PRZEMIANY LUDNOŚCIOWE: FAKTY INTERPRETACJE OCENY TOM I MECHANIZMY PRZEMIAN LUDNOŚCIOWYCH GLOBALNA POLITYKA LUDNOŚCIOWA

Transkrypt

1 PRZEMIANY LUDNOŚCIOWE: FAKTY INTERPRETACJE OCENY TOM I MECHANIZMY PRZEMIAN LUDNOŚCIOWYCH GLOBALNA POLITYKA LUDNOŚCIOWA

2 POPULATION CHANGES FACTS INTERPRETATIONS ASSESSMENTS VOLUME I MECHANISMS OF POPULATION CHANGES GLOBAL POPULATION POLICY Janusz Balicki Cardinal Stefan Wyszynski University Ewa Frątczak Warsaw School of Economics Charles B. Nam Florida State University, Tallahassee IL (USA) INSTITUTE OF POLITICAL SCIENCE Cardinal Stefan Wyszynski University WARSAW

3 PRZEMIANY LUDNOŚCIOWE: FAKTY INTERPRETACJE OCENY TOM I MECHANIZMY PRZEMIAN LUDNOŚCIOWYCH GLOBALNA POLITYKA LUDNOŚCIOWA Janusz Balicki Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Ewa Frątczak Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Charles B. Nam Uniwersytet Stanowy Floryda (USA) INSTYTUT POLITOLOGII Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie WARSZAWA

4 Recenzje prof. dr hab. Biruta Skrętowicz Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie dr hab. Andrzej Ochocki, prof. UKSW Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Redakcja Piotr Kaczanowski Korekta Dorota Narewska Opracowanie graficzne Andrzej Rudowski Ch. B. Nam, Understanding Population Change, F. E. Peacock Publishers Inc., Itasca by F. E. Peacock Publishers Inc., Itasca, IL USA Wydanie pierwsze 2003 by Janusz Balicki, Ewa Frątczak, Charles B. Nam & Fundacja ATK skr. poczt. 27, Warszawa 85 tel ip@uksw.edu.pl ISBN

5 SPIS TREŚCI Wprowadzenie 15 Część I MECHANIZMY PRZEMIAN LUDNOŚCIOWYCH Rozdział 1. UWARUNKOWANIA PROCESÓW DEMOGRAFICZNYCH Wzrost, stabilizacja i spadek liczby ludności Elementy zmian ludnościowych Sposoby wyjaśniania zmian ludnościowych StaroŜytność Poglądy w kolejnych stuleciach Poglądy klasyczne Poglądy współczesne Uwarunkowania filozoficzne i ideologiczne Przejścia i cykle ludnościowe Przejście demograficzne Pojęcie przejścia demograficznego Przejście demograficzne w krajach rozwiniętych Przejście demograficzne w krajach rozwijających się Krótkoterminowe cykle ludnościowe Pojęcie cyklu ludnościowego Cykle płodności Cykle umieralności Cykle migracyjne 66 Pytania do dyskusji 68 Bibliografia 69 Rozdział 2. PŁODNOŚĆ Koncepcje i mierniki Ogólny wymiar płodności Płodność naturalna Płodność zrealizowana Czynniki instytucjonalne płodności Kontrola płodności ZróŜnicowanie płodności 108 5

6 2.2. Etapy płodności Etap przed przejściem Etap wczesnego przejścia Etap późnego przejścia Etap po przejściu 117 Pytania do dyskusji 120 Bibliografia 121 Rozdział 3. UMIERALNOŚĆ Koncepcje i miary umieralności Zgony i umieralność Długość Ŝycia i przeciętne dalsze trwanie Ŝycia Zachorowalność Medyczne przyczyny zgonu Umieralność niemowląt i małych dzieci Umieralność matek ZróŜnicowanie umieralności Etapy umieralności Etap przed przejściem Etap wczesnego przejścia Etap późnego przejścia Etap po zakończeniu przejścia HIV/AIDS 170 Pytania do dyskusji 175 Bibliografia 176 Rozdział 4. MIGRACJE Formy ruchliwości przestrzennej i migracji Ruchliwość okresowa i wahadłowa Migracje wewnętrzne Migracje zagraniczne Uchodźstwo Wyjaśnianie procesów ruchliwości i migracji Urbanizacja i metropolizacja Etapy migracji Etap przed przejściem Etap wczesnego przejścia Etap późnego przejścia Etap po przejściu 230 Pytania do dyskusji 233 Bibliografia 234 6

