Istota i cele Procesu Bolońskiego: wyzwania na przyszłość

Transkrypt

1 Istota i cele Procesu Bolońskiego: wyzwania na przyszłość Europejskie i krajowe ramy kwalifikacji jako jedno z tych wyzwań Andrzej Kraśniewski Łódź, 12 maja 2009 r.

2 Ogólny obraz szkolnictwa wyższego globalizacja zmiana profilu i zróżnicowanie potrzeb odbiorców usług edukacyjnych Wstęp różnicowanie na poziomie kraju współdziałanie na poziomie globalnym (europejskim) dążenie do porównywalności systemów lekka harmonizacja 2

3 Proces Boloński słowa kluczowe: współpraca, zgodność, porównywalność, zbieżność, ale nie standaryzacja Proces Boloński jest próbą zorganizowania systemu szkolnictwa wyższego w Europie tak, aby stał się on powszechnie zrozumiały i godny zaufania, a jednocześnie pozostał zróżnicowany, czy wręcz szczycący się swą różnorodnością. źródło: R. Floud, Convergence and Diversity, EUA Bologna Handbook, 2006 uczestnictwo i wdrażanie jest dobrowolne! jedyne prawne zobowiązanie międzynarodowe - Konwencja Lizbońska (1997) 3

4 ECTS lekka harmonizacja lekka harmonizacja kalendarza akademickiego w Europie (inicjatywa CRUS) źródło: CRUS 4

5 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI 5

6 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI 6

7 Jak patrzeć i mówić o Procesie Bolońskim?? treść podstawowych dokumentów (Deklaracja Bolońska, ) postulaty/zadania i związane z nimi instrumenty (dwustopniowa struktura studiów, ECTS, suplement, KRK, ) Rozpatrywanie instrumentów Procesu Bolońskiego w oderwaniu od celów, którym służą, prowadzi do nieporozumień i trudności w motywowaniu społeczności akademickiej do przeprowadzania niezbędnych zmian 7

8 CELE/MOTYWACJA (uzasadnienie) szerszy dostęp do studiów (I stopnia) bez istotnego wzrostu nakładów zróżnicowanie poziomu kwalifikacji absolwentów i ich dopasowanie do potrzeb rynku pracy ( zatrudnialność ) utrzymanie (podniesienie) poziomu (jakości) dyplomu magisterskiego poszerzenie możliwości kształcenia interdyscyplinarnego (mobilność pionowa) Studia dwustopniowe 8

9 Studia dwustopniowe WARUNKI REALIZACJI (osiągnięcia celów) ograniczony dostęp do studiów II stopnia otwartość studiów II stopnia (drożność systemu studiów) istotna zmiana programów studiów, zwłaszcza studiów I stopnia (umiejętności ogólne) 9

10 zmiany w programach studiów przykład: studia techniczne odejście od kształcenia wąskich specjalistów wiedza nietechniczna metody i praktyka pracy inżyniera (problemy) wiedza z obszaru specjalności umiejętności ogólne wiedza spoza obszaru specjalności - samokształcenie - komunikowanie się - praca w zespole - przedsiębiorczość - podejmowanie decyzji - zarządzanie projektem podstawy teoretyczne (matematyka, fizyka) podstawy dyscypliny technicznej 10

11 Studia dwustopniowe WARUNKI REALIZACJI (osiągnięcia celów) ograniczony dostęp do studiów II stopnia otwartość studiów II stopnia (drożność systemu studiów) istotna zmiana programów studiów, zwłaszcza studiów I stopnia (umiejętności ogólne) czy spełniliśmy te warunki? 11

12 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI wprowadzenie struktury (ramy) kwalifikacji standardy kształcenia programy studiów jakość i akredytacja skutki 12

13 Efekty uczenia się - definicja Efekty uczenia się (efekty kształcenia) określają, co uczący się powinien wiedzieć, rozumieć i być zdolny zrobić po zakończeniu okresu kształcenia Efekty uczenia się powinny być mierzalne (przez instytucję prowadzącą kształcenie) 13

14 Efekty uczenia się klasyfikacja (1) Z czym (z jaką częścią programu kształcenia) są związane? pełny program studiów (dyplom) - studia I, II, III stopnia, studia podyplomowe, moduł (blok programowy) pojedynczy przedmiot pojedyncze zajęcia (wykład, ) dodatkowo przypisane punkty ECTS 14

15 Efekty uczenia się klasyfikacja (2) Jakiego rodzaju (na ile specyficzne) efekty są związane z programem studiów? ogólne (generyczne) dziedzinowe określone centralnie (standardy kształcenia) szczegółowe - specyficzne dla danego programu studiów (i jego realizacji) określone decyzją uczelni 15

16 Efekty uczenia się klasyfikacja (3) Jakie kategorie/obszary osiągnięć opisują (jakie kompetencje charakteryzują) efekty uczenia się? taksonomia Blooma Deskryptory Dublińskie (SK dla EOSW) ESK dla kształcenia przez całe życie projekt Tuning projekt OECD DeSeCo klasyfikacje krajowe źródło: The Shift to Learning Outcomes, CEDEFOP, 2008 wiedza (knowing & understanding) umiejętności (skills knowing how to act) postawy (values knowing how to be) 16

