WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Transkrypt

1 Sygn. akt I UK 176/11 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 10 stycznia 2012 r. SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący) SSN Romualda Spyt (sprawozdawca) SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec w sprawie z odwołania Zdzisława D. przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziałowi Regionalnemu w Ł. o prawo do emerytury, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 stycznia 2012 r., skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 stycznia 2011 r., oddala skargę kasacyjną. UZASADNIENIE Decyzją z dnia 13 grudnia 2006 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyznała Zdzisławowi D. emeryturę rolniczą od dnia 21 grudnia 2006

2 2 r. na podstawie art. 19 ust. 1, art. 24 ustawy z dnia 20 grudnia 1998 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.). W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawca podniósł, że organ rentowy w nieprawidłowy sposób obliczył wysokość jego świadczenia. Przed Sądem pierwszej instancji sprecyzował swoje roszczenie, podnosząc, że okres składkowy winien wynosić 44 lata i wysokość procentowa wynosić powinna 70 %, a nie 61 %, jak to wyliczył KRUS. Wniósł o zaliczenie do okresów składkowych okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po 16 roku życia, który to okres powinien być zaliczony ze wskaźnikiem 1,5 %. Jego zdaniem, za odbycie zasadniczej służby wojskowej powinien mieć zaliczone 5 %, a organ rentowy zaliczył tylko 2 %. Pominięto także rok zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych, gdzie pracę podjął tydzień lub dwa po powrocie z wojska. Wskazał, że na świadectwie pracy pracodawca błędnie podał datę podjęcia pracy. Nie zaliczono mu także okresów, za które nie zapłacił składek na ubezpieczenie, które w jego ocenie, pomimo zadłużenia, winien mieć zaliczone jako okresy składkowe. Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2007 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i zaliczył do okresu pracy Zdzisława D. okres pracy w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych Przemysłu Terenowego od dnia 1 maja 1968 r. do dnia 1 kwietnia 1969 r. i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie. W toku przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji postępowania dowodowego ustalono, że Zdzisław D., urodził się w dniu 21 grudnia 1946 r. W okresie od dnia 1 marca 1963 r. do dnia 12 marca 1966 r. był on zatrudniony w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji Samochodowej. W okresie od dnia 26 kwietnia 1966 r. do dnia 19 kwietnia 1968 r. wnioskodawca odbywał służbę wojskową, po czym został zatrudniony w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych Przemysłu Terenowego. Ze świadectwa pracy wystawionego przez pracodawcę w dniu 5 kwietnia 1969 r. wynikało, że był on zatrudniony w powyższym Przedsiębiorstwie od dnia 26 kwietnia 1965 r. do dnia 5 kwietnia 1969 r., zaś w kwestionariuszu osobowym wnioskodawca podał, iż pracował tam w okresie od dnia 26 kwietnia 1968 r. do

3 3 dnia 5 kwietnia 1969 r. Zdzisław D. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1 stycznia 1983 r. Za okres od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. ubezpieczony zalegał z płatnościami z tytułu składek na ubezpieczenie. W dniu 21 listopada 2006 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie emerytury rolniczej. Decyzją z dnia 13 grudnia 2006 r. KRUS przyznał wnioskodawcy świadczenie emerytalne od dnia 21 grudnia 2006 r. Do okresów podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu zaliczono wnioskodawcy okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, a także okres pracy w gospodarstwie rolnym oraz okres pracy w jednostce gospodarki uspołecznionej. Łączny okres zatrudnienia wnioskodawcy wyniósł 42 lata, 10 miesięcy i 19 dni. Ze względu na zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników do stażu nie zaliczono wnioskodawcy okresu pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. Do części składkowej przedmiotowego świadczenia przyjęto: 5,5 lat pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 2 lipca 1977 r. do dnia 31 grudnia 1982 r. (wskaźnik wyniósł 5,5 %), 8,08 lat pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 1983 r. do dnia 31 grudnia 1990 r. (wskaźnik wyniósł 8,08 %), 12 lat podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników po dniu 31 grudnia 1990 r. w okresie od dnia 1 stycznia 1991 r. do dnia 31 grudnia 2002 r. (wskaźnik wyniósł 12 %), 7,49 lat podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu (wskaźnik wyniósł 11,24 %), oraz 1,98 lat odbywania czynnej służby wojskowej (wskaźnik wyniósł 1,98 %). Część składkowa wyniosła 38,80 % emerytury podstawowej. Część uzupełniająca emerytury wyniosła 513,82 zł czyli 86 % emerytury podstawowej. Wskaźnik wymiaru części uzupełniającej wyniósł 0,86 %. Część uzupełniająca uległa zawieszeniu w 25% z powodu nieosiągnięcia wieku emerytalnego. Sąd Okręgowy dokonał analizy przepisów regulujących ustalenie wysokości emerytury rolniczej w odniesieniu do wnioskodawcy, uznając, że okres jego pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. oraz okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 21 grudnia 1962 r. do dnia 28 lutego 1963 r. oraz od dnia 1 czerwca 1972 r. do dnia 18 lutego 1976 r., a także

