Opracowanie: Krystyna Wasiluk-Richter (Materiał również w załączniku w pdf)

Transkrypt

1 Opracowanie: Krystyna Wasiluk-Richter (Materiał również w załączniku w pdf) 9 października 2012 r. przedstawiciele ZUS Oddział w Białymstoku w ramach tygodnia Dni ubezpieczonego spotkali się z przewodniczącymi kół Organizacji Międzyzakładowej NSZZ Solidarność Pracowników Oświaty i Wychowania w Białymstoku i udzielili obszernych wyjaśnień na temat emerytur przysługujących nauczycielom. Ponieważ otrzymywaliśmy wiele sygnałów od nauczycieli, że są zaniepokojeni różnymi pogłoskami na temat wcześniejszych emerytur nauczycielskich lub ich wysokości w kontekście zmian wprowadzanych w ustawie emerytalnej podnoszącej powszechny wiek emerytalny kobiet i mężczyzn, skorzystaliśmy z propozycji ZUS spotkania z nauczycielami z Solidarności, aby wyjaśnić wątpliwości. Przede wszystkim każdy ubezpieczony ma prawo (i powinien z niego skorzystać) do rzetelnej informacji ze strony pracowników ZUS przed podjęciem ostatecznej decyzji o przejściu na emeryturę (szczególnie wcześniejszą lub świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli, albo świadczenie przedemerytalne), gdyż sytuacja prawna każdej osoby jest inna. Należy mieć pewność, że spełnia się warunki uprawniające do danego świadczenia, zanim zostanie rozwiązana umowa o pracę. Jeżeli takiej pewności nie ma, to może zaistnieć sytuacja, że osoba zostanie bez świadczenia (gdyż nie spełniła wszystkich warunków) i bez pracy. Najwięcej czasu poświęcono wyjaśnieniom dotyczących wcześniejszych emerytur nauczycielskich. 1 / 38

2 Nauczyciele nadal mogą przejść na wcześniejszą emeryturę zgodnie z art. 88 Karty Nauczyciela (jeż eli uprawnienia zdobyli do końca 2008 r. ) i będą mogli to uczynić do czasu, zanim osiągną powszechny wiek emerytalny (także po ewentualnym wejściu w życie ustawy podnoszącej powszechny wiek emerytalny mężczyzn i kobiet), jeżeli złożą wniosek przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Wtedy wysokość tej wcześniejszej emerytury będzie liczona na starych zasadach. Ponadto jeszcze z wcześniejszej emerytury mogą skorzystać nauczyciele, którzy spełnili do końca 2008 roku warunki Rozp orządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (na podstawie 15 rozporządzenia. Niektórzy nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. mogą także skorzystać z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę na mocy art. 184 ustawy emerytalnej, jeżeli określone w tym przepisie warunki spełnili do końca 1998 r. Wysokość tej emerytury będzie liczona w sposób mieszany. Omówione także zostały warunki skorzystania przez nauczycieli z nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych. Dotychczas w województwie podlaskim z tego świadczenia skorzystało 8 nauczycieli. Poniżej przedstawiam treść odpowiednich artykułów aktów prawnych, na mocy których można skorzystać z wcześniejszych emerytur nauczycielskich oraz niektóre wyroki lub uchwały Sadu Najwyższego. Warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela: Art Nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla 2 / 38

3 nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. 1a. Nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7. (likwidacja etatu lub likwidacja szkoły) 1b. Do okresu 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, o którym mowa w ust. 1, zalicza się także okres skierowania, na podstawie odrębnych przepisów, do pracy pedagogicznej za granicą. 2. Podstawę wymiaru emerytury lub renty dla nauczyciela zatrudnionego w systemie oświaty i wychowania, przechodzącego na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, ustala się na zasadach ogólnych, określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tym że do podstawy tej wlicza się również wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, dodatki, świadczenia w naturze, jeśli ze świadczeń tych nauczyciel nie korzysta po przejściu na emeryturę lub rentę, oraz wszystkie nagrody uzyskane przez nauczyciela za osiągnięcia zawodowe w okresie, z którego wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru emerytury lub renty. 2a. Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli: 1) spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1, w ciągu dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.5)), z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz 2) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa. 3 / 38