17 przykład Dublin Descriptors Deskryptory Dublińskie (2004) wykorzystane w definicji Ram Kwalifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EOSW) przypisane 3 podstawowym stopniom (cyklom) kształcenia na poziomie wyższym first cycle (Bachelor) second cycle (Master) third cycle (Doctorate) opisują generyczne efekty kształcenia w kategoriach Knowledge and understanding Applying knowledge and understanding Making judgements Communication Learning skills 17

18 przykład cd. Dublin Descriptors Qualifications that signify completion of the first cycle are awarded to students who: - have demonstrated knowledge and understanding in a field of study that builds upon and their general secondary education, and is typically at a level that, whilst supported by advanced textbooks, includes some aspects that will be informed by knowledge of the forefront of their field of study; - can apply their knowledge and understanding in a manner that indicates a professional approach to their work or vocation, and have competences typically demonstrated through devising and sustaining arguments and solving problems within their field of study; - have the ability to gather and interpret relevant data (usually within their field of study) to inform judgements that include reflection on relevant social, scientific or ethical issues; - can communicate information, ideas, problems and solutions to both specialist and non-specialist audiences; - have developed those learning skills that are necessary for them to continue to undertake further study with a high degree of autonomy. 18

19 przykład cd. Dublin Descriptors Making judgements Bachelor [involves] gathering and interpreting relevant data... Master [demonstrates] the ability to integrate knowledge and handle complexity, and formulate judgements with incomplete data... Doctorate [requires being] capable of critical analysis, evaluation and synthesis of new and complex ideas... 19

20 Zmiana sposobu myślenia o kształceniu opis wejścia teacher-centred - godziny zajęć - zawartość treściowa opis wyjścia student-centred - efekty uczenia się Istotne są efekty uczenia się (kształcenia) - co absolwent wie i umie; jest mniej istotne, w jaki sposób nabył wiedzę i umiejętności efekty uczenia się spoiwo nowego paradygmatu kształcenia (centralny element reform związanych z Procesem Bolońskim) 20

21 Zmiana sposobu myślenia o kształceniu opis wejścia teacher-centred - godziny zajęć - zawartość treściowa opis wyjścia student-centred - efekty uczenia się Istotne są efekty uczenia się (kształcenia) - co absolwent wie i umie; jest mniej istotne, w jaki sposób nabył wiedzę i umiejętności Proces Boloński studia dwustopniowe 21

22 Spoiwo nowego paradygmatu kształcenia krajowe ramy kwalifikacji europejskie ramy kwalifikacji standardy kształcenia EFEKTY UCZENIA SIĘ programy studiów ocena jakości, akredytacja 22

23 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI wprowadzenie struktury (ramy) kwalifikacji standardy kształcenia programy studiów jakość i akredytacja skutki 23

24 Ramy (struktura) kwalifikacji Kwalifikacja - pojedynczy element struktury (tytuł, stopień, ; utożsamiany z dyplomem, świadectwem, ) definiowana przez poziom (level) profil (profile) nakład pracy studenta (workload - ECTS) efekty kształcenia (learning outcomes, competences) wiedza umiejętności postawy Ramy (struktura) kwalifikacji: zbiór elementów i ich wzajemnych relacji (połączeń) pokazujących ścieżki kształcenia 24

25 Ramy (struktura) kwalifikacji - ilustracja to nie jest projekt polskich KRK!!! [doktor] poziom dr dla szkolnictwa wyższego 300 ECTS [magister] mgr mgr(z) 210 ECTS [inżynier] 180 ECTS [licencjat] [kwalifikacje pomaturalne] poziom odniesienia [matura] profil dziedzinowy inż. standardowy lic. lic.(z) inż.(z) zawodowy (wyróżniony) profil charakter kwalifikacji 25

26 European Qualification Framework (EQF) źródło: J. Lubacz, Seminarium PW, 2006 struktura kwalifikacji kraju B struktura kwalifikacji kraju A 6 8 EQF 10 kwalifikacje (dyplom) kwalifikacje (dyplom) EQF to model odniesienia ( narzędzie translacji ) 1 EQF nie implikuje ujednolicania 1systemów kształcenia poszczególnych krajów (!) 1 26

27 Po co nam ramy (struktury) kwalifikacji? Akademiingeniør Bachelor of Arts Bachelor of Engineering Bachelor of Science Civilingeniør Civilingenjör Diplom-Ingenieur Diplom-Ingenieur ETH Diplom-Ingenieur (FH) Diplomi-Insinöör Diplomirani Inženir Doktor-Ingenieur Dottore in Ingegneria Engenheiro Europa-Ingenieur Ingenieur (grad.) Ingeniør Inginer Insinööri Ingeniero Químico Ingeniero Superior Ingeniero Técnico Ingénieur civil Ingénieur diplomé Ingénieur industriel Ingénieur technicien Inženyr Inžinier Inżynier Magister Inżynier Master of Arts Master of Engineering Master of Science Okleveles mérnök Okleveles üzemmérnök Sivilingeniør Teknikfræðingur Teknikumingeniør Verkfræðingur źródło: K. Hernault (Siemens) 27