7 Rozdział 5. WYBRANE PROCESY LUDNOŚCIOWE POLSKA Płodność Płodność w latach Płodność w okresie transformacji w latach Zmiany w liczbie, natęŝeniu urodzeń i strukturze wieku rozrodczego kobiet Zmiany współczynnika dzietności i wzorca płodności kobiet Zmiany w strukturze urodzeń według kolejności Ocena zmian wzorca płodności w latach Umieralność Umieralność w latach Umieralność niemowląt w latach Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia w latach Migracje Migracje wewnętrzne w latach Migracje zagraniczne w latach Rozwój demograficzny Polski w latach Pytania do dyskusji 323 Bibliografia 324 Część II GLOBALNA POLITYKA LUDNOŚCIOWA Rozdział 6. POLITYKA LUDNOŚCIOWA NA KONFERENCJACH LUDNOŚCIOWYCH ONZ Polityka ludnościowa Pojęcie i cele polityki ludnościowej Planowanie rodziny w polityce ludnościowej Konferencja ludnościowa w Bukareszcie Tło społeczno-polityczne konferencji ZaleŜność między rozwojem społecznym a demograficznym Prokreacja, kształtowanie się rodziny i status kobiet Konferencja ludnościowa w Meksyku Tło społeczno-polityczne konferencji Rola i status kobiet Rozwój polityki ludnościowej Prokreacja i rodzina Międzynarodowa Konferencja Ludność i Rozwój w Kairze Tło społeczno-polityczne konferencji Przygotowanie konferencji Kontrowersje dotyczące dokumentu końcowego 363 7

8 Rodzina według dokumentu kairskiego Sytuacja rodziny na świecie Polityka społeczno-ekonomiczna państwa wobec rodziny Zadania państwa w zakresie zabezpieczania równości płci, praw dzieci i młodzieŝy Zadania państwa wobec planowania rodziny ZastrzeŜenia do Programu działania Konferencja Kair Regulacje prawne aborcji Regulacje prawne aborcji na świecie Regulacje prawne aborcji w krajach Unii Europejskiej Prawo aborcyjne w Polsce Ruchy za legalizacją aborcji i antyaborcyjne w Polsce 392 Pytania do dyskusji 396 Bibliografia 396 Rozdział 7. POLITYKA LUDNOŚCIOWA NA KONFERENCJACH SPOŁECZNYCH ONZ Konferencja Środowisko i Rozwój (Rio de Janeiro 1992) Tło społeczno-polityczne konferencji Przebieg konferencji ZrównowaŜony rozwój a zagadnienia ludnościowe w dokumencie konferencji Światowy Szczyt na temat Rozwoju Społecznego (Kopenhaga 1995) Tło społeczno-polityczne konferencji Omówienie wybranych ustaleń konferencji Czwarta Światowa Konferencja Narodów Zjednoczonych na temat Kobiet (Pekin 1995) Tło społeczno-polityczne konferencji Spory ideologiczne Dokument konferencji Ubóstwo kobiet Kobiety i zdrowie Przemoc wobec kobiet Kobiety i gospodarka Kobiety a władza i podejmowanie decyzji Prawa kobiet jako prawa człowieka Dzieci płci Ŝeńskiej Kobiety a środki masowego przekazu Druga Konferencja ONZ dotycząca Osiedli Ludzkich Habitat II (Stambuł 1996) Tło społeczno-polityczne konferencji Treść dokumentu konferencji 436 8

9 Zagadnienia kontrowersyjne Prawo człowieka do mieszkania Polityka ludnościowa Prawa kobiet Rodzina Polska na konferencji w Stambule Światowy Szczyt śywnościowy (Rzym 1996) Tło społeczno-polityczne konferencji Kontrowersje wokół moŝliwości i sposobu zapewnienia Ŝywności Deklaracja Rzymska i Plan działania ZastrzeŜenia i uwagi do dokumentów końcowych Udział Stolicy Apostolskiej w konferencjach ONZ-owskich Kwestionowanie pozycji Stolicy Apostolskiej w ONZ Stolica Apostolska wobec zagadnień demograficznych Polityka ludnościowa w krajach rozwiniętych Czynniki zmian ludnościowych Instytucje międzynarodowe Rządy i sektor prywatny Jednostki Polityka ludnościowa i polityka społeczna 472 Pytania do dyskusji 474 Bibliografia 475 Aneks 1. Narodowe Spisy Powszechne Ludności w Polsce 479 Aneks 2. Wybrane informacje statystyczne o zdarzeniach i procesach demograficznych w Polsce 501 9

