Jakość postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej

Transkrypt

1 Fizjoterapia 2009, 17, 1, ISSN Jakość postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej Quality of body posture in first and six grade students of musical primary school /v Agnieszka Jankowicz-Szymańska 1, Magdalena Pałucka 1, Edyta Mikołajczyk 2 1 Zakład Wychowania Fizycznego z Gimnastyką Korekcyjną, Instytut Ochrony Zdrowia, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie Department of Physical Education with Corrective Exercises, Institute of Health Protection, Higher Vocational College in Tarnow 2 Zakład Kinezyterapii, Katedra Fizjoterapii, Wydział Rehabilitacji Ruchowej AWF w Krakowie Department of Kinesitherapy, Chair of Physiotherapy, Faculty of Motor Rehabilitation, University of Physical Education in Cracow Streszczenie: Cel pracy: U około 65% młodzieży szkolnej w Polsce diagnozuje się odchylenia od wzorca postawy prawidłowej. Autorki zwracają uwagę na rolę nauczyciela wychowania fi zycznego w rozpoznawaniu wad postawy i procesie ich korekcji. Celem badań jest ocena postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej i określenie zależności pomiędzy jakością tej postawy a rodzajem wykonawstwa muzycznego. Materiał i metody: Badaniami objęto 53 uczniów, w tym 28 pierwszo- i 25 szóstoklasistów (27 dziewcząt i 26 chłopców). Dzieci podzielono na dwie grupy: pierwszą stanowili uczniowie grający na instrumencie symetrycznie obciążającym narząd ruchu, a drugą grający na instrumentach asymetrycznych. Wszystkie dzieci poddane zostały wzrokowej analizie postawy ciała. Zanotowano także wzrost i masę ciała badanych, a ponadto przeprowadzono krótką ankietę. Wyniki: Budowa somatyczna dziewcząt i chłopców w obu przedziałach wiekowych nie wykazała różnic istotnych statystycznie. Odsetek występowania wad postawy był bardzo wysoki. Niemal połowa uczniów charakteryzowała się odchyleniami od prawidłowego ustawienia kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej. Jeszcze częstsze były asymetrie poszczególnych segmentów ciała w płaszczyźnie czołowej. Nieprawidłowości te nasilały się z wiekiem. U dzieci grających na instrumentach symetrycznie angażujących narząd ruchu przeważały wady w płaszczyźnie strzałkowej, a u grających na instrumentach asymetrycznych w płaszczyźnie czołowej. Wnioski: Wśród uczniów szkoły muzycznej wady postawy ciała są zjawiskiem powszechnym. Technika wykonawstwa muzycznego, związana z rodzajem instrumentu, wpływa na jakość postawy ciała dziewcząt i chłopców. Jakość postawy ciała pogarsza się w miarę upływu czasu poświęconego na grę na instrumencie muzycznym. Nauczyciel wychowania fi zycznego powinien szczególnie starannie obserwować dzieci w celu wczesnego wykrycia odchyleń od postawy prawidłowej i podjęcia działań kompensacyjnych. Słowa kluczowe: dzieci, szkoła muzyczna, postawa ciała, wady postawy ciała. Abstract: Introduction and Aims: Postural defects as well as treatment and prevention methods are very popular topics of discussion nowadays. However, the research shows that 65% of school youths in Poland are diagnosed with postural defects. In the presented paper the authors draw attention to the role of physical education teachers in recognizing postural defects and in the corrective process. The aim of the research was to evaluate the posture of the fi rst and sixth grade students of Primary Musical School and to determine the interdependence between the quality of posture and musical activities the students participate in. Key words: children, musical school, posture, postural anomalies. 20 Wprowadzenie Wadliwa postawa ciała wpływa negatywnie na zdrowie fizyczne i psychiczne, osłabia koordynację nerwowo-mięśniową i upośledza równowagę. Niestety, już sama ocena postawy ciała człowieka przedstawia trudność związaną z brakiem jednoznacznego określenia pojęcia postawy prawidłowej, zależnością postawy od płci, okresu ontogenezy, temperamentu i wielu innych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Postawa ciała jest cechą indywidualną i zmienną, dla której nie da się ściśle ustalić granicy między fizjologią i patologią. Postawa ciała jest nawykiem ruchowym, dlatego na jej jakość istotnie wpływa rodzaj wykonywanej aktywno- Introduction Faulty posture disturbs physical and psychical well-being of the body; it weakens neuromuscular coordination and impairs balance. Unfortunately the postural evaluation itself causes difficulties resulting from the lack of unequivocal definition of correct posture, dependence of the posture on sex, period of ontogenesis, psychic constitution as well as a variety of internal and external factors. Body posture is an individual and changeable characteristic for which it is difficult to establish a precise boundary between physiology and pathology. Body posture is a motor habit, therefore its quality is signifi cantly infl uenced by the carried out physical activity.