4 Do trzydziestoletniego okresu zatrudnienia zalicza się okresy składkowe, okresy nieskładkowe i okresy uzupełniające (tzw. praca w gospodarstwie rolnym). 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze musi być okresem składkowym. Wysokość tej wcześniejszej emerytury będzie liczona na starych zasadach. Podstawa wymiaru emerytur i rent (tzw. stare zasady) (USTAWA z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) Art Podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art a. Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. 2b. Przepisy ust. 2a stosuje się odpowiednio do osób uznanych za repatriantów. 3. Do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. 1 i 2, dolicza się 4 / 38

5 kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej ni ezdolności do pracy, z zastrzeżeniem ust. 3a. 3a. Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty uwzględnia się kwoty wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy, oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, przysługujących ubezpieczonemu w roku kalendarzowym przypadającym po 2004 r., z tym że łączna kwota podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wynagrodzeń i zasiłków nie może przekroczyć maksymalnej kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. 4. W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty: 1) oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych; 2) oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego 5 / 38

6 wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu; 3) oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz 4) mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250 %. 6. Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. 7. Przepisy ust. 1-6 stosuje się odpowiednio do osoby, która osiągała uposażenie. 8. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty przysługującej duchownym przyjmuje się przeciętną podstawę wymiaru składek z pełnych lat kalendarzowych ubezpieczenia przypadających po dniu 1 lipca 1989 r. do dnia, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie, z tym że z okresu nie dłuższego niż określony w ust. 1; na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru ustala się w myśl ust. 1. Art. 16. Przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych, o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2, przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu. Art Podstawę wymiaru emerytury lub renty dla osób posiadających okresy ubezpieczenia 6 / 38

7 za granicą, o których mowa w art. 8, ustala się na zasadach określonych w art Przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych, o których mowa w art. 15 ust. 1 i 2, nie uwzględnia się lat kalendarzowych, w których ubezpieczony przez cały rok pozostawał w ubezpieczeniu za granicą. 3. Jeżeli w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, zainteresowany nie był ubezpieczony w Polsce, podstawę wymiaru emerytury lub renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zainteresowany przystąpił po raz pierwszy do ubezpieczenia za granicą. Art. 19. Kwota bazowa wynosi 100 % przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym. Art. 19a. Kwota bazowa jest ustalana corocznie na podstawie art. 19 i obowiązuje od dnia 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego. Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna z dnia 28 kwietnia 1986 r. (III UZP 8/86) Nauczycielom wymienionym w art. 1 pkt 1-5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) zalicza się do dwudziestoletniego okresu zatrudnienia przewidzianego w art. 88 ust. 1 wymienionej ustawy także okresy zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1997 r. (II UKN 220/97) 7 / 38

8 Przepis art. 97 Karty Nauczyciela zezwala na uwzględnienie okresu zatrudnienia nauczyciela w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego czasu pracy jedynie dla uzyskania uprawnień emerytalnych na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a nie na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2009 r. (I UK 212/08) 1. Do nauczycielskiego stażu pracy wymaganego do uzyskania emerytury w myśl art. 88 ust. 1 ustawy z 1982 r. - Karta Nauczyciela zalicza się wszystkie okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć. 2. Inaczej niż w przypadku nabywania prawa do świadczenia na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, do okresu pracy w szczególnym charakterze, o którym mowa w 4 w związku z 15 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), nie podlegają zaliczeniu okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej w rozmiarze niższym niż pełen obowiązujący nauczyciela wymiar zajęć. Warunki wcześniejszej emerytury na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (na podstawie 15 rozporządzenia) ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 7 lutego 1983 r.w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze 3. Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej "wymaganym okresem zatrudnienia", uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia. 8 / 38

