Struktura czasowa treningu sprintera na poziomie mistrzowskim w rocznym cyklu szkolenia sportowego

Transkrypt

1 Struktura czasowa treningu sprintera na poziomie mistrzowskim w rocznym cyklu szkolenia sportowego Piotr Bora Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie Wstęp Projektowanie procesu treningu jest jednym z podstawowych (obok jego organizowania i kierowania) zadań/umiejętności trenera. Poziom tych umiejętności, stopień ich opanowania tzn. sprawność posługiwania się odpowiednimi narzędziami, metodami oraz wiedzą z zakresu teorii i metodyki treningu sportowego naleŝy do podstawowych jego kompetencji zawodowych. Warto więc prześledzić i poddać analizie, z jakich składa się projektowanie procesu treningu zawodnika, prezentującego wysoki poziom sportowy (Kosendiak 2006). Efektywność procesu treningowego zaleŝy od jego budowy, czyli struktury czasowej i rzeczowej (Raczek 1991). W czasowej strukturze treningu wyróŝnia się nastepujące rodzaje cykli: a) długie (makrocykle)- wieloletnie, roczne, półroczne; b) średnie (mezocykle)- składające się z określonej liczby mikrocykli; c) małe (mikrocykle) - składające się z kilku jednostek treningowych oraz jednostkę treningową, jako najmniejsze ogniwo tej struktury. Makrocykl (roczny) stanowi jedno z ogniw wieloletniego planu perspektywicznego (np. czteroletni cykl przygotowań olimpijskich). Budowa poszczególnych makrocykli uwzględnia ilość i jakość pracy oraz środki i metody treningu (Sozański 1999, Lasocki 2002, Bora, Ozimek 2003). W danym makrocyklu wyróŝnia się odpowiednio trzy okresy: okres przygotowawczy (budowanie formy), okres startowy (zachowanie i stabilizacja formy), okres przejściowy (względny wypoczynek). Na ogół czas jednego okresu kształtowania formy sportowej w lekkiej atletyce wiąŝe się z przebiegiem półrocznego (intensyfikacja sezonu halowego) oraz rocznego cyklu szkolenia. 1

2 Tab.1 Uproszczona struktura czasowa sprintera z II okresami startowymi. Okres Przygotowawczy Startowy Przygotowawczy Startowy Przejściowy (hala) Ilość tygodni Mezocykl stanowi główną składową makrocyklu. Obejmuje okres od dwóch tygodni (najkrótszy czas trwania mezocyklu) do sześciu siedmiu tygodni (najdłuŝszy czas trwania mezocyklu). Budowa poszczególnych mezocykli zaleŝy m.in. od poziomu sportowego zawodnika, okresu przygotowania, bazy treningowej, moŝliwości odnowy biologicznej. Tab. 2 Struktura mezocyklu w rocznym cyklu szkolenia w biegach krótkich. NAZWA MEZOCYKLU CELE I ZADANIA CZAS TRWANIA Wprowadzający Podstawowy Przygotowania specjalnego Przygotowania technicznego Przedstartowy Startowy Stosowany jest na początku okresu przygotowawczego. Celem jego jest stopniowy wzrost obciąŝenia treningowego. Charakteryzuje się duŝą róŝnorodnością i wszechstronnością środków treningowych Występuje w drugiej kolejności okresu przygotowawczego. Pełni główną rolę w tym okresie. Następuje wzrost intensywności i objętości obciąŝenia treningowego. Przy zachowaniu róŝnorodności i wszechstronności środków treningowych, następuje formowanie głównych elementów związanych z techniką ruchu. Występuje w zasadniczej części okresu przygotowawczego. W dalszym ciągu dąŝymy do zwiększenia poziomu poszczególnych zdolności motorycznych. Pracujemy nad tymi elementami, które mają bezpośredni wpływ na technikę ruchu. Jest zwykle jednym z ostatnich mezocykli okresu przygotowawczego. Jego zadaniem jest formowanie i doskonalenie pełnej techniki ruchu, przy jednoczesnym zachowaniu osiągniętego bardzo wysokiego poziomu motorycznego. Jest ostatnim mezocyklem okresu przygotowawczego. Jego zadaniem jest połączenie osiągniętego wysokiego poziomu motorycznego i technicznego ze startami kontrolnymi Stanowi główną część makrocyklu rocznego. Jego budowa i sposób ustawienie akcentów treningowych zaleŝy głównie od terminów i rangi zawodów. Zadaniem tego mezocyklu jest uzyskanie i utrzymanie pełnej gotowości startowej, z zachowaniem odpowiednio wysokiego poziomu motoryki i techniki ruchu 2-4 tygodnie 4-6 tygodni 2-3 tygodnie 3-4 tygodnie 2-3 tygodnie 5-7 tygodni 2

3 NaleŜy podkreślić, iŝ oprócz przedstawionych powyŝej mezocykli, moŝna wyróŝnić równieŝ inne, związane z przebiegiem poszczególnych okresów treningowych. Do nich zaliczamy np. mezocykle: pośrednie (odbudowująco-przygotowawcze, odbudowującopodtrzymujące), kontrolne itp. (Sozański i Tomaszewski 1995, Ratkowski 1995). Bezpośrednie przygotowanie startowe (BPS) jest specjalnym rodzajem mezocyklu w okresie startowym, którego celem jest adaptacja do warunków w jakich będą rozgrywane priorytetowe zawody oraz pełna mobilizacja potencjalnych moŝliwości zawodnika na wyznaczony termin (WaŜny 1994, Michalski 2001, Ozimek i Bora, 2003, Bora, Ozimek, Staszkiewicz 2004, Kielak 2004 i in.) W strukturze BPS wyróŝnia się trzy fazy: a) akumulacji - trwającą najczęściej dni, w której powinna nastąpić odbudowa sił fizycznych i psychicznych zawodnika po cyklu poprzednich startów, b) intensyfikacji - (14-28 dni), której celem jest stworzenie potencjalnych warunków do podniesienia na wyŝszy poziom formy sportowej, przez istotne zwiększenie obciąŝenia treningowego, c) transformacji - (7-14 dni), mającą na celu uzyskanie szczytu formy oraz aklimatyzację do miejsca, czasu i warunków rozgrywania głównych zawodów. Mikrocykl stanowi podstawę konstruowania planów treningowych. Składa się na niego kilka jednostek treningowych (optymalnie praca tygodniowa). NaleŜy pamiętać, aby ilość jednostek treningowych o duŝej intensywności ( z reguły 2-3 treningi) była obowiązkowo przedzielona treningiem o innym, łagodnym i mniej obciąŝającym charakterze (Raczek 1991, Ratkowski 1995, Lasocki 1998, Sozański 1999 i in.) Jednostka treningowa stanowi najmniejszy, ale bardzo waŝny element struktury czasowej. Składa się ona z następujących części: a) wstępna (rozgrzewka) jest to zestaw specjalnie dobranych ćwiczeń, które zawodnik wykonuje świadomie, w celu przygotowania organizmu do oczekującej go działalności. Celem rozgrzewki jest zwiększenie funkcjonalnych moŝliwości organizmu, a tym samym stworzenie optymalnych warunków do wykazania największej zdolności do pracy (Lasocki 2002). b) główna w czasie której realizowany jest podstawowy cel (cele) treningu. MoŜe występować jeden lub kilka akcentów pracy. Zdecydowanie wzrasta intensywność obciąŝenia. c) końcowa celem jej jest uspokojenie organizmu po duŝym wysiłku i chociaŝ częściowe zniwelowanie zmęczenia wywołanego duŝym obciąŝeniem treningowym 3