2 Physiotheraphy 2009, 17, 1 ści ruchowej. Zdarza się, że niewielka zmiana ustawienia jednego z segmentów ciała wywołuje zmiany w odległych częściach narządu ruchu, prowadząc do nieprawidłowości w sposobie trzymania się i rozwoju wady postawy [1]. Wzrastająca liczba wad postawy dzieci i młodzieży zwiększa zainteresowanie lekarzy, fi zjoterapeutów, nauczycieli wychowania fi zycznego i rodziców postawą ciała. Już u dzieci rozpoczynających naukę w szkole bardzo często rozpoznaje się wady kręgosłupa, zarówno w płaszczyźnie strzałkowej [2], jak i czołowej [3]. Celem pracy była ocena postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej. Zainteresowanie autorek tą właśnie grupą dzieci wynika ze specyficznych obciążeń statycznych i dynamicznych, jakim poddawany jest aparat ruchu osób grających na instrumentach muzycznych. Wady postawy oraz zespoły bólowe w obrębie narządu ruchu występują u muzyków instrumentalistów szczególnie często [4-7]. Z badań Zaza [8] wynika wręcz, że dolegliwościami najczęściej zgłaszanymi przez muzyków instrumentalistów są bóle mięśniowo-szkieletowe. Jest to reakcja na długotrwałe przebywanie w stałych, a często również asymetrycznych, pozycjach, wymuszonych rodzajem wykonawstwa muzycznego i techniką gry na danym instrumencie. Po przeanalizowaniu obserwacji poczynionych przez innych autorów postawiono następujące pytania badawcze: 1. Jaka jest częstość występowania wad postawy ciała wśród uczniów I i VI klasy szkoły muzycznej? 2. Czy odsetek chłopców i dziewcząt z wadami postawy ciała rośnie wraz z wiekiem i czasem gry na instrumencie muzycznym? 3. Czy na jakość postawy ciała ma wpływ rodzaj instrumentu muzycznego (angażującego narząd ruchu w pracy symetrycznej lub asymetrycznej)? Praca ma za zadanie zwrócić uwagę terapeutów, nauczycieli i rodziców dzieci uczęszczających do szkół muzycznych na konieczność szczególnej dbałości o postawę ciała i wprowadzenia odpowiedniego postępowania profi - laktycznego lub korekcyjnego. Materiał i metoda badań Grupę badaną stanowiło 27 dziewcząt i 26 chłopców z Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej II Stopnia w Tarnowie. Zbadano ogółem 53 dzieci, z których 28 uczęszczało do pierwszej, a 25 do szóstej klasy. Badania przeprowadzono w kwietniu 2008 roku. Charakterystykę uczniów przedstawiono w tab. 1. Spośród wszystkich badanych najliczniejsze grupy stanowili grający na fortepianie 20 osób i skrzypcach 18 osób. Pozostałe dzieci grały na gitarze, akordeonie, klarnecie, perkusji i wiolonczeli. Uczniowie dla potrzeb projektu badawczego podzieleni zostali na dwie grupy. Kryterium była pozycja ciała zajmowana w czasie gry na instrumencie. Pierwszą grupę (n = 25) stanowiły dzieci, które grały na instrumencie symetrycznie obciążającym narząd ruchu (na przykład fortepian, klarnet), a drugą (n = 28) dzieci grające na instrumencie obciążającym narząd ruchu asymetrycznie (na przykład gitara, skrzypce, wiolonczela). W celu określenia typu budowy ciała badanych uczniów dokonano pomiarów masy (z dokładnością do 100 g) Quality of body posture in fi rst and six grade students of musical primary school Sometimes a minor change of position of one of the body segments causes changes in remote parts of the motor system leading to abnormalities of posture and their development [1]. The increasing number of postural defects in children and youths becomes an interest of doctors, physiotherapists, physical education teachers and parents to body posture. Even in children who just begin their school education it is possible to recognize abnormalities of the spine in the sagittal [2] as well as in the frontal plane [3]. The aim of the research was to evaluate the body posture in fi rst and six grade students of primary musical school. The interest of the authors in this particular group of children is related to specifi c static and dynamic loads affecting the motor system of people playing musical. Postural defects and pain syndromes in the motor system occur in musicians playing especially often [4-7]. According to Zaza [8] the most frequently reported trouble is muscle-skeletal pain. It is a reaction to remaining in asymmetric position for a long time, forced by the technique of playing a given musical instrument. Having analyzed the observations of the authors the following research questions were posed: 1. What is the frequency of postural defects among fi rst and six grade students of musical primary school? 2. Does the number of boys and girls with postural defects grow along with age and period of playing the instrument? 3. Does the kind of instrument infl uence the quality of posture (engaging the motor system symmetrically or asymmetrically)? The aim of this research is also to draw attention of therapists, teachers and parents of children attending musical schools to the necessity for special care of the body posture and for introduction of proper prophylaxis and corrective exercise. Material and Methods The research was carried out in a group of 53 students, 28 fi rst-graders and 25 six-graders (27 girls and 26 boys) of Secondary Musical School of 2nd Degree in Tarnow. The examinations were carried out in April The characteristics of the examined group is presented in Table 1. Among the examined the most numerous groups were students playing the piano 20 students and the violin 18 students. The rest of the students played the guitar, accordion, clarinet, percussion and cello. For the purpose of the research the students were divided into two groups according to a criterion concerning the position of the body while playing the instrument. Group I (n = 25) included students who played which symmetrically loaded the motor system (i.e. the piano, clarinet), and Group II (n = 28) consisted of student playing asymmetrical (i.e. the guitar, violin, cello). All the students were undergone an analysis of their body mass (with an accuracy to 100g) and height (with an accuracy to 5mm). The gathered data gave grounds for Tabela 1. Liczbowo-procentowy rozkład badanych ze względu na wiek i płeć Table 1. Number and percentage distribution of the examined according age and sex Klasa Grade Dziewczęta Girls Dziewczęta [%] Girls Chłopcy Boys Chłopcy [%] Boys I 13 46, ,57 28 VI 14 56, , , ,