4 4 okres służby wojskowej przypadający w okresie od dnia 16 kwietnia 1966 r. do dnia 19 kwietnia 1968 r. zostały zaliczone lub nieuwzględnione przez organ rentowy zgodnie z obowiązującymi przepisami. Sąd podniósł, że ze względu na nieopłacenie składek na ubezpieczenie społeczne rolników, okres pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. nie mógł zostać zaliczony do stażu pracy. Sąd Okręgowy uznał również, że do okresu pracy wnioskodawcy należy zaliczyć okres zatrudnienia w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych w okresie od dnia 1 maja 1968 r. do dnia 1 kwietnia 1969 r., uznając, iż pracodawca zaświadczając w świadectwie pracy, iż ubezpieczony był zatrudniony w powyższym przedsiębiorstwie w okresie od dnia 26 kwietnia 1965 r. do dnia 5 kwietnia 1969 r., popełnił ewidentną pomyłkę co do daty podjęcia zatrudnienia, skoro w bezspornym okresie od 26 kwietnia 1966 r. do 19 kwietnia 1968 r. wnioskodawca odbywał służbę wojskową. Apelację od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony, zarzucając zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego: art. 48 ust. 1 i 2, art. 27 ust. 4 oraz art. 21 a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Skarżący podniósł, że część składkowa powinna obejmować 44 lata, a uzupełniająca - 70 % oraz powinien mieć zaliczony okres od stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2006 r. oraz okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 21 grudnia 1962 r. do 28 lutego 1963 r. Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2009 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że okres pracy w gospodarstwie rolnym trwający od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. nie mógł zostać zaliczony ze względu na zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników, które - jak sam skarżący podał - nadal spłaca. Nieopłacenie w terminie składki jest równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia, zatem okresu tego - do momentu spłaty zaległości - nie można traktować jako okresu ubezpieczenia podlegającego uwzględnieniu przy obliczaniu wysokości emerytury. Z kolei okresy pracy w gospodarstwie rolnym rodziców trwające od dnia 21 grudnia 1962 r. do