4 (Sozański i Tomaszyński 1995). W tej części stosuje się ćwiczenia gibkościowogimnastyczne oraz elementy biegowe tzw. roztruchtanie (kilku minutowy, spokojny, rozluźniający trucht) lub rozbieganie (odcinki biegowe o małej intensywności stosowane, jako ćwiczenia rozluźniająco-uspokajające po zasadniczym treningu. Celem niniejszej pracy była charakterystyka struktury czasowej sprintera na poziomie mistrzowskim, w wybranym makrocyklu szkolenia sportowego Materiał i metody Analizie poddano strukturę czasową treningu sprintera AZS-AWF Kraków w sezonie Rekord Ŝyciowy zawodnika D.K. wynosił 10.45s, a staŝ treningowy -5 lat Charakterystykę wybranych parametrów zawodnika przedstawia tab.3. Był on wielokrotnym medalistą Mistrzostw Polski w biegach sprinterskich (60m, 100m, 200m) w róŝnych kategoriach wieku oraz srebrnym medalistą MEJ oraz MŚJ młodszych w biegach sztafetowych. Jest równieŝ aktualnym rekordzistą Polski juniorów młodszych w biegu na 100 m s. Tab.3 Charakterystyka wybranych parametrów zawodnika D.K. - sezon 2006 Parametry Wielkość Wiek 20 lat Masa ciała 65 kg Wysokość ciała 176 cm Bieg na 60 m 6,71 sek. Bieg na 100 m 10,45 sek. Bieg na 200 m 21,24 sek. Skok w dal z miejsca 305 cm 3-skok z miejsca 9,00 m Rzut kulą w tył (4 kg) 18,80 m Rzut kulą w przód (4 kg) 16,78 m Podstawowe cele, jakie postawiono przed zawodnikiem w sezonie 2006, to: - ustanowienie rekordu Ŝyciowego w hali 60 m - ustanowienie rekordu Ŝyciowego w biegach na 100 m i 200 m (stadion) - zdobycie medali w Halowych Mistrzostwach Polski (Spała) oraz Mistrzostwach Polski Seniorów (Bydgoszcz) - uzyskanie kwalifikacji na ME - Goeteborg - uzyskanie kwalifikacji do finału (4*100 m) w imprezie głównej - ME 4

5 Wyniki i dyskusja Poddany analizie makrocykl szkoleniowy (hala 2006) obejmował okres od końca października 2005 roku do połowy marca 2006 roku. Sezon halowy trwał 19 mikrocykli i został podzielony na dwa okresy: przygotowawczy i startowy (Tab.4). Tab.4 Struktura czasowa treningu sprintera ; hala Makrocykl Okres Przygotowawczy Startowy Przygotowania Przygotowania Mezocykl Wprowadzający Podstawowy specjalnego technicznego Ilość tygodni zgrupowanie zgrupowanie Data Zakopane Spała W skład okresu przygotowawczego - 12 tygodni, wchodziły następujące mezocykle; - wprowadzający (2 tyg.) - podstawowy (3 tyg.) - przygotowania specjalnego (4 tyg.) - przygotowania technicznego (3 tyg.) W tym okresie sprinter brał udział w dwóch zgrupowaniach sportowych o róŝnym charakterze i róŝnym czasie trwania. Miejscem pierwszego było Zakopane, gdzie kształtowano głównie zdolności kondycyjne. Zawodnik ten, będąc juŝ srebrnym medalistą (4*100 m) MEJ w Kownie, nie podlegał szkoleniu centralnemu PZLA Kolejne zgrupowanie odbyło się w Spale (mezocykl przygotowania technicznego). Celem tego zgrupowania było podniesienie na wyŝszy poziom tych zdolności motorycznych, które decydują o rezultacie sportowym w biegach krótkich. Okres startowy (7 mikrocykli) sprinter rozpoczął zawodami w Luksemburgu (200 m), ustanawiając rekord Ŝyciowy 21.11s (aneks). Był to wynik lepszy od rekordu w tej konkurencji na stadionie! W następnych zawodach (Praga) ustanowił kolejny rekord Ŝyciowy, ale w biegu na 60 m 6.64s. Pod koniec lutego uczestniczył HMP w Spale, gdzie zdobył złoty medal w biegu na 60 m 6.67s i został powołany przez PZLA na Halowe Mistrzostwa Świata (Moskwa ), mimo Ŝe nie wypełnił minimum Związku, które wynosiło 6.60s. W Moskwie, zawodnik awansował do ½ F, wyrównując rekord Ŝyciowy (6.64s). 5