3 Jakość postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej i wysokości ciała (z dokładnością do 5 mm). Na podstawie powyższych danych obliczono wskaźnik Rohrera i przypisano badanych uczniów do jednego z trzech typów według typologii Kretschmera [9]. Badanie przedmiotowe stanowiła wzrokowa ocena postawy ciała. Badanie to przeprowadzone zostało w jasnej, ciepłej sali tego samego dnia dla wszystkich dzieci. W czasie oceny postawy, której u wszystkich dokonała ta sama osoba, dzieci stały boso na tle białej ściany, ubrane wyłącznie w bieliznę, z odsłoniętymi kolcami biodrowymi. Do określenia nawykowego układu ciała badanych posłużono się metodą sylwetkową Staffella [10]. Obserwując poszczególnych osobników z badanej grupy klasyfi kowano ich do jednego z pięciu typów postawy: postawa prawidłowa, plecy płaskie, plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy okrągło-wklęsłe. Dodatkowo u badanych zastosowano tzw. test symetrii, który polega na porównaniu, czy określone punkty anatomiczne położone są w osi ciała i czy te same punkty po obu stronach ciała znajdują się na tej samej wysokości. Test obejmował ocenę ustawienia: głowy, kątów dolnych łopatek, wyrostków barkowych łopatek, trójkątów talii, przebiegu linii wyrostków kolczystych. Ostatnią częścią badania był wywiad. Pytano w nim, czy u dziecka rozpoznano wcześniej wadę postawy, jeśli tak, czy dziecko ćwiczy regularnie w domu lub w przychodni, czy odczuwa dolegliwości bólowe kręgosłupa, czy bierze udział w lekcjach wychowania fi zycznego, ile godzin dziennie spędza grając na instrumencie w szkole i w domu. Uzyskane wyniki poddano analizie procentowej. Za pomocą testu t-studenta oceniono istotność statystyczną różnic cech morfologicznych dziewcząt i chłopców w obu grupach wiekowych. Wyniki Średnia arytmetyczna masy ciała uczniów klasy I wyniosła 25,25 kg u dziewcząt i 27,09 kg u chłopców. W klasie VI średnia masa ciała dziewcząt wyniosła 48,06 kg, a chłopców 48,36 kg. Zarówno w grupie siedmio-, jak i jedenastolatków nie odnotowano różnic istotnych statystycznie w zakresie masy ciała pomiędzy dziewczętami i chłopcami (tab. 2, 3). Fizjoterapia 2009, 17, 1 calculating the Rohrer index and assigning the students to one of the three types according to the typology of Kretschmer [9]. The subjective examination was a visual analysis of the body posture which was carried out in a bright, warm room on the same day for every participant. During the examination, carried out by the same person, the children were standing barefoot against a white wall, dressed only in their underwear, with the exposed iliac spines. In order to determine habitual body posture the silhouette Staffell method was used [10]. Particular members of the examined group were classifi ed for one of the fi ve posture types: correct posture fl at back round back concave back round-concave back. Additionally the examined were undergone a symmetry test which consists in checking whether certain anatomic points are placed in the body axis and whether the same points on both sides of the body are at the same level. The test covered the evaluation of the position of: the head, lower angles of the scapulas, shoulder processes of the scapulas, triangles of the waist, the line of spinous processes. The last part of the examination was a survey. The questions concerned whether the faulty posture was recognized earlier, if so, whether the child regularly exercised at home or an outpatients clinic, whether the child had any pains of the spine, whether the child participates in physical education lessons, how many hours the child spent playing the instrument at school and at home. The obtained results were undergone a percentage analysis. By means of the t-student test the statistical signifi cance of the morphological characteristics of boys and girls in both age groups were analyzed. Results The arithmetical mean of the body mass of the fi rst-graders was kg in girls and kg in boys. For the six-graders it was kg for girls and kg for boys. Both in the group of seven year olds and 11 year olds no statistically signifi cant differences in the body mass between boys and girls were found (Tab. 2 and 3). Tabela 2. Charakterystyka masy ciała dziewcząt i chłopców w klasie I Table 2. Body mass characteristics in girls and boys in grade I Masa ciała Body mass [g] Klasa I Grade I N x s v R t o Dziewczęta Girls Chłopcy Boys ,16 Tabela 3. Charakterystyka masy ciała dziewcząt i chłopców w klasie VI Table 3. Body mass characteristics in girls and boys in grade VI Masa ciała Body mass [g] Klasa VI Grade I N x s v R t o Dziewczęta Girls Chłopcy Boys ,47 22 Średnie wysokości ciała pierwszoklasistów wynosiły: 124,7 cm dziewczęta i 127,6 cm chłopcy. W klasie The mean values of the body height of the first-graders were cm for girls and cm for boys. For the six-

