OŚWIETLENIE. oprawy do żarówek (proste konstrukcje) 54. oprawy do świetlówek (proste konstrukcje) 50

Transkrypt

1 1 OŚWIETLENIE INFORMACJE OGÓLNE Ilość energii elektrycznej zużywanej przez gospodarstwo domowe na potrzeby oświetleniowe ogół nie przekracza zazwyczaj 25 %. Niemniej jednak możliwości uzyskania oszczędności energetycznych w tej dziedzinie są znaczne, ponieważ poprzez odpowiedni dobór źródeł światła i właściwą ich eksploatację można zaoszczędzić do 80 % energii elektrycznej zużywanej na oświetlenie. Oszczędności w zużyciu energii elektrycznej, można uzyskać poprzez realizację następujących działań: dobór właściwych do zastosowania źródeł światła, montaż właściwych opraw oświetleniowych, przestrzeganie warunków czystości opraw, montaż urządzeń automatycznego włączania i wyłączania oświetlenia, montaż urządzeń do regulacji natężenia oświetlenia w pomieszczeniach, zastąpienie oświetlenia ogólnego oświetleniem ogólnym zlokalizowanym, właściwym wykorzystaniem naturalnego światła dziennego. wymiana tradycyjnych źródeł światła (żarówki, świetlówki) na energooszczędne (świetlówki kompaktowe), Najprostszym i wymagającym najmniej nakładów działaniem oszczędzającym energię elektryczną na cele oświetleniowe jest przestrzeganie warunków czystości opraw oświetleniowych i okresowej wymiany źródeł. Tabela 1. Sprawność nowoczesnych opraw oświetleniowych Rodzaj oprawy Średnia sprawność % oprawy do żarówek (proste konstrukcje) 54 oprawy do świetlówek (proste konstrukcje) 50 wysokosprawne oprawy do świetlówek (z odbłyśnikami) 67 oprawy do rtęciówek i sodówek (stosowane w oświetleniu zewnętrznym) 77 Dobierając oprawy oświetleniowe do wnętrz mieszkalnych, należy pamiętać, ze są to oprawy najczęściej pozbawione układów optycznych kierunkujących emitowany przez źródło strumień światła (tylko w nielicznych oprawach montowane są odbłyśniki lub układy

2 2 rastrowe). Sprawności typowych opraw kształtują się na poziomie zbliżonym do 50 % - oznacza to, że tylko połowa strumienia świetlnego skierowana jest w pożądanym kierunku; reszta strumienia tracona jest w samej oprawie lub emitowana w stronę ścian i sufitu pomieszczenia. Wybierając sposób oświetlenia dobieramy nie tylko oprawy oświetleniowe i źródła, ale także kolor i fakturę ścian oraz sufitów. Należy pamiętać, że stosowanie jasnych kolorów wnętrz pozwala ograniczyć moc układów oświetleniowych i zaprojektować je jako energooszczędne. Równie ważne jest regularne odświeżanie ścian i sufitów dla zachowania dobrych parametrów odbiciowych. RODZAJE ŹRÓDEŁ ŚWIATAŁA Typowe żarówki stosowane w kraju mają skuteczność świetlną na poziomie ok lm/w oraz trwałość ok godzin świecenia. Są to więc źródła światła energochłonne, a o ich ciągle powszechnym stosowaniu decyduje przede wszystkim niska cena, duże rozpowszechnienie opraw oświetleniowych do tych źródeł, szybkie uzyskiwanie strumienia świetlnego po załączeniu i mały spadek trwałości przy pracy przerywanej, z dużą liczbą załączeń i wyłączeń. W wielu zastosowaniach żarówki są wypierane przez świetlówki kompaktowe. Świetlówka kompaktowa (czasami zwana nieprawidłowo żarówką energooszczędną ) jest energooszczędnym źródłem światła, które zaprojektowano jako źródło zastępcze dla żarówek. Układ stabilizująco zapłonowy świetlówki zastał zminiaturyzowany i zintegrowany ze źródłem światła całość przystosowano do tradycyjnych opraw żarówkowych. Wymiana rodzaju źródła światła z żarówki na świetlówkę kompaktową nie wymaga zmian w układzie zasilania ani w samej oprawie oświetleniowej jest więc bardzo prosta i do wykonania we własnym zakresie. Świetlówki kompaktowe mają skuteczność świetlną na poziomie lm/w, przy trwałości deklarowanej przez producentów od 8000 do godzin świecenia. Zastępując żarówkę świetlówką kompaktową oszczędza się więc do 80 % zużywanej pierwotnie energii elektrycznej przy nie pogorszonej jakości światła. Innymi źródłami stosowanymi coraz częściej do oświetlenia wnętrz mieszkalnych są żarówki halogenowe. W stosunku do tradycyjnych żarówek charakteryzują się lepszą skutecznością świetlną (mniejsze zużycie energii), mniejszymi gabarytami i większą trwałością. Są to niestety źródła droższe od tradycyjnych żarówek i wymagają specjalnych układów zasilających, obniżających napięcie droższe są więc także oprawy oświetleniowe. Żarówki halogenowe są produkowane głównie z przeznaczeniem do oświetlenia lokalnego dają skupiony strumień światła, co pozwala właściwie doświetlić wybraną płaszczyznę (biurko, blat kuchenny, miejsce do czytania) lub uzyskiwać ciekawe efekty estetyczne