28 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI wprowadzenie struktury (ramy) kwalifikacji standardy kształcenia programy studiów jakość i akredytacja skutki 28

29 Standardy kształcenia Reguły kształcenia na studiach trzeciego stopnia (doktoranckich) projekt ( ), zespół roboczy pod przew. prof. J. Błażejowskiego Efekty kształcenia kompetencje ogólne absolwenta studiów doktoranckich w zakresie wiedzy zna najnowsze pojęcia, teorie i zagadnienia badawcze dziedziny nauki odpowiadającej obszarowi prowadzonych badań, zna najnowsze pojęcia, teorie i problemy badawcze dyscypliny nauki właściwej obszarowi prowadzonych badań, zna zaawansowaną metodykę i metodologię prowadzenia badań oraz pozyskiwania i wykorzystywania informacji właściwej dla dziedziny i dyscypliny nauki odpowiedniej do obszaru prowadzonych badań oraz zasady ochrony własności intelektualnej. w zakresie umiejętności umie wnieść oryginalny wkład do zasobów wiedzy poprzez badania oraz krytyczną analizę, ocenę i interpretację wyników,, w zakresie postaw, 29

30 Organizacja i realizacja kształcenia Standardy kształcenia Reguły kształcenia na studiach trzeciego stopnia (doktoranckich) projekt ( ), zespół roboczy pod przew. prof. J. Błażejowskiego 1. Studia doktoranckie powinny stwarzać warunki do uzyskania kompetencji efektów kształcenia ogólnych (określonych w niniejszym dokumencie) oraz szczegółowych (zdefiniowanych przez jednostkę/instytucję prowadzącą kształcenie) poprzez: realizację programu studiów, prowadzanie badań pod kierunkiem opiekuna naukowego, uczestnictwo w życiu wspólnoty akademickiej 2. Kształcenie na studiach doktoranckich powinno obejmować: kształtowanie umiejętności związanych bezpośrednio lub pośrednio z metodyką i metodologią prowadzenia badań, kształtowanie postaw etycznych i prospołecznych w kontekście działalności badawczej i społecznej roli uczonego. 3. Kształcenie obejmujące kształtowanie umiejętności powinno być realizowane w wymiarze odpowiadającym co najmniej 10 punktów ECTS

31 Standardy kształcenia: Jak to robią inni? Standardy kształcenia wg ABET (Accreditation Board for Engineering & Technology, USA) ABET Engineering Criteria 2000 (studia I stopnia) Engineering programs must demonstrate that their graduates have a) an ability to apply knowledge of mathematics, science, and engineering b) an ability to design and conduct experiments, as well as to analyze and interpret data c) an ability to design a system, component, or process to meet desired needs d) an ability to function on multi-disciplinary teams e) an ability to identify, formulate, and solve engineering problems f) an understanding of professional and ethical responsibility g) an ability to communicate effectively h) the broad education necessary to understand the impact of engineering solutions in a global and societal context i) a recognition of the need for, and an ability to engage in life-long learning j) a knowledge of contemporary issues k) an ability to use the techniques, skills, and modern engineering tools necessary for engineering practice. + standardy kierunkowe 31

32 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI wprowadzenie struktury (ramy) kwalifikacji standardy kształcenia programy studiów jakość i akredytacja skutki 32

33 Tworzenie programów studiów zestaw przedmiotów? szczegółowe efekty kształcenia (wiedza, umiejętności, postawy) krajowe ramy kwalifikacji standardy kształcenia konieczność modyfikacji propozycji? misja uczelni opinie pracodawców i innych interesariuszy zapotrzebowanie na nowe zajęcia lub nowe? formy prowadzenia zajęć 33

34 Tworzenie programów studiów PROGRAM STUDIÓW zestaw przedmiotów szczegółowe efekty kształcenia (wiedza, umiejętności, postawy) krajowe ramy kwalifikacji standardy kształcenia misja uczelni opinie pracodawców i innych interesariuszy 34

35 Tworzenie programów studiów uwagi (1) sformułowanie pożądanych efektów uczenia się z uwzględnieniem potrzeb rynku pracy (zwłaszcza dla studiów I stopnia) Zaangażowanie stowarzyszeń zawodowych i pracodawców w tworzenie programów studiów -w dużym stopniu (close involvement): 29% uczelni - rzadko lub wcale: 20% uczelni źródło: Trends V, EUA, 2007 liczba programów studiów I lub II stopnia opracowanych przez uczelnie we współpracy z zewnętrznymi interesariuszami znaczny procent 29% jeden lub kilka 52% żaden 19% źródło: ankieta wśród rektorów KRASP, listopad

36 Tworzenie programów studiów uwagi (2) Opis każdego przedmiotu musi określać efekty uczenia się (kształcenia)! Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie warunków i trybu przenoszenia osiągnięć studenta Student uzyskuje punkty ECTS przypisane danemu przedmiotowi, jeśli spełni oraz osiągnie założone efekty kształcenia. 36

37 Tworzenie programów studiów - przykład Standardy kształcenia wg ABET (Accreditation Board for Engineering & Technology, USA) ABET Engineering Criteria 2000 (studia I stopnia) Engineering programs must demonstrate that their graduates have a) an ability to apply knowledge of mathematics, science, and engineering b) an ability to design and conduct experiments, as well as to analyze and interpret data c) an ability to design a system, component, or process to meet desired needs d) an ability to function on multi-disciplinary teams e) an ability to identify, formulate, and solve engineering problems f) an understanding of professional and ethical responsibility g) an ability to communicate effectively h) the broad education necessary to understand the impact of engineering solutions in a global and societal context i) a recognition of the need for, and an ability to engage in life-long learning j) a knowledge of contemporary issues k) an ability to use the techniques, skills, and modern engineering tools necessary for engineering practice. 37

38 Tworzenie programów studiów - przykład związane z kierunkiem kształcenia i profilem programu studiów szczegółowe efekty kształcenia (wiedza, umiejętności) przedmiot 1 przedmiot 2... Seminarium Dyplomowe kryterium (g): umiejętność porozumiewania się opracowanie i przedstawienie wyników eksperymentu X tworzenie dokumentacji projektu X prezentacja ustna X prezentacja ustna z wykorzystaniem multimediów X prowadzenie i udział w dyskusji X tworzenie strony 38

39 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI wprowadzenie struktury (ramy) kwalifikacji standardy kształcenia programy studiów jakość i akredytacja skutki 39

40 Zapewnianie jakości i akredytacja Standards and Guidelines for Quality Assurance in EHEA (Bergen, 2005) The quality assurance of programmes and awards are expected to include development and publication of explicit intended learning outcomes; Student assessment procedures are expected to: be designed to measure the achievement of the intended learning outcomes and other programme objectives; In fulfilment of their public role, higher education institutions have a responsibility to provide information about the programmes they are offering, the intended learning outcomes of these,. 40

41 Zapewnianie jakości i akredytacja większy nacisk na badanie wyjścia (efektów uczenia się), a nie wejścia (zasobów, ) opracowanie kryteriów: PKA we współdziałaniu z MNiSW, konferencjami rektorów i uczelniami Uchwała Nr 219/2008 Prezydium Państwowej Komisji Akredytacyjnej z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny systemu weryfikacji efektów kształcenia 41

42 Akredytacja: jak to robią inni? ABET 2000: Criteria for Accrediting Programs in Engineering... The program must have a well-developed process for assessing the extent to which the educational objectives are being achieved by the graduates grading system videotapes of students' oral defenses of theses reviews of experimental techniques critiques of written communication skills measures of project comprehensiveness zadanie uczelni (wewn. system zapewniania jakości), a nie komisji akredytacyjnej 42

43 ocena osiągniętych efektów kształcenia związane z kierunkiem kształcenia i profilem programu studiów szczegółowe efekty kształcenia (wiedza, umiejętności) przedmiot 1 przedmiot 2... Seminarium Dyplomowe kryterium (g): umiejętność porozumiewania się opracowanie i przedstawienie wyników eksperymentu X tworzenie dokumentacji projektu X prezentacja ustna X prezentacja ustna z wykorzystaniem multimediów X prowadzenie i udział w dyskusji X tworzenie strony Ocena efektów uczenia się (przez uczelnię) w ramach wewnętrznego systemu zapewniania jakości oraz akredytacja oparta na badaniu prac studenckich : poprawionych (także ze względu na język!) prac domowych, prac egzaminacyjnych, projektów, zarejestrowanych prezentacji i dyskusji na seminariach, zarejestrowanych obron prac dyplomowych,... 43

44 Zobowiązania ministra właściwego ds. A co u nas? Bergen Communiqué, May 2005 We adopt the overarching framework for qualifications in the EHEA, comprising three cycles, generic descriptors for each cycle based on learning outcomes and competences, London Communiqué, May 2007 Qualifications frameworks should also help HEIs to develop modules and study programmes based on learning outcomes odzwierciedlenie w aktach prawnych i planach reform 44

45 A co u nas? MNiSW, 12 marca 2009 r. Partnerstwo dla wiedzy: Nowy model zarządzania szkolnictwem wyższym 6. Poprawa jakości kształcenia 6.2 Większe ukierunkowanie oceny jakości kształcenia na sprawdzanie, czy proces kształcenia gwarantuje osiągnięcie założonych efektów oraz ocenę stopnia ich realizacji. 6.9 Uczelnie będą mogły samodzielnie określać kierunki prowadzonych studiów. Programy będą wyłączone z obowiązkowego standardu kształcenia określonego rozporządzeniem Ministra. Warunkiem będzie zdefiniowanie efektów kształcenia zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji. 45

46 PISA dla szkolnictwa wyższego? Co nas czeka (być może)? Roadmap for the OECD Assessment of Higher Education Learning Outcomes (AHELO) Feasibility Study 3 July

47 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI wprowadzenie struktury (ramy) kwalifikacji standardy kształcenia programy studiów jakość i akredytacja skutki 47

48 Skutki program studiów ułatwienie identyfikacji (i eliminacji) dziur i redundancji w programie studiów zwiększenie możliwości eksperymentowania i wprowadzania innowacji w metodach nauczania PBL: problem/project-based learning 48

49 nauczanie zorientowane na efekty uczenia się PLB: Problem/project based learning 49