10 TABLE OF CONTENTS Introduction 19 Part I MECHANISMS OF POPULATION CHANGES Chapter 1. CONDITION OF DEMOGRAPHIC PROCESSES Increase, stabilization and declining of population Elements of population change Approaches of explanation of population change Antiquity Views of next centuries Classical approaches Contemporary approaches Philosophical and ideological conditions Population transitions and cycles Demographic transition Concept of demographic transition Demographic transitions in developed countries Demographic transitions in developing countries Short term population cycles Concept of population cycles Fertility cycles Mortality cycles Migration cycles 66 Questions for discussions 68 References 69 Chapter 2. FERTILITY Concepts and measures Fertility orientations Fecundity Fertility Institutional factors Fertility control 99 10

11 Differential fertility 108

12 2.2. The stage of fertility Pretransition stage Early transition stage Late transition stage Posttransition stage 117 Questions for discussions 120 References 121 Chapter 3. MORTALITY Concepts and measures Death and mortality Life span and life expectance Morbidity Medical causes of death Infant and childhood mortality Maternal mortality Differential mortality The Stages of mortality Pretransition stage Early transition stage Late transition stage Posttransition stage HIV/AIDS 170 Questions for discussions 175 References 176 Chapter 4. MIGRATION Form of migration Temporary and circulatory migration Residential mobility and migration International migration Refugee phenomen Explaining mobility and migration Urbanization and metropolization The stage of migration Pretransition stage Early transition stage Late transition stage Posttransition stage 230 Questions for discussions 233 References

13 Chapter 5. SELECTED DEMOGRAPHIC PROCESSES POLAND Fertility Fertility changes, Fertility changes during the transition period, Changes in number, intensity of births and structure in female reproductive age Changes in total fertility rate and female fertility pattern Changes in the structure of births according to birth order Evaluation of changes in fertility pattern, Mortality Mortality changes, Infant mortality, Life expectancy, Migration Internal migration, International migration, Demographic development of Poland, Questions for discussions 323 References 324 Part II GLOBAL POPULATION POLICY Chapter 6. POPULATION POLICY IN THE UNITED NATIONS POPULATION CONFERENCES Population policy Concept and aims of population policy Family planning in population policy Conference on Population in Bucharest Social and political background of the Conference Relationship between social and demographic development Procreation, family formation and status of women Population Conference in Mexico Social and political background of the Conference Role and status of women Development of population policies Procreation and family International Conference Population and Development in Cairo Social and political background of the Conference Preparation of the Conference Dispute of the Final Document A Family according to the Cairo Document Family situation in the world State, social and economic policy regarding family State duty to secure gender equality, rights of children and youth

14 State duty for family planning Objection to Program of Action Conference Cairo Law regulation of abortion Law regulation of abortion in the world Law regulation of abortion in European Union countries Abortion law in Poland Pro and anti-abortion movements in Poland 392 Questions for discussions 396 References 396 Chapter 7. POPULATION POLICY IN THE UNITED NATIONS SOCIAL CONFERENCES The Environment and Development Conference (Rio de Janeiro 1992) Social and political background of the Conference The course of the Conference Sustainable development and population issues in the Rio Document UN World Summit for Social Development (1995) Social and political background of the Conference Presentation of some arrangements of the Conference The United Nations Fourth World Conference on Women (1995) Social and political background of the Conference Ideological disputes Document of the Women s Conference Women and poverty Women and health Violence against women Women and the economy Women in power and decision-making Human rights of women The girl child Women and the media Second UN Conference on Human Settlements - Habitat II (1996) Social and political background of the Conference Contents of the Conference document Disputed issues Human right to adequate shelter Population policy Women s rights Family Poland in the Istanbul Conference

15 7.5. World Food Summit (Rome 1996) Social and political background of the Conference Controversy around means and possible assurance of food Rome Declaration and Plan of Action Reservations and remarks to the final document Participation of the Holy See in UN Conferences Questioning of position of the Holy See in United Nations Holy See and demographic issues Population policy in developed countries Factors of population changes International institutions Governments and private sector Individuals Population and social policy 472 Questions for discussions 474 References 475 Appendix 1. National Population Censuses in Poland 479 Appendix 2. Events and demographic processes in Poland selected statistical information