4 Physiotheraphy 2009, 17, 1 szóstej było to odpowiednio 158,6 cm u dziewcząt i 158,3 u chłopców. Tutaj także porównanie międzygrupowe w żadnej z grup wiekowych nie wykazało cech istotności statystycznej (tab. 4, 5). Quality of body posture in fi rst and six grade students of musical primary school Analiza krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa wykazała, że postawę prawidłową ma 53,57% siedmiolatków i 52,0% jedenastolatków. Spośród wad kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej w obu kategoriach wiekowych najczęściej rozpoznawano plecy płaskie i plecy okrągłe (ryc. 2, tab. 6). Prawidłowe krzywizny fizjologiczne częściej obserwowano u uczniów grających na instrumentach niesymetrycznie obciążających narząd ruchu (57,14%) niż u grających na instrumentach symetrycznych (48,0%). Podobnie jak poprzednio w obu grupach najczęstszą wadą były plecy płaskie (tab.7). Porównując ustawienie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej dziewcząt i chłopców zwrócono uwagę na częstsze występowanie hiperkifozy piersiowej u chłopców (tab. 8). Pod względem symetrii postawy w płaszczyźnie czołowej znacznie lepiej prezentowały się dzieci młodsze. W klasie szóstej zdecydowanie częściej obserwowano skoliozy oraz asymetrię ustawienia głowy, barków i łopatek. Jedynie obrys trójkątów talii częściej był symetryczny u uczniów starszych. Różnica ta była jednak niewielka (tab. 9). Porównanie symetrii postawy ciała grających na instrumentach symetrycznych i asymetryczgraders it was cm and cm respectively. No statistically signifi cant differences were found (Tab. 4 and 5). After calculating the Rohrer index it was stated that in the examined group the dominant posture built was athletic Tabela 4. Charakterystyka wysokości ciała dziewcząt i chłopców w klasie I Table 4. Body height characteristics in girls and boys in grade Wysokość ciała [cm] Body height [cm] Klasa I Grade I N x s v R t o Dziewczęta Girls ,7 5,1 4,1 19 Chłopcy Boys ,6 4,8 3,8 15,5 0,07 Tabela 5. Charakterystyka wysokości ciała dziewcząt i chłopców w klasie VI Table 5. Body height characteristics in girls and boys in grade VI Wysokość ciała Body height [cm] Klasa VI Grade VI N x s v R t o Dziewczęta Girls ,6 5,6 2,5 16,5 Chłopcy Boys ,3 9,6 6,1 34,5 0,45 Po obliczeniu wartości wskaźnika Rohrera stwierdzono, że w badanej populacji dominują osobnicy o atletycznym typie budowy (45,28%). Dzieci leptosomiczne stanowiły 35,85%, a pykniczne 18,87% całej grupy (ryc. 1). (45.28%). The leptosome children stated 35.85% and the pyknic children 18.87% of the whole group (Fig. 1). The analysis of the anterio-posterior curvatures showed that 53.57% of the seven year olds and 52% of the eleven 18,87% 35,85% 45,28% typ pikniczny pyknish type typ atletyczny athletic type typ leptosomiczny leptosomic type Ryc.1. Procentowy rozkład badanych ze względu na typ somatyczny Fig. 1. Percentage distribution of the examined according to somatic type year olds had correct body posture. The fl at back and the round back were the most common among the spinal defects in the sagittal plane in both age groups (Fig. 2, Tab. 6). Interestingly enough, the correct physiological curvatures were found more often in children playing the which asymmetrically loaded the motor system (57.14%) than in those playing the symmetrical (48%). Again, the most common defect was the fl at back (Tab. 7).When comparing the position of the spine in the sagittal plane in boys and girls it was observed that thoracic hyperkyphosis occurs more often in boys (Tab. 8). As for the postural symmetry in the frontal plane a better situation was observed in younger children. The six-graders more often had scoliosis and asymmetry of the head, shoulders and scapulas. Only the outline of the waist triangles was more often symmetrical in older students. However, the difference was insignificant (Fig. 9). Comparison of the postural symmetry of the students playing symmetrical and asymmetrical gave more positive results for the first group. The students playing the which 23

5 Jakość postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej Fizjoterapia 2009, 17, 1 plecy wklęsłe concave back 7,55% plecy okrągło-wklęsłe round-concave back 1,89% plecy płaskie fl at back 24,53% plecy okrągłe round back 13,21% postawa prawidlowa correct posture 52,83% Ryc. 2. Procentowy rozkład badanych ze względu na ukształtowanie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej Fig. 2. Percentage distribution of the examined according to spinal curvatures in the sagittal plane Tabela 6. Liczbowo-procentowy rozkład badanych ze względu na ukształtowanie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej i wiek Table 6. Number and percentage distribution of the examined according to spinal curvatures in the sagittal plane and age Płaszczyzna strzałkowa Sagittal plane Postawa prawidłowa Correct posture Plecy okrągłe Round back Plecy płaskie Flat back Plecy wklęsłe Concave back Plecy okrągło-wklęsłe Round-concave back Klasa I Grade I Klasa VI Grade VI 15 53,57% 13 52,00% 28 52,83% 3 10,71% 4 16,00% 7 13,21% 8 28,57% 5 20,00% 13 24,53% 1 3,57% 3 12,00% 4 7,55% 1 3,57% 0 0,00% 1 1,89% ,00% ,00% ,00% Tabela 7. Liczbowo-procentowy rozkład badanych ze względu na ustawienie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej i rodzaj instrumentu muzycznego Table 7. Number and percentage distribution of the examined according to spinal curvatures in the sagittal plane and the instrument played Płaszczyzna strzałkowa Sagittal plane Postawa prawidłowa Correct posture Plecy okrągłe Round back Plecy płaskie Flat back Plecy wklęsłe Concave back Plecy okrągło-wklęsłe Round-concave back Instrumenty symetryczne Symetrical ilość uczniów ilość uczniów [%] [%] Instrumenty niesymetryczne Unsymmetrical ilość uczniów ilość uczniów [%] [%] 12 48, , , , , , ,00 2 7, ,00 1 3, , , nych wypadło wyraźnie korzystniej dla grupy pierwszej. Uczniowie, którzy wybrali instrument asymetrycznie obciążający narząd ruchu, dużo częściej wykazywali asymetrię wszystkich obserwowanych składowych postawy ciała (tab. 10). Tendencja ta widoczna była zarówno u młodszych, jak i u starszych dzieci, przy czym liczba asymetrii zwiększała się z wiekiem (tab. 11). Analizując symetrię postawy ciała w