50 Skutki program studiów wymuszenie lepszych i bardziej kompletnych mechanizmów oceny osiągnięć studenta wymuszenie kształcenia w zakresie umiejętności uniwersalnych (ogólnych) i praktycznych (kosztem wąskiej specjalizacji teoretycznej) 50

51 umiejętności ogólne 51

52 umiejętności ogólne możliwości nabywania umiejętności w ramach programu studiów i poza nim 52

53 umiejętności ogólne lista ok. 100 rodzajów umiejętności ogólnych i postaw, istotnych dla pracodawcy, które nabywa absolwent 53

54 ograniczenie możliwości tworzenia programu zdominowanego interesami kadry nauczającej ułatwienie zaangażowania interesariuszy zewnętrznych (pracodawców, )... Skutki program studiów 54

55 Skutki system szkolnictwa wyższego stworzenie wspólnego, powszechnie zrozumiałego języka opisu studiów (oferty dydaktycznej) i kwalifikacji absolwentów sposób opisu zrozumiały dla nauczycieli akad., studentów, kandydatów na studia, pracodawców, szerokiej opinii publicznej zwiększenie przejrzystości działań uczelni i ułatwienie jej rozliczania (accountability) lepiej zdefiniowany produkt działalności uczelni: klient (student/państwo) wie, za co płaci i może łatwiej wyegzekwować od uczelni realizację jej zobowiązań 55

56 Skutki system szkolnictwa wyższego stworzenie warunków do rzeczywistego zróżnicowania oferty dydaktycznej uczelni i poszukiwania nisz (źródeł przewagi konkurencyjnej) mniej skuteczny mechanizm sprzedawania starego programu studiów pod nową nazwą łatwiejsze uznawanie różnych kompetencji (także nabytych poza systemem SzW) łatwiejsza realizacja idei elastycznych ścieżek kształcenia oraz idei uczenia się przez całe życie 56

57 Skutki system szkolnictwa wyższego rozwiązanie problemu różnych rodzajów i różnych form prowadzenia studiów uczelnia A uczelnia B studia stacjonarne studia zaoczne studia stacjonarne studia zaoczne na odległość efekty kształcenia 57

58 Skutki system szkolnictwa wyższego rozwiązanie problemu różnych rodzajów i różnych form prowadzenia studiów uczelnia A studia stacjonarne studia zaoczne efekty kształcenia 1 uczelnia B studia stacjonarne studia zaoczne na odległość efekty kształcenia 2 58

59 Skutki system szkolnictwa wyższego rozwiązanie problemu różnych rodzajów i różnych form prowadzenia studiów uczelnia A uczelnia B studia stacjonarne studia zaoczne studia stacjonarne studia zaoczne na odległość? efekty kształcenia 1 efekty kształcenia 2 efekty kształcenia 3 efekty kształcenia 4 zgodne ze standardami kształcenia (efektami dziedzinowymi ) wspólnymi dla wszystkich rodzajów i form prowadzenia studiów 59

60 Skutki system szkolnictwa wyższego rozwiązanie problemu różnych rodzajów i różnych form prowadzenia studiów uczelnia A studia stacjonarne studia zaoczne efekty kształcenia 1 uczelnia B studia stacjonarne studia zaoczne na odległość efekty kształcenia 2 60

61 Skutki system szkolnictwa wyższego lepsza samoregulacja systemu prognozy rozwoju rynku pracy wymagania pracodawców (oferty pracy) wizja kariery zawodowej student (kandydat) wybór kształtujący popyt na rynku usług edukacyjnych MECHANIZMY FINANSOWANIA oferta edukacyjna uczelni A: efekty kształcenia (zamierzone) oferta edukacyjna uczelni B: efekty kształcenia (zamierzone) AKREDYTACJA (uzyskiwane) (uzyskiwane) 61

62 Skutki system szkolnictwa wyższego lepsza samoregulacja systemu efekty/konsekwencje redukcja nietrafionych decyzji dot. wyboru programu studiów, uczelni, lepsze dopasowanie kwalifikacji absolwentów do potrzeb społecznych/potrzeb rynku pracy bardziej przydatne kompetencje absolwentów lepszy rozkład kompetencji w całej populacji absolwentów zwiększenie przejrzystości działania, a w wyniku tego wiarygodności uczelni i zaufania do systemu SzW 62

63 Zagrożenia filozofia efektów uczenia się nie pasuje do tradycyjnej wizji kształcenia uniwersyteckiego, którego istotą jest sam proces nauczania, a kluczowym elementem - osobowość nauczyciela formułowanie efektów uczenia się - trudne - grozi niedoregulowanie lub przeregulowanie zmiana paradygmatu kształcenia wymaga wysiłku (i zmiany mentalności) -niezbędne przełamywanie oporów -niezbędne dodatkowe nakłady finansowe 63

64 ale jednak... Learning outcomes are not the universal panacea for all educational problems facing higher education and they certainly create distinct challenges that should not be underestimated. However, it is not possible to have a meaningful European Higher Education Area without their widespread and consistent use. S. Adam, An introduction to learning outcomes, Bologna Handbook, 2007 Wdrożenie rozwiązań opartych na efektach kształcenia warunek obecności polskich uczelni w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego 64