5 5 dnia 28 lutego 1963 r. i od dnia 1 czerwca 1972 r. do dnia 18 lutego 1976 r. zostały ubezpieczonemu zaliczone do okresu ubezpieczenia. Bezsporny jest fakt, iż ubezpieczony pracował w powyższym gospodarstwie wcześniej niż 25 lat przed spełnieniem warunków do nabycia prawa do emerytury, a zatem okres ten nie miał wpływu na wysokość świadczenia. Słusznie Sąd Okręgowy zaliczył okres pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie Wyrobów Galanteryjnych od dnia 1 maja 1968 r. do dnia 1 kwietnia 1969 r., uznając, iż twierdzenia wnioskodawcy znajdują potwierdzenie w treści złożonych dokumentów, a wskazany okres zatrudnienia przez pracodawcę jest wynikiem ewidentnej pomyłki. Od powyższego orzeczenia Zdzisław D. wniósł skargę kasacyjną, opierając ją na podstawie naruszenia art. 26 ust. 1 w związku z art. 25 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez wyliczenie części uzupełniającej świadczenia emerytalnego w oparciu o wartość części składkowej wyliczonej zgodnie z art. 25 ustawy w sytuacji, gdy w art. 26. ust. 1 powołanej ustawy mowa jest o uwzględnianiu liczby lat przyjętych do ustalenia (wartości) części składkowej (w rozumieniu art. 25 powołanej ustawy) oraz na podstawie naruszenia art. 27 ust. 4 i 5 w związku z art. 25 ust. 2a pkt 3 powyższej ustawy, poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy Sąd właściwie ustalił przesłanki jego stosowania, a mianowicie fakt odbywania przez ubezpieczonego czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim przed 1 stycznia 1999 r. i nieprzyznania mu z tego tytułu w ani emerytury, ani renty na podstawie odrębnych przepisów. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 3 lutego 2010 r. (I UK 310/09) uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy wskazał, że uzasadniony jest zarzut skargi kasacyjnej w postaci niezastosowania przez Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie art. 27 ust. 4 i 5 w związku z art. 25 ust. 2a pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Art. 27 ust. 4 powołanej ustawy odwołuje się bezpośrednio do art. 25 ust. 2a pkt 3 ustawy. Z kolei w myśl powyższego przepisu przy ustalaniu części składkowej emerytury rolniczej okresy odbywania czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim przypadające przed dniem 1 stycznia 1999 r. uwzględnia się w stosunku 1 % za każdy rok - jeżeli z tego tytułu ubezpieczonemu

6 6 nie przyznano emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów. Mając na uwadze treść art. 27 ust 2a pkt 4, który jednoznacznie stanowi, że do emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin przysługuje zwiększenie za okresy, o których mowa w art. 25 ust. 2a pkt 2 i 3, w wysokości 1% emerytury podstawowej za każdy rok przypadający w tych okresach, jeżeli z tego tytułu uprawnionemu nie przyznano emerytury lub renty na podstawie odrębnych przepisów, Sąd Apelacyjny ex lege winny był zwiększyć za wskazany okres świadczenie emerytalne w części składkowej emerytury o kolejny 1% za każdy rok. Okres ten nie został ujęty przez Sąd drugiej instancji przy ustalaniu dodatku do emerytury, o którym mowa w art. 27 ust. 4 ustawy, pomimo że prawidłowo ustalona okoliczność odbywania przez ubezpieczonego służby wojskowej winna nie tylko wywoływać skutek w postaci zwiększenia świadczenia w świetle art. 25 ust. 2a pkt 3, ale również na podstawie art. 27 ust. 4. Ponadto Sąd Najwyższy stwierdził, że Sąd Apelacyjny powinien rozważyć jeszcze raz prawidłowość ustalenia w niniejszym stanie faktycznym części uzupełniającej emerytury ubezpieczonego w oparciu o treść przepisu art. 26 ust 1, 2, 3 powołanej ustawy. Współczynnik dla tej części został ustalony w wysokości 86 %, pomimo że z ustaleń niniejszej sprawy wynika, iż do wyliczenia części składkowej przyjęto 35,05 lat. Dlatego wymaga rozważenia kwestia, czy współczynnik ten nie powinien wynosić 87,5 % zamiast przyjętej przez Sąd wartości 86 %, skoro zgodnie z art. 26 powołanej ustawy część uzupełniająca stanowiąca 95 % przy każdym pełnym roku od 20 lat pomniejszana jest o 0,5 %. W niniejszej sprawie iloczyn 15 lat (20 lat - 35 lat) i 0,5 % wynosi 7,5 %. Tym samym 95 % pomniejszone o 7,5 % stanowi 87,5 % emerytury podstawowej. Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2011 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyznał Zdzisławowi D. prawo do zwiększenia emerytury rolniczej z tytułu odbywania zasadniczej służby wojskowej od 26 kwietnia 1966 r. do 19 kwietnia 1968 r. w wysokości 1 % emerytury podstawowej za każdy rok przypadający w tym okresie i ustalił, że część uzupełniająca świadczenia wynosi 85 % emerytury podstawowej, zaś w pozostałej części apelację oddalił. W uzasadnieniu wskazano, że w odniesieniu do oceny prawidłowości