9 4. 1. Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, 2) (7) (skreślony), 3) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. 15. Nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 1982 r. Nr 3, poz. 19, Nr 25, poz. 287, Nr 31, poz. 214 i z 1983 r. Nr 5, poz. 33), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w 4 i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym charakterze Przy ustalaniu okresów pracy, o których mowa w 2, uwzględnia się również okresy takiej pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. 2. Prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979 r. Nr 13, poz. 86 i z 1981 r. Nr 32, poz. 186) uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w 4. Orzeczenia sądów: Uchwała SN z dnia r. (II UZP 10/05) 9 / 38

10 Przy ustalaniu okresów zatrudnienia warunkujących nabycie prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym nie jest możliwe zaliczenie okresu pracy w szczególnym charakterze nauczyciela do okresów pracy w szczególnych warunkach ( 15 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Wyrok SN z dnia r. (OSNP 2005/15/234) Przepisy 4 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie przewidują możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczycielską. Wyrok SN z dnia r. (PiZS 1991/8/65) Możliwość przejścia nauczyciela na emeryturę na zasadach określonych w 4 w związku z 15 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.II.1983 w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) stanowi uprawnienie nauczyciela, dlatego też bez wniosku nauczyciela rozwiązanie stosunku pracy przez zakład pracy na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela jest niedopuszczalne. Uchwała SN z dnia OSNC (1986/12/203) Do dwudziestu lat zatrudnienia w pierwszej kategorii, o jakich mowa w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.), zalicza się wyłącznie okresy pracy nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych wymienionych w art. 1 pkt 1-7 tej ustawy. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1991 r. (I PRN 3/91) 10 / 38

11 Możliwość przejścia nauczyciela na emeryturę na zasadach określonych w 4 w związku z 15 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.II.1983 w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) stanowi uprawnienie nauczyciela, dlatego też bez wniosku nauczyciela rozwiązanie stosunku pracy przez zakład pracy na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela jest niedopuszczalne. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2005 r. (II UZP 10/05) Przy ustalaniu okresów zatrudnienia warunkujących nabycie prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym nie jest możliwe zaliczenie okresu pracy w szczególnym charakterze nauczyciela do okresów pracy w szczególnych warunkach ( 15 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1, przy czym według ust. 2 dla celów ustalenia tych uprawnień, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Natomiast w myśl ust. 3 pkt 5 powołanego przepisu dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, zaś zasady przechodzenia na emeryturę, bez względu na wiek, nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. określają odrębne przepisy (ust. 5). Z przedstawionych unormowań wynika, że zachowuje swoją moc regulacja zawarta w 11 / 38

12 rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wydanym z upoważnienia i w ramach delegacji ustawowej, zawartej w art. 55 nieobowiązującej już ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), która w art. 53 ust. 4 przewidywała, że w stosunku do nauczycieli uprawnienia z tytułu szczególnego charakteru ich zatrudnienia, regulują odrębne przepisy. W tym kontekście należy odczytywać postanowienia 2, 4 i 19 powołanego rozporządzenia. Pierwszy z tych przepisów określa w ust. 1, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, a przy ustalaniu tych okresów, uwzględnia się także okresy takiej pracy wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządzenia ( 19 ust. 1), drugi zaś, w ust. 1 pkt 3 stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, nabywa prawo do emerytury, jeżeli ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Po tych ogólnych rozważaniach, należy - odnosząc się do stanu faktycznego sprawy - przypomnieć, że rozporządzenie rozróżnia zatrudnienie w szczególnych warunkach i zatrudnienie w szczególnym charakterze, przewidując nadto możliwość doliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A, okresów pracy górniczej, okresów zatrudnienia na kolei, a także pracy lub służby bliżej wymienionych w 5-10 rozporządzenia. Z powyższego wynika więc, że zaliczenie innych okresów pracy, w tym pracy pedagogicznej, nie jest możliwe. W orzecznictwie przyjmuje się (por. np. wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 638), że nie korzysta z uprawnienia do emerytury w niższym wieku emerytalnym pracownik, który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Z rozważań zawartych w tym orzeczeniu należy nadto wyprowadzić wniosek, iż - ze względu na charakter omawianego świadczenia (wcześniejsza emerytura) - przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle. W związku z charakterem świadczenia "przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury nie jest możliwe zliczenie okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienionych odrębnie w wykazie A i wykazie B, stanowiących załączniki do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze" (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2002 r., II UKN 53/01, OSNP 2003 nr 23, poz. 576). Z orzeczenia tego wynika więc, że nie można dokonywać zliczenia różnych okresów pracy w szczególnych warunkach, w związku z różnymi wymogami, od spełnienia których rozporządzenie uzależnia przyznanie świadczenia. 12 / 38