3 3 (podkreślanie elementów wyposażenia wnętrza, budowanie nastroju świetlnego). Należy je polecić głównie do oświetlenia lokalnego, gdzie są rozwiązaniem bardziej energooszczędnym od tradycyjnie stosowanych żarówek. W oświetleniu wnętrz mieszkalnych stosowane są także tradycyjne świetlówki rurowe. W układach ze świetlówkami rurowymi także istnieją możliwości osiągnięcia znaczących oszczędności energetycznych. Zastosowanie układów wysokiej częstotliwości do ich zasilania pozwala oszczędzić % energii elektrycznej, powodując jednocześnie podwyższenie komfortu użytkowania oświetlenia poprzez eliminację problemu pulsacji strumienia świetlnego, który często bywa uciążliwy. Układy wysokiej częstotliwości są także mniej kłopotliwe w eksploatacji i ich zastosowanie powoduje wydłużenie trwałości świetlówek. Oświetlenie LED pojawiło się na rynku stosunkowo niedawno i zdobywa coraz większą popularność ze względu na wysoką efektywność pracy i trwałość. Źródła światła oparte na technologii półprzewodnikowej mają nawet 25-krotnie dłuższy okres eksploatacji od tradycyjnych żarówek. Dioda luminescencyjna (świecąca) jest elementem stosowanym w elektronice od lat 60. XX wieku. Popularyzację opraw LED umożliwiło jednak dopiero niedawne wynalezienie diod dużej mocy, emitujących na tyle silne światło, że można z nich budować zamienniki tradycyjnych żarówek. Obecnie produkowane są moduły świecące na tyle silnie, że znajdują zastosowanie w podświetlaniu billboardów, czy systemach iluminacji obiektów architektonicznych, a nawet oświetleniu ulicznym. W oferowanych na rynku oprawach LED, będących zamiennikami standardowych żarówek i świetlówek, najczęściej stosowane są diody o mocy od 1 do 5W. W zależności od rodzaju użytej soczewki mogą mieć kąty świecenia od 10 do 160 stopni, co umożliwia praktycznie dowolną aranżację świetlną wnętrz. Zalety: Efektywność - diody LED są najbardziej energooszczędnym źródłem oświetlenia oferowanym na rynku. Ich sprawność (czyli ilość dostarczanej energii przekształcanej w światło widzialne) wynosi 80-95%. Sprawność zwykłej żarówki to 5-10%. Trwałość - moduły oświetleniowe LED charakteryzują się przeciętnym czasem pracy wynoszącym ok godzin. To dziesięciokrotnie dłużej, jak czas pracy żarówki