65 Nie czy?, ale jak? Jak Czy wdrażać rozwiązania oparte na efektach kształcenia? 65

66 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI 66

67 KSK czy KRK? European (National) Qualifications Framework upowszechnione tłumaczenie Europejska (Krajowa) Struktura Kwalifikacji Rekomendacja Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej z kwietnia 2008 r. Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie Krajowe Ramy Kwalifikacji 67

68 Zobowiązania Bergen Communiqué, May 2005 We adopt the overarching framework for qualifications in the EHEA, comprising three cycles, generic descriptors for each cycle based on learning outcomes and competences, London Communiqué, May 2007 Qualifications frameworks should also help HEIs to develop modules and study programmes based on learning outcomes We commit ourselves to fully implementing such national qualifications frameworks by Leuven Communiqué, April 2009 The development of national qualifications frameworks is an important step towards the implementation of lifelong learning. We aim at having them implemented and prepared for self-certification against the overarching Qualifications Framework for the European Higher Education Area by

69 1. decyzja o rozpoczęciu prac (Ministerstwo) 2. organizacja - powołanie Grupy Roboczej i Komitetu 3. projektowanie KRK przez Grupę Roboczą 4. wstępna akceptacja projektu przez Komitet 5. konsultacje (zatwierdzenie projektu przez Komitet) 6. zmiany legislacyjne rozporządzenie (poprzedzone zmianami w ustawie) 7. umocowanie administracyjne podział zadań dotyczących wdrożenia struktury 8. wdrożenie KRK na poziomie instytucji (programów studiów) 9. weryfikacja, uzupełnianie, poprawki 10. samopotwierdzenie kompatybilności KRK ze strukturą bolońską Przebieg prac Procedura wzorowana na standardach europejskich (2008) miesięcy 6 miesięcy 18+ mies. 24+ mies. 36+ mies. 69

70 A co robią inni? Krajowe struktury kwalifikacji dla EOSW (wg stanu z marca 2009 r.) 8(5?) krajów - samocertyfikacja 11 krajów - wdrożenie 17 krajów - struktura administracyjna 24 krajów - zakończono konsultacje 27(32?) krajów - projekt 35 krajów - harmonogram działań 42 kraje - decyzja o podjęciu działań 15 krajów ma witrynę internetową KSK źródło: Synthesis of the replies received from national QF correspondents, BFUG,

71 Bologna Stocktaking Report 2009 Bologna Scorecard krajowe ramy kwalifikacji 71

72 Rola KRK Kluczowe pytania/problemy głównie informacyjna (język opisu zastanej sytuacji)? zmiana regulacji dot. standardów kształcenia (standardy oparte na efektach uczenia się: ramowe treści kształcenia zastąpione deskryptorami generycznymi i dziedzinowymi) w znacznej mierze regulacyjna (narzędzie zmiany funkcjonowania systemu SzW)? zmiana struktury kierunków studiów (odniesienie do dziedzin nauki) uczelnie same określają nazwę programu studiów 72

73 Kluczowe pytania/problemy podział decyzji dot. definicji efektów kształcenia co na poziomie centralnym? (kto podejmuje decyzje?) profile (?) projekt KRK finansowanie co z kosztochłonnością przy braku centralnej listy kierunków? minima kadrowe instytucjonalizacja otoczka KRK (poza zakresem prac Grupy Roboczej) 73

74 Kluczowe pytania/problemy Relacja między KSK dla EOSW (Bolońska SK) opracowywana w MEN KSK dla kształcenia się przez całe życie Rekomendacja Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej z kwietnia 2008 r. Europejska Struktura (Ramy) Kwalifikacji dla kształcenia się przez całe życie 8 poziomów edukacji jako rama odniesienia 3 działy (wiedza, umiejętności, inne kompetencje) kompatybilność z Bolońską SK 74

75 Kluczowe pytania/problemy Lista pytań skierowanych przez Grupę Roboczą ds. KSK do Ministra NiSW (lipiec 2008): Czy MNiSW akceptuje koncepcję określania kierunku (nazwy programu) studiów przez uczelnie? Jakie będą zasady finansowania w przypadku odejścia od centralnej listy kierunków studiów ( kosztochłonność )? Czy MNiSW jest zdeterminowane odpowiednio szybko przygotować i przeprowadzić zmiany legislacyjne niezbędne do wprowadzenia KRK? 75

76 Co dalej z KRK? Niemożliwy postęp prac Grupy Roboczej bez odpowiedzi na kluczowe pytania przez: Komitet ds. KSK MNiSW KRASP październik 2008 r.: zespół roboczy pod przewodnictwem prof. S. Chwirota zadanie: zdefiniowanie roli KRASP w procesie konsultowania i wdrażania KRK 76

77 Co dalej z KRK? O kształcie KRK powinno decydować środowisko akademickie (powinno stać się właścicielem KRK) w przeciwnym przypadku O kształcie KRK zadecydują urzędnicy Potrzeba głębokiej i rzetelnej konsultacji Kto miałby koordynować ten proces? 77