płaszczyźnie czołowej u dziewcząt i chłopców, stwierdzono pogorszenie postawy z wiekiem u obu płci (ryc. 3, tab. 12). W ocenie postawy ciała w płaszczyźnie czołowej gorzej prezentowali się chłopcy i dziewczęta grający na instrumentach asymetrycznych (tab. 13). Ponad połowa z 53 badanych dzieci skarżyła się na bóle kręgosłupa. Tylko 5,66% uczniów było świadomych posiaasymmetrically loaded the motor system more often had asymmetry of the observed parts of the body posture (Tab. 10). This tendency was visible in both age groups, yet a half of the asymmetries increased along with age (Tab. 11). While analyzing the body posture in the frontal plane in boys and girls the researchers found that the posture deteriorates along with age in both sexes (Fig. 3, Tab. 12). The body posture evaluation in the frontal plane gave worse results in the boys and girls playing asymmetrical (Tab. 13). Over a half of the 53 examined children suffered from spinal pains. Only 5.66% of the students were aware of their postural defects and were able to name them. All the children participated in corrective exercises lessons. Two

6 Physiotheraphy 2009, 17, 1 Quality of body posture in fi rst and six grade students of musical primary school Tabela 8. Liczbowy rozkład badanych ze względu na ukształtowanie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej, płeć oraz wiek Table 8. Distribution of the examined according to spinal curvatures in the sagittal plane, sex and age Płaszczyzna strzałkowa Sagittal plane Postawa prawidłowa Correct posture Plecy okrągłe Round back Plecy płaskie Flat back Plecy wklęsłe Concave back Plecy okrągło-wklęsłe Round-concave back klasa I grade I Dziewczęta Girls klasa VI grade VI klasa I grade I Chłopcy Boys klasa VI grade VI Tabela 9. Liczbowo-procentowy rozkład badanych ze względu asymetrie postawy ciała w płaszczyźnie czołowej i wiek Table 9. Number and percentage distribution of the examined according to asymmetries of body posture in the sagittal plane, sex and age Asymetria w płaszczyźnie czołowej Asymmetry in the sagittal plane Kręgosłupa of the spine Trójkątów talii of waist triangles Głowy of the head Barków of the shoulders Łopatek of the scapulas Klasa I Grade I odsetek klasy [%] liczba uczniów percentage of the group Klasa VI Grade VI odsetek klasy [%] liczba uczniów percentage of the group odsetek badanych [%] liczba uczniów percentage of the group 10 35, , , , , , , , , , , , , , ,83 Tabela 10. Liczbowo-procentowy rozkład badanych ze względu asymetrie postawy ciała w płaszczyźnie czołowej i rodzaj instrumentu muzycznego Table 10. Number and percentage distribution of the examined according to asymmetries of body posture in the frontal and musical instrument played Asymetria w płaszczyźnie czołowej Asymmetry in the sagittal plane Kręgosłupa of the spine Trójkątów talii of waist triangles Głowy of the head Barków of the shoulders Łopatek of the scapulas Instrumenty symetryczne Symetrical ilość uczniów ilość uczniów [%] [%] Instrumenty niesymetryczne Unsymmetrical ilość uczniów ilość uczniów [%] [%] 11 39, , , , , , , , , ,29 28 dania wady postawy i potrafi ło ją nazwać. Wszystkie dzieci z klas I i jedno z klasy VI brały udział w szkolnych lekcjach gimnastyki korekcyjnej. Dwoje szósto- i dwoje pierwszoklasistów wykonywało ćwiczenia korekcyjne w domu, kolejna dwójka szóstoklasistów regularnie uczęszczała na ćwiczenia do specjalistycznej przychodni. W badanej grupie znalazło się 5 osób (9,43%) z całorocznym zwolnieniem z wychowania fi zycznego. W klasie pierwszej, w szkole, na grę na instrumencie muzycznym przeznacza się 60 minut tygodniowo, a w klasie szóstej 90 minut. W domu dzieci ćwiczą grę na instrumencie od 15 minut do 90 minut dziennie, młodsi uczniowie średnio 45 minut, starsi około 90 minut. Szczegółowe dane przedstawia ryc. 4. six- and two fi rst-graders took part in corrective exercises at home, other two six-graders regularly participated in exercises sessions in a specialistic outpatient s clinic. There were 5 students (9.43%) had yearlong sick leave from physical education classes. In fi rst grade 60 minutes a week are devoted to learning to play a musical instrument and 90 minutes a week in six grade. The children practice playing the instrument at home from 15 to 90 minutes a day, the younger students about 45 minutes and older about 90 minutes. The details are presented in Figure 4. 25

7 Jakość postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej Fizjoterapia 2009, 17, 1 Tabela 11. Liczbowy rozkład badanych ze względu na asymetrie postawy ciała w płaszczyźnie czołowej, rodzaj instrumentu muzycznego oraz wiek Table 11. Distribution of the examined according to asymmetries of body posture in the frontal, musical instrument played and age Asymetria w płaszczyźnie czołowej Asymmetry in the sagittal plane Kręgosłupa of the spine Trójkątów talii of waist triangles Głowy of the head Barków of the shoulders Łopatek of the scapulas symetryczne symetrical Klasa I Grade I asymetryczne unsymmetrical symetryczne symetrical Klasa VI Grade VI asymetryczne unsymmetrical Tabela 12. Liczbowy rozkład badanych ze względu na asymetrie postawy ciała w płaszczyźnie czołowej, płeć i wiek Table 12. Distribution of the examined according to body posture asymmetries in the frontal plane, sex and age Asymetria w płaszczyźnie czołowej Asymmetry in the sagittal plane Kręgosłupa of the spine Trójkątów talii of waist triangles Głowy of the head Barków of the shoulders Łopatek of the scapulas klasa I grade I Dziewczęta Girls klasa VI grade VI klasa I grade I Chłopcy Boys klasa VI grade VI Tabela 13. Liczbowy rozkład badanych ze względu na asymetrie postawy ciała w płaszczyźnie czołowej, płeć oraz rodzaj instrumentu muzycznego Table 13. Distribution of the examined according