7 7 wyliczenia przez organ rentowy wysokości części uzupełniającej emerytury ubezpieczonego Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia pozostawił tę kwestię rozważeniu przez Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu sprawy, przedstawiając jednocześnie swój sposób wyliczenia tej części. Organ rentowy w piśmie procesowym z dnia 30 czerwca 2010 r. ustosunkował się do przedstawionego przez Sąd Najwyższy wyliczenia i podał, że Sąd Najwyższy do wyliczenia części składkowej przyjął 35 lat w sytuacji, gdy z ustaleń faktycznych w sprawie wynika, że część składkowa wyniosła 38 lat, stąd różnica w wyliczeniu tego wskaźnika. Sąd drugiej instancji wskazał, że w świetle art. 26 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej część uzupełniająca wynosi 95 % emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej, lecz bez uwzględnienia skutków art. 25 ust. 3, jest mniejsza od 20; przy każdym pełnym roku od 20 lat część uzupełniającą zmniejsza się o 0,5 % emerytury podstawowej. Część uzupełniająca nie może wynosić mniej niż 85 % emerytury podstawowej, a suma części uzupełniającej i części składkowej nie może być mniejsza od emerytury podstawowej, z zastrzeżeniem ust. 3. Wyjściowy wskaźnik części uzupełniającej 95 % podlega ograniczeniu w związku z przyjęciem do ustalenia części składkowej okresu dłuższego niż 20 lat: z części składkowej ustalonej na 38,80 %, a zatem z uwzględnieniem 38 lat wynosi =18, 18 x 0,5 % = 9 %, 95 % - 9 % = 86 %. A zatem wyliczenie części uzupełniającej emerytury wnioskodawcy dokonane przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji było, zdaniem Sądu Apelacyjnego, prawidłowe, na co wskazuje szczegółowe postępowanie przeprowadzone w niniejszej sprawie w tym zakresie. Na marginesie Sąd wskazał, że wyjaśnienie przez organ rentowy sposobu wyliczenia wysokości emerytury wnioskodawcy spowodowało, iż nieaktualny jest obecnie zarzut skarżącego podnoszony w niniejszej sprawie dotyczący obniżenia wskaźnika części składkowej, który jego zdaniem powinien wynosić 44 %, gdyż obecnie wynosi 44,18 % oraz niezaliczenia okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców podanych apelacji, z uwagi na ich zaliczenie do prawa do emerytury oraz uwzględnienie opłacenia przez wnioskodawcę zaległych składek od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2006 r., co spowodowało wzrost wskaźnika części składkowej o 4 lata w wymiarze 4 %.

8 8 Sąd drugiej instancji wskazał także, że zgodnie z treścią przepisu art. 24 ustawy emerytalnej dla każdej z części emerytury rolniczej ustala się wskaźnik wymiaru. Obecnie, na skutek uwzględnienia roszczenia w zakresie zwiększenia emerytury poprzez zaliczenie okresu służby wojskowej, wysokość wskaźnika części składkowej i uzupełniającej ulegnie podwyższeniu. Na podwyższenie tego wskaźnika w stosunku do wskaźnika podanego w zaskarżonej decyzji - 86% wpłynęło także zaliczenie okresu podanego w wyroku Sądu Okręgowego i zaliczenie przez organ rentowy okresu opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze. Sytuacja ta w ostateczności spowodowała dalsze zwiększenie wskaźnika części składkowej, który, przy zastosowaniu reguł dotyczących obliczenia emerytury z art. 26 ustawy rolniczej, powoduje dalsze zmniejszenie wskaźnika części uzupełniającej. Zgodnie z art. 26 ust. 2 nie może on wynosić mniej niż 85 % emerytury podstawowej. A zatem obecnie wskaźnik części uzupełniającej wynosi 85 % emerytury podstawowej. Wyrok ten został zaskarżony skargą kasacyjną przez ubezpieczonego w części oddalającej apelację oraz w części w jakiej ustala, że część uzupełniająca świadczenia wynosi 85 % emerytury podstawowej. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie: art. 25 ust. 1 w związku z art. 3 ust. 1, 3 oraz 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez przyjęcie, że nieopłacanie składek w przypadku podlegania ubezpieczeniu z mocy ustawy jest równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia i powoduje, że okres,, za który nie opłacono składek, do czasu ich wpłaty, nie może być uwzględniany przy obliczaniu wysokości emerytury, art. 21a w związku z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez przeliczenie niepełnych lat na potrzeby ustalenia części składkowej bez zastosowania reguły określonej w art. 21a ustawy, w myśl której przy ustalaniu liczby kwartałów podlegania ubezpieczeniu zalicza się cały kwartał, w którym powstało lub ustało ubezpieczenie oraz art. 26 w związku z art. 25 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, poprzez wyliczenie części uzupełniającej świadczenia emerytalnego w oparciu o wskaźnik ustalony dla części składkowej, podczas gdy art. 26 ust. 1 ustawy mówi o liczbie pełnych lat przyjętych do ustalenia