6 W HMŚ zajął X miejsce. Było to najlepsze miejsce polskiego sprintera w historii startów w zawodach tej rangi. W strukturze czasowej analizowanego makrocyklu nie wystąpił okres przejściowy. Po zakończeniu mezocyklu startowego rozpoczęto przygotowania do sezonu letniego Tab.5 Struktura czasowa treningu sprintera ; stadion Okres Mezocykle Ilość tygodni Data Podstawowy Makrocykl Przygotowawczy Przygotowania specjalnego Przygotowania technicznego Przedstartowy Startowy zgrupowanie Szczyrk zgrupowanie Portugalia zgrupowanie Spała Makrocykl letni został podzielony na równieŝ dwa okresy: przygotowawczy i startowy (tab.5). Pierwszy z nich składał się z czterech mezocykli: podstawowy (3 tygodnie), przygotowania specjalnego (3 tygodnie), przygotowania technicznego (3 tygodnie) oraz przedstartowego (2 tygodnie). Okres ten był nieco krótszy (11 mikrocykli) niŝ w przypadku przygotowań do sezonu halowego. Inna była równieŝ jego struktura. Nie wystąpił mezocykl wprowadzający. Przygotowania rozpoczęto od trzytygodniowego mezocyklu podstawowego. W tym czasie zawodnik D.K. uczestniczył w zgrupowaniu sportowym w Szczyrku, którego celem było kształtowanie zdolności kondycyjnych, jak równieŝ odpoczynek psychiczny, po zakończonym sezonie halowym. Kolejne zgrupowania odbyły się w Vila Real de Santo Antonio (Portugalia) oraz w Spale (mezocykl przygotowania specjalnego oraz mezocykl przygotowania technicznego). NaleŜy zaznaczyć, Ŝe zawodnik ten przebywał (pierwszy raz w Ŝyciu) na zgrupowaniu klimatycznym. Wymagało to zmiany i zmodyfikowania planu treningu. Celem tych zgrupowań było podniesienie na wyŝszy poziom zdolności motorycznych, które decydują o rezultacie sportowym w tej konkurencji. Pod koniec okresu przygotowawczego sprinter D.K. rozpoczął starty w zawodach (mezocykl przedstartowy). Podczas zawodów I ligi seniorów (Biała Podlaska ), ustanowił rekord Ŝyciowy w biegu na 100m (+1.3). Jest to rekord kraju do 23 lat oraz trzeci wynik w historii polskiego sprintu. 6

7 Okres startowy (tab. 6); trwał 14 tygodni i został podzielony na następujące mezocykle; - startowy I - BPS - startowy II Tab. 6 Struktura czasowa okresu startowego sprintera w sezonie Okres Startowy Mezocykle Startowy I BPS Startowy II Ilość tygodni Data Mezocykl startowy I zawodnik rozpoczął od urazu, związanego ze zmianą obuwia (kolców). Na szczęście, w niewielkim stopniu zakłóciło to cykl szkolenia. NajwaŜniejszymi zawodami w tym okresie czasu był PE w Maladze. Podczas tych zawodów sprinter reprezentował Polskę w biegu na 100m oraz w sztafecie 4*100m (pierwsza zmiana). Biegu indywidualnego, mimo uzyskanego wyniku 10.30s (w.2.6) nie moŝna zaliczyć do udanych (VII miejsce). Natomiast sztafeta zwycięŝyła w tych zawodach, z czasem 39.07s. Kilka dni później D.K. udziałem w zawodach Super Grand Prix IAAF w Atenach, zakończył pierwszy mezocykl startowy sezonu Uzyskał tam następujące rezultaty: 100 m el. - 10,27s (w.2.3), a w finale (w.-0.3) i został sklasyfikowany na IX miejscu. Następnie rozpoczął przygotowania do głównej imprezy sezonu Mistrzostw Europy w Goeteborgu. Analizowane rozwiązanie treningowe BPS (bezpośrednie przygotowanie startowe) - składało się z sześciu mikrocykli i trwało od 4.07 do roku (tab.7). Te same akcenty w poszczególnych mikrocyklach i jednostkach treningowych, nie oznaczały zawsze tych samych środków treningowych. Dwa pierwsze mikrocykle akumulacyjne 11 dni, ( roku) realizowane były na zgrupowaniu sportowym w Spałe. Celem tego okresu była odbudowa potencjału motorycznego oraz jak największa odbudowa psychiczna po intensywnej pierwszej części sezonu. Treningi odbywały się raz dziennie, czasami zawierały dwa akcenty 7

