (ryc. 42). Czynnikami sprawczymi są FHV i FCV herpeswirus kotów i kaliciwirus kotów. Zmiany są bolesne, wyraźnie odgraniczone, barwy od różowej do żywoczerwonej. Zmiany w jamie ustnej towarzyszñce chorobom układow ym Jama ustna jest miejscem manifestowania się wielu objawów chorobowych. Dla przebiegu leczenia podstawową kwestią jest ustalenie, czy zmiany obserwowane w jamie ustnej mają charakter pierwotny czy wtórny w tym celu należy zebrać wywiad, przeprowadzić badanie ogólne i badania dodatkowe, w tym badanie laboratoryjne; jako ostatnie wykonuje się badanie stomatologiczne pacjenta w znieczuleniu. Poniżej przedstawiono jednostki chorobowe o charakterze systemowym, których objawy kliniczne mogą być rozpoznane podczas badania jamy ustnej. (ryc. 42a) Katar koci Choroby zakaêne FeLV białaczka kotów, FIV zaka enie wirusem niedoboru immunologicznego, FIP zakaêne zapalenie otrzewnej Objawy tych infekcji wirusowych są nieswoiste, obok nawracających spadków apetytu, anemii, gorączki występują zapalenie przyzębia i powiększenie węzłów chłonnych. W przypadku FeLV obserwuje się owrzodzenia języka i warg (ryc. 41). (ryc. 42b) Katar koci (ryc. 41) Zmiany w jamie ustnej w przebiegu bia aczki kotów Kandydoza Infekcja drożdżakami Candida spp. najczęściej towarzyszy chorobom przebiegającym z defektem immunologicznym, wyniszczeniem organizmu lub leczeniu niszczącym florę saprofityczną (np. przy długotrwałej antybiotykoterapii). Na śluzówkach pojawiają się białe, serowate naloty. Leczenie musi obejmować postępowanie przywracające prawidłową florę bakteryjną (probiotyki) oraz leczenie przeciwgrzybiczne miejscowe, a w przypadkach opornych systemowe. 25