13 W wyroku z dnia 18 stycznia 2005 r., II UK 137/04 (OSNP 2005 nr 15, poz. 234), zawarto tezę, według której 4 ust. 1 pkt 1, 3 oraz 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie przewidują możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, nawet uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze, tym bardziej więc nie jest dopuszczalne łączenie okresów pracy w warunkach szczególnych z pracą w szczególnym charakterze. Stanowisko to skład rozpoznający niniejszą sprawę w pełni podziela. Przedstawione zasady, wynikają także z - podzielanej przez skład rozpoznający sprawę - uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1986 r., III UZP 56/85, (OSNCP 1986 nr 12, poz. 203). Z tych względów orzeczono jak w sentencji uchwały. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r. (III UZP 10/03) Do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2005 r. (II UK 137/04) Przepisy 4 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie przewidują możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczycielską. 13 / 38

14 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1986 r. (III UZP 56/85) Do dwudziestu lat zatrudnienia w pierwszej kategorii, o jakich mowa w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.), zalicza się wyłącznie okresy pracy nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych wymienionych w art. 1 pkt 1-7 tej ustawy. Uzasadnienie prawne Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Artykuł 88 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela przewiduje, że nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat zatrudnienia pierwszej kategorii, nauczyciele zaś klas, szkół, placówek i zakładów specjalnych - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia w tym 20 lat zatrudnienia pierwszej kategorii w szkolnictwie specjalnym mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Uprawnienie to przysługuje od dnia 1 stycznia 1984 r. Cytowany przepis ma charakter szczególny w stosunku do art. 86 powołanej ustawy, który w zasadzie odsyła nauczycieli oraz członków ich rodzin w przedmiocie zaopatrzenia emerytalnego do systemu zaopatrzenia emerytalnego pracowników i ich rodzin, lecz jednocześnie postanawia, że nauczycieli, o których mowa w art. 1 pkt 1-7 ustawy, zalicza się do pracowników pierwszej kategorii zatrudnienia. W zakresie, w jakim to ostatnie postanowienie oraz dalsze przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. określają warunki, od spełnienia których uzależnione jest nabycie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych przez nauczycieli, wyłączone są przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Zaliczonymi do pierwszej kategorii zatrudnienia w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. są wymienieni w art. 1 pkt 1-7 nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni, których rodzaj lub miejsce zatrudnienia zostały dokładnie w tym przepisie wyszczególnione. Ścisła konstrukcja przepisu nie zezwala na jego wykładnię rozszerzającą poprzez uwzględnienie również innego zatrudnienia, choćby w myśl odrębnych przepisów podlegało ono zaliczeniu do pierwszej kategorii zatrudnienia (obecnie do zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze). 14 / 38

15 Trzeba też zaznaczyć, że art. 53 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) kwestię uprawnień z tytułu szczególnego charakteru zatrudnienia nauczycieli (nauczycieli akademickich i innych pracowników naukowo-badawczych oraz pracowników naukowych) odsyła do odrębnych przepisów. W art. 55 tej ustawy zawarte jest upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia rodzaju prac lub stanowisk pracy oraz warunków, na jakich osobom wymienionym w art. 11 ust. 3 oraz w art. 53 ust. 2 i 3 tejże ustawy przysługuje prawo do emerytury oraz prawo do wzrostu emerytury lub renty. Na podstawie wymienionego upoważnienia wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Paragraf 15 rozporządzenia przewiduje, że nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r., określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do pierwszej kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w 4 i jest uważany za wykonującego pracę w szczególnym charakterze. Nabycie więc prawa do emerytury na podstawie tego przepisu uzależnione zostało od dwóch podstawowych warunków: praca wykonywana przez nauczyciela powinna być określona w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r., ponadto zaś praca taka w myśl ustawy powinna kwalifikować się do pierwszej kategorii zatrudnienia. Dopiero wtedy nauczyciel uważany jest w rozumieniu 15 rozporządzenia za wykonującego pracę w szczególnym charakterze. Jak to już zaznaczono, nauczyciele, których uważa się za pracowników pierwszej kategorii zatrudnienia, zostali bliżej określeni w art. 86 wymienionej ustawy. W ten sposób, w obowiązującym stanie prawnym uregulowana została kwestia "odrębnych przepisów" określających uprawnienia nauczycieli z tytułu szczególnego charakteru ich zatrudnienia. Paragraf 15 wymienionego rozporządzenia nie przewiduje możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, nawet uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze (lub w szczególnych warunkach). Przedstawione powyżej dwa tytuły prawne, mimo pewnych różnic w warunkach nabycia przez nauczycieli prawa do emerytury, za pierwszą kategorię zatrudnienia (pracę w szczególnym charakterze) uważają wyłącznie pracę nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych wymienionych w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 15 / 38

16 1982 r. Wobec powyższego należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji. Warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę na mocy art. 184 ustawy emerytalnej, jeżeli określone w tym przepisie warunki spełnili do końca 1998 r. Art Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). 2. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. 3. Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury ubezpieczonego, który złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w Zakładzie, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zaewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w Zakładzie. 16 / 38

17 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2007 r. (I UK 62/07) Prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia warunki określone w tym przepisie, niezależnie od tego, kiedy osiągnął wiek przewidziany w art. 32 tej ustawy. Sentencja Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lipca 2007 r. sprawy z powództwa Stanisława L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w C. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 października 2006 r. [...] uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego. Uzasadnienie prawne Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Skarga kasacyjna jest uzasadniona w zakresie niezastosowania w niniejszej sprawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze przewidziane jest w art. 32 tej ustawy, zawartym w rozdziale 2 działu II ustawy dotyczącym urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Przepis ten w ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), wydane 17 / 38

18 na podstawie art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Zgodnie z 8a powyższego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie B dziale IV poz. 8 i 9, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: (1) osiągnął wiek emerytalny: 50 lat - kobieta i 55 lat mężczyzna - w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia, (2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20 lat przy pracach wymienionych w wykazie B dziale IV poz. 8 i 9. W myśl natomiast art. 46 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: (1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; (2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2007 r. W ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych istnieje również inny przepis określający uprawnienia ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a mianowicie art Zgodnie z brzmieniem ust. 1 tego artykułu tym właśnie ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: (1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz (2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego prac ownikiem. Przepis ten ma charakter przejściowy, bowiem zawarty został w rozdziale 2 działu X ustawy zawierającym przepisy intertemporalne. Dotyczy on wyłącznie tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych już legitymowali się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym - a w tym wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego. Natomiast art. 32 i art. 46 ust. 1 ma zastosowanie do ubezpieczonych, którzy chociażby jeden z tych okresów osiągnęli po dniu wejścia w życie przywołanej ustawy, nie później niż do 31 grudnia 2007 r. W przypadku ubezpieczonego (urodzonego 2 czerwca 1949 r.) niesporne jest, że wykonywał on przez ponad 20 lat prace wymienione w wykazie B dziale IV poz. 9 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Niesporne jest także i to, iż osiągnął on wiek emerytalny - 55 lat - po upływie 5 lat od ustania zatrudnienia. Nie może zatem ubezpieczony nabyć prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 46 ust. 1 w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, bowiem nie spełnia wszystkich warunków koniecznych wskazanych w 8a rozporządzenia Rady Ministrów 18 / 38

19 z dnia 7 lutego 1983 r., który w sposób jednoznaczny wymaga, aby osiągnięcie obniżonego wieku emerytalnego nastąpiło najpóźniej w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia. Zatem w sytuacji, kiedy ubezpieczony wymagany przepisami prawa okres składkowy i nieskładkowy, a także okres pracy w warunkach szczególnych, osiągnął przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do rozważenia pozostaje, zgodnie z wywodami skargi kasacyjnej, czy wymóg - osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia - jest również zawarty w treści art. 184 tej ustawy. Tym samym wyjaśnienia wymaga, czy sformułowanie zawarte w tym przepisie: "po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40" oznacza wyłącznie, że wystarczające jest osiągnięcie określonego w nich obniżonego wieku emerytalnego, czy też w związku z tym warunkiem spełnione muszą być inne dodatkowe wymogi co do okresu, w którym musi to nastąpić. Takie dodatkowe bowiem wymogi zawiera - o czym mowa wyżej - właśnie 8a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, obowiązującego na podstawie ust. 4 art. 32 ustawy, ale nie tylko on. Obwarowane dodatkowymi warunkami co do okresu, w którym nastąpić ma osiągnięcie wieku emerytalnego, są także 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14 tego rozporządzenia. Literalna wykładnia art. 184 wskazuje, iż sformułowanie: "po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40" odnosi się wyłącznie do wieku emerytalnego określonego w tych przepisach - bez odwoływania się do pozostałych wymogów związanych z tym wiekiem. Te pozostałe wymogi związane z wiekiem, to jeden z warunków prawa do emerytury, niemieszczący się w znaczeniu pojęciowym słowa wiek. Dodatkowo wskazać należy, że z tej grupy przepisów jedynie art. 32, poprzez odwołanie się do przepisów dotychczasowych, tj. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., stanowi, przy niektórych pracach, dodatkowe wskazane wyżej wymagania, pozostałe natomiast uregulowania odwołują się wyłącznie do wieku emerytalnego bez żadnych tego rodzaju obwarowań. Wspólne zatem odwołanie się do tych przepisów w zakresie przewidzianego w nich wieku również prowadzi do wniosku, że nie dotyczy ono niczego więcej jak wieku metrykalnego. Również analiza art. 184 i porównanie go z art. 32 i 46 ust. 1 uzasadnia stwierdzenie, że ma on byt samodzielny w zakresie warunków nabycia prawa, wyjąwszy oczywiście wiek emerytalny. Inaczej rzecz się ma w przypadku art. 32, który w ust. 4 odsyła nie tylko do wieku emerytalnego, ale też i do pozostałych przesłanek nabycia prawa do emerytury określonych przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury). Również w art. 46 ust. 1 następuje odesłanie do warunków określonych - między innymi - w art. 32. Analogiczny problem, jak w niniejszej sprawie, rozważany był w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06 (Monitor Prawa Pracy 2007 nr 4, poz. 213), w której stwierdzono, że prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) może nabyć dziennikarz, który spełnia określone w tym przepisie warunki, niezależnie od tego, czy wiek przewidziany w art. 32 tej ustawy osiągnął w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy podkreślił również, że analiza art. 46 ust. 1 i art. 184 ustawy o 19 / 38

20 emeryturach i rentach z FUS wskazuje, że ten drugi przepis nie odsyła w zakresie warunków nabycia przez dziennikarza prawa do wcześniejszej emerytury do art. 32, jak czyni to art. 46 tej ustawy, lecz ustanawia własne przesłanki nabycia tego prawa. W ocenie Sądu Najwyższego zawarty w 13 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymóg osiągnięcia wskazanego wieku w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej jest jednym z wymienionych w "dotychczasowym przepisie" warunków nabycia przez dziennikarza prawa do wcześniejszej emerytury, obok osiągnięcia określonego wieku i posiadania wymaganego stażu ogólnego (zwykłego) i szczególnego (pracy w szczególnym charakterze). Zatem w uchwale tej zaprezentowano pogląd zbieżny ze stanowiskiem przedstawionym w niniejszej argumentacji, a mianowicie, że wymóg osiągnięcia wskazanego wieku w odpowiednim czasie jest jednym z warunków nabycia prawa do emerytury, którego nie należy utożsamiać z innym warunkiem - warunkiem osiągnięcia wieku emerytalnego. Jedyną wątpliwością, jaka pojawia się przy powyższej interpretacji przywołanych wyżej przepisów jest cel, dla którego ustawodawca wprowadzając art. 184, tak zróżnicował warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury w stosunku do osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. w zależności od tego, kiedy osiągnęli wymagany staż emerytalny (ogólny i szczególny) oraz w ogóle nie przyznał takiego jak w art. 184 prawa osobom urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., które dla nabycia prawa do emerytury muszą spełnić wszystkie przesłanki wynikające z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - w tym wymóg osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego w odpowiednim czasie - niezależnie od tego, kiedy osiągnęli wymagany staż emerytalny (ogólny i szczególny). Rozważając tę kwestię należy mieć na uwadze zróżnicowanie emerytur z uwagi na sposób ich obliczania. Generalnie ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przewiduje dwa sposoby obliczania wysokości emerytur, uzależniając ten sposób od daty urodzenia ubezpieczonego. Dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. (dział II rozdział 2 ustawy) emerytura obliczana jest w sposób określony przepisami art ustawy i generalnie zastosowanie mają dotychczasowe zasady, jakie obowiązywały w ustawie z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Składa się ona z części socjalnej wynoszącej 24% kwoty bazowej oraz podstawy wymiaru, której wysokość jest uzależniona od osiągniętych okresów składkowych i nieskładkowych oraz od wysokości opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne w wybranych latach. Natomiast emerytura dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. (dział II rozdział 1 ustawy) obliczana jest na nowych zasadach, tj. zasadach wynikających z przepisów art ustawy. Podstawę jej obliczenia stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Ostatecznie emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z zastrzeżeniem art. 183 ustawy, mającym zastosowanie do wniosków zgłaszanych w latach Wyjątek od takiego 20 / 38

21 sposobu obliczenia emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., z tym zastrzeżeniem, że dotyczą one ubezpieczonych urodzonych po tej dacie i przed 1 stycznia 1969 r., stanowią przepisy działu II rozdziału 3 (art ). Osoby objęte działaniem tych przepisów mają również prawo do emerytury ustalonej na dotychczasowych zasadach (część socjalna wynosząca 24% kwoty bazowej oraz podstawa wymiaru), pod warunkiem jednakże, że nie przystąpią do otwartego funduszu emerytalnego. Podsumowując, wcześniejsze emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, nabyte na podstawie art. 32 i 46 ustawy, to emerytury przyznane na dotychczasowych zasadach, biorąc pod uwagę sposób ich obliczania. Natomiast emerytura przewidziana w art. 184 to emerytura obliczana na nowych zasadach, wynikających z art ustawy. Wskazuje na to wprost treść art. 185 ustawy, zgodnie z którym przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób nabywających prawo do emerytury w wieku określonym w art. 184 kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym, o którym mowa w art. 24, a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę, do przeliczonego kapitału początkowego stosuje się przepisy art. 173 ust Ponadto art. 184 pozostaje w ścisłym związku z art. 24 ustawy dotyczącym "nowych" emerytur dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Z jego treści wynika, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184 (ust. 1) oraz że dla tej grupy ubezpieczonych, zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z wyjątkiem ubezpieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 32, 33, 39, 40, 46, 50, 50a i 50e, 184 oraz w art. 88 ustawy, o której mowa w art. 150, zostaną ustanowione emerytury pomostowe (ust. 2). Zatem w myśl przywołanego przepisu świadczenie emerytalne przysługuje, po spełnieniu określonych tym przepisem warunków, niejako w miejsce emerytury pomostowej. Wszystko to prowadzi do wniosku, że emerytura wynikająca z art. 184 ustawy, jest emeryturą odrębną, obliczaną na odmiennych zasadach, w związku z czym brak podstaw do porównywania warunków jej nabycia z wymogami prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 i 46 ustawy i doszukiwania się w tym zakresie nieracjonalności działań ustawodawcy, czy też nierównego traktowania ubezpieczonych. W świetle powyższych rozważań przyjąć należy, że prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może nabyć ubezpieczony, który spełnia określone w tym przepisie warunki, niezależnie od tego, kiedy osiągnął wiek przewidziany w art. 32 tej ustawy. Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono w myśl art k.p.c. w związku z art k.p.c. w związku z art k.p.c. 21 / 38