78 Co dalej z KRK? KRK są dla Polski potrzebne, im szybciej tym lepiej, ale bez pośpiechu Euro jest dla Polski potrzebne, im szybciej tym lepiej, ale bez pośpiechu. Nelli Rokita zasłyszane w TVN24, Szkło kontaktowe,

79 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI 79

80 Uczenie się przez całe życie (ustawiczne) Przesłanki rozwoju Lifelong Learning (LL, LLL) procesy demograficzne rozwój oferty kształcenia przez całe życie albo redukcja zatrudnienia na uczelniach niedopasowanie struktury kierunkowej absolwentów do potrzeb rynku pracy potrzeba uzupełnienia/zmiany kwalifikacji 80

81 demografia Prognoza zmian demograficznych w populacji osób w wieku w okresie p 2005 = Chile New Zealand Sweden Norway United States United Kingdom Australia Denmark Luxembourg Netherlands Switzerland Canada Mexico Germany Austria Iceland Belgium Turkey Finland France Korea Italy Russian Federation Ireland Slovak republic Hungary Poland Czech Republic Portugal Japan Greece Spain Source: OECD, Education at a Glance 2006.

82 zła struktura kierunkowa absolwentów zbyt mało absolwentów w pewnych obszarach science 3.9% engineering, manufacturing 7.5% zbyt dużo absolwentów w innych obszarach social sciences, business, law 41.4% education 11.9% source: OECD Reviews of Tertiary Education Poland, Sept rosnące bezrobocie wśród absolwentów szkół wyższych 82

83 kształcenie osób dorosłych Procent osób w wieku uczestniczących w zorganizowanych formach kształcenia w okresie 4 tygodni poprzedzających badania, source: Delivering lifelong learning for knowledge, creativity and innovation, European Commission, COM(2007) 703, Nov

84 Pesymistyczny obraz Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego (2003) - znikoma rola uczelni OECD Reviews of Tertiary Education - Poland (Sept. 2007) Strategies for promoting LLL are embryonic. the lifelong education offerings of tertiary institutions are underdeveloped, and the needs of adult learners do not seem to be a focus for tertiary institutions course provision. we were struck by the weakness, bordering on invisibility, of tertiary-level continuing education. links with the labour market are weak. 84

85 Uczenie się przez całe życie - zalecenia oferta uczelni adresowana do zróżnicowanych odbiorców w różnym wieku o różnych potrzebach i możliwościach edukacyjnych non-traditional students zróżnicowanie i elastyczność formy kształcenia techniki kształcenia (w tym na odległość) zawartość programowa procedury rekrutacyjne formy oceniania (?) 85

86 Kształcenie przez całe życie - zalecenia zróżnicowanie adresatów i form doskonalenie zawodowe osób dorosłych pełne studia (full-time, part time) studia podyplomowe kursy, pojedyncze przedmioty uniwersytet III wieku kształcenie przedmaturalne dialog z pracodawcami W 49% uczelni europejskich (Skandynawia, UK, Francja) programy kształcenia ustawicznego opracowane i prowadzone wspólnie z firmami 86

87 dialog z pracodawcami studia podyplomowe programy opracowane na zamówienie i we współpracy z instytucją zewnętrzną TAK 86% NIE 14% (współ)finansowane z funduszy UE np. Program Operacyjny Kapitał Ludzki TAK 71% NIE 29% źródło: ankieta wśród rektorów KRASP, listopad

88 Kształcenie przez całe życie - zalecenia rozbudowany system promocji i doradztwa elastyczne zasady rekrutacji i uznawania (transferowania) osiągnięć uznawanie przez uczelnie kształcenia nieformalnego/pozaformalnego - kwalifikacji zdobytych poza systemem SzW (np. w miejscu pracy) Accreditation of Prior [Certified/Experiential] Learning (APL, APCL, APEL) niezbędne współdziałanie kilku resortów 88

89 uznawanie kształcenia nieformalnego brak podstaw prawnych brak entuzjazmu zmiany prawne umożliwiające uznawanie kształcenia nieformalnego pożądane, możliwe do % pożądane, mało realne do % niepożądane lub mało realne 24% brak opinii 14% źródło: ankieta wśród rektorów KRASP, listopad

90 system śledzenia karier absolwentów system informujący kandydatów na studia i studentów o trendach na rynku pracy Związek z rynkiem pracy DZIAŁANIA NA POZIOMIE KRAJU wymaganych kwalifikacjach oczekiwanej wysokości wynagrodzenia mechanizmy zachęcania uczelni do reagowania na potrzeby rynku przykład: algorytm finansowania uczelni w Czechach 90

91 Związek z rynkiem pracy DZIAŁANIA NA POZIOMIE UCZELNI mechanizmy prowadzące do zwiększenia elastyczności systemu studiów możliwości zmiany uczelni możliwości zmiany kierunku studiów biura karier zwiększona rola informowanie i doradztwo śledzenie karier absolwentów 91

92 Związek z rynkiem pracy DZIAŁANIA NA POZIOMIE UCZELNI (cd.) współpraca z firmami transfer wiedzy praktyki studentów i pracowników udział przedstawicieli pracodawców w procesach decyzyjnych na uczelni bogata oferta kształcenia ustawicznego uznawanie kształcenia nieformalnego - kwalifikacji zdobytych w miejscu pracy 92

