RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2014 roku

Transkrypt

1 RAPORT O STA ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2014 roku Wody powierzchniowe stojące Monitoring jezior Jeziora województwa lubelskiego to na ogół ekosystemy mało odporne na degradację. Gospodarowanie wodami jezior, a zwłaszcza ochrona przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi, wymaga wiedzy o ich stanie ekologicznym i chemicznym, którą dostarcza państwowy monitoring środowiska. W roku 2014, zgodnie z założeniami PPMŚ województwa lubelskiego na lata , WIOŚ w Lublinie objął badaniami monitoringowymi 5 jezior. Badania monitoringu diagnostycznego prowadzono na jeziorach: Piaseczno, Rogóźno i Sumin. Szczególnym rodzajem monitoringu diagnostycznego, tj. monitoringiem reperowym, zostało objęte jezioro Białe Włodawskie, które badane jest corocznie ze zwiększoną częstotliwością do 6 razy w roku w celu dostarczenia danych o dynamice zmian stanu jeziora (w tym o skali zmienności jakości wód w kolejnych latach). Jezioro Krasne zostało objęte monitoringiem operacyjnym ze względu na zagrożenie nie osiągnięcia stanu dobrego, natomiast jezioro Sumin monitoringiem obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie. Badania prowadzone były zgodnie z rozporządzeniem MŚ z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. Monitoring diagnostyczny obejmował szeroki zakres badań elementów biologicznych: fitoplankton, fitobentos, makrofity i makrobezkręgowce bentosowe, parametry fizykochemiczne charakteryzujące natlenienie, przezroczystość, substancje biogenne i zasolenie, a także badania specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. W jeziorach objętych monitoringiem operacyjnym realizowano badania fitoplanktonu oraz wspierających wskaźników fizykochemicznych. Ponadto Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie, na zlecenie GIOŚ, przeprowadził w wybranych jeziorach badania ichtiofauny. 46

2 wody Tabela 2. c.d. Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego i stanu jednolitych części wód rzecznych w 2014 r. (źródło: WIOŚ) Lp. BIOLO- GICZNYCH HYDRO- MORFOLO- GICZNYCH FIZYKO- CHEMICZNYCH FIZYKO- CHEMICZNYCH - Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY Ocena spełnienia wymagań dodatkowych dla obszarów chronionych STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY w obszarach chronionych STAN CHEMICZNY STAN III II II II 44. II II PPD 45. III II II 46. IV II PPD SŁABY 47. V II II II 48. III II II 49. III II II 50. IV II PSD SŁABY [MOEU, MDna] [MOEU, MDna] DOBRY SŁABY DOBRY SŁABY Na stan jakości wód jeziora składają się: warunki naturalne (głębokość, pojemność, wielkość zlewni) oraz oddziałujące na nie presje (rekreacja, gospodarka rybacka, użytkowanie rolnicze zlewni). Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę jezior badanych w 2014 roku i ich zlewni, wyniki prowadzonych badań oraz presje mogące wpływać na jakość wód. ma znaczący wpływ na postępującą eutrofizację i rozchwianie stabilności ekosystemu. Charakterystyka i wyniki badań jezior objętych pomiarami w 2014 r. Jezioro Białe Włodawskie, jako jezioro reperowe, badane jest corocznie ze zwiększoną częstotliwością. Jest jednym z najgłębszych jezior Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, posiada słabo rozwiniętą linię brzegową i zwarty, nieznacznie wydłużony kształt. Dzięki dużej głębokości i objętości zgromadzonej wody, niedużej powierzchni zlewni całkowitej oraz przewadze lasów w zlewni charakteryzuje się wysoką odpornością na degradację. Niestety, ogromna antropopresja związana z intensywnym zagospodarowaniem i rekreacyjnym użytkowaniem jeziora Białe Włodawskie Kod JCWP: Powierzchnia: 104,86 ha Pojemność: tys. m 3 Współczynnik Schindlera: <2 47

3 RAPORT O STA ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2014 roku Przeprowadzone w 2014 roku badania biologiczne wypadły korzystnie dla jeziora, wskaźnik okrzemkowy (fitobentos) spełniał wymagania stanu bardzo dobrego. O dobrym stanie ekologicznym jeziora zadecydowały badania fitoplanktonu i makrofitów. Wyniki badań fitoplanktonu wskazywały na nieznaczne zanieczyszczenie wód. We wszystkich okresach limnologicznych produkcja pierwotna była stosunkowo niska poza okresem wiosennym, kiedy osiągnęła wartość powyżej 10 mg/l. Zaobserwowano też typową dla wód czystych dużą różnorodność taksonomiczną. We wszystkich okresach w fitoplanktonie dominowały zielenice, w próbach wiosennych znaczący udział w biomasie fitoplanktonu miały sinice. Badania makrofitów przeprowadzone w sierpniu 2014 roku na 8 transektach wykazały, że w fitolitoralu ponad 84% zajmowały zbiorowiska eleoidów (roślinności zanurzonej) z wyraźną dominacją rogatka sztywnego (Ceratophyllum demersum), który jest gatunkiem wód żyznych i może występować masowo nawet w wodach o niewielkiej przezroczystości. O pogarszającej się jakości wód jeziora świadczy zanik łąk ramienicowych zajmujących kilka lat temu ponad 20% fitolitoralu - występowanie ramienicy Nitellopsis obtusa stwierdzono tylko na 1 transekcie. Wskaźnik ESMI odpowiadał stanowi dobremu, jednak jego wartość była zbliżona do stanu umiarkowanego. Badane wskaźniki fizykochemiczne oraz substancje specyficzne z grupy 3.6 spełniały wymagania RDW dla stanu dobrego. Białe Włodawskie Piaseczno Piaseczno Kod JCWP: Powierzchnia: 84,7 ha Pojemność: 9 176,7 tys. m 3 Współczynnik Schindlera: <2 stanowisko pomiarowe Piaseczno Jezioro Piaseczno jest najgłębszym zbiornikiem na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. W zlewni jeziora dominują lasy i środowiska podmokłe, pobrzeże jest intensywnie wykorzystywane rekreacyjnie. Jezioro dzięki dużej głębokości i objętości zgromadzonej w nim wody, niedużej powierzchni zlewni całkowitej i jej lesistości charakteryzuje się wysoką odpornością na degradację. Stan ekologiczny jeziora oceniono na podstawie przeprowadzonych badań jako umiarkowany. Badane elementy biologiczne (poza ichtiofauną), czyli: PMPL wskaźnik fitoplanktonowy, indeks okrzemkowy oraz ESMI wskaźnik makrofitowy, odpowiadały klasie I. O stanie ekologicznym jeziora zadecydowały badania ichtiofauny przeprowadzone przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie na zlecenie GIOŚ. Otrzymaną ocenę dobrą wykonawca obniżył ekspercko ze względu na bardzo duży udział liczbowy i wagowy gatunku obcego - sumika karłowatego. Badania ichtiofauny jeziora przeprowadzono we wrześniu 2014 roku. Do połowów użyto 40 wontonów dennych i 6 wontonów pelagicznych. Ogółem złowiono osobników ryb należących do 11 gatunków. Ichtiofauna jeziora zdominowana była przez sumika karłowatego i krótkowieczną, zarybianą, sielawę. Zagęszczenie ryb w jeziorze było niskie (WPUE wynosiło średnio 1 711,4 g ryb/100 m 2 sieci). 48

4 wody Pozostałe wyniki oznaczeń biologicznych wypadły bardzo dobrze. Badania fitoplanktonu potwierdziły niską produkcję pierwotną, a skład i liczebność stwierdzonych organizmów była charakterystyczna dla wód czystych i nieznacznie zanieczyszczonych. Symptomem niepokojących zmian zachodzących w jeziorze może być obecność sinic obserwowanych we wszystkich okresach limnologicznych. Bogate i zróżnicowane gatunkowo zbiorowiska roślinności wodnej obejmowały powierzchnię ponad 30 ha. Średnia głębokość zasięgu roślinności wynosiła 5,5 m, a pojedyncze zbiorowiska ramienic spotykano nawet na głębokości 7 m, co świadczy o bardzo dobrej przezroczystości wód. Ponad 80% fitolitoralu stanowiły gatunki zanurzone w toni wodnej i pływające, na zdecydowanej większości badanych transektów stwierdzono liczne zbiorowiska ramienicy Chara delicatula. Rogóźno Rogóźno Kod JCWP: Powierzchnia: 56,8 ha Pojemność: tys. m 3 Współczynnik Schindlera: >2 stanowisko pomiarowe Rogóźno Przeprowadzone w 2014 roku pomiary wykazały dobry stan ekologiczny jeziora. O wyniku klasyfikacji zadecydowały wyniki badań biologicznych: fitoplanktonu, fitobentosu i makrofitów, odpowiadające klasie II. Wody jeziora są zasobne w związki azotu, dzięki czemu licznie rozwijał się fitoplankton. We wszystkich pobranych próbach dominowały zielenice i okrzemki, latem wzrósł udział sinic, co może świadczyć o podwyższonej trofii jeziora. Roślinność zanurzona, reprezentowana głównie przez wywłócznik kłosowy i rdestnice, jest dość dobrze rozwinięta i na znacznej powierzchni tworzy łąki podwodne. Z badanych wskaźników fizykochemicznych jedynie natlenienie hypolimnionu było zbyt niskie i nie odpowiadało stanowi dobremu, ale jest to cechą naturalną dla tego jeziora, gdyż deficyty tlenu w hypolimnionie obserwowane są od początków badań. Sumin Rogóźno to niewielki zbiornik bezodpływowy położony w gminie Ludwin. Stosunkowo duża głębokość jeziora pozwala na wykształcenie w okresie stagnacji letniej pełnej stratyfikacji termicznej. Jezioro posiada średnią odporność na degradację ze względu na rolniczo-leśny charakter zlewni całkowitej, stosunek objętości jeziora do długości linii brzegowej oraz procent stratyfikacji wód. Rogóźno jest dość intensywnie użytkowane wędkarsko, użytkuje je PZW Lublin jako łowisko specjalne. Duża presja wędkarska nasila procesy eutrofizacyjne, wody jeziora należą do umiarkowanie zanieczyszczonych, a badania prowadzone przez WIOŚ w okresie ostatnich lat wykazują, iż jakość wód nie jest stabilna i z roku na rok może podlegać dość silnym wahaniom od stanu dobrego do umiarkowanego. stanowisko pomiarowe Sumin Kod JCWP: Typ abiotyczny: 7b Powierzchnia: 91,5 ha Pojemność: tys. m 3 Współczynnik Schindlera: >2 Jezioro Sumin jest płytkim polimiktycznym zbiornikiem, który ze względu na zespół niekorzystnych cech morfometrycznych: małą głębokość, polimiksję i dobrze rozwiniętą linię brzegową, posiada bardzo 49

5 RAPORT O STA ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2014 roku niską odporność na degradację. Jednakże ze względu na słabe zagospodarowanie rekreacyjne i trudny dostęp do brzegów, a także otoczenie przez torfowiska działające jako bufor, podlega stosunkowo niewielkiej antropopresji. W wyniku przeprowadzonych pomiarów jezioru przypisano dobry stan ekologiczny, badane wskaźniki fizykochemiczne i biologiczne spełniały wymagania stanu dobrego, poza fitobentosem - indeks okrzemkowy IOJ odpowiadał I klasie (stan bardzo dobry). Fitoplankton był bardzo bogaty, wysoka liczebność i duża różnorodność gatunkowa zadecydowały o dobrym stanie, ale bardzo liczne występowanie sinic w okresie letnim może świadczyć o stopniowo pogarszającej się jakości jeziora. Niewielka przezroczystość wody jest jego cechą naturalną, typową dla jezior sandaczowych, ona też warunkuje stosunkowo słaby rozwój roślinności wodnej - średnia głębokość zasiedlenia to 2,4 m. Wśród gatunków zanurzonych dominują zbiorowiska wywłóczników: kłosowego i okółkowego, szuwar tworzy trzcina pospolita i w niewielkim procencie pałka szerokolistna. W czasie badań zaobserwowano liczne występowanie pływacza zwyczajnego (Utricularia vulgaris). Jest to gatunek swobodnie unoszący się w toni wodnej, jedna z niewielu roślin mięsożernych spotykanych w Polsce w naturze. Badanie ichtiofauny jeziora Sumin przeprowadzono we wrześniu 2014 roku. Do połowów użyto 16 wontonów dennych. Ogółem złowiono osobników ryb, należących do 16 gatunków, wśród których dominowały: leszcz i płoć. Zagęszczenie ryb w jeziorze było wysokie (WPUE wynosiło średnio 7 412,0 g ryb/100 m 2 sieci). Krasne 1: Krasne Kod JCWP: Powierzchnia: 75,9 ha Pojemność: 8 106,5 tys. m 3 Współczynnik Schindlera: <2 Rodzaj monitoringu: operacyjny Jezioro Krasne dzięki położeniu i łatwemu dostępowi do wody jest intensywnie użytkowane rekreacyjnie. Przeprowadzone w 2014 r. badania potwierdziły zły Sumin stan ekologiczny. Zadecydował o tym wysoki wskaźnik fitoplanktonowy PMPL odpowiadający V klasie czystości. Wymaganiom stanu dobrego nie odpowiadała także przezroczystość wody oraz nasycenie hypolimnionu tlenem. Jezioro jest dość podatne na degradację, a dodatkowym czynnikiem niekorzystnym może być wieloletnie połączenie z Kanałem Wieprz-Krzna. Ocenę wód powierzchniowych stojących przeprowadzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Wskaźnik oparty na badaniu bezkręgowców bentosowych (LMI) jest w trakcie weryfikacji i w chwili obecnej nie jest brany pod uwagę w ocenie stanu jezior. W tabeli zamieszczono wyniki badań makrobezkręgowców, ale nie uwzględniono ich w ocenie. Z racji sześcioletniego cyklu monitoringu diagnostycznego wód jeziornych przyjęto zasadę, iż okres dziedziczenia danych biologicznych i chemicznych wynosi 6 lat. Zatem w sytuacji, gdy dany element w roku 2014 nie był badany, a są dane wcześniejsze, to przyjmuje się je do oceny. W tabeli przedstawiono wyniki zweryfikowanej oceny jezior badanych w 2014 r. Weryfikacji ocen stanu jednolitych części wód jeziornych w dorzeczach wykonał na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska - Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Z pięciu przebadanych w 2014 r. jezior, trzy z nich: Białe Włodawskie, Rogóźno i Sumin spełniły wymagania RDW i charakteryzowały się dobrym stanem ekologicznym, jezioro Piaseczno uzyskało umiarkowany stan ekologiczny, a jednemu - Krasne - przypisano zły stan ekologiczny. Parametrami decydującymi o ocenie były pomiary biologiczne: multimetriks fitoplanktonowy PMPL, makrofity oraz, w przypadku jeziora Piaseczno, ichtiofauna. Fitobentos - wskaźnik okrzemkowy wypadł bardzo korzystnie i nie wpłynął na ocenę biologiczną. 50

6 wody Wskaźniki fizykochemiczne potwierdziły dobrą jakość wód, tylko w jeziorze Krasne przezroczystość i zawartość tlenu nie spełniały wymagań stanu dobrego. Stan chemiczny wszystkich jezior był dobry, nie wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnych badanych substancji priorytetowych i innych szkodliwych dla środowiska wodnego. Tabela 3. Ocena stanu ekologicznego jezior badanych w 2014 r. (źródło:wioś, IOŚ) Białe Włodawskie Rodzaj monitoringu reperowy diagnostyczny diagnostyczny Piaseczno Rogóźno Sumin Krasne diagnostyczny, Natura 2000 operacyjny PMPL multimetriks fitoplanktonowy 1,28 0,92 1,36 1,61 4,39 Fitobentos 0,758 0,77 0,607 0,791 0,822 Ichtiofauna nie badano 0,7* nie badano 0,56 nie badano Makrofity 0,419 0,685 0,434 0,454 0,497 Makrozoobezkręgowce bentosowe 0,445 0,382 0,476 0,398 nie badano Przewodność [µs/cm] Nasycenie hypolimnionu O 2 [%] 13,4 38,8 5,5 n.d. 5,3 Tlen nad dnem [mgo 2 /l] n.d. n.d. n.d. 7,3 n.d. Przezroczystość [m] 3,5 5,6 2,8 1,4 2,1 Azot całk. [mgn/l] 1,11 1,3 1,57 1,61 1,14 Fosfor całk. [mgp/l] 0,016 0,003 0,011 0,009 0,004 Substancje z grupy 3.6 dobry dobry dobry dobry dobry Ocena stanu ekologicznego dobry umiarkowany dobry dobry zły Elementy biologiczne Elementy fizykochemiczne Element decydujący o ocenie stanu ekologicznego PMPL, makrofity ichtiofauna PMPL, makrofity, fitobentos PMPL, makrofity PMPL, widzialność, nasycenie hypolimnionu tlenem Ocena stanu chemicznego dobry dobry dobry dobry dobry Ocena stanu wód DOBRY DOBRY DOBRY * - w przypadku jeziora Piaseczno ocenę ichtiofauny ekspercko obniżono o jedną klasę Kolorem fioletowym zaznaczono wartości/oceny dziedziczone z lat Objaśnienia: Elementy biologiczne Elementy biologiczne I stan bardzo dobry II stan dobry III stan umiarkowany IV stan słaby V stan zły n.d. - nie dotyczy Elementy fizykochemiczne I/II stan dobry psd poniżej stanu dobrego Ocena stanu wód DOBRY Monitoring jezior na obszarach Natura 2000 Monitoringiem obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, objęto jezioro Sumin. Zgodnie z rozporządzeniem przyjmuje się, iż jednolita część wód dotrzymuje wymagań dla obszarów Natura 2000 jeśli przypisano jej bardzo dobry lub dobry stan ekologiczny. Jezioro Sumin spełnia te wymagania, gdyż stan jego wód określono jako dobry. Badania ichtiofauny jezior GIOŚ w Warszawie zlecił Instytutowi Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie prowadzenie w latach badań ichtiofauny jezior w ramach monitoringu diagnostycznego. Do badań wybrano 40 jezior, po 20 jezior w każdym roku. Na 22 jeziorach stan ekologiczny ma być oceniony metodą LFI-CEN, a na 18 - przy użyciu metody LFI+. W województwie lubelskim do badań wybrano 4 jeziora: Bikcze, Piaseczno, Sumin i Uściwierz, 51

7 RAPORT O STA ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2014 roku pomiary przeprowadzono w 2014 r. Oceny stanu lub potencjału ekologicznego jezior na podstawie wyników odłowów nordyckim zestawem wontonów dokonano w module obliczeniowym LFI-CEN narzędzia bazodanowego Jeziorowy Indeks Rybny Lake Fish Index. Analizując otrzymane oceny wykonawca zadecydował na podstawie eksperckiej analizy danych, że w przypadku trzech jezior: Bikcze, Piaseczno i Uściwierz otrzymaną ocenę należy obniżyć o jeden stopień. I tak: jezioro Bikcze otrzymało oceną dobrą, a jeziora Piaseczno i Uściwierz ocenę umiarkowaną. Głównym czynnikiem obniżającym ocenę był bardzo duży udział liczbowy i wagowy sumika karłowatego, gatunku obcego w naszej ichtiofaunie. W jeziorze Piaseczno udział wagowy i liczbowy sumika karłowatego przekraczał 30%. Wyniki badań ichtiofauny na obszarach chronionych Badaniami ichtiofauny objęto jeziora: Bikcze, Sumin i Uściwierz znajdujące się na obszarze Natura 2000 Jeziora Uściwierskie (PLH060009). Na obszarze tym, wśród ryb, szczególnej ochronie podlegają: różanka, koza, strzebla błotna i piskorz. W trakcie przeprowadzonych badań, spośród wymienionych chronionych gatunków stwierdzono występowanie: w jeziorze Bikcze tylko kozy, w jeziorze Sumin - różanki i kozy, w jeziorze Uściwierz tylko pojedynczych osobników różanki. W jeziorach Bikcze i Uściwierz licznie występuje inwazyjny sumik karłowaty. Jest on obcym gatunkiem i stanowi bardzo duże zagrożenie dla całej rodzimej ichtiofauny. Tabela 4. Ocena stanu ekologicznego jezior na podstawie badań ichtiofauny, metodą LFI-CEN (źródło: IRŚ Olsztyn) Kod JCWP Nazwa jeziora Typ abiotyczny Typ miksji EQR Stan ekologiczny Ocena ekspercka stanu ekologicznego PLLW30703 Bikcze 7b niestratyfikowane 1 bardzo dobry dobry PLLW30718 Sumin 7b niestratyfikowane 0,56 dobry dobry PLLW30692 Piaseczno 7a stratyfikowane 0,7 dobry umiarkowany PLLW30704 Uściwierz 7b niestratyfikowane 0,59 dobry umiarkowany 52