Uniwersytet Warszawski Wydział Zarządzania RACHUNEK KOSZTÓW I RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA(4)

Transkrypt

1 Uniwersytet Warszawski Wydział Zarządzania RACHUNEK KOSZTÓW I RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA(4) Część IV: analiza progu rentowności, tworzenie cen i decyzje cenowe Warszawa 2016 r. prof. dr hab. Jan Turyna

2 Wprowadzenie do analizy (przykład) Sprzedaż Koszty zmienne Koszty stałe Koszty ogółem Marża brutto Zysk ze sprzedaży Współcz. marży brutto 100, ,- 10, , ,- 110,- 60, , , ,- 50% 200, , ,-...

3 Analiza progu rentowności: pojęcie Jest to metoda systematycznego badania relacji pomiędzy zmianami wielkości sprzedaży i produkcji oraz zmianami w poziomie: przychodów ze sprzedaży, poniesionych kosztów i uzyskanego wyniku finansowego. Cel: oszacowanie zmian wyniku finansowego w rezultacie wahań poziomu kosztów oraz przychodów ze sprzedaży, ustalanie m.in. poziomu sprzedaży, równej progowi rentowności. Jest ona jednym z rachunków efektywności wykorzystania środków gospodarczych firmy oraz dogodnym narzędziem wspomagającym podejmowanie decyzji w krótkim horyzoncie czasu. Analiza jest także metodą optymalizacji zysku. Analiza: jedno- i wieloasortymentowa.

4 Założenia analizy: Analiza progu rentowności: pojęcie Koszty i przychody zmieniają się w sposób liniowy w stosunku do zmian wielkości produkcji (zmiana objaśniająca). Koszty dzielą się na stałe i zmienne proporcjonalne; jednostkowy koszt zmienny = koszt krańcowy. Pozostałe zmienne np. wydajność produkcji, metody produkcji itp. nie ulegają zmianie i nie wpływają na wynik analizy. Analiza dotyczy pojedynczego asortymentu lub określonego, stałego zestawu produktów. Dwie fazy analizy: szacowanie bazowych parametrów np. marża brutto i jej współczynnik, zysk ze sprzedaży, próg rentowności, margines bezpieczeństwa i jego współczynnik itd. analiza wrażliwości tj. badanie wpływu zmian jednej wielkości na inną np. jak zmieni się poziom zysku, gdy cena wzrośnie o 3 % itp.

5 Analiza jednoasortymentowa Ustalanie zysku bazuje na formule: ZS= (p x) (v x) f = (p v) x - f gdzie: (p - v) x = marża brutto (MB), (p - v) = jednostkowa marża brutto, p - cena sprzedaży, v - jedn. koszty zmienne, x - ilość wyrobów (sprzedaż), f - koszty stałe.

6 Analiza jednoasortymentowa Współczynnik marży brutto: p V (%) MB 100 p Współczynnik ten ilustruje, ile groszy marży brutto można uzyskać ze złotówki przychodu ze sprzedaży. Przykładowo, wartość współczynnika 25% oznacza, że osiągnęliśmy 0,25,- marży brutto z każdej złotówki przychodu ze sprzedaży. Jest to typowy współczynnik analizy rentowności.

7 Analiza jednoasortymentowa Równanie progu rentowności (wg ilości): p v x f (marża brutto = koszty stałe) Zatem: PR( i) x f pv PR(i) oznacza ilość sprzedaży, przy której marża brutto jest równa kosztom stałym; jest to właśnie próg rentowności (ang. break-even point, BEP). Równanie progu rentowności (wg wartości): PR( w) f PR( w) PR( i) p 1 v p PR(w) oznacza wartość sprzedaży, przy której marża brutto równa się kosztom stałym.

8 Analiza jednoasortymentowa Margines (strefa) bezpieczeństwa: Jest to różnica między planowanym przychodem ze sprzedaży a przychodem ze sprzedaży, przy którym firma osiąga próg rentowności (ang. margin of safety). Obliczamy strefę bezpieczeństwa, aby odpowiedzieć na pytanie: o ile możemy zmniejszyć planowany przychód ze sprzedaży np. bariery celne, zakłócenia na rynku itp., aby działalność nie przyniosła nam strat. Formuła liczenia marginesu bezpieczeństwa: STB( w) p X1 PR( w) gdzie: X1- planowana wartość sprzedaży, p jednostkowa wartość sprzedaży, PR(w) próg rentowności wg wartości.

9 Analiza jednoasortymentowa Współczynnik marginesu bezpieczeństwa: (%) STB STB( w) p X 1 x100 współczynnik informuje, jak dalece można zredukować planowany poziom sprzedaży, aby nie ponieść straty, np. 25% oznacza, że sprzedaż może być zredukowana o max. 25% itd.

10 Analiza jednoasortymentowa Strefa istotności (ang. relevant range) - przedział ilości (lub wartości) produkcji, poza którą działalność firmy nie będzie wykraczać z uwagi na: ograniczenia zbytu na rynku, ograniczenia eksportowe, posiadane zasoby środków produkcji itp. Wskazuje ona, że produkcja nie powinna być mniejsza niż... i nie większa niż.... Na jej wielkość wpływają: czynniki zewnętrzne (rynek, eksport, ograniczone surowce itp.), czynniki wewnętrzne (technologia, zasoby itp.).

11 Analiza jednoasortymentowa: studium przypadku Założenia: Spółka wytwarza produkt Y. Poniżej są dane pochodzące z planu finansowego na przyszły rok: koszty stałe ,- jednostkowa cena sprzedaży 20,-/1 szt. jednostkowe koszty zmienne 10,-/1 szt. wielkość sprzedaży szt. strefa istotności szt.

12 Analiza jednoasortymentowa: studium przypadku Problem 1: Ile wynosi próg rentowności i margines bezpieczeństwa? PR( i) szt PR(w) , ,5 20 STB(w) = (8000 szt. 20,-/szt.) = = = ,- (%) STB %

13 Analiza jednoasortymentowa: studium przypadku Problem 2: Ile wynoszą: marża brutto, współczynnik marży brutto i zysk ze sprzedaży? MB = 8000 szt. (20-10) = ,- (%) MB % 20 ZS = (8000 szt. 20,-/szt.) - (8000 szt. 10,-/szt.) ,- = ,-

14 Analiza jednoasortymentowa: studium przypadku Problem 3: jaka powinna być wielkość sprzedaży Y, aby osiągnąć zysk ze sprzedaży = ,-? ,- = 20 x - 10 x ,- 10 x = ,- x = 9000 szt. Problem 4: jaki zysk ze sprzedaży możnaby osiągnąć gdyby zredukować koszty zmienne o 10%, a równocześnie koszty stałe o ,-? ZS = (8000 szt. 20,-/szt.) - (8000 szt. 9,-/szt.) ,- = ,-

15 Analiza jednoasortymentowa: studium przypadku Problem 5: ile powinna wynieść jednostkowa cena sprzedaży, aby przy planowanej wielkości sprzedaży 8000 szt. osiągnąć zysk ze sprzedaży = ,-? ,- = 8000 szt. p szt. 10,- /szt ,- 8000szt. p = ,- p = 21.25,- Problem 6: Ile należałoby dodatkowo sprzedać produktów Y, aby pokryć wzrost kosztów stałych o 8000,-? jednostkowa marża brutto = = 10,-/szt. 8000, 800szt. 10, / szt.

16 Analiza jednoasortymentowa: studia przypadków Przykład 1: Spółka X wytworzyła i sprzedała w ubiegłym roku szt. odzieży po 98,- Jednostkowe koszty zmienne wyniosły 63,- zaś koszty stale (produkcji, zarządu i sprzedaży) ,-. Należy ustalić: a) próg rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym, b) strefę bezpieczeństwa (wartościowo i procentowo), c) wynik finansowy na sprzedaży szt. wyrobów, d) nowy wynik finansowy przy założeniu, iż w następnym roku Spółka planuje wyprodukować i sprzedać szt. odzieży.

17 Analiza jednoasortymentowa: studia przypadków Przykład 2: Na bazie odpowiedzi na pytania: założeń z przykładu 1 proszę udzielić 1. Jak zmieniłby się wynik ze sprzedaży Spółki X, gdyby przy obecnej sprzedaży równej szt.: a) jednostkowe koszty zmienne zmniejszyły się do 60,-., a koszty stałe wzrosły do ,- b) jednostkowe koszty zmienne wzrosły do 70,- zaś koszty stałe zmalały do ,- c) koszty stałe wzrosły do ,-, zaś jednostkowa cena sprzedaży wzrosła do 105,-? 2. Ile należałoby sprzedać wyrobów, aby wynik ze sprzedaży wyniósł ,- (koszty i cena pozostają bez zmian)? 3. Jak należałoby zmienić jednostkowa cenę sprzedaży, aby przy wielkości sprzedaży szt. osiągnąć zysk równy ,-? 4. O ile należałoby zwiększyć sprzedaż, aby pokryć dodatkowe koszty stałe (reklama) w wysokości 7.000,-?

18 Analiza jednoasortymentowa: studia przypadków Przykład 3: w ubiegłym roku w spółce wytwarzającej wyposażenie techniczne dla domu, przychód ze sprzedaży wyniósł ,-. Oszacowano, ze stopa marży brutto wynosiła 30%, zaś strefa bezpieczeństwa 20%. Należy obliczyć: a)próg rentowności w ujęciu wartościowym, b) wynik finansowy ze sprzedaży, c) jaka powinna być wartość sprzedaży, aby osiągnięto wynik finansowy ze sprzedaży wyższy o 25%?

19 Analiza wieloasortymentowa Poniżej jest formuła liczenia progu rentowności: zatem:... f V 1 X 1 V 2 X 2 V n X n... p X p X p X n n n n f V i X i p i X i1 i1 i Poniżej jest formuła liczenia zysku ze sprzedaży: n ZS i 1 p i V i Wynik finansowy (zysk na sprzedaży) jest różnicą pomiędzy łączną marżą brutto tj. sumą marż brutto na poszczególnych asortymentach i kosztami stałymi. X i f

20 Analiza wieloasortymentowa Można zastosować uproszczoną formułę liczenia progu rentowności dla wielu asortymentów równocześnie tj. minimalny poziom sprzedaży ustalony za pomocą przeciętnej stopy marży brutto Można to opisać następującą formułą: lub PR(was)= koszty stałe łączna marża brutto PR( was) n i 1 n i 1 łączna sprzedaż p i f V i p i X i X i

21 Analiza wieloasortymentowa Margines bezpieczeństwa dla analizy wieloasortymentowej jest liczony zgodnie z formułą: n STB( w) i 1 p i X i PR( was) Współczynnik marginesu bezpieczeństwa dla analizy wieloasortymentowej jest liczony zgodnie z formułą: n (%) STB i 1 p i n i 1 X i p i PR( was) X i

22 Analiza wieloasortymentowa: studium przypadku Spółka ABC wytwarza trzy wersje produktu P: ekonomiczną (E), standardową (S) i luksusową (L). Poniżej są przedstawione wybrane dane z planu finansowego spółki: Dane z planu E S L *cena jednostkowa 10,- 15,- 25,- *jednostkowy koszt 7,- 11,- 16,- zmienny * planowana sprzedaż = szt., w tym: * struktura sprzedaży (%) 10% 50% 40%

23 Analiza wieloasortymentowa: studium przypadku Wiadomo także, że koszty stałe (produkcji i ogólnoadministracyjne) są planowane na poziomie ,-, w tym: stałe koszty produkcji: ,- koszty reklamy: ,- koszty ogólnoadministracyjne: ,- Problem 1: jaki jest planowany zysk, próg rentowności oraz strefa bezpieczeństwa? ZS ,

24 Analiza wieloasortymentowa: studium przypadku Aby skalkulować próg rentowności, musimy najpierw oszacować łączną sprzedaż. Sprzedaż = = ,- PR( was) , , , , 0, , STB (w) = = = 15%

25 Analiza wieloasortymentowa: studium przypadku Problem 2: Przedstawiciel zarządu rekomenduje wzrost kosztów reklamy (będących częścią kosztów stałych) o ,- co, jego zdaniem, pozwoliłoby zwiększyć sprzedaż z do szt. w skali roku; pozostałe czynniki pozostałyby bez zmian. Jaki byłby wtedy zysk? ZS = (10-7) (15-11) (25-16) = = ,- Zysk ze sprzedaży wzrósłby z do ,-

26 Analiza wieloasortymentowa: studium przypadku Problem 3: W ocenie innego członka zarządu zalecana jest zmiana struktury asortymentowej sprzedaży tj. wersja: ekonomiczna = 5%, standardowa = 30% oraz luksusowa = 65% (ta ostatnia przynosi najwyższą jednostkową marżę brutto). Zmiana struktury wymaga jednak wzrostu kosztów reklamy o ,-. Jaki osiągnęlibyśmy zysk? ZS = (10-7) (15-11) (25-16) ,- = ,- = ,- Proponowana zmiana przyniosłaby znaczący spadek zysku ze sprzedaży, z ,- to ,-

27 Analiza wieloasortymentowa: studium przypadku Problem 4: Rozważana jest także możliwość zwiększenia prowizji od sprzedaży dla pracowników działu sprzedaży. Szacuje się, że wzrost prowizji o 2% od każdego sprzedanego wyrobu spowoduje wzrost sprzedaży do szt. przy zachowaniu struktury asortymentowej sprzedaży. Ile wyniesie zysk? ZS = ( 3-0,02 10) (0, ) + (4-0,02 15) (0, ) + ( 9-0,02 25) (0, ) = , ,- = ,- Zysk ze sprzedaży wzrósłby z ,- do ,-.

28 Analiza wieloasortymentowa: studium przypadku Problem 5: Istnieje również możliwość zmiany technologii produkcji, co wymaga zakupu nowych maszyn. Koszty zmienne zostałyby zmniejszone do 75% ich obecnego poziomu dla wszystkich asortymentów. Równocześnie wzrosłyby koszty stałe produkcji o ,- (amortyzacja). Jaka powinna być minimalna wielkość sprzedaży, aby zmiany technologii nie zmniejszyły planowanego zysku w wysokości ,-? = ( 3 + 0,25 7) (0,1 X) + (4 + 0,25 11) (0,5 X) + (9 + 0,25 16) (0,4 X) ,- 9,05 X = tzn. x = szt. Minimalna wielkość sprzedaży: E = szt., S = szt. oraz L = szt.

29 Analiza wieloasortymentowa: studia przypadków Przykład 4: Zestawienie wybranych danych na 31 grudnia o kosztach, cenach i wielkości sprzedaży Spółki B wytwarzającej meble jest następujące: Wyszczególnienie Szafy Stoły Komody Sprzedaż (szt.) Cena sprzedaży (,-) Koszty zmienne (,-) Koszty stale (łącznie dla wszystkich asortymentów) wynoszą odpowiednio: stałe koszty produkcji ,-, koszty zarządu ,-, a koszty sprzedaży 5.000,-. Na podstawie powyższych danych należy ustalić: a) marżę brutto dla całości produkcji Spółki, b) wynik finansowy netto ze sprzedaży, c) próg rentowności łącznie dla wszystkich asortymentów, d) strefę bezpieczeństwa.

30 Analiza wieloasortymentowa: studia przypadków Przykład 5: Na podstawie danych z przykładu 4 kierownictwo Spółki B rozważa kilka wariantów zmian dotyczących wielkości i struktury: kosztów, sprzedaży i cen wyrobów gotowych. Oto one: a) rozważana jest celowość wydania nowego folderu reklamującego wyroby Spółki; koszty wydania to ,-, a z szacunkami pozwoli to na zwiększenie sprzedaży wyrobów Spółki odpowiednio: szaf - o 70 szt., stołów - o 100 szt., komód - o 50 szt. b) rozważane są zmiany w strukturze ilościowej sprzedaży tzn. wzrost liczby produkowanych szaf z 500 do szt. oraz zmniejszenie ilości wytwarzanych komód z 800 do 200 szt.; zmiany te spowodują wzrost kosztów stałych o następujące pozycje: koszty dzierżawy specjalistycznej maszyny do obróbki elementów szaf wynoszące 5.000,- /rok, koszty dzierżawy dodatkowego magazynu 4.000,-/rok, dodatkowe koszty reklamy 3.000,-/rok.

31 Analiza wieloasortymentowa: studia przypadków Przykład 5 (c.d.): c) rozważana jest możliwość wprowadzenia prowizyjnego systemu wynagradzania pracowników działu sprzedaży; prowizja wynosiłaby 2% wartości każdego sprzedanego wyrobu; spowodowałoby to jednak wzrost o 10% ilości sprzedaży każdego z wyrobów Spółki. Należy oszacować jak poszczególne propozycje zmian wpłyną (każda osobno) na planowany wynik ze sprzedaży Spółki, w porównaniu z poprzednim wynikiem.

32 Tworzenie cen założenia ogólne W praktyce jednostki gospodarczej istnieją dwa podejścia do tworzenia cen: zewnętrzne (rynkowe) i wewnętrzne (na bazie rachunku kosztów). Racjonalnie skonstruowana cena produktu jednostki gospodarczej powinna ilustrować wartość zasobów zużytych na wytworzenie produktu lub przeznaczonych na pozyskanie towaru od producenta. Stąd cena powinna obejmować dwa elementy tj. jednostkowy koszt wytworzenia/cenę nabycia oraz narzut zysku.

33 Tworzenie cen założenia ogólne Zakres jednostkowego kosztu wytworzenia oraz sposób naliczania zysku wynikają głównie z przyjętych strategii cenowych (analiza rynku), jednak dane w tym zakresie są dostarczane przez rachunkowość. Istnieją ceny: transakcyjne (zewnętrzne) i transferowe (wewnętrzne). "...kierownictwo każdej organizacji gospodarczej może skutecznie oddziaływać na technologię, organizację itp. czynniki wewnętrzne, ale ma dosyć ograniczone możliwości wpływania na cenę, powstałą w wyniku konkurencji na rynku..." (Robert Kaplan).

34 Tworzenie cen założenia ogólne Istnieją dwie grupy formuł tworzenia cen tj. ceny oparte na rachunku kosztów pełnych oraz ceny oparte na rachunku kosztów zmiennych. Formuły bazujące na rachunku kosztów pełnych zakładają włączenie w cenę maksymalnie dużo składników kosztów wytworzenia produktu; są to m.in.: formuła "koszt plus...", formuła "koszt plus zysk od kapitału. Formuły bazujące na rachunku kosztów zmiennych zakładają włączenie w cenę zawężony zakres kosztów produktu; jest to m.in. formuła oparta o marżę brutto.

35 Formuła koszt plus Formuły cenowe Cena kalkulowana poprzez dodanie do skalkulowanego pełnego kosztu jednostkowego określonej kwoty zysku operacyjnego. Zysk operacyjny jest ustalany jako % podstawy kalkulacji Warianty formuły: metoda pełnych kosztów operacyjnych cena kalkulowana na bazie pełnych kosztów operacyjnych, metoda pełnych kosztów wytwarzania cena kalkulowana na bazie pełnych kosztów produkcji.

36 Formuły cenowe Przykład 1 (metoda pełnych kosztów operacyjnych) Koszty Produkt A Produkt B Materiały bezpośrednie 4 12 Płace bezpośrednie 6 4 Pośrednie produkcji: - zmienne stałe 6 1 Łączne koszty produkcji Zarządu 5 8 Sprzedaży 1 2 Łączne koszty operacyjne 26 30

37 Formuły cenowe Dodajemy do pełnego kosztu jednostkowego % zysku operacyjnego np. Produkt A Produkt B koszt jednostkowy % zysku 5,20 6 cena jednostkowa 31,20 36 Zaleta: prostota. Wada: jak sensownie ulokować koszty ogólne do produktu?

38 Formuły cenowe Przykład 2 (metoda pełnych kosztów wytwarzania) Koszty Produkt A Produkt B Materiały bezpośrednie 4 12 Płace bezpośrednie 6 4 Pośrednie wytwarzania: - zmienne stałe 6 1 Łączne koszty wytwarzania % zysku operacyjnego Cena jednostkowa Zaleta: koszty ogólne nie muszą być alokowane do produktu. Wada: trudno jest powiązać % zysku z poziomem kosztów ogólnych.

39 Formuły cenowe Zalety formuły koszt-plus : prostota formuły, możliwość szacowania przyszłych cen u konkurentów, przy wykorzystaniu przeciętnej branżowej stopy zysku operacyjnego; docelowo prowadzi to do stabilizacji cenowej na rynku. Wady formuły koszt-plus : : koncentracja procedury cenotwórczej na procesie wytwórczym wewnątrz przedsiębiorstwa, przy całkowitym pominięciu wpływu czynników zewnętrznych (np. popytu); cena zależy jedynie od kosztów i planowanego zysku, w rezultacie stosowanie formuły może prowadzić do tzw. błędnego koła cenowo - popytowego (kolejny slajd)

40 Formuły cenowe INFLACJA, INNE CZYNNIKI SPADEK PRODUKCJI WZROST KOSZTU JEDNOST. SPADEK POPYTU WZROST CENY (DLA UTRZYMANIA MARŻY ZYSKU) MOŻLIWE PROBLEMY RYNKOWE (!)

41 Formuły cenowe inflacja lub inne czynniki (np. wewnętrzne), poprzez wzrost kosztu jednostkowego mogą w rezultacie prowadzić do wzrostu cen produktów, wzrost cen może ograniczyć popyt, a to z kolei zmniejszyć wielkość produkcji, to ostatnie zwiększa obciążenie produktu kosztami stałymi (efekt dźwigni operacyjnej), stymulując dalszy wzrost cen itd. przykładowo, łączne koszty stałe 100,000,- obciążą planowaną produkcję szt; zatem cena jednostkowa jest obciążana kosztami stałymi 10,-, rzeczywista produkcja 8,000 szt. oznacza, że obciążenie kosztami stałymi wzrośnie z 10,- do 12,50,-/szt. => wzrost ceny.

42 Formuły cenowe Przykład: Spółka stosuje formułę cenową "koszt plus..." jako jedyną. Ustalono cenę 20,- przy podaży sztuk rocznie. Równocześnie zrezygnowano z wariantu podniesienia ceny do 25,- przy równoczesnym spadku podaży do sztuk. Jednostkowe koszty zmienne wynoszą 15,-. Czy to była słuszna decyzja? Rozwiązanie: Stosowanie formuły "koszt plus..." jako jedynej doprowadziło do błędnej decyzji, gdyż marża brutto wyniesie: Wariant przyjęty (20-15) x = ,- Wariant odrzucony (25-15) x = ,-

43 Formuły cenowe analizy przypadków Przykład 6: spółka Z wytwarza drewniane domki i altany działkowe oraz montuje je u odbiorców. Poniższe zestawienie obejmuje koszty działalności Spółki w kwietniu, zestawione na koniec tego miesiąca: Wyszczególnienie Produkcja Usługi Materiały bezpośrednie , ,- Place bezpośrednie , ,- Inne koszty bezpośrednie 9.000, ,- Koszty wydziałowe stałe , ,- Koszty wydziałowe zmienne , ,- Koszty zarządu wyniosły w kwietniu ,-, a koszty sprzedaży 2.000,-.

44 Formuły cenowe analizy przypadków Przykład 6 (c.d.): W kwietniu Spółka wyprodukowała w całości 10 szt. domków oraz rozpoczęła produkcję kolejnych 10 domków, które na koniec kwietnia były zaawansowane w 50% z punktu widzenia kosztów przerobu. Koszty usług obejmowały montaż 10 wyprodukowanych domków u odbiorców. Należy określić ceny jednostkowe sprzedaży: a)domku przy założeniu, ze cena ta jest ustalana przy wykorzystaniu formuły cenowej "koszt plus..." na bazie technicznych kosztów wytworzenia oraz stopa zysku wynosi 30%, b) usługi (montaż domku) wiedząc, ze cena jest ustalana przy wykorzystaniu formuły cenowej "koszt plus..." na bazie pełnych kosztów własnych oraz stopa zysku wynosi 10%.

45 Formuły cenowe Formuła koszt plus zwrot nakładów kapitałowych Jest ona zbliżona konstrukcyjnie do formuły "koszt plus, ale wliczony w cenę zysk nie wynika z branżowej stopy zysku, lecz jest to faktycznie stopa zwrotu poniesionych nakładów kapitałowych, co powoduje powiązanie ceny z dłuższym horyzontem czasu. Cena jednostkowa = K prc X gdzie: K łączne koszty (operacyjne lub wytwarzania) pr stopa zwrotu nakładów (%) => procent zysku w cenie C kwota nakładów kapitałowych x wielkość produkcji.

46 Formuły cenowe Nakłady kapitałowe obejmują nakłady w postaci aktywów trwałych + kapitał obrotowy, związany z uruchomieniem nowej produkcji. Stopa zwrotu nie może być zbyt wysoka (konkurencja, działania antymonopolowe itp.), ani też zbyt niska (problem zwrotu nakładów w czasie). W praktyce, jest nią zwykle wewnętrzna stopa zwrotu nakładów (internal rate of return, I.R.R.).

47 Formuły cenowe Przykład Spółka chemiczna planuje uruchomienie produkcji proszku do prania. Planowane nakłady kapitałowe są następujące: - aktywa trwałe (wyposażenie techniczne ,- - aktywa obrotowe /1kg proszku 1,50,- Pozostałe dane dotyczące produkcji i kosztów: - miesięczna wielkość sprzedaży kg - jednostkowe koszty zmienne 2.-/ 1 kg - stałe koszt produkcji ,- /miesiąc - koszty ogólnoadministracyjne ,- /miesiąc - stopa zysku (I.R.R.) 24% rocznie (2% miesięcznie). Należy skalkulować cenę jednostkową produktu wg formuły koszt plus zwrot nakładów kapitałowych oraz pełnych kosztów operacyjnych.

48 Formuły cenowe Kalkulacja: - koszty stałe (ogółem) ,- - wielkość sprzedaży kg - koszty stałe na jednostkę 1,40,- /1 kg - koszty zmienne na jednostkę 2,00,- /1 kg - łączne koszty jednostkowe 3,40,- /1 kg - nakłady kapitałowe ,- (tj ,50,- x kg) - % zysku 0,02 / miesiąc - planowana marża brutto (łączna) ,- - planowana marża brutto (jednostkowa) 0,33,- /1 KG Cena 3,40 + 0,33 = 3,73,-/ 1 KG Zaleta metody: łączy strategię (nakłady kapitałowe)i taktykę cenową (koszty bieżące). Wada metody: pomija ona czynniki podażowo - popytowe.

49 Formuły cenowe analizy przypadków Przykład 7: spółka planuje uruchomienie produkcji pewnego urządzenia technicznego w liczbie szt. rocznie. Planowane jednostkowe koszty zmienne wynoszą 60,-, stałe koszty wydziałowe ,-, zaś koszty zarządu ,-. Uruchomienie nowej produkcji wymaga jednak dodatkowych nakładów kapitałowych tzn.: - w aktywach trwałych, w wysokości ,- - aktywach obrotowych, w kwocie ,-. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) nakładów kapitałowych została oszacowana na poziomie 20% w skali roku. Należy skalkulować jednostkowe ceny sprzedaży urządzenia przy pomocy formuły "koszt plus zysk od kapitału", przyjmując za podstawę kalkulacji: a) pełne koszty wytworzenia, b) pełne koszty własne (operacyjne).

50 Formuła oparta na marży brutto Formuły cenowe tworzenie ceny dla długiego okresu: co składa się na koszt wytworzenia produktu? => rachunek kosztów pełnych, tworzenie ceny dla krótkiego okresu: jak zmiany podażowo popytowe wpłyną na cenę? => rachunek kosztów zmiennych. Założenia formuły: koszty stałe, jako efekt działań długookresowych, nie wpływają na cenę; o poziomie ceny decydują koszty zmienne; reagują one na zmiany w rozmiarach produkcji i sprzedaży. Cena MB X V; Cena V 1(%) MB

51 Formuły cenowe Przykład: Dane z poprzedniego przykładu (proszek do prania): cena - 3,73 - (koszt + % nakładów kapitałowych) , kg 2, 00 cena = 0,33 + 2,00 = 2,33,- lub % marży brutto , , 14, 3% 2, 00, 10143, cena 2,33,-

52 Formuły cenowe analizy przypadków Przykład 8: spółka produkująca sprzęt biurowy wyprodukowała i sprzedała szt. produktów A. Oszacowano, ze koszty zmienne produkcji wyniosły ,-, zaś stopa marży brutto 30%. Należy ustalić jednostkową cenę sprzedaży przy pomocy formuły opartej na rachunku kosztów zmiennych.

53 Decyzje cenowe W procesach decyzyjnych są stosowane 3 kategorie cen tj. 1.minimalne ceny w krótkim okresie. 2.minimalne ceny w długim okresie. 3.ceny "strategiczne" => planowanie długookresowe. ad 1) Jest nią jednostkowy koszt zmienny wytworzenia produktu. ad 2) Jest nią jednostkowy pełny koszt wytwarzania produktu. ad 3) Jest to pełny koszt wytworzenia produktu powiększony o marżę brutto pokrywającą koszty ogólne firmy + planowany zysk => cena docelowa.

54 Przykład: Decyzje cenowe Produkt A B C Roczna sprzedaż (szt.) Jednostkowy koszt zmienny 40,- 24,- 15,- Jednostkowa cena 52,- 32,- 21,- Łączna marża brutto , , ,- Aktualnie spółka ma wolne moce wytwórcze. Problem 1 Dodatkowa oferta wytwarzania produktu D szt. po 22,50,- zaś jednostkowe koszty zmienne = 20,- Decyzja: TAK, cena > jednostkowe koszty zmienne. Wzrost zysku spółki: 2,50,- x szt. = ,-

55 Decyzje cenowe Problem 2 Oferta, jak uprzednio, jednak wzrost kosztów stałych (wynajem magazynu) o 6.400,- w skali roku. Decyzja: TAK, cena nadal przewyższa koszty. Jednostkowy koszt = 20,80,-; Marża brutto = 22,50-20,80 = 1,70,- x szt. = ,- Problem 3. Spółka nie ma wolnych mocy wytwórczych, zaś oferta spowoduje spadek produkcji B oraz C o 20% (koszty utraconych korzyści). Decyzja: NIE, gdyż cena < jednostkowego kosztu produktu, co oznaczałoby dla spółki spadek łącznej marży brutto. Koszty utraconych korzyści (utracona marża): B szt. x 8,00,- = ,- C szt. x 6,00,- = , ,- / szt. = 4,25,- koszty wytwarzania produktu D = 20,00 + 4,25 = 24,25,- > 22,50,-

56 Decyzje cenowe analizy przypadków Przykład 9: w spółce B (por. wyżej przykłady 4 i 5) wytwarzającej meble domowe zestawiono następujące informacje o sprzedaży i kosztach w ubiegłym okresie: Wyszczególnienie Szafy Stoły Komody Sprzedaż (szt.) 500,- 1000,- 800,- Jednostkowa cena sprzedaży 200,- 120,- 100,- Jednostkowe koszty zmienne 140,- 84,- 70,- Łączna marża brutto , , ,- Spółka otrzymała dodatkowa ofertę na produkcje 300 szt. regałów.

57 Decyzje cenowe analizy przypadków Przykład 9 (c.d.): należy ocenić opłacalność tej oferty analizując odrębnie każdy z poniższych problemów decyzyjnych: a) postulowana jednostkowa cena sprzedaży wynosi 160,-, zaś oszacowane jednostkowe koszty zmienne 120,- ; oferta nie spowoduje wzrostu kosztów produkcji ani ograniczeń w produkcji pozostałych asortymentów wyrobów, b) oferta powoduje wzrost kosztów produkcji o 6.000,- w skali roku, wynikający z konieczności wydzierżawienia nowej maszyny; cena i koszty zmienne pozostają na takim samym poziomie jak w problemie opisanym w pkt. a), a oferta nie powoduje zmian w wielkości produkcji pozostałych asortymentów wyrobów, c) oferta spowoduje ograniczenia w wielkości produkcji pozostałych asortymentów tj. szaf z 500 do 350 szt., zaś komód z 800 do 650 szt.; cena i koszty zmienne pozostają bez zmian, a oferta nie powoduje wzrostu kosztów produkcji.

58 Ceny transferowe Kolejne pytanie: jak kalkulować ceny w organizacjach zdywizjonalizowanych lub w grupach kapitałowych => ceny transferowe. Ekonomiczny sens cen transferowych jest następujący:... gdy jedno centrum zysku wytwarza wyroby lub usługi i sprzedaje je innemu centrum zysku, to cena transferowa musi uwzględnić zarówno poziom kosztów w jednej i przychodów w drugiej. Jak są ustalone ceny transferowe? Są cztery rodzaje cen i sposoby ich określania: ceny rynkowe; ceny negocjowane; ceny oparte na kalkulacji kosztów (jak powyżej); ceny dualne.

59 Ceny transferowe Ceny rynkowe Wbrew pozorom jest stosunkowo trudno określić rynkową cenę transferową. Mogą na to wpływać dwie grupy przyczyn: rzeczywiste ceny rynkowe są często znacznie zróżnicowane; wynika to m.in. z wielkości partii, warunków i czasu trwania kontraktu pomiędzy stronami transakcji, aktualnych relacji typu podaż - popyt na danym rynku itp. firmy sprzedające swoje produkty lub usługi na zewnątrz organizacji zdywizjonalizowanej ponoszą z reguły wyższe koszty operacyjne (sprzedaży, handlowe); dotyczy to np. kosztów reklamy, transportu, dlatego stosując cenę rynkową wewnątrz organizacji centrum sprzedające swoje produkty może osiągnąć dodatkowe przychody z tego tytułu.

60 Ceny transferowe Praktyka wskazuje, że transferowe ceny rynkowe są najlepsze we wzajemnych rozliczeniach pomiędzy centrami zysku oraz dla oceny efektywności ich działania. Są tego trzy przyczyny: ceny rynkowe są najbardziej naturalne, zweryfikowane przez relacje podażowo-popytowe, ceny rynkowe wprowadzają mechanizmy rynku do organizacji, zaś poszczególne centra działają raczej jako odrębne firmy rynkowe, a nie - jako części większej organizacji; wpływa to korzystnie na ich efektywność ekonomiczną, a w rezultacie - na efektywność całej organizacji, czynnik rynkowy wpływa też korzystnie na skuteczność zarządzania organizacją, gdyż ogranicza on lub eliminuje pozaekonomiczne narzędzia zarządzania (naciski, manipulacje itp.) zwłaszcza z punktu widzenia kierownictwa całej organizacji.

61 Ceny transferowe Ceny transferowe tworzone w drodze negocjacji, "oczyszczone" (ang. refined prices), a podstawą ich tworzenia są ceny rynkowe. Cena negocjowana powstaje przy następujących założeniach: jest określona w drodze negocjacji pomiędzy centrum sprzedającym swoje produkty i centrum je kupującym, negocjatorzy mają wszystkie dane dotyczące alternatywnych źródeł zaopatrzenia, rynków zbytu i cen rynkowych, obie negocjujące strony mają swobodę wyboru kontrahenta, także spoza organizacji gospodarczej. Ceny negocjowane są stosowane zwłaszcza, gdy: koszty sprzedaży (handlowe) produktów poza firmą są znacząco różne od kosztów sprzedaży wewnątrz firmy, ceny rynkowe są zróżnicowane w dużym stopniu; cena negocjowana stanowi zwykle "wypadkową" cen rynkowych.

62 Ceny transferowe Ceny oparte na kalkulacji kosztów Tworzone na bazie rachunku kosztów pełnych (formuły: koszt plus / koszt plus zwrot nakładów kapitałowych) lub rachunku kosztów zmiennych (formuła oparta na marży brutto). Ceny tworzone na bazie rachunku kosztów kreują problemy związane z tzw. optymalną ceną transferową tzn. ceną, która będzie motywować oba centra zysku do maksymalizacji marży całej organizacji. Optymalna cena transferowa jest to koszt krańcowy produktu wytwarzanego w tym centrum, które sprzedaje swoje półprodukty, równy przychodowi krańcowemu netto uzyskiwanemu ze sprzedaży finalnego produktu przez to centrum, które nabywa i dalej przetwarza nabyte półprodukty.

63 Ceny transferowe Centrum wytwarzania półproduktu Liczba sztuk Łączne koszty Koszt krańcowy Centrum wytwarzania wyrobu finalnego Liczba sztuk Łączny przychód netto Przychód krańcowy netto

64 Ceny transferowe Przykład (c.d.) Krańcowy koszt pierwszego centrum i krańcowy przychód netto drugiego są takie same, gdy sprzedaż wynosi 7 sztuk; to jest optymalna cena transferowa. Produkcja poniżej 7 sztuk motywowałaby pierwsze centrum do sprzedaży swoich półproduktów na zewnątrz organizacji, gdyż cena transferowa jest wyższa niż koszty krańcowe. Nie sprzeda też więcej niż 7 sztuk, gdyż koszty krańcowe przewyższyłyby cenę transferową.

65 Ceny dualne Ceny transferowe Pytanie: czy musi istnieć jedna cena transferowa dla danej transakcji pomiędzy dwoma centrami zysku? System cen dualnych tj. dwóch różnych cen dla tej samej transakcji. Centrum sprzedające swoje półfabrykaty ustala swoją cenę jako sumę kosztów produkcji i zysku doliczonego jako % od podstawy kalkulacji tj. kosztów produkcji. Centrum kupujące nabywa owe produkty "po koszcie" tj według kosztu produkcji. Procent zysku ma charakter typowo "papierowy" z księgowego punktu widzenia, a marża poszczególnych centrów > marża całej organizacji Ów "papierowy" zysk ma charakter czysto motywacyjny dla kierownictwa centrum.