8 treningowe. W okresie tym były równieŝ trzy dni odpoczynku oraz zabiegi fizykoterapeutyczne. Tab. 7 Struktura i rozkład akcentów treningowych w BPS u sprintera stadion 2006 MIKROCYKL PONIEDZIAŁEK WTOREK ŚRODA CZWARTEK PIĄTEK SOBOTA NIEDZIELA I Akumulacja II Akumulacja III Intensyfikacja IV Intensyfikacja V Transformacja VI Transformacja Siła I/II Odnowa biologiczna Szybkość WS Siła I/II Gibkość + skoczność Siła II + skoczność Gibkość + skoczność Rozruch Gibkość + WS WS Siła I rozruch Siła I/II MPS 100 el. 100m F Leverkusen 100m Siła I Szybkość Szybkość ME Goeteborg 100m el., 100 ¼ F ME Goeteborg 100m ½ F- 100m F (VIm) Siła II MPS 200m el Siła II + skoczność ME Goeteborg 4*100m el Gibkość + szybkość MPS 200m F Norymberga 4*100m ME Goeteborg 4*100m F (IIm) Następne dwa mikrocykle intensyfikacyjne 16 dni, ( roku) realizowane były, choć tylko częściowo na zgrupowaniu w Spale. Był to zdecydowanie najtrudniejszy i najbardziej obciąŝający, szczególnie psychicznie etap przygotowań (niepewność startu w MPS, związana z brakiem potwierdzenia przez PZLA do AZS-AWF Kraków). Pod koniec trzeciego mikrocyklu odbywały się MPS w Bydgoszczy. Sprinter wystartował w biegach na 100 m i 200 m. Pierwszą konkurencję wygrał uzyskują bardzo dobry rezultat 10.20s (w.0.8) ; drugi wynik w swojej karierze. W biegu na 200 m zajął trzecie miejsce z wynikiem 20.95s (w.0.1). W eliminacjach, dzień wcześniej, ustanowił rekord Ŝyciowy w tej konkurencji 20.87s (w.0.4). NaleŜy podkreślić, iŝ zawodnik D.K. nie uczestniczył w biegu sztafetowym 4*100 m. W kolejnym, czwartym mikrocyklu BPS wystartował w biegu na 100 m 10.37s (w.1.7) w Leverkusen oraz dwa dni później w biegu sztafetowym 4*100m (Norymberga). Był to pierwszy start w tej konkurencji (4*100 m) od ponad miesiąca!!! Ostatnie dwa mikrocykle transformacja, 14 dni, ( rok) realizowane były w Gdańsku (konsultacje) oraz w Goeteborgu. Znacznie zmniejszyła się 8

9 objętość treningów. W dalszym ciągu zawodnik trenował raz dziennie, mając łącznie pięć dni odpoczynku. W ostatnim mikrocyklu BPS odbyły się ME, w których sprinter D.K. uczestniczył w biegach na 100 m (cztery razy) oraz 4*100m (dwa razy). W tej pierwszej konkurencji zajął VI miejsce, uzyskując w finale wynik 10.21s (w.1.3). W sztafecie (biegł na ostatniej zmianie), wraz ze starszymi kolegami, zdobył srebrny. Był to największy, zarówno indywidualny, jak i zespołowy, sukces w karierze zawodnika D.K. Taka liczba startów oraz ranga zawodów wywołała, co zupełnie zrozumiałe, duŝe zmęczenie zarówno fizyczne, jak i psychiczne sprintera. W związku z powyŝszym, kolejny mezocykl startowy II, trwał stosunkowo krótko, bo tylko trzy tygodnie. Zawodnik D.K. uczestniczył trzy razy w zwodach, w tym dwa razy w biegu na 100 m (10.40s w.0.1; 10.38s w.0.4). Sezon zakończył (tak, jak rozpoczął) biegiem na 200 m, uzyskując rezultat 20.90s (w.0.3). Następny okres (przejściowy) rozpoczął się tuŝ po ostatnich zawodach i trwał sześć tygodni. Głównym celem tego mezocyklu była regeneracja sił po wyczerpującym sezonie Wnioski Na podstawie przeprowadzonej analizy wyników moŝna sformułować następujące wnioski: 1) Zaproponowana struktura czasowa treningu dla tej kategorii wieku oraz poziomu sportowego zawodnika była prawidłowa. 2) Struktura czasowa zawodnika na wysokim poziomie mistrzostwa sportowego powinna być wysoce zindywidualizowana. 3) Zawodnik zrealizował główne zadania sezonu Bibliografia Bora P., Ozimek M Struktura treningu technicznego w skoku w dal juniorek. W: Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. AWF Warszawa, s Bora P., Ozimek M., Staszkiewicz R The strength training of direct starting preparation in junior triple jump. (In:) Load Optimation In Physical and Sports Education. Bratislava. Kielak D Bezpośrednie przygotowanie startowe oczekiwania i wątpliwości. Sport Wyczynowy, nr.3-4 Kosendiak J Projektowanie cykli treningowych w zespołowych grach sportowych. Sport Wyczynowy, nr.1-2 9

10 Lasocki A Podstawowe wiadomości o treningu lekkoatletycznym. Sportpress, Warszawa, Lasocki A Trening w skokach lekkoatletycznych. Sportpress, Warszawa, Michalski W Bezpośrednie przygotowanie startowe juniorów uprawiających skok wzwyŝ (W:) Lekkoatletyka w teorii i praktyce. AWF, Gdańsk. Ozimek M., Bora P Trening siły u sprintera w okresie bezpośredniego przygotowania startowego do Ogólnopolskiej Olimpiady MłodzieŜy. W: Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. AWF Warszawa, s Raczek J Podstawy szkolenia sportowego dzieci i młodzieŝy. RCMSKFiS, Warszawa, Ratkowski W Struktura czasowa treningu w konkurencjach lekkoatletycznych. (W): Lekkoatletyka; skoki, rzuty, wieloboje. AWF, Gdańsk Sozański H., Tomaszewski R Skoki lekkoatletyczne. RCMSKFiS, Warszawa, Sozański H. (red.) 1999 Podstawy treningu sportowego, COS, Warszawa, WaŜny Z Leksykon treningu sportowego. Studia i Monografie. AWF, Warszawa. 10

11 ANEKS Realizacja kalendarza startów halowych i na stadionie w sezonie 2006 Lp Data zawodów Miejsce Nazwa zawodów Wynik uzyskany Zajęte miejsce Luksemburg miting 200m-21.23(el) I 200m-21.11(F) Praga miting 60m-6.69(el) I 60m-6.64(F) Walencja miting 60m-6.68(el) III 60m-6.66 (F) Dusseldorf miting 60m-6.71(el) II 60m- 6.65(F) Spała HMP 60m-6.69 (el) 60m-6.67 (F) I Spała HMP 200m-21.48(el) IV 200m-21.84(F) Lievin HPE 60m-6.73 III Moskwa HMŚ 60m-6.70(el) X 60m-6.64 (1/2 F) Warszawa AMP 200m (+2.0) II Biała Podlaska LS 100m (+1.3) Lille miting 100m (+0.1) VII Warszawa Mem.J.Kusocińskiego 100m (+0.8) III 4*100m Szczecin Mecz POL-GER 4*100m Malaga PE 100m (+2.6) 4*100m VII, I Ateny miting 100m el.(+2.3) IX 100m F(-0.3) Bydgoszcz MPS 100m el.(+1.0) 100m F(+0.8) I 200m el.(+0.4) III 200m F (+0.1) Leverkusen miting 100m (+1.6) III Norymberga miting 4*100m I Goeteborg ME 100m el(+0.2) 100m el(+0.8) VI 100m ½ F(+1.5) 100m F(+1.3) 4*100m el 4*100m Linz miting 100m (+0.1) VI ParyŜ Decanation 100m (+0.4) III Wrocław LS 200m (+0.3) II 11