9 9 części składkowej. Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Zgodnie z art. 25 ust. 1 in principio ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, część składkową emerytury ustala się przyjmując po 1 % emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Z zarzutu skargi opartego na tym przepisie wynika stanowisko skarżącego, że do ustalenia części składkowej tego świadczenia przyjmuje się także okresy obowiązkowego ubezpieczenia rolniczego, mimo że nie zostały za nie opłacone składki na to ubezpieczenie. Pogląd ten jest błędny, gdyż nie jest wystarczające poprzestanie na językowej wykładni tego przepisu. Sugerowałaby ona, że opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie ma znaczenia dla ustalenia wysokości emerytury, natomiast normatywnie istotna jest wyłącznie okoliczność podlegania temu ubezpieczeniu z mocy ustawy. Tym samym nieopłacenie składek na obowiązkowe ubezpieczenie rolników w pewnym okresie nie stałoby na przeszkodzie, aby okres ten był uwzględniony w części składkowej emerytury. Stosownie do art. 19 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednym z warunków przyznania prawa do emerytury rolniczej jest podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów. Z kolei w myśl art. 6 pkt 14, ilekroć w ustawie jest mowa o okresach podlegania określonemu ubezpieczeniu społecznemu rozumie się tylko takie okresy, za które opłacono przewidziane w odpowiednich przepisach składki na te ubezpieczenia, chyba że w myśl tych przepisów nie istniał obowiązek opłacania składek. Z przytoczonych regulacji prawnych wynika, że przesłanką uzyskania prawa do emerytury jest podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników w rozumieniu opłacania składek na to ubezpieczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2008 r., I UK 346/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 236). Nie sposób przyjąć, że inna zasada obowiązuje w przypadku ustalania wysokości emerytury i że w tym przypadku mogą zostać uwzględnione okresy, których nie zalicza się przy ustaleniu prawa do tego świadczenia. Przepis art. 25 ust. 1 ustawy, choć wprost nie posługuje się

10 10 terminem okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu, to mówi właśnie o okresach podlegania określonemu ubezpieczeniu społecznemu, bo rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu to nic innego jak okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Przyjąć więc należy, że przepis ten uzależnia wysokość emerytury od długości okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (rolniczemu), za który opłacono składkę na to ubezpieczenie. Pogląd taki wynika także z wykładni systemowej. Ubezpieczenia społeczne służą łagodzeniu konsekwencji socjalnych zdarzeń losowych pozbawiających lub ograniczających możliwość utrzymania się z własnej pracy jak np. niezdolności do pracy lub starości. Polegają one na gromadzeniu środków finansowych (funduszów) ze składek osób objętych danym rodzajem ubezpieczenia, z których następnie, w razie zaistnienia zdarzenia losowego, wypłaca się odpowiednie świadczenia. Konsekwencją tego jest związanie prawa do świadczeń i ich wysokości z uprzednim opłaceniem składek. Trzeba także podkreślić, że już z samej nazwy tej części emerytury określonej jako składkowa wynika jej związek z opłaconą składką na ubezpieczenie społeczne rolników. Część składkowa emerytury odzwierciedla udział rolnika w tworzeniu funduszu emerytalnorentowego, z którego wypłacane są świadczenia na wypadek niezdolności do pracy i starości, stąd też jej wysokość jest proporcjonalna do opłaconych składek, a nie do okresu ubezpieczenia, niezależnie od opłacania składki. Stanowiska tego nie podważa unormowanie wynikające z art. 50 ust. 1 ustawy, stosownie do którego Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego może potrącać z wypłacanych świadczeń z ubezpieczenia zaległe składki na ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych i członków ich rodzin lub na ubezpieczenie, wraz z odsetkami, a także składki na ubezpieczenie za bieżący kwartał; dotyczy to tylko składek za osobę pobierającą świadczenie, z wyjątkiem domownika, oraz składek, do których opłacenia zobowiązana jest ta osoba. Nie można bowiem na jego podstawie formułować ogólnego poglądu o stworzeniu przez ustawodawcę reguły, że okresy obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (rolniczemu) należy uwzględnić przy ustaleniu części składkowej emerytury niezależnie od opłacenia składek, bowiem zaległe składki w