22 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r. (I UK 325/11) 1. Zagadnieniem prawnym jest zagadnienie, które wiąże się z określonym przepisem prawa materialnego lub procesowego lub uregulowaniem prawnym, których wyjaśnienie ma nie tylko znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, ale także dla rozstrzygnięcia innych podobnych spraw. Wskazanie zagadnienia prawnego uzasadniającego wniosek o rozpoznanie skargi kasacyjnej powinno zatem nastąpić przez określenie przepisów prawa, w związku z którymi zostało sformułowane, i wskazanie argumentów, które prowadzą do rozbieżnych ocen. Dopiero bowiem wówczas Sąd Najwyższy ma podstawę do oceny, czy przedstawione zagadnienie jest rzeczywiście zagadnieniem "prawnym" oraz czy jest to zagadnienie "istotne". 2. Odwołanie się do przesłanki istnienia potrzeby wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów wymaga wykazania, że określony przepis prawa, mimo że budzi poważne wątpliwości (ze wskazaniem, na czym te poważne wątpliwości polegają), nie doczekał się wykładni, bądź że jego niejednolita wykładnia wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów, które należy przytoczyć. 3. Praca w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie daje prawa do przejścia na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy wiek emerytalny z uwagi na zatrudnienie w szczególnych warunkach. 4. Różnica pomiędzy art. 184 a art. 32 i art. 46 u.e.r.f.u.s. polega wyłącznie na tym, że ten pierwszy dotyczy osób, które w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej legitymowały się już wymaganymi okresami zatrudnienia, w tym okresem pracy w warunkach szczególnych, ale nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego, natomiast dwa ostatnie mają zastosowanie do ubezpieczonych, którzy wymagany staż ogólny lub szczególny osiągnęli po dniu wejścia w życie powołanej ustawy. Zatem prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy nabywa ubezpieczony, który na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej spełnił określone w niej warunki stażowe, a po tej dacie osiągnął wymagany wiek, niezależnie od tego, czy w chwili osiągnięcia tego wieku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub był pracownikiem wykonującym inną pracę, czy też pozostawał w zatrudnieniu na innej podstawie niż stosunek pracy bądź nie pozostawał w jakimkolwiek zatrudnieniu, z tym, że w przypadku pozostawania w stosunku pracy emerytura uzależniona jest od jego rozwiązania. Warunki skorzystania z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego 22 / 38

23 USTAWA z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z dnia 23 czerwca 2009 r.) Art Świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3; 2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o emeryturach i rentach z FUS", wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć; 3) rozwiązali stosunek pracy. 2. Nauczycielom spełniającym warunki określone w ust. 1 pkt 1 i 2 świadczenie przysługuje również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.). 3. Nauczyciel ma prawo do świadczenia, jeżeli ukończył: 1) 55 lat - w latach ; 2) 55 lat w przypadku kobiet i 56 lat w przypadku mężczyzn - w latach ; 23 / 38