4 4 halogenowej i 25 razy więcej od zwyczajnej żarówki. Przeciętny czas eksploatacji modułu LED wynosi 5-7 lat. Odporność na uderzenia - dioda LED to właściwie dwie elektrody i dwa półprzewodniki (połączenie dwóch rodzajów półprzewodników (typ P i N - akceptorowy i donorowy) - nie zawiera żadnych ruchomych i szklanych elementów, dzięki czemu jest odporna na wstrząsy i uderzenia, które rozbiłyby zwykłą żarówkę. Ogniskowanie - diody LED emitują światło kierunkowe, dzięki czemu możliwe jest zbudowanie zogniskowanego źródła światła bez użycia reflektorów. Zaleta ta w wypadku opraw służących do ogólnego, rozproszonego oświetlenia wnętrz staje się wadą, gdyż trzeba stosować w nich soczewki rozpraszające światło. Kolor - w technologii LED jest możliwe osiągnięcie każdego koloru światła. Diody podstawowe świecą wprawdzie jedynie na biało, zielono, niebiesko, czerwono lub żółto (bursztynowo), jednak moduły dostępne na rynku dają niemal nieograniczoną paletę barw światła. Montowane w nich diody w rzeczywistości składają się z trzech sekcji, z których każda świeci w jednym z kolorów podstawowych systemu barwnego RGB (czerwony, zielony, niebieski). Mieszanie trzech barw pozwala osiągnąć praktycznie dowolny kolor światła. Czas włączania i wyłączania - diody LED świecą i gasną natychmiast po przełączeniu włącznika światła. Diody osiągają pełną jasność w ciągu mikrosekund, w przeciwieństwie do tradycyjnych żarówek i świetlówek potrzebujących nawet kilku sekund na ustabilizowanie parametrów pracy. Ściemnianie - diody LED mogą pracować ze ściemniaczami, co jest ich istotną zaletą w porównaniu z konkurencyjnymi, energooszczędnymi źródłami światła - świetlówkami kompaktowymi. Mała emisja ciepła - diody emitują bardzo małe ilości ciepła, co wynika z ich wysokiej sprawności (większość pobieranej energii jest zamieniana w światło, a nie w energię cieplną, jak w przypadku tradycyjnych żarówek). Dzięki temu można je wykorzystywać do oświetlania obiektów czułych na promieniowanie cieplne - np. chłodni, w których muszą być zachowane stabilne wartości temperatury. Powolne gaśnięcie po okresie eksploatacji - zużywające się diody LED powoli tracą jasność. Nie gasną nagle, jak żarówki i nie zaczynają migać w sposób charakterystyczny dla świetlówek.

5 5 Ekologia - w odróżnieniu od innych źródeł światła, produkcja diod LED nie wymaga używania rtęci i innych metali niebezpiecznych dla środowiska naturalnego. Są zatem bardziej ekologiczne Mankamenty: Wysoka cena - moduły oświetleniowe LED są dużo droższe od innych źródeł światła. Należy jednak pamiętać, że czas eksploatacji żarówki" diodowej jest nawet dziesięciokrotnie dłuższy od zwykłej żarówki. Zatem zanim trzeba będzie wymienić moduł LED, kupimy 10 żarówek. Eksploatacja standardowego systemu oświetlenia jest więc zdecydowanie droższa, jak systemu LED. Jakość światła - diody LED emitujące światło o ciepłych temperaturach barwowych (zbliżonych do światła słonecznego, które fachowo określa się jako barwy światła w spektrum ciała czarnego) są nowością na rynku. I to nowością drogą, bowiem ciepłe światło są w stanie emitować jedynie diody najwyższej jakości. Większość obecnie oferowanych modułów LED emituje światło zimne, zmieniające percepcję ludzkiego wzroku - przedmioty wydają się być wykonane z innych materiałów i mają inną kolorystykę niż w rzeczywistości. Niebieski szum - diody emitujące światło w chłodnym spektrum, stosowane w większości opraw dostępnych na rynku, dodatkowo zmieniają odbiór oświetlanych przedmiotów przez zjawisko tzw. niebieskiego szumu. Diody te emitują więcej światła niebieskiego od innych źródeł światła białego, co sprawia, że ich światło jest odbijane przez ziemską atmosferę ponad dwukrotnie silniej od światła białego wytwarzanego przez standardową żarówkę. Dlatego bezpośrednie patrzenie na świecącą diodę razi oczy i oślepia - białe diody, używane np. w oświetleniu ulicznym, muszą być z tego powodu przesłonięte. Wrażliwość na temperaturę - skuteczność diod LED jest silnie uzależniona od temperatury pracy. W wysokich temperaturach dochodzi do zmian parametrów prądu płynącego przez elementy półprzewodnikowe, co może prowadzić nawet do spalenia modułu LED. Wraz ze wzrostem temperatury diody świecą coraz słabiej. Wprawdzie zjawisko to nie dotyczy temperatur pokojowych, jednak powoduje istotne ograniczenia w stosowaniu systemów diodowych w miejscach narażonych na silne wzrosty temperatury, czy mocno nasłonecznionych. DOBÓR ŹRÓDEŁ ŚWIATAŁA