93 Jak powinniśmy patrzeć na Proces Boloński i o nim mówić? Centralny element reform bolońskich - efekty uczenia się Krajowe Ramy Kwalifikacji w Polsce Uczenie się przez całe życie Co dalej? PLAN PREZENTACJI 93

94 Gdzie jesteśmy? 2009 Bologna Stocktaking 94

95 Co dalej? kontynuacja i konsolidacja działań zmierzających do realizacji wcześniej wytyczonych celów odpowiedź na nowe wyzwania 95

96 Leuven Communiqué, 28 kwietnia 2009 r. The Bologna Process 2020: The European Higher Education Area in the new decade (nowe?) wyzwania pryncypia EHEA (powtórzenie) dotychczasowe osiągnięcia priorytety (kierunki działań) na najbliższą dekadę organizacja Procesu Bolońskiego nic nowego pod Słońcem? 96

97 Wyzwania zmiany demograficzne (postępujące starzenie się społeczeństw europejskich) realizacja idei uczenia się przez całe życie zwiększenie dostępności studiów globalizacja, postęp technologii, nowi dostawcy usług edukacyjnych kształcenie zorientowane na studenta mobilność kryzys integracja kształcenia i badań naukowych na wszystkich poziomach kształcenia inwestowanie środków publicznych w szkolnictwo wyższe 97

98 Pryncypia EHEA publiczna odpowiedzialność za szkolnictwo wyższe zróżnicowanie misji szkolnictwa wyższego i uczelni w celu dostosowania do potrzeb społecznych przygotowanie studentów do przyszłych karier zawodowych oraz do życia jako aktywnych obywateli w społeczeństwie demokratycznym tworzenie i utrzymywanie szerokiej bazy wiedzy oraz stymulowanie badań i innowacji służenie społeczności, zaangażowanie w rozwój kultury europejskie wartości autonomia uczelni i wolność akademicka równość społeczna 98

99 Priorytety kierunki działań (1) równy dostęp do kształcenia (o wysokiej jakości) zwiększenie dostępności studiów (dodatkowy poziom w ramach studiów I stopnia?) zwiększenie udziału grup słabo reprezentowanych (także wśród absolwentów) realizacja idei uczenia się przez całe życie integralną częścią systemu SzW (publiczna odpowiedzialność) elastyczność ścieżek studiowania (part-time, work-based,...) uznawanie wykształcenia pozaformalnego i nieformalnego (ocena efektów uczenia się) 99

100 Priorytety kierunki działań (2) krajowe ramy kwalifikacji: do 2012 wdrożenie i przygotowanie do samopotwierdzenia zgodności z EQF poprawa zatrudnialności współdziałanie uczelni z otoczeniem (gospodarczym) biura karier praktyki w trakcie studiów kształcenie zorientowane na studenta zmiany w programach studiów i technikach kształcenia nastawienie na efekty uczenia się elastyczność i indywidualizacja ścieżek i programów kształcenia troska o jakość kształcenia 100

101 Priorytety kierunki działań (3) globalna promocja Procesu Bolońskiego we współdziałaniu z partnerami spoza Europy znaczne zwiększenie mobilności (> 20% absolwentów z doświadczeniem międzynarodowym) wspólne programy studiów mobility windows wsparcie finansowe wizy, pozwolenia na pracę, przenoszenie stypendiów, kredytów,... równoważenie liczby studentów wyjeżdżających i przyjeżdżających mobilność różnych grup studentów (także studentów nietradycyjnych ) 101

102 Priorytety kierunki działań (4) zwiększenie liczby absolwentów mających umiejętność prowadzenia badań interdyscyplinarne i międzysektorowe studia doktoranckie zwiększenie atrakcyjności karier młodych naukowców finansowanie podstawowe źródło - środki publiczne nowe i zróżnicowane źródła i sposoby finansowania oprzyrządowanie informacyjne systemy zbierania danych narzędzia opisu uczelni (wielokryterialne, z uwzględnieniem różnorodnych misji) 102

103 Więcej informacji... conference/documents.htm co w przyszłości? The Bologna Process 2020: The European Higher Education Area in the new decade - komunikat ministrów, Leuven 2009 Bologna Beyond raport przygotowany przez BFUG EUA Prague Declaration -przesłanie European University Association, adresowane do ministrów. co dotychczas? The European Higher Education Area (EHEA) in a global context - raport BFUG Higher Education in Europe 2009: Developments in the Bologna Process - raport Eurydice Bologna With Student Eyes - raport European Students Union 103

104 Zamiast podsumowania dwa cytaty No other initiative has mobilized so many people, apart from the creation and development of the EU. źródło: BOLOGNA beyond 2010, raport BFUG, lipiec 2008 The core features of the Bologna Process have sufficient momentum to become the dominant global higher education model within the next two decades. źródło: C. Adelman, The Bologna Club: What US higher education can learn from a decade of European reconstruction,

105 Istota i cele Procesu Bolońskiego: wyzwania na przyszłość Europejskie i krajowe ramy kwalifikacji jako jedno z tych wyzwań Andrzej Kraśniewski Łódź, 12 maja 2009 r. 105