to body posture asymmetries in the frontal plane, sex and musical instrument played Asymetria w płaszczyźnie czołowej Asymmetry in the sagittal plane Kręgosłupa of the spine Trójkątów talii of waist triangles Głowy of the head symetryczne symetrical Dziewczęta Girls niesymetryczne unsymmetrical symetryczne Chłopcy Boys niesymetryczne Dyskusja Discussion 26 Zaprezentowane wyniki badań wykazują, że porównanie cech somatycznych dziewcząt i chłopców, zarówno w grupie siedmio-, jak i jedenastolatków nie ujawnia różnic statystycznie istotnych. Jeśli wziąć pod uwagę częstość występowania nieprawidłowości postawy ciała, dziewczęta nie odbiegają od chłopców. Uzyskane wyniki rozpatrywano więc przede wszystkim zestawiając ze sobą grupę uczniów grających na instrumentach symetrycznie obciążających narząd ruchu z dziećmi, u których technika wykonawstwa muzycznego wiąże się z pracą asymetryczną. The presented results show that the comparison of the somatic features of boys and girls in both age groups revealed no statistically significant differences. Considering the occurrence of the posture disorders there are no differences between girls and boys. Therefore the obtained results were mainly examined by comparing the students playing the symmetrically loading the motor system where the technique of playing is connected with asymmetrical work. The body posture is a motor habit and controlling the posture is of refl ex character [11]. The postural changes

8 Physiotheraphy 2009, 17, 1 Quality of body posture in fi rst and six grade students of musical primary school odsetek klasy [%] percentage of the group kręgosłup spine trójkąty talii waist triangles głowa head barki shoulders łopatki scapulas klasa grade Ryc. 3. Krzywe statystyczne określające zmienność występowania asymetrii w płaszczyźnie czołowej w klasach pierwszych i szóstych Figure 3. Statistical curves describing occurrence of asymmetries in the frontal plane in grade I and VI are, among other things, caused by facilitating or inhibitive stimuli. Young musicians while mastering their skills for many hours remain in forced positions which are not physiological and unfavourable for the body s statics. The examined students depending on their age spent up to 15 hours a week practicing, which gives about 800 hours a year. Such repeated and long-lasting assuming of an incorrect position negatively infl uences the postural habits [12]. The musician s work is not only static body position, but also periodically repeated concentric and eccentric muscular contractions and increased emotional tension. This very strong emotional involvement in the aesthetical interpretation is pointed out by Janiszewski [13] as factor deteriorating the working conditions of the executive system. The same author in his other paper [14] explains the frequent occurrence of spinal pains and postural defects in musicians by overloading of the motor system resulting from incorrect playing technique or excessive work of the involved muscle groups. Asymmetrical static and dynamic overloading of the motor system and disorders of posture symmetry caused by them is observed also in many conilość uczniów klasa VI grade VI klasa I grade I czas gry [minut/dzień] time spent playing [min/day] Ryc. 4. Czas gry na instrumencie muzycznym w domu Fig. 4. Time spent playing the instrument at home Postawa ciała jest nawykiem ruchowym, a jej regulacja ma charakter odruchowy [11]. Za zmianę postawy odpowiadają między innymi działające na nią bodźce torujące lub hamujące. Młodzi muzycy, doskonaląc umiejętność gry na instrumencie, przez wiele godzin przebywają w wymuszonych pozycjach, które często są niefi zjologiczne i niekorzystne dla statyki ciała. Przebadani uczniowie, w zależności od wieku, przeznaczali na grę nawet do 15 godzin tygodniowo, co oznacza 800 godzin ćwiczeń w skali roku. Takie powtarzane i długotrwałe przyjmowanie pozycji nieprawidłowej ujemnie zmienia nawyk postawy [12]. Praca instrumentalisty to nie tylko statyczna pozycja ciała, ale również powtarzane cyklicznie koncentryczne i ekscentryczne skurcze mięśniowe oraz wzmożone napięcie emocjonalne. Właśnie na to silne zaangażowanie emocjonalne, związane z zagadnieniami interpretacji estetycznej, zwraca uwagę Janiszewski [13] jako na czynnik pogarszający warunki pracy aparatu wykonawczego. Ten sam autor w innej publikacji [14] częste występowanie zespołów bólowych kręgosłupa i wad postawy u muzyków tłumaczy przeciążeniami narządu ruchu wynikającymi z nieprawidłowej techniki gry 27

9 28 Jakość postawy ciała uczniów I i VI klasy podstawowej szkoły muzycznej lub nadmiernej pracy zaangażowanych grup mięśniowych. Asymetryczne przeciążenia statyczne i dynamiczne narządu ruchu oraz wynikające z nich zaburzenia symetrii postawy ciała obserwuje się także u zawodników wielu różnych dyscyplin sportowych, na przykład w sportach walki czy grach zespołowych [15, 16]. Na tle rówieśników, trenujących i nietrenujących, jeśli wziąć pod uwagę płaszczyznę czołową, korzystnie wypadają pływacy, u których za to często rozpoznaje się plecy okrągłe [17]. Analizując przeprowadzone wywiady stwierdzono, że 63,43% badanych odczuwa bóle kręgosłupa. Równie powszechne jest występowanie wad postawy. U niemal połowy z 53 uczniów zdiagnozowano nieprawidłowości ustawienia kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej i/lub czołowej. Podobne spostrzeżenia odnotowali Ackerman [17] i Bejjani [18]. Oceniając postawę ciała, odnotowano istnienie powiązań rodzaju wykonawstwa muzycznego z kierunkiem zmian w sposobie trzymania się badanych. Szczególnie niekorzystny wpływ na postawę ciała ma gra na instrumentach asymetrycznych. Wyraźnie widać to na przykładzie skrzypków, wiolonczelistów i gitarzystów, u których pojawia się tendencja do asymetrycznego ułożenia barków i łopatek oraz nierównomiernego rozwoju określonych grup mięśniowych. Do podobnych wniosków, wynikających z analizy postawy ciała uczniów szkół muzycznych, doszli Demczuk [19] i Janiszewski [20]. Zwrócili oni uwagę na nasilenie częstości występowania nieprawidłowości postawy ciała w płaszczyźnie czołowej u dziewcząt i chłopców grających na instrumentach, które wymuszają asymetryczne ustawienie tułowia i kończyn. Należy podkreślić, że tendencja do asymetrii w postawie ciała zwiększała się z wiekiem i była silniej zaznaczona u dzieci starszych. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wad postawy u badanych dzieci był brak ruchu. Z zebranych w czasie wywiadu danych wynika, że uczniowie szkoły muzycznej wykazują małą aktywność ruchową. Do rzadkości należy wśród nich uprawianie sportu. Można to tłumaczyć częściowo brakiem czasu, który przeznacza się na doskonalenie gry na instrumencie, a po części także, np. brakiem sali gimnastycznej w szkole (lekcje wychowania fizycznego odbywają się na korytarzu lub w plenerze). Aż pięć (9,43%) z badanych 53 osób miało całoroczne zwolnienie z wuefu. Unikanie zajęć sportowych w szkole jest zresztą obecnie zjawiskiem powszechnym [21]. Tymczasem to przecież szkoła ma być głównym miejscem edukacji prozdrowotnej i sportowej [22]. Na tym tle niezwykłej wagi nabiera rola nauczyciela wychowania fizycznego. Powinien on nie tylko sprawnie i bezpiecznie przeprowadzać lekcje, ale także pobudzać zainteresowanie aktywnością fizyczną i motywację do sportu, co w efekcie przyniosłoby ograniczenie rosnącej liczby dzieci, które bez medycznego uzasadnienia zwalniane są z zajęć. Niezwykle istotne jest również, by nauczyciel miał rzetelną wiedzę z zakresu oceny i korekcji postawy ciała. Ćwiczenia profilaktyczne, kompensacyjne i korekcyjne powinny stać się stałym elementem programu nauczania. Należy zwrócić uwagę na to, że za złą postawę dziecka odpowiada nie tylko specyfika obciążeń narządu ruchu podczas gry na instrumencie, ale też brak dbałości o poprawną pozycję stojącą i siedzącą, na przykład w ławce szkolnej, w domu przy odrabianiu lekcji, przed telewizorem lub komputerem. Aby postawa dziecka mogła być prawidłowa, z instruktorem gimnastyki korekcyjnej muszą więc współpracować pozostali nauczyciele i rodzice lub opiekunowie [23]. Prezentowane badania wykazały istnienie zwiększonego ryzyka rozwoju wad postawy u dzieci grających na instrumentach muzycznych, zwłaszcza niesymetrycznie angażujących aparat ruchu. Niewłaściwe byłoby jednak ograniczanie możliwości kształcenia umiejętności muzycznych i rozwoju talentu. Należy jedynie ze szczególną troską zadbać o właściwą profi laktykę, zabezpieczając Fizjoterapia 2009, 17, 1 testants of various sports disciplines, for example of martial arts or team games [15, 16]. In comparison with their peers, training and not training, swimmers have positive results, yet they often have the round back [17]. While analyzing the carried out surveys it was stated that 63.43% of the examined suffers from spinal pains. Postural defects are just as common in the examined groups. In almost half of the 53 examined students the researchers found abnormalities of the spine s position in the sagittal and/or frontal plane. Similar fi ndings were reported by Ackerman [17] and Bejjani [18]. The postural evaluation showed that there are interdependencies between the technique of playing the instrument and the changes occurring in the body posture of the examined. It was observed that playing asymmetrical has a specially negative infl uence on the body posture. It is clearly visible on the example of violinists, cellists and guitarists who have a tendency for asymmetric positioning of the shoulders and scapulas and irregular development of particular muscle groups. Similar conclusions, based on analyzing of the body posture of students of musical schools were drawn by Demczuk [19] and Janiszewski [20]. They noticed that the postural defects occur more often in boys and girls playing such instrument which enforce asymmetrical position of the trunk and limbs. It should be underlined that the tendency for asymmetry in body posture increased along with age and was more intensive in older children. An additional factor facilitating the postural defects development in the examined children was low physical activity. The data provided in the surveys shows that students of musical schools have low physical activity and their rarely take up any sport. It may be explained partly by lack of time, since most of is spent on practicing playing the instrument, and partly by i.e. the lack of facilities such as a gym in the school (physical education lessons were carried out on the corridors or outdoors). As many as 5 (9.43%) out of the 53 examined students had yearlong sick leave from the physical education lessons. Avoiding physical education classes at school is a commonplace nowadays [21]. Whereas the school ought to be the main provider of health promoting and sports education [22]. Therefore the role of the physical education teacher becomes signifi cant. He should not only effectively and safely carry out lessons, but also evoke interest in physical activity and motivation to take up a sport which would result in reducing the constantly growing number of children who with no medical indications are released from physical education classes. It is also very important that the teacher possesses reliable knowledge concerning the methods of evaluation and correction of the body posture. Prophylactic, compensatory and corrective exercises should become a constant element of the curriculum. It should be underline that faulty posture in a child is not only caused by the specifi c loading of the motor system while playing the instrument, but also no attention paid to assuming correct sitting and standing position, for example at a school desk, at home while doing homework, while watching TV or at the computer. In order to make sure the body posture of the child is correct the rest of the teachers, parents or caretaker need to cooperate with the corrective exercise instructor [23]. The presented research shows that there is an increased risk of development of postural defects in children playing musical, especially the ones asymmetrically engaging the motor system. Limiting the opportunities for mastering musical skills and developing musical talents would be an improper choice. It would be enough if extra attention was paid to proper prophylaxis preventing the children from postural defects and to introducing rela-