6 6 Ważny problem w tej dziedzinie to dobór właściwych źródeł światła w zależności od zastosowań. Przedstawione powyżej źródła znacznie różnią się między sobą skutecznością świetlną i jest to jedna z podstawowych przesłanek, jaką należy się kierować wybierając źródło. Należy jednak pamiętać o pozostałych parametrach takich jak: czas od włączenia do osiągnięcia pełnej skuteczności świetlnej, wpływ częstości załączeń na trwałość, własności barwowe (temperatura barwowa oraz wskaźnik oddawania barw), możliwość pulsacji strumienia świetlnego, przystosowania źródeł do wybranych typów opraw oświetleniowych, konieczność zastosowania właściwego obwodu zasilania, cena. Wiele z tych elementów znacznie zawęża obszar możliwych zastosowań źródeł podanych w tablicy, często jedynie do zastosowań specjalnych. W przypadku standardowych zastosowań do oświetlenia wnętrz wybór ogranicza się często do różnych typów żarówek i świetlówek. Najbardziej popularne działania energooszczędne polegające na wymianie źródeł to: wymiana żarówek na świetlówki kompaktowe (bez wymiany opraw oświetleniowych), wymiana świetlówek rurowych o średnicy 36 mm na świetlówki rurowe 28 mm (bez wymiany opraw oświetleniowych), zastosowanie układów wysokiej częstotliwości do zasilania świetlówek rurowych (konieczność wymiany układów zasilania, połączona najczęściej z wymianą opraw). W przypadku oświetlania otoczenia budynku najbardziej popularne działania energooszczędne polegają na: wymianie rtęciówek na sodówki wysokoprężne przystosowane do pracy w oprawach do rtęciówek (bez wymiany opraw), wymianie rtęciówek na sodówki wysokoprężne (z wymianą opraw), wymianie tradycyjnych sodówek wysokoprężnych na sodówki energooszczędne (bez wymiany opraw - najczęściej wymagana wymiana układu stabilizującego), stosowanie sodówek niskoprężnych zamiast sodówek wysokoprężnych lub rtęciówek (konieczność wymiany opraw, często także słupów).

7 7 Pojawienie się na rynku energooszczędnych świetlówek kompaktowych, które mogą być montowane w tradycyjnych oprawach do żarówek, znacznie obniżyło koszty modernizacji instalacji oświetleniowej, eliminując konieczność wymiany opraw oraz stosowania specjalnych układów zasilania świetlówek. Dobór właściwej mocy oświetleniowej, po wyborze rodzaju źródeł światła i opraw oświetleniowych ma na celu uzyskanie właściwej ilości światła w pomieszczeniu. Miarą ilości światła, stosowana w normach i zaleceniach do oświetlenia pomieszczeń jest natężenie oświetlenia, którego jednostką jest lux (lx). Określa się w ten sposób wielkość strumienia świetlnego padającego na jednostkę powierzchni. Dla pomieszczeń Na podstawie katalogu firmy OSRAM mieszkalnych można przyjąć zalecenia, dotyczące wymaganych poziomów natężenia oświetlenia wg tabeli 5. Tabela 5. Natężenie oświetlenia w zależności od przeznaczenia pomieszczenia Pomieszczenie pokoje mieszkalne obszary sporadycznego pisania i czytania obszary długotrwałego pisania i czytania Natężenie oświetlenia 100 lx 200 lx 300 lx wszędzie tam, gdzie wykonujemy długotrwałe prace z rozróżnianiem drobnych szczegółów i barw łazienka 500 lx 100 lx (zalecane oświetlenie dodatkowe przy lustrze) kuchnia 200 lx PROJEKTOWANIE OŚWIETLENIA Projektowanie oświetlenia, a co za tym idzie stosowanie zaleceń i norm oświetleniowych, daje dużą swobodę zarówno w rozmieszczeniu jak i doborze źródeł i opraw, a wszystko po to aby sprostać indywidualnym i najbardziej wyszukanym potrzebom. Nie