11 11 sposób pewny zostaną odzyskane przez potrącenie z przyznanego świadczenia. Mechanizm potrącania składek nie ma zastosowania w sytuacji, kiedy świadczenie przyznane jest domownikowi rolnika, kiedy to do opłacenia składek za niego obowiązany jest rolnik (art. 4 ust. 1 ustawy). W takim przypadku domownik otrzymałby emeryturę w wysokości uwzględniającej okresy nieopłacone składką bez możliwości dokonania potrąceń, a zatem bez gwarancji, że zaległe składki wpłyną do funduszu emerytalno-rentowego. Podobnie rzecz miałaby się ze składkami przedawnionymi, których ze względu na wygaśnięcie zobowiązania (zob. art pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm., w związku z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Część składkowa emerytury ulegałaby wtedy zwiększeniu o okres, za który składek nie opłacono i których nie można już wyegzekwować. Dodać jedynie można, że opłacenie zaległych składek na ubezpieczenie rolnicze może stanowić podstawę do przeliczenia świadczenia, jeżeli emeryt zgłosi wniosek o ponowne ustalenie jego wysokości przez doliczenie dotychczas uwzględnionych w wymiarze świadczenia okresów podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu (art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy w związku z art. 112 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz ze zm.). Nie ma także usprawiedliwionych podstaw zarzut naruszenia art. 21a (w brzmieniu obowiązującym przed 1 października 2009 r.) w związku z art. 25 ust. 1 ustawy. Skarżący uważa, że zgodnie z regułą zawartą w art. 21a ustawy powinny zostać obliczone okresy pozostawania w stosunku pracy od 1 marca 1963 r. do 12 marca 1966 r. ( WP PKS ), od 29 kwietnia 1969 r. do 18 października 1969 r. (Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne) oraz od 19 lutego 1976 r. do 1 lipca 1977 r. (E. SA), oraz służby wojskowej od 26 kwietnia 1966 r. do 19 kwietnia 1968 r., a także prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od 19 października 1969 do 31 maja 1972 r. W myśl art. 21a, w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia wniosku o emeryturę (sprzed zmiany dokonanej od dnia 1 października 2009 r. ustawą z dnia 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U.