10 Physiotheraphy 2009, 17, 1 dzieci przed pojawieniem się nieprawidłowości postawy ciała, oraz wprowadzenie ćwiczeń rozluźniających i kompensacyjnych, wyrównujących ujemny wpływ przeciążenia narządu ruchu niefi zjologiczną pozycją przyjmowaną podczas gry na instrumencie. Wnioski 1. W badanej grupie dzieci odsetek występowania wad postawy był bardzo wysoki i sięgał niemal 50%. 2. Więcej nieprawidłowości postawy ciała rozpoznano u uczniów starszych, którzy dłużej grają na instrumencie muzycznym i więcej czasu poświęcają na ćwiczenia. 3. U dzieci grających na instrumentach asymetrycznie obciążających narząd ruchu odchylenia od wzorca postawy prawidłowej w płaszczyźnie czołowej rozpoznawano szczególnie często, zwłaszcza wśród szóstoklasistów. Quality of body posture in fi rst and six grade students of musical primary school xing and compensatory exercises which would balance the negative infl uence of the overloading of the motor system by the non-physiological position assumed while playing the instrument. Conclusions 1. In the examined group the percentage of children with postural defects was very high and reached almost 50%. 2. More postural defects were found in older students who had been playing a musical instrument for a longer period of time and thus had spent more time practicing. 3. Postural defects were especially frequent in the children playing the which asymmetrically load the motor system. In children playing the instrument which asymmetrically load the motor system the deviation from the correct posture pattern in the frontal plane were particularly frequent, especially in six-graders. Piśmiennictwo References [1] Roussouly P., Gollogly S., Betrhonnaud E., Dimnet J. Classifi cation of the normal variation in the sagittal alignment of the human lumbar spine and pelvis in the standing position. Spine, 2005, 30, 3, [2] Barczyk K., Skolimowski T. Postawa ciała w płaszczyźnie strzałkowej dzieci 7-letnich. Fizjoterapia, 1998, 6, 1-2, [3] Bibrowicz K., Skolimowski T. Występowanie zaburzeń symetrii postawy w płaszczyźnie czołowej u dzieci od 6 do 9 lat. Fizjoterapia, 1995, 3, 2, [4] Janiszewski M. Ergonomia zawodu muzyka. PWN, Warszawa-Łódź [5] Toledo S. D., Nadler S. F., Norris R. N., Akuthota V., Drake D. F., Chou L. H. Sport and performing arts medicine, 5 Issues Relating to Musicians. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 2004, 85, 1, [6] Lederman R. J. Neuromuscular and musculosceletal problems in instrumental musicians. Muscle & Nerve, 2003, 27, [7] Jabush H., Muller S., Altenmuller E. Anxiety in musicians with focal dystonia and those with chronic pain. Movement Disorders, 2004, 19, 10, [8] Zaza C. Playing related musculosceletal disorders In musicians: a systematic review of incidence and prevalence. Canadial Medical Association Journal, 1998, l, 158, [9] Jopkiewicz A., Suliga E. Biologiczne podstawy rozwoju człowieka. Radom-Kielce [10] Kasperczyk T. Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Kasper, Kraków [11] Grochmal S. Neuropatologiczne mechanizmy w powstawaniu wad postawy. Kultura Fizyczna, 1985, 39, 1-2. [12] Nowotny J. Neurofi zjologiczne aspekty korekcji odchyleń od prawidłowej postawy ciała, [w:] Dysfunkcja kręgosłupa diagnostyka, sympozjum międzynarodowe. Katowice [13] Janiszewski M. Fizjologiczne podstawy wykonawstwa muzycznego. AM, Łódź [14] Bieć E., Demczuk-Włodarczyk E. Postawa ciała zawodników trenujących sporty walki. Fizjoterapia, 2002, 10, 3-4, [15] Hawrylak A., Skolimowski T., Barczyk K., Bieć E. Asymetria w obrębie tułowia u osób trenujących wyczynowo różne dyscypliny sportu. Medycyna Sportowa, 2001, 17, 6, [16] Fajdasz A., Zatoń K. Ukształtowanie kręgosłupa u młodzieży trenującej pływanie. Medycyna Sportowa, 2000, 108, 16, [17] Ackerman B., Adams R., Marshall E. The effect of scapula taping on electromiographic activity and musical performance In professional violinists. Australian Journal of Physiothherapy, 2002, 48, [18] Bejjani F. J., Kaye G. M., Benham M. Musculosceletal and neuromuscular conditions of instrumental musicians. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 1996, 77, [19] Demczuk-Włodarczyk E., Marciniak J., Bieć E. Symetria ciała u wiolonczelistów. Fizjoterapia, 2002, 10, 3-4. [20] Janiszewski M., Kluszczyńska A., Błaszczyk A., Pieszyński I. Wpływ wykonawstwa muzycznego na występowanie wybranych zaburzeń statki ciała u dzieci ze szkoły muzycznej. Fizjoterapia Polska, 2002, 2, 1, [21] Kutzner-Kozińska M. Dbaj o prawidłową postawę ciała dziecka. WSIP, Warszawa [22] Kołodziej K., Kołodziej J., Momola I. Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole. FOSZE, Rzeszów [23] Kutzner-Kozińska M. Proces korygowania wad postawy. AWF, Warszawa Adres do korespondencji: Address for correspondence: Agnieszka Jankowicz-Szymańska ZWF, Instytut Ochrony Zdrowia Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa ul. A. Mickiewicza Tarnów jankowiczszymanska@gmail.com Wpłynęło/Submitted: XII 2008 Zatwierdzono/Accepted: III