8 8 można zatem podać prostej recepty na zaprojektowanie oświetlenia. W praktyce dla tego samego wnętrza można stworzyć kilka różnych i równie wartościowych rozwiązań. Duże możliwości uzyskania oszczędności energii elektrycznej można uzyskać zastępując oświetlenie ogólne pomieszczenia, oświetleniem ogólnym zlokalizowanym. Zasadą takiego działania jest zachowanie wymaganego poziomu natężenia oświetlenia w miejscu pracy wzrokowej. Nie można jednocześnie dopuścić do pojawienia się nadmiernych kontrastów świetlnych w pomieszczeniu. Przy oświetleniu zlokalizowanym źródła światła umieszcza się bezpośrednio nad miejscami pracy wzrokowej (a nie równomiernie na suficie pomieszczenia jak przy tradycyjnym oświetleniu ogólnym). Przy projektowaniu takich układów korzysta się ze wspomagania komputerowego. W wielu przypadkach Na podstawie katalogu firmy OSRAM zaleca się mieszanie oświetlenia ogólnego z oświetleniem zlokalizowanym - szczególnie przy projektowaniu oświetlenia pomieszczeń mieszkalnych. Ciągle jeszcze dominuje centralny sposób oświetlenia wnętrz mieszkalnych. Główny punkt oświetleniowy usytuowany jest na przecięciu przekątnych pomieszczenia i najczęściej tam usytuowany jest żyrandol. Ten sposób projektowania oświetlenia wnętrz miał uzasadnienie przy tradycyjnym sposobie aranżowania wnętrza - po środku stał stół i umieszczanie nad nim punktu świetlnego rzeczywiście miało sens. Przy centralnym umieszczeniu punktu świetlnego maleje też niebezpieczeństwo nierównomiernego rozkładu natężenia oświetlenia w pomieszczeniu. Pojawia się za to problem niedoświetlonych kątów pomieszczenia. Współczesna aranżacja wnętrz polega najczęściej na rozłożeniu mebli raczej po obrzeżach pomieszczenia. Powinno się sposób oświetlania dostosowywać do tego rodzaju aranżacji stosując w większym udziale oświetlenie lokalne. W pokojach, w których koncentruje się aktywność domowników, zwanych najczęściej pokojami dziennymi (lub salonami dla podkreślenia ich charakteru rekreacyjnego) powinno się znaleźć kilka rodzajów (punktów) oświetlenia. Jedne skierowane na konkretny obiekt, np. lampa na biurku, nad stołem, drugie pośrednie, skierowane na ścianę, rozświetlające tylko pewien fragment w pokoju dziennym gdzie zgromadzone są ciekawe przedmioty i zależy nam, żeby je wyeksponować. Ciekawym elementem mogą być różnego rodzaju podświetlane witrynki, w których gromadzi się bibeloty, zastawę itp. W takim pomieszczeniu powinna się znaleźć też lampa stojąca, przy ulubionym fotelu, miejscu gdzie lubimy odpoczywać. Całość oświetlenia uzupełnia światło rozproszone, którego zadaniem jest ograniczenie kontrastów świetlnych w pomieszczeniu i stworzenie właściwego wrażenia estetycznego. Daje ono

9 9 rozświetlenie całego wnętrza zależnie od nasycenia, a więc ilości punktów i rodzaju zastosowanych opraw. W przypadku współpracy z regulatorem natężenia oświetlenia można uzyskiwać delikatne światło, albo intensywne zbliżone do dziennego. Kiedy w pokoju nic się nie dzieje nie ma potrzeby pełnego oświetlania go. Jest i przyjemniej, i oszczędniej pamiętać należy o gaszeniu zbędnego oświetlenia. Przy oświetlaniu tego typu wnętrz obowiązuje więc zasada stosowania większej liczby punktów świetlnych, jednocześnie można obniżać moce źródeł światła w stosunku do rozwiązań tradycyjnych. Jasne pomieszczenia wywołują pogodny nastrój i pobudzają do aktywności, zaś wnętrza o niższym poziomie oświetlenia wywołują uczucia odprężenia i spokoju. Podobnie gra cieni może wywołać pożądane efekty. Brak cienia - to wrażenie monotonii, cienie ostre - ożywienie. Jeśli pokój ma służyć do relaksu można w nim zainstalować stonowane światło o niezbyt dużym natężeniu lub skierowane do góry, co spowoduje odbicie światła. Przy oświetlaniu różnego rodzaju pomieszczeń przejściowych: przedpokoi, klatek schodowych, przejść, należy pamiętać o zasadzie, że jasne oświetlenie powiększa optycznie przestrzeń i sprawia wrażenie bezpieczeństwa. Przedpokój jest swego rodzaju wizytówką całego mieszkania, miejscem takiego pierwszego wrażenia i dlatego powinien mieć charakter zapraszający. Jeśli jest mały, ciasny, to lepiej żeby był rozświetlony w miarę intensywne. Jasne światło zawsze optycznie powiększa przestrzeń. Oświetlenie w tego typu pomieszczeniach zapalane jest często i na krótko powoduje to określone ograniczenia w stosunku do stosowanych źródeł światła. Powinno się unikać źródeł, w których pełen strumień świetlny uzyskiwany jest z zauważalnym opóźnieniem w stosunku do momentu załączenia oraz takich, których trwałość mocno zależy od liczby włączeń i wyłączeń. Z wymienionych powodów powinno się w tych zastosowaniach unikać świetlówek współpracujących z tradycyjnymi układami stabilizująco zapłonowymi. W przypadku długich korytarzy, przejść, schodów oszczędzaniu energii sprzyjać będzie stosowanie tzw. wyłączników schodowych, umożliwiających zapalanie i gaszenie światła w pomieszczeniu z kilku punktów. Przy oświetlaniu pomieszczeń kuchennych decydująca jest funkcjonalność i zapewnienie dobrego oświetlenia miejsca przygotowywania posiłków. W kuchni najlepiej stosować oprawy przysufitowe z osłonami rozpraszającymi, aby osiągnąć efekt równomierności oświetlenia. Dodatkowo wskazane jest doświetlenie stołu kuchennego poprzez np. zamontowanie osłoniętych źródeł światła u dołu wiszących nad blatem szafek. Dosyć dobrym rozwiązaniem są półki wyposażone w punktowe oświetlenie. Powinno to zapewnić odpowiednie oświetlenie miejsca przyrządzania potraw przy jednoczesnym uniknięciu oślepiania. Lampy wiszące są potrzebne nad stołem, gdzie spożywa się posiłki. Najlepsze efekty dają różnego rodzaju lampy stożkowe, czasze, stosunkowo nisko zawieszone, żeby światło nie raziło w oczy.