12 12 Nr 79, poz. 667), przy ustaleniu liczby kwartałów podlegania ubezpieczeniu zalicza się cały kwartał, w którym powstało ubezpieczenie. To samo dotyczy kwartału, w którym ubezpieczenie ustało. W przepisie tym ustawodawca posłużył się zwrotem ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Wedle definicji ustawowej zawartej w art. 6 pkt 11, ilekroć w ustawie jest mowa o ubezpieczeniu emerytalno-rentowym rozumie się ubezpieczenie emerytalno-rentowe określone w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Ustawa ta zaś określa wyłącznie zasady podlegania ubezpieczeniu rolniczemu, nie dotyczy natomiast ubezpieczenia społecznego pracowników, osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osób pełniących czynną służbę w Wojsku Polskim, przypadającą przed i po 1 stycznia 1999 r. Zatem reguła wynikająca z art. 21a ustawy nie może mieć zastosowania do okresów podlegania innym ubezpieczeniom niż wynikającym z ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Tylko w stosunku do okresów podlegania ubezpieczeniu rolniczemu obowiązywała uprzednio zasada, że objęcie ubezpieczeniem następowało z pierwszym dniem kwartału, w którym powstało ubezpieczenie, a ustawało z ostatnim dniem kwartału, w którym ustało ubezpieczenie. Wynikało to z obowiązku opłacenia składki z pierwszym dniem kwartału, w którym powstało ubezpieczenie, aż do ostatniego dnia kwartału, w którym ustało ubezpieczenie (zob. art. 4 ust. 2 ustawy w brzmieniu przed 1 października 2009 r.). Niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 26 ust. 1 w związku z art. 25 ustawy. Skarżący, wypełniając go treścią, ograniczył się do twierdzenia, że Sąd Apelacyjny dokonał ustalenia części uzupełniającej emerytury na podstawie wskaźnika obliczonego w oparciu o ustaloną liczbę lat, a powinien na podstawie liczby lat przyjętych do obliczenia części składkowej. Tak lakonicznie uzasadniony zarzut uchyla się spod kontroli kasacyjnej. Jedynie wskazać można, że stosownie do treści art. 26 ust. 1 ustawy, część uzupełnienia emerytury wynosi 95 % emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej, lecz bez uwzględnienia skutków art. 25 ust. 3, jest mniejsza od 20; przy każdym pełnym roku od 20 lat część uzupełniającą zmniejsza się o 0,5 % emerytury podstawowej. Obowiązuje więc zasada, że część uzupełniająca emerytury stanowi 95 % emerytury podstawowej w przypadku, jeżeli okresy przyjęte do obliczenia

13 13 części składkowej nie przekraczają 20 lat. W przeciwnym przypadku ulega ona zmniejszeniu 0,5 % emerytury podstawowej za każdy rok przekraczający 20 lat uwzględnionych w części składkowej. Przedstawione przez Sąd Apelacyjny wyliczenie części uzupełniającej emerytury, z którego wynika, że do części składkowej uwzględniono 38 lat, a więc część uzupełniająca podlega pomniejszeniu o 9 % (0,5 % x 18 lat = 9) i wynosi 84 % emerytury podstawowej, nie budzi wątpliwości. Wbrew stanowisku skarżącego, zmniejszenie części uzupełniającej emerytury następuje nie wtedy, gdy liczba lat przyjętych do obliczania części składkowej jest mniejsza niż 20 lat, ale wówczas gdy jest ona większa niż 20 lat, co miało miejsce w przypadku ubezpieczonego. Zawarte zaś w uzasadnieniu skargi kasacyjnej zarzuty dotyczące naruszenia art. 25 ust. 2 pkt 4 i ust. 4, a także art. 48 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu rolników, również uchylają się spod kontroli kasacyjnej. Nie zostały one ujęte w podstawach kasacyjnych, a Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważności postępowania (art k.p.c.). Dodać jedynie należy, że argumentacja przytoczona na uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 25 ust. 4, a także art. 48 ust. 2 ustawy jest tak lakoniczna, że nie wyjaśnia zarzucanych uchybień. Natomiast uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 25 ust. 2 pkt 4 ustawy jest całkowicie niezrozumiałe. Skarżący twierdzi bowiem, że do ustalenia wysokości części składkowej emerytury powinien zostać uwzględniony jego okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, stosownie do art. 25 ust. 2 pkt 4 ustawy, bowiem spełnił on warunki do nabycia prawa do emerytury w 1977 r. Tymczasem jednym z warunków prawa do emerytury jest także osiągnięcie wieku emerytalnego, który w przypadku mężczyzn wynosi 65 lat (art. 19 ust. 1 pkt 1) lub 60 lat (art. 19 ust. 1 pkt 2). Skoro ubezpieczony urodził się 21 grudnia 1946 r., to 60 lat ukończył 21 grudnia 2006 r. Jeśli zatem okres pracy w gospodarstwie rolnym (w latach ) kończy się 18 lutego 1976 r., to przypada on wcześniej niż 25 lat przed spełnieniem warunków nabycia prawa do emerytury i z tego powodu nie może zostać uwzględniony przy ustalaniu części składkowej emerytury. Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art k.p.c. orzekł jak w sentencji.