10 10 Łazienkę najlepiej oświetlić przy pomocy opraw przysufitowych i dodatkowej oprawy umieszczonej przy lustrze. Ta dodatkowa oprawa powinna być tak umieszczona, aby patrząc w lustro nie widzieć odbicia światła. Warto pamiętać, że wierne oddawanie barw to ważna zaleta oświetlenia w łazience. OŚWIETLENIE OTOCZENIA DOMU W przypadku domów wolnostojących równie ważnym problemem jak oświetlenie wnętrz jest właściwe oświetlenie otoczenia domu a szczególnie wejścia, podjazdu do garażu, czy schodów. Dobre oświetlenie ma przede wszystkim poprawić warunki bezpieczeństwa (uchronić przed upadkiem, odstraszyć ewentualnych złodziei) i ułatwić takie prozaiczne czynności jak np. znalezienie klucza w torebce. Tradycyjne lampy (kinkiety lub plafony o różnych kształtach i rodzajach kloszy) są zapalane wyłącznikiem. Świecą więc całą noc do ponownego wyłączenia rano, zużywając niepotrzebnie dużo energii elektrycznej. Jeżeli zdecydujemy się na to najprostsze rozwiązanie, warto kupić lampę, w której źródłem światła jest świetlówka kompaktowa. Przy takiej samej ilości światła zużyje się 5 razy mniej energii. Oprócz tradycyjnych, dostępne są nowoczesne układy oświetleniowe, które włączają i wyłączają się automatycznie. Współpracują z reagującym na promieniowanie podczerwone (cieplne) czujnikiem ruchu, który zapala lampę, gdy w kontrolowanej przez niego strefie pojawi się np. człowiek. 10 PRZYKAZAŃ p r z y p r o j e k t o w a n i u i u ż y t k o w a n i u i n s t a l a c j i o ś w i e t l e n i o w e j 1. Wyłączaj zbędne oświetlenie 2. Dostosuj instalację oświetleniową do wykonywanej pracy 3. Używaj najlepszych źródeł światła, odpowiednich do zastosowań 4. Używaj odpowiednich opraw oświetleniowych 5. Zastosuj instalację o minimalnych stratach 6. Dobieraj odpowiedni kolor światła 7. Maksymalnie wykorzystuj naturalne oświetlenie pomieszczenia 8. Wyłączaj oświetlenie zawsze, gdy wychodzisz z pomieszczenia

11 11 9. Systematycznie czyść oprawy oświetleniowe i wymieniaj zużyte źródła światła 10. Unikaj rozwiązań tymczasowych i zastępczych LITERATURA : Książki: [1] Bąk J.: Oświetlanie mieszkań. WNT, Warszawa 2000 [2] Bastian H.W.: Sami zakładamy instalację oświetleniową. Pagina, 1999 [3] Watermann G.: Kolor w mieszkaniu barwy, kształty, oświetlenie, materiały. Kalliope, 1994 Czasopisma specjalistyczne: Światło. Internet: