Gmina Krzepice. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Krzepice na lata

Transkrypt

1 Gmina Krzepice dla Gminy Krzepice na lata Krzepice 2015

2 WYKONAWCA: Adam Czekański Bio-San ul. Konarskiego Sanok tel

3 SPIS TREŚCI: 1. Wprowadzenie Cel i przedmiot opracowania Podstawa prawna opracowania, merytoryczna dokumentacja źródłowa Ogólna charakterystyka Gminy Krzepice Charakterystyka geograficzno-gospodarcza Położenie administracyjne, powierzchnia Dane demograficzne Położenie geograficzne, morfologia, klimat Klimat Środowisko przyrodnicze Działalność gospodarcza na terenie Gminy Komunikacja Drogi Diagnoza stanu środowiska Gminy Krzepice Powierzchnia ziemi Budowa geologiczna Zasoby surowców mineralnych i glebowe Degradacja gleb i powierzchni ziemi Degradacja gleb Problemy i zagrożenia Wody Zasoby wód powierzchniowych Jakość wód powierzchniowych Jakość wód podziemnych Monitoring wód podziemnych w sieci krajowej Monitoring wód podziemnych w sieci regionalnej Źródła przeobrażeń wód podziemnych Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w obszarze województwa śląskiego Ochrona ujęć wód Gospodarka wodno-ściekowa Zużycie wód Ujęcia wód oraz sieci wodociągowe Ilość odprowadzanych ścieków

4 Systemy kanalizacyjne Systemy indywidualne gospodarki ściekowej Zbiorniki bezodpływowe Problemy i zagrożenia Powietrze Jakość powietrza Wyniki pomiarów - monitoringu Energia odnawialna Zasoby przyrodnicze Lasy i zalesienia Hałas Podstawy oceny klimatu akustycznego w środowisku Hałas komunikacyjny Hałas przemysłowy Problemy i zagrożenia Zagrożenia naturalne Poważne awarie przemysłowe Zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych Transport materiałów niebezpiecznych Problemy i zagrożenia Promieniowanie elektromagnetyczne Elektroenergetyka Sieć telefonii komórkowej Promieniowanie elektromagnetyczne na terenie Gminy Krzepice Problemy i zagrożenia Gospodarka odpadami Edukacja ekologiczna Wnioski z diagnozy Analiza SWOT Aspekt środowiskowy Podsumowanie Założenia wyjściowe do Programu Ochrony Środowiska Analiza obowiązującego stanu prawnego Cele i funkcje Programu Ochrona powietrza atmosferycznego - priorytet

5 8.2. Ochrona i efektywne wykorzystanie zasobów wodnych - priorytet Gospodarka odpadami - priorytet Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu - priorytet Tereny przemysłowe - priorytet Ochrona przed hałasem - priorytet Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym - priorytet Przeciwdziałanie awariom przemysłowym - priorytet Ochrona zasobów kopalin - priorytet Ochrona powierzchni ziemi i przywrócenie wartości użytkowej gleb - priorytet Harmonogram realizacji zadań ekologicznych Harmonogram zadań ekologicznych Edukacja ekologiczna Założenia ogólne Potrzeba edukacji ekologicznej System finansowania inwestycji Fundusze krajowe Fundusze Unii Europejskiej Strategia i monitoring realizacji Programu Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Instrumenty prawne Instrumenty finansowe Instrumenty społeczne Instrumenty strukturalne Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska Zasady monitoringu Monitorowanie założonych efektów ekologicznych Streszczenie w języku niespecjalistycznym Wykorzystane materiały i opracowania

6 1. Wprowadzenie. Dokument: dla Gminy Krzepice, zwany w dalszej części Programem opracowany został w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2013 r., poz z późn. zm.). dla Gminy Krzepice uwzględnia w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów. Z realizacji priorytetów ekologicznych zawartych w Programie co 2 lata opracowuje się raporty. Raporty te przedstawiane są, Radzie Gminy Cel i przedmiot opracowania. Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów, priorytetów i w konsekwencji działań jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań naszego kraju, a w szczególności, podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz w znacznej mierze wynikającej z nich Polityki Ekologicznej Państwa. Program swą strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa. Podejmuje, więc zagadnienia ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców, materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia te są analizowane w odniesieniu do zasadniczych komponentów środowiska, a więc przyrody i krajobrazu, lasów, gleb, kopalin i wód podziemnych, wód powierzchniowych i powietrza oraz skutków bytowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez człowieka, czyli odpadów stałych i ciekłych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i awarii. Bardzo ważnym i całkowicie nowym elementem Programu jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami finansowymi, a więc osadzenie go w realiach ekonomicznych. Program ochrony środowiska dla Gminy Krzepice" składa się z 2 części opisującej stan aktualny środowiska i strategicznej. Reasumując, Program realizuje cele polityki ekologicznej państwa na obszarze Gminy do 2022 roku, określa strategię ochrony, racjonalnego wykorzystania zasobów i poprawy standardów jakości środowiska gminy, w tym: cele ekologiczne (długo - i krótkookresowe), kierunki działań strategicznych w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska oraz racjonalnego wykorzystania jego zasobów, priorytety inwestycyjne i pozainwestycyjne oraz narzędzia i instrumenty realizacyjne. 6

7 1.2. Podstawa prawna opracowania, merytoryczna dokumentacja źródłowa. Dokument opracowany został w oparciu o następujące: Akty prawne: [1] ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 poz z późn. zm.) art. 17 i 18 ; [2] ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz.1136 z późn. zm.) art. 14 ust. 6; [3] ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne tekst jednolity (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 145 z późn. zm.); [4] ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 627 z późn. zm.); Polityki, programy, plany i inne dokumenty rządowe: II Polityka ekologiczna państwa; Polityka Ekologiczna Państwa Polityka leśna państwa; Strategia rozwoju turystyki; Wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych; program ochrony różnorodności biologicznej: SIEĆ NATURA Programy, plany, rejestry, dane administracji rządowej i samorządowej województwa i powiatu: Stan środowiska za lata : 2011, 2012, 2013 (WIOŚ Katowice); dla Województwa Śląskiego aktualizacja; dane dostępne w opracowaniach WIOŚ Katowice; dane z programów ochrony rezerwatów, parków krajobrazowych, parków narodowych; dane o planach urządzania lasów i lasach ochronnych; dane uzyskane z urzędów gmin drogą ankietyzacji. dane z banku danych regionalnych 7

8 2. Ogólna charakterystyka Gminy Krzepice 2.1. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza Położenie administracyjne, powierzchnia. Gmina Krzepice położona jest w północno - zachodniej części powiatu kłobuckiego w województwie śląskim. Od północy graniczy z gminą Lipie, od wschodu z gminą Opatów, od południa z gminami: Panki i Przystajń oraz od zachodu z gminami: Rudniki, Olesno i Radłów położonymi na terenie powiatu oleskiego, województwa opolskiego. Gmina Krzepice leży w obrębie dwóch mezoregionów fizyczno geograficznych: Wyżyny Wieluńskiej i Obniżenia Liswarty Prosny, wchodzących w skład makroregionu zwanego Wyżyną Woźnicko Wieluńską. Stanowi on część płyty jurajskiej, jednakże pozbawiony jest cech krajobrazowych wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Skały starszego podłoża odsłaniają się spod utworów czwartorzędowych tylko miejscami. Wysokości nad poziom morza dochodzą do m. Szerokie dno Obniżenia położone w części wschodniej, łagodnie opada w kierunku północno - zachodnim. Ukształtowanie takie wykorzystywane jest przez górny bieg rzek Liswarty i Prosny. Doliny rzek Liswarty i Pankówki z niewielkimi kompleksami leśnymi stanowią korytarze ekologiczne o znaczeniu regionalnym i lokalnym oraz są elementem projektowanego na terenie byłego województwa częstochowskiego Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych. Ponadto dolina rzeki Liswarty pełni również funkcję głównych powiązań przyrodniczo klimatyczno - wodnych obszaru. Gmina Krzepice jest jedną z 8 gmin powiatu Kłobuckiego. Zajmuje obszar 79 km 2 z tego 82,72% to użytki rolne. Jej teren zamieszkuje aktualnie 9300 stałych mieszkańców. Powierzchnia gminy wynosi 79 km 2, Gmina ma charakter rolniczy. Duży odsetek ludności utrzymuje się z pracy w gospodarstwach rolnych. 1 Administracyjnie Gminę Krzepice tworzy miasto Krzepice i 7 sołectw: - Sołectwo Dankowice - Sołectwo Lutrowskie - Sołectwo Podłęże Królewskie - Sołectwo Starokrzepice - Sołectwo Zajączki Pierwsze - Sołectwo Zajączki Drugie - Sołectwo Stanki. Położenie Gminy Krzepice na tle województwa przedstawia poniższa mapa. 1 Częstochowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych Program Prac Urządzeniowo-Rolnych dla Gminy Krzepice 8

9 Rys nr 2.1 Położenie Gminy na tle województwa śląskiego 9

10 Rys nr 2.2 Położenie Gminy na tle sąsiednich gmin źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Krzepice Gmina należy do regionu o cennych walorach krajobrazowych i przyrodniczych Dane demograficzne. Gmina Krzepice liczy blisko 9225 mieszkańców (stan na 31 grudnia 2013 r.), co stanowi ok. 0,5 % ludności zamieszkałej na terenie województwa śląskiego i 7,4 % ludności powiatu kłobuckiego. Gmina Krzepice zajmuje obszar 79 km 2, co stanowi 0,6 % powierzchni obszarów wiejskich Gęstość zaludnienia wynosząca 97,0 osób/km 2 jest niższa o 22,6 osób/km 2 niż w województwie śląskim, a wyższa o 21,1 osoby/km 2 niż w powiecie kłobuckim. Poniżej w tabeli nr 2.1 przedstawiono liczbę ludności w gminie na tle powiatu kłobuckiego i województwa śląskiego w 2013 r. Tab. 2.1 Liczba ludności w Gminie Krzepice na tle liczby mieszkańców powiatu i województwa w 2013 r. Jednostka terytorialna Ogółem osób Powiat KŁOBUCKI Gmina Krzepice 9225 Źródło: GUS bank danych lokalnych 10

11 Tabela Nr Udział procentowy poszczególnych grup ludności w gminie Krzepice i powiecie kłobuckim zależności od wieku (w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym) w latach r. w wieku przedprodukcyjnym Jednostka terytorialna % % % % % % % % % Powiat kłobucki 21,2 20,7 20,1 19,6 19,1 19,1 18,6 18,3 17,9 Krzepice (3) 21,2 20,6 20,0 19,6 18,9 18,2 17,7 17,2 16,9 w wieku produkcyjnym Jednostka terytorialna % % % % % % % % % Powiat kłobucki 62,1 62,4 62,8 63,2 63,4 63,4 63,4 63,4 63,4 Krzepice (3) 61,5 61,8 62,4 62,6 63,0 63,3 63,2 63,3 63,4 w wieku poprodukcyjnym Jednostka terytorialna % % % % % % % % % Powiat kłobucki 16,6 16,9 17,1 17,2 17,4 17,5 18,0 18,4 18,7 Krzepice (3) 17,3 17,6 17,6 17,7 18,1 18,5 19,1 19,5 19,7 Źródło: GUS bank danych lokalnych 11

12 Tabela Nr 2.5 Ludność ogółem w gminie Krzepice i powiecie kłobuckim w latach Jednostka terytorialna Powiat kłobucki osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba Krzepice Źródło: GUS bank danych lokalnych Tabela Nr 2.6 Ludność wg płci w gminie Krzepice i powiecie kłobuckim w latach Jednostka terytorialna Powiat kłobucki osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba mężczyźni Krzepice Powiat kłobucki kobiety Krzepice

13 PRZYROST NATURALNY Analizując dane GUS-u, można stwierdzić, że przyrost naturalny w gminie, w roku 2013 osiągnął wartość dodatnią, przedstawiono to w tabeli Tabelach Nr Dane demograficzne przyrost naturalny w Gminie Krzepice Tabela Nr Dane demograficzne przyrost naturalny w Gminie Krzepice urodzenia żywe na 1000 ludności Jednostka terytorialna Powiat kłobucki 8,6 9,4 9,3 9,6 9,4 10,4 8,9 9,0 9,2 Krzepice (3) 8,5 9,3 8,0 8,9 8,2 8,9 7,9 8,2 8,8 zgony na 1000 ludności Jednostka terytorialna Powiat kłobucki 9,19 9,77 11,17 10,46 10,45 10,33 9,56 10,20 11,02 Krzepice (3) 10,45 8,90 11,87 9,37 11,17 10,83 9,25 11,66 11,54 przyrost naturalny na 1000 ludności Jednostka terytorialna Powiat kłobucki -0,6-0,4-1,9-0,8-1,0 0,0-0,6-1,2-1,8 Krzepice (3) -2,0 0,4-3,9-0,4-2,9-1,9-1,4-3,4-2,7 źródło: GUS Bank Danych Regionalnych Na przestrzeni ostatnich 5 lat obserwuje się niewielki spadek poziomu liczby ludności Gminy. Zmiany liczby ludności gminy w latach obrazuje tabela nr

14 Liczba mieszkańców gminy wykazuje podobny do krajowego (118 osób/km 2 w 2013 r.) wskaźnik gęstości zaludnienia. W Gminie Krzepice gęstość zaludnienia wynosi 97 osób/km 2 (2013 r.). Struktura wiekowa ludności, według danych z 2013 roku pochodzących z GUS-u, przedstawia się następująco (przy liczbie ludności podanej na koniec roku 2013 przez GUS 9225 osób, faktyczne miejsca zamieszkania): - grupa ludności w wieku przedprodukcyjnym stanowi około 16,9 % ogólnej liczby mieszkańców; - ludność w wieku produkcyjnym co stanowi około 63,4 %; - ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi około 19,7 % ogólnej liczby ludności gminy przedstawia to tabela nr Prognozy demograficzne z uwzględnieniem ruchów migracyjnych Znając tendencję zmian liczby ludności na terenie gminy oraz znając liczbę ludności w gminie w roku 2014 obliczono prognozę demograficzną na lata Wyniki prognozy demograficznej pokazuje tabela nr Tabela nr 2.10 Prognoza demograficzna dla Gminy Krzepice na lata ROK Gmina Krzepice Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Z tabeli nr 2.5 wynika, że liczba ludności gminy będzie systematycznie spadała w stosunku do roku W 2022 będzie ona 1,4 % niższa niż w roku Warunkowane to będzie przede wszystkim systematycznym spadkiem ludności na skutek ujemnego przyrostu naturalnego oraz odpływem ludności w związku z migracjami zagranicznymi, krajowymi i regionalnymi. Prognozę demograficzną dla zdefiniowanej aglomeracji przedstawia rysunek

15 Rysunek 2.3 Prognoza demograficzna obszaru objętego Programem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Prognozy demograficzne GUS-u na lata wskazują na powolną tendencję spadkową w zakresie liczby mieszkańców gminy Położenie geograficzne, morfologia, klimat. Zgodnie z podziałem Polski na jednostki geograficzne Gmina Krzepice leży w obrębie Wyżyny Wieluńskiej, która wchodzi w skład makroregionu Wyżyny Woźnicko - Wieluńskiej. Wyżyna Wieluńska rozciąga się między Wieluniem a Częstochową. Stanowi ona część płyty jurajskiej, jednakże pozbawiona jest cech krajobrazowych charakterystycznych dla Wyżyny Krakowsko Częstochowskiej. Wysokości nad poziomem morza dochodzą do m. Na obszarze gminy Krzepice wydzielić można następujące jednostki morfologiczne: Wysoczyzna polo dowcowa zajmuje prawie całą powierzchnię gminy. Rzeźbę obszaru stanowi w przewadze niskofalista miejscami płaska mało urozmaicona wysoczyzna o niewielkich spadkach, zbudowana z utworów lodowcowych i wodnolodowcowych, spod których miejscami wychodzą utwory starsze. Kulminacje obszaru są często wzgórzami morenowymi. Obszar wysoczyzny łagodnie opada w kierunku doliny Liswarty i Pankówki. 15

16 Doliny rzeczne wyraźnie zaznaczają się w krajobrazie gminy. Tworzą je przede wszystkim rzeki: Liswarta, Pankówka i Piskara. Słabiej zaznacza się dolina rzeki Piszczki (Kukówka). W krajobrazie gminy Krzepice zaznaczają się następujące jednostki morfologiczne: - wysoczyzna polodowcowa - zajmuje znaczną powierzchnię gminy. Rzeźbę obszaru stanowi niskofalista, miejscami płaska, mało urozmaicona powierzchnia o spadkach od 0 do 2%, lokalnie od 2% do 5%, zbudowana z utworów lodowcowych i wodnolodowcowych, spod których miejscami wychodzą utwory starsze. Kulminacje obszaru są często wzgórzami morenowymi lub kemami. - doliny rzeczne Doliny rzeczne wyraźnie zaznaczają się w krajobrazie gminy. Tworzą je głównie rzeka Liswarta wraz z dopływami: Pankówką, Piskarą i Bieszczą (Kukówka). Dno doliny Liswarty i innych rzek wypełniają głównie holoceńskie mułki, piaski i żwiry rzeczne, fragmentarycznie mady, mułki, piaski i żwiry zlodowacenia północnopolskiego. Pomiędzy Krzepicami a wschodnią granicą gminy rozciąga się równina sandrowa zbudowana z piasków o miąższości kilku metrów zalegających bezpośrednio na iłach doggeru. W obrębie zakola (kolana) rzeki Liswarty występują dwa pagórki kemowe Ptasia Góra 232 m n.p.m. oraz niższy bezimienny o wysokości 230 m n.p.m. Wysokość bezwzględna obszaru gminy waha się od 207,2 m n.p.m. w dolinie rzeki Liswarty w rejonie tuczarni w Krzepicach do 247,9 m n.p.m. w rejonie miejscowości Dankowice Klimat Rejon Gminy Krzepice należy do klimatów kształtowanych pod wpływem wyżyn środkowopolskich. Według regionalizacji klimatycznej Gumińskiego tereny te wchodzą w skład dzielnicy Częstochowsko Kieleckiej. Charakterystycznym elementem tej dzielnicy jest skrócenie obu pośrednich pór roku tzw. szarugi wiosennej i jesiennej do około 55 dni oraz wpływ klimatu kontynentalnego, co wyraża się znaczną rozpiętością temperatur. Średnia temperatura roczna wynosi około 7,0 C, średnia lipca waha się od 20,0 do 21 C, stycznia od -2,0 do -3,5 C. Długość trwania okresu letniego (ilość dni z temperaturą powyżej 15 C) wynosi około 80 dni, długość zimy (ilość dni poniżej 0 C) 70 do 90 dni w roku. Ostatnie przymrozki wiosenne występują w drugiej połowie kwietnia, a pierwsze dni z przymrozkami jesiennymi przypadają na drugą połowę października. Suma rocznych opadów waha się w granicach mm. Maksimum opadów przypada na miesiące letnie, a w szczególności na lipiec. Długość zalegania pokrywy śnieżnej wynosi dni. Największe zachmurzenie przypada na miesiące: Listopad, grudzień i luty, a mniejsze na styczeń i wrzesień. Przeważają wiatry zachodnie oraz wiatry południowe. Charakterystyczna dla tego obszaru jest duża liczba 16

17 okresów ciszy, gdzie średnia roczna częstość ciszy i słabego wiatru o prędkości poniżej 2 m/s wynosi %. Okres wegetacji na terenie gminy Krzepice trwa 210 do 220 dni Środowisko przyrodnicze. Na kształtowanie się roślinności w gminie istotny wpływ ma zróżnicowanie geomorfologiczne. Roślinność stanowi jeden z podstawowych elementów krajobrazotwórczych oraz środowiskowotwórczych. Wpływa też na stosunki wodne, kształtuje lokalny klimat, gleby oraz świat zwierzęcy. Lesistość wynosi 4 % obszaru gminy, głównie Dominującym gatunkiem siedliskowym lasów na terenie gminy są: las świeży oraz bór świeży. Poza sosną pospolitą w mniejszych ilościach występują pozostałe gatunki, w tym cenne przyrodniczo modrzew, świerk pospolity, jodły, buk, dąb, klon zwyczajny, wiąz, lipa drobnolistna, brzoza. Są to zatem najczęściej bory sosnowe z niewielkim udziałem gatunków liściastych. Teren gminy Krzepice charakteryzuje się stosunkowo małym udziałem lasów. Powierzchnia lasów państwowych wg ewidencji gruntów wynosi 209,15 ha, co stanowi zaledwie 4% całości gruntów w gminie Krzepice. Są one zgrupowane w dwóch większych kompleksach znajdujących się w północnej części gminy i należą do leśnictw Zwierzyniec i Parzymiechy. Na obszarze gminy występują również lasy właścicieli prywatnych, będące głównie wynikiem sukcesji naturalnej (zarastania łąk, terenów poeksploatacyjnych itp.) lub też celowego zalesiania gruntów niższych kategorii (klasy VI z) Działalność gospodarcza na terenie Gminy. Krzepice to 9-tysięczna gmina o charakterze rolniczym, w której użytki rolne zajmują 84,6% jej powierzchni. Występujące tu gleby są o różnym stopniu przydatności dla rozwoju rolnictwa, najlepsze warunki dla rolnictwa występują w miejscowościach: Starokrzepice, Zajączki Pierwsze i Zajączki Drugie. Miasto i Gmina Krzepice posiada dobrze rozwiniętą sieć drogową, dróg gminnych i powiatowych ponadto przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 43 Częstochowa Wieluń oraz linia kolejowa relacji Katowice Poznań. Gmina jest w pełni zwodociągowana i skanalizowana w ok. 70%. Na terenie gminy działalność gospodarcza prowadzona jest przez około 700 podmiotów gospodarczych. Najwięcej w sektorze prywatnym w zakresie transportu, drobnej wytwórczości, handlu i gastronomi. Do najbardziej znanych firm należą: - Cargill Polska w Krzepicach - Prosspol Sp. z o.o. w Krzepicach - Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska OSM w Krzepicach 2 Częstochowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych Program Prac Urządzeniowo-Rolnych dla Gminy Krzepice 17

18 - Polmet Sp. z o.o. w Krzepicach - Montspoz w Krzepicach Biorąc pod uwagę dane GUS-u dotyczące podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON (stan na rok 2013), na terenie Gminy Krzepice działało ponad 850 podmiotów gospodarczych. 18

19 TABELA 2.7. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WPISANE DO REJESTRU REGON W GMINIE KRZEPICE NA TLE POWIATU KŁOBUCKIEGO W LATACH podmioty gospodarki narodowej ogółem Jednostka terytorialna Powiat kłobucki : Krzepice (3) : TABELA Podmioty wg grup sektorów działalności PKD 2007 W LATACH sektor publiczny - ogółem Jednostka terytorialna Powiat kłobucki : Krzepice (3) : sektor prywatny - ogółem Jednostka terytorialna Powiat kłobucki : Krzepice (3) : Jednostka terytorialna sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Powiat kłobucki : Krzepice (3) : TABELA Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD (stan na koniec roku 2013) 19

20 ogółem Jednostka terytorialna Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja ogółem A B C D E F G H I J Sekcja K Powiat kłobucki Krzepice ogółem Jednostka terytorialna Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja Sekcja ogółem L M N O P Q R Sekcje S i T Sekcja U Powiat kłobucki Krzepice Sekcja A Sekcja B Sekcja C Sekcja D Sekcja E Sekcja F Sekcje i działy według PKD 2007 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją budownictwo 20

21 Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja J Sekcja K Sekcja L Sekcja M Sekcja N Sekcja O Sekcja P Sekcja Q Sekcja R Sekcja U handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle transport i gospodarka magazynowa działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa działalność związana z obsługą rynku nieruchomości działalność profesjonalna, naukowa i techniczna działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne edukacja opieka zdrowotna i pomoc społeczna działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją organizacje i zespoły eksterytorialne 21

22 Największy udział w ogólnej liczbie podmiotów mają jednostki G handel i naprawa pojazdów samochodowych oraz budownictwo Na drugim miejscu pod względem ilości podmiotów gospodarczych jest budownictwo, prężnie rozwijające się na terenie analizowanej Gminy i świadczące usługi również w pobliskich gminach. Jest to branża dynamicznie rozwijająca się w całym regionie, mająca wpływ na widoczną zmianę zewnętrznego wizerunku gminy. Na terenie gminy w 2013 roku działalność gospodarcza była prowadzona przez 854 podmioty gospodarcze w tym: Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 715 Sektor publiczny 20 Spółki handlowe 30 Spółdzielnie 6 Stowarzyszenia i organizacje społeczne 23 Pozostałe Rolnictwo W skład użytków rolnych wchodzą: grunty orne, sady, łąki i pastwiska. W gminie Krzepice użytki rolne zajmują powierzchnię 4244,7423 ha, w tym 41,2553 ha jest własnością sektora publicznego (0,97% powierzchni ogólnej użytków rolnych gminy), a 4203,4870 ha jest własnością sektora prywatnego (99,03% powierzchni ogólnej użytków rolnych gminy). Największy udział w powierzchni użytków rolnych sektor publiczny ma we wsi Zajączki Pierwszych (1,80 %). Natomiast największą powierzchnię użytków rolnych w sektorze publicznym posiada wieś Dankowice - 12,2420 ha. W każdym obrębie w gminie Krzepice dominuje sektor prywatny, a powierzchnia użytków rolnych w tym sektorze waha się w granicach od 98,20 % w Zajączkach Pierwszych do 100 % w Szarkach. Według danych z ewidencji gruntów i budynków, z gminy oraz danych z ANR Skarbu Państwa o gruntach dzierżawionych, w gminie Krzepice jest 1094 gospodarstw rolnych o średniej powierzchni gospodarstwa 3,9066 ha. W poszczególnych obrębach średnia powierzchnia gospodarstwa waha się od 2,5790 ha w obrębie Lutrowskie do 8,0487 ha w obrębie Podłęże Królewskie. Najwięcej jest gospodarstw małych do 5,00 ha. Jest ich 845 co stanowi 77,24 % ogólnej liczby gospodarstw w gminie. Gospodarstw w przedziale 1,00-1,99 ha o średniej powierzchni 1,4431 ha jest 311 (28,43 % ogólnej liczby gospodarstw). Gospodarstw w przedziale 2,00-4,99 ha jest 534 (48,81 % ogólnej liczby gospodarstw) o średniej powierzchni 3,2996 ha. W grupie obszarowej od 5,00-7,99 ha jest 148 gospodarstw o średniej powierzchni 6,3404 ha (13,52 % ogólnej liczby gospodarstw). W grupie obszarowej od 8,00-9,99 ha jest 57 gospodarstw rolnych o średniej powierzchni 8,8823 ha (5,21% ogólnej liczby gospodarstw). W grupie obszarowej od 10,00-14,99 ha są 32 gospodarstwa rolne o średniej powierzchni 11,8804 ha (stanowi to 2,93 % ogólnej liczby gospodarstw). 22

23 Gospodarstw największych o powierzchni powyżej 15 ha jest 12 o średniej powierzchni 19,8512 ha i stanowi to 1,10 % ogólnej liczby gospodarstw Ocena warunków produkcji rolnej Dokonując oceny warunków społeczno gospodarczych wpływających na produkcję rolną uwzględniano: 1. Jakość gleb Najwięcej gruntów dobrej jakości (klasy IIIa IIIb oraz użytków zielonych klas III) jest w obrębie Dankowice 290,7315 ha, co stanowi 28,17% powierzchni ogólnej użytków rolnych w obrębie. Gleby te posiadają właściwe stosunki powietrzno-wodne. Przy odpowiednim nawożeniu, właściwej agrotechnice można uzyskać dobre plony żyta, pszenicy oraz ziemniaków. Grunty dobrej jakości nie występują we wsiach Lutrowskie i Podłęże Królewskie. 2. Strukturę użytków rolnych i ich udział w powierzchni obrębu Powierzchnia użytków rolnych wynosi 6560 ha i stanowi 82,72 % ogólnej powierzchni gminy Krzepice. Największą obszarowo powierzchnię użytków rolnych mają obręby: Dankowice 1033,7837 ha (82,61% ogólnej powierzchni użytków rolnych w obrębie) i Starokrzepice 1139,3077 ha (90,51% ogólnej powierzchni użytków rolnych w obrębie). 3. Ukształtowanie rozłogu Korzystny wpływ na kształt rozłogu działek mają następujące czynniki: - średnia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego, - średnia liczba działek w gospodarstwie, - średnia wielkość działki, - liczba działek na 100 ha. Metodą analizy według wzoru Van Duina obliczono wskaźnik rozdrobnienia średniego gospodarstwa w obrębie. Najbardziej korzystny wskaźnik rozdrobnienia działek mają gospodarstwa we wsi Podłęże Królewskie (duża powierzchnia lasów), a najmniej korzystny w Zajączkach II. 4. Udział średnich i dużych gospodarstw w ogólnej ich liczbie W gminie Krzepice ogółem jest 1094 gospodarstw rolnych (powyżej 1ha). Największy udział liczby i powierzchni gospodarstw o wielkości powyżej 5.00 ha w ogólnej ich liczbie wyróżniamy w obrębie Podłęże Królewskie. 3 3 Częstochowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych Program Prac Urządzeniowo-Rolnych dla Gminy Krzepice 23

24 Produkcja rolnicza Produkcja roślinna W strukturze upraw na terenie gminy Krzepice zboża zajmują 82,70% (2582 ha) powierzchni upraw. Dla poszczególnych obrębów największą powierzchnię uprawy zbóż posiadają obręby: Dankowice i Starokrzepice po 675 ha, Zajączki Drugie ha, oraz Zajączki Pierwsze ha. Możliwe do uzyskania plony podstawowych upraw zbóż na terenie gminy kształtują się na średnim poziomie i wynoszą: pszenica 30 q/ha, żyto 27 q/ha, jęczmień - 27 q/ha, owies - 24 q/ha, ziemniaki q/ha. W gminie Krzepice nie uprawia się buraków cukrowych Produkcja zwierzęca Na podstawie zebranych danych stwierdzono, że na terenie gminy produkcja zwierzęca kształtuje się w następujący sposób: bydło 1805 sztuk, trzoda chlewna sztuk, owce 115 sztuk, konie 26 sztuk. Najwięcej bydła hodowanego jest w obrębach: Zajączki Drugie sztuk, Zajączki Pierwsze sztuk, Dankowice sztuk i Starokrzepice 370 sztuk. W pozostałych obrębach hodowla bydła kształtuje się w przedziale od 35 sztuk w Szarkach do 65 sztuk w Podłężu Królewskim. Najwięcej trzody chlewnej jest w Starokrzepicach 5000 sztuk, w Zajączkach Pierwszych 3800 sztuk, w Zajączkach Drugich 3500 sztuk i w Dankowicach 3200 sztuk. W pozostałych obrębach hodowla trzody chlewnej kształtuje się w przedziale od 270 sztuk w Podłężu Królewskim do 300 sztuk w Szarkach. Owce występują w trzech obrębach: Dankowicach, Podłężu Królewskim oraz w Starokrzepicach i jest ich w sumie 115 sztuk. Konie występują we wszystkich obrębach w gminie Krzepice. Hodowla koni w poszczególnych obrębach kształtuje się w przedziale od 1 sztuki we wsi Lutrowskie do 7 sztuk w Starokrzepicach. Obsada inwentarza w sztukach dużych na 100 ha użytków rolnych dla całej gminy wynosi 93(SD), w tym obsada bydła 34 (SD), trzody chlewnej 58 (SD) i pozostałe 1 (SD). Największą obsadą inwentarza charakteryzują się Zajączki I 138 (SD) na 100 ha użytków rolnych i Zajączki II 122 (SD) na 100 ha użytków rolnych.. W pozostałych obrębach obsada inwentarza zawiera się w przedziale od 31 (SD) na 100 ha użytków rolnych we wsi Lutrowskie do 93 (SD) na 100 ha użytków rolnych w Starokrzepicach Obsługa rolnictwa Wyposażenie gospodarstw w sprzęt mechaniczny W gminie Krzepice na 100 ha użytków rolnych przypadają średnio 32 ciągniki przeliczeniowe (cp). Najwięcej ciągników na 100 ha użytków rolnych przypada w obrębach: Zajączki Pierwsze 42 cp i Zajączki Drugie - 41cp. W pozostałych obrębach liczba ciągników na 100 ha użytków rolnych zawiera się w przedziale od 10 cp we wsi Lutrowskie do 36 cp w Starokrzepicach. Średnio w gminie Krzepice na 1 ciągnik przeliczeniowy przypadają 3 ha użytków rolnych. Najwięcej użytków rolnych 24

25 obsługiwanych przez 1 ciągnik przeliczeniowy jest w obrębach: Lutrowskie - 10 ha, a najmniej w obrębach: Zajączki Pierwsze i Zajączki Drugie po 2 ha. Użytki rolne w gminie obsługują 23 kombajny. Najwięcej kombajnów jest w obrębie Starokrzepice - 7 sztuk. W pozostałych obrębach liczba kombajnów waha się w przedziale od 1 sztuki w Podłężu Królewskim do 6 sztuk w Zajączkach Pierwszych. Średnio w gminie 1 kombajn zbożowy obsługuje 144 ha gruntów ornych. Największe powierzchnie gruntów ornych obsługiwanych przez 1 kombajn zbożowy występują w obrębach: Dankowice 162 ha, Podłęże Królewskie 152 ha, Zajączki Drugie ha i Starokrzepice ha. Najmniej gruntów ornych obsługiwanych przez 1 kombajn zbożowy jest w Zajączkach Pierwszych 79 ha. W obrębach Szarki i Lutrowskie rolnicy nie posiadają kombajnów zbożowych. Korzystają z usług właścicieli kombajnów z przyległych obrębów Komunikacja Drogi Sieć drogową na terenie Gminy Krzepice tworzą drogi publiczne, które ze względu na funkcję, jaką pełnią dzieli się na następujące kategorie: drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i drogi gminne. Siecią drogową zarządzają następujące organy administracyjne: - drogi krajowe zarządzane przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Katowicach, - drogi wojewódzkie zarządzane przez Śląski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach, - drogi powiatowe zarządzane przez Powiatowy Zarząd Dróg w Kłobucku, - drogi gminne należące do poszczególnych samorządów gminnych. Pod względem sieci infrastruktury drogowej gmina Krzepice należy do regionów o dobrze rozwiniętej strukturze sieci drogowej. Główny szlak komunikacyjny przebiegający przez ten teren to droga krajowa Nr 43 Częstochowa Wieluń Poznań. Uzupełnienie sieci dróg układu podstawowego stanowią drogi powiatowe i gminne, które ułatwiają połączenia pomiędzy sołectwami, dojazdy do pól, łąk, pastwisk i lasów. Duża część z nich to drogi nieutwardzone, łączące tereny zabudowane i tereny upraw polowych oraz leśnych. Stan techniczny sieci dróg w gminie jest dobry, lecz wymaga przeprowadzenia bieżących prac modernizacyjnych. Długość dróg według ewidencji gruntów wynosi 130,25 km. Przez Gminę Krzepice przebiegają drogi następujących kategorii: droga krajowa 43 Częstochowa Wieluń Poznań. Długość dróg gminnych na terenie Gminy Krzepice 48 km ( w tym na terenie miasta 25 km) Długość dróg powiatowych i nr na terenie Gminy Krzepice 42,1 km (w tym na terenie miasta 14,7 km) 4 Częstochowskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych Program Prac Urządzeniowo-Rolnych dla Gminy Krzepice 25

26 Długość dróg wojewódzkich i nr na terenie Gminy Krzepice - brak Długość dróg krajowych na terenie Gminy Krzepice ok 11 km 3. Diagnoza stanu środowiska Gminy Krzepice 3.1. Powierzchnia ziemi Budowa geologiczna Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizyczno geograficzne (J. Kondracki 1998 r.) miasto i gmina Krzepice położona jest w zasięgu prowincji - Wyżyny Polskie (34), na terenie podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska (34.1) w makroregionie Wyżyna Woźnicko - Wieluńska (341.2) w obrębie mezoregionów ciągnących się równoległymi pasami o różnej szerokości na kierunku z północnego-zachodu na południowy-wschód: Obniżenia Krzepickiego (341.26), Progu Herbskiego (341.24) oraz fragmentarycznie Wyżyny Wieluńskiej (341.21) i Obniżenia Liswarty-Prosny (341.22). Zgodnie z geologicznym podziałem Polski obszar gminy Krzepice położony jest w północno-wschodniej części Monokliny Śląsko-Krakowskiej. W kolejności stratygraficznej występują tu następujące utwory geologiczne: - utwory jurajskie - najstarszymi utworami nawierconymi są utwory jury dolnej liasu (iłowce, mułowce, łupki ilaste laminowane piaskiem pylastym), na których zalegają utwory jury środkowej doggeru (piętro aalen i bajos). Bezpośrednio nad warstwami kościeliskimi zalega seria iłów rudonośnych doggeru dolnego. Miąższość serii rudonośnej na obszarze gminy wynosi 90 m do 185 m. - utwory czwartorzędowe pokrywają znaczną część powierzchni gminy. Utwory czwartorzędowe zaliczane do: - plejstocenu - wykształcone są w postaci piasków i glin zwałowych oraz piasków rzecznych teras akumulacyjnych. - holocenu reprezentowane są przez mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne terasów zalewowych rzek oraz fragmentarycznie torfy. W rozległych dolinach i słabo wykształconej sieci rzecznej oraz zagłębieniach bezodpływowych występują namuły Wyżyna Wieluńska stanowi przedłużenie Wyżyny Częstochowskiej w kierunku północno-zachodnim. Rozciąga się pomiędzy Częstochową a Wieluniem, pozbawiona jest jednak cech krajobrazu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Wyżyna Wieluńska stanowi część płyty jurajskiej w większości przykrytej osadami czwartorzędu maskującymi jej rzeźbę wyżynną, w tym również kuestę progu górnojurajskiego występującą w postaci wychodni skał węglanowych sięgających wysokości od 220 do 280 m n.p.m. Kuesta ta porozcinana jest przełomowymi dolinami rzek: Liswarty k/dankowa, Górnianki k/opatowa, Białej Okszy k/kłobucka, Czarnej Okszy k/libidzy oraz Białki pod Szarlejką. Skały starszego podłoża odsłaniają się spod utworów czwartorzędowych tylko miejscami. Obniżenie Krzepickie stanowi szeroki pas biegnący równolegle do rzeki Pankówki, obejmujący również zachodnią część jej doliny. Uważne do niedawna jako część Obniżenia Górnej Warty (341.25) tworzy bruzdę położoną wzdłuż kuesty Wyżyny Wieluńskiej wypreparowaną w mało odpornych na wietrzenie utworach jury. Dno Obniżenia wypełniają osady wodnolodowcowe piaski i gliny czwartorzędowe 26

27 znacznej miąższości tworzące odosobnione stoliwa i pagórki kemowe o niewielkich rozmiarach i wysokościach względnych (ok. 10m). Próg Herbski położony na południowy-zachód od Obniżenia Krzesickiego, tworzy wąski ciąg wzniesień zabudowanych z odpornych na wietrzenie piaskowców środkowojurajskich (dogger). Obniżenie Liswarty Prosny ciągnie się na zachód od Progu Herbskiego. Obniżenie wycięte w mało odpornych utworach dolnej i środkowej jury. Dno Obniżenia wypełniają utwory dolnojurajskie z pokrywą czwartorzędową i resztkami zlodowacenia środkowojurajskiego Zasoby surowców mineralnych i glebowe Na terenie miasta i gminy Krzepice występują kopaliny użyteczne reprezentowane głównie przez: - surowce krzemionkowo - okruchowe (piaski akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej oraz piaski i żwiry rzeczne), - surowce ilaste ceramiki budowlanej iły jurajskie, - torfy. Na terenie gminy występują dwa udokumentowane złoża surowców mineralnych: nieeksploatowane złoże kruszywa naturalnego Starokrzepice przydatnego dla drogownictwa i budownictwa oraz nieeksploatowane złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej Dankowice III, przydatnego do produkcji cegły pełnej oraz wyrobów drążonych grubo i cienkościennych. Aktualnie brak jest udokumentowanych złóż torfów. Zasoby złóż ze względu na nieprzemysłową miąższość i stosunkowo wysoką popielność zaliczone zostały do złóż pozabilansowych Degradacja gleb i powierzchni ziemi Typy Gleb Występujące na terenie miasta i gminy Krzepice gleby w przeważającej większości wykształcone są w materiale czwartorzędowym, zwałowym lub wodnolodowcowym. Mniejszość stanowią gleby powstałe ze skał jurajskich iłów, iłołupków. Pod względem typologicznym większość gleb występujących na terenie miasta i gminy Krzepice należy do typu pseudobielic, mniejsze powierzchnie zajmują gleby brunatne, lokalnie występują czarne ziemie. W dolinach rzek i strumieni wykształciły się gleby hydrogeniczne mady i gleby mułowo-torfowe. Dominują gleby średniej wartości dla produkcji rolnej, zaliczone do IV-ej ok. 59,0 % oraz V-ej ok. 25 % klasy bonitacyjnej użytków rolnych. Gleby 5 Prognoza Oddziaływania Na Środowisko Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta I Gminy Krzepice - autor opracowania: mgr Izabella Maszczyńska 27

28 chronione przed zmianą przeznaczenia dla celów nierolniczych tj. II klasy bonitacyjnej stanowią ok. 9,0 % powierzchni użytków rolnych. Pod względem przydatności rolniczej dominują na gruntach ornych kompleksy: 5 żytni (żytnio-ziemniaczany) dobry, 6 - żytni (żytnio-ziemniaczany) słaby oraz 8 zbożowypastewny mocny. Na użytkach zielonych dominuje kompleks 2z użytki zielone średnie Degradacja gleb Gleby narażone są na degradację w związku z rozwojem rolnictwa, sieci osadniczej, turystyki oraz eksploatacji kopalin. Ulegają one zarówno degradacji chemicznej, jak i fizycznej. Niezależnie od naturalnej odporności własnej, gleby podlegają degradacji fizycznej: - erozja wodna, wietrzna, wąwozowa, która zależy od nachylenia zboczy, obecności i stanu pokrywy roślinnej, litologii, stosunków wodnych, użytkowania gruntu, działalności antropogenicznej; - degradacja wynikająca z usprzętowienia rolnictwa; - degradacja związana z pozyskiwaniem surowców mineralnych; - degradacja związana z niewłaściwie prowadzoną melioracją (przesuszenie gleb lub ich nadmierne zawodnienie); - degradacja antropogeniczna, związana z rozwojem osadnictwa. Aby zapobiegać niszczeniu gleb w gminie należy przestrzegać następujących działań: - nie likwidować naturalnych pokryw leśnych, zadrzewień śródpolnych; - dobrze wykonywać meliorację (aby nie przesuszać wierzchnich warstw gleby); - nie użytkować rolniczo terenów o dużych spadkach; - stosować właściwe zabiegi agrotechniczne. Naturalna odporność gleb na chemiczne czynniki niszczące związana jest ściśle z typem gleb. Najmniejszą odporność na tego typu zagrożenia wykazują gleby luźne i słabo gliniaste, ubogie w składniki pokarmowe, a więc głównie gleby bielicowe. Gleby brunatne, zasobne w składniki pokarmowe i wodę, są bardziej odporne na zagrożenia chemiczne Problemy i zagrożenia Główne zagrożenie stanowią zanieczyszczenia gleb wzdłuż dróg oraz zanieczyszczenia wynikające z sąsiedztwa przemysłu. Udział gleb zdegradowanych w wyniku nadmiernego zakwaszenia oraz zubożenia w makroskładniki jest ściśle związany z emisją zanieczyszczeń pochodzenia komunikacyjnego jak również emisją zanieczyszczeń przemysłowych oraz stosowaniem nawozów mineralnych. Największym zagrożeniem naturalnym dla gleb jest erozja wodna, czyli spłukiwanie wierzchniej, luźnej warstwy gleby przez wodę opadową oraz erozja eoliczna, która powoduje przenoszenie odsłoniętych poprzez orkę cząsteczek gleby przez wiatr. Zjawiskiem sprzyjającym powstawaniu erozji wodnej na analizowanym obszarze jest urozmaicona rzeźba terenu. 28

29 Pagórkowata i falista powierzchnia stwarza dodatkowe utrudnienia warunków upraw rolnych. Nachylenia stoków powodują bowiem powierzchniową erozję wodną i jako skutek - wymywanie gruntów, a także trudności w mechanizacji upraw. Wzdłuż tras komunikacyjnych obserwuje się także zanieczyszczone gleby, które należą do urbanosoli i industriosoli (podwyższona zawartość WWA i zasolenia, zagęszczenie gleb oraz brak poziomu próchnicznego). Potencjalne zagrożenie stanowią duże ilości odpadów produkowane przez przemysł oraz przez ludność. Odpady muszą być składowane lub unieszkodliwiane w sposób zorganizowany, jednak nadal problem stanowią pojawiające się dzikie składowiska śmieci, które mogą wpływać między innymi na zmianę odczynu gleb. Odpady komunalne składowane w nieplanowany sposób mogą również przyczynić się do wzrostu zawartości metali ciężkich. Największe szkody powstają w strefach otaczających zakłady produkcyjne oraz wzdłuż tras komunikacyjnych. Do głównych związków chemicznych emitowanych do środowiska należą związki węgla (CO2, CO, węglowodory, węgiel sadza), związki siarki SO2, związki azotu, metale ciężkie oraz WWA). Do gruntu mogą przenikać substancje ropopochodne ze stacji benzynowych czy wylotów kanalizacji deszczowej. Ponadto duży udział w zanieczyszczaniu gleb posiada rolnictwo, dotyczy to szczególnie stosowania środków ochrony roślin, pestycydów. Również nawozy sztuczne, w przypadku ich niewłaściwego stosowania mogą oddziaływać ujemnie na chemizm gleb. Wylewanie gnojowicy na pola jest również działaniem, które może zanieczyścić środowisko glebowe i gruntowo wodne. Odpady powstające przy produkcji zwierzęcej ścieki odzwierzęce (gnojowica) oraz odpady stałe powstające w procesie chowu zwierząt gospodarskich mogą być toksyczne. W zależności od technologii produkcji i systemu utrzymania zwierząt tworzy się, w systemie wodnym gnojowica, bądź w systemie ściółkowym obornik. Gnojowica jest środkiem niebezpiecznym dla środowiska glebowego i wodnego, powoduje w wodach gruntowych wzrost zawartości azotanów. Degradacja powierzchni ziemi na terenie miasta i gminy Krzepice powodowana jest zarówno przez czynniki naturalne (wiatr, woda), jak również i czynniki antropogeniczne, w szczególności: - przekształcanie powierzchni ziemi i krajobrazu lokalnego w wyniku powierzchniowej eksploatacji złóż surowców mineralnych, niwelacji terenu w związku z posadowieniem obiektów kubaturowych (budowlanych), realizacji zbiorników wodnych oraz elementów infrastruktury technicznej i komunikacyjnej - zmiany stosunków wodnych (melioracje, leje depresji) - zanieczyszczenie gleb - zmiany sposobu użytkowania gruntów rolnych i leśnych w wyniku przekazywania ich na cele nie związane z gospodarką rolną - nieuporządkowana gospodarka ściekowa, umożliwiająca gromadzenie na większości obszaru gminy ścieków w lokalnych zbiornikach bezodpływowych szambach. Potencjalne źródło zagrożenia dla środowiska mogą stanowić również: - niewłaściwie stosowane lub przechowywane nawozy mineralne zwłaszcza azotowe oraz środki chemicznej ochrony roślin stosowane w gospodarce rolnej lub leśnej - obiekty hodowlane, zwłaszcza fermy bezściołowe w przypadku niewłaściwie prowadzonej gospodarce ściekami, osadami lub odpadami produkcyjnymi 29

30 - udokumentowane złoża surowców mineralnych w przypadku uruchomienia ich eksploatacji (np. złoże Starokrzepice ). Degradacja powierzchni terenu gminy wiąże się z prowadzoną szczególnie w latach 80- tych eksploatacją złóż surowców mineralnych, głównie piasków, glin i iłów oraz częściowo również torfów. Pozostałością po niej są liczne wyrobiska wykorzystywane przez mieszkańców do nielegalnego i dzikiego składowania w nich śmieci lub zrekultywowane jako zbiorniki wodne. Czynnikami powodującymi degradację powierzchni glebowej jest również zanieczyszczenie ich metalami ciężkimi, których głównym źródłem są: emisje zanieczyszczeń pochodzące z obiektów produkcyjnych i niskich źródeł spalania, szlaki komunikacji zwłaszcza samochodowej oraz opady atmosferyczne zawierające związki kwasotwórcze oraz metali. Niekorzystny wpływ na środowisko glebowe mogą mieć również obiekty zajmujące się magazynowaniem i dystrybucją produktów ropopochodnych w przypadku ich awarii. Znaczącym źródłem zanieczyszczenia gleb są opady atmosferyczne. Ich stan chemiczny jest bowiem odzwierciedleniem zanieczyszczenia atmosfery. Zawarte w powietrzu związki kwasotwórcze oraz metale wraz z opadami przenikają do gleb i wód. Z badań monitoringowych wykonanych dla obszaru województwa śląskiego wynika, że na obszarze powiatu kłobuckiego, na terenie, którego położone jest miasto i gmina Krzepice wody opadowe w 2007 r. deponowały następujące ilości substancji: - siarczany 21,30 24,42 kg SO4-2/ha - azotyny i azotany 3,49 3,94 kg N/ha - azot ogólny 11,55 15,18 kg N/ha - fosfor ogólny 0,247 0,324 kg P/ha - ołów 0,0419 0,0766 kg Pb/ha - kadm 0, ,00354 kg Cd/ha Z uwagi na brak szczegółowych badań ilość deponowanych substancji na terenie gminy Krzepice może ulegać pewnym zmianom. Z wykonanych w latach analiz chemicznych do Programu ochrony gruntów rolnych byłego województwa częstochowskiego wynikało, iż na terenie miasta i gminy Krzepice gleby bardzo kwaśne i kwaśne, wymagające wapnowania stanowią ponad 80 % gleb użytkowanych rolniczo Wody Zasoby wód powierzchniowych Pod względem hydrograficznym obszar miasta i gminy Krzepice leży w dorzeczu rzeki Warty, w obrębie zlewni rzeki Liswarty. Obszar odwadniania jest oprócz rzeki Liswarty również za pośrednictwem jej dopływów - Pankówki, Bieszczy (Kukówki) i Piskary oraz szeregu bezimiennych cieków wpadających bezpośrednio do rzeki Liswarty. Przez teren gminy przebiega aż 8 lokalnych działów wodnych IV-go rzędu. Rzeki, szczególnie Liswarta płyną w dolinach o dość szerokich terasach zalewowych, niekiedy kilkoma korytami. Niskie spadki jednostkowe rzek powodują w okresach mokrych, tworzenie się lokalnych podmokłości w dolinach Piskary, Pankówki i Liswarty. Wody rzeki Liswarty (punkt pomiarowy w Starokrzepicach) oraz Piskary (punkt 30

31 pomiarowy ujście do Liswarty) w 2007 r. były niezadowalającej jakości (klasa IV), natomiast Bieszczy (punkt pomiarowy Krzepice) złej jakości (klasa V). Ocena jakości wód pod kątem bytowania ryb w 2007 r. wskazywała na spełnione wymogów w zakresie azotynów. Główne źródła zagrożenia dla wód powierzchniowych stanowią: - nieuporządkowana gospodarka ściekami komunalnymi (gospodarka ściekowa oparta na indywidualnych zbiornikach szambach), - spływy powierzchniowe z terenów pól, łąk i dróg, - dzikie zrzuty ścieków do rowów lub gruntu. Na terenie miasta i gminy Krzepice występują zbiorniki wód powierzchniowych. W dolinie rzeki Bieszczy zlokalizowane są dwa zbiorniki retencyjne: jeden w granicach miasta o powierzchni 1,0 ha i pojemności 15 tys. m 3, drugi zbiornik Łezka na granicy miasta i miejscowości Dankowice Pierwsze o powierzchni 4,8 ha i pojemności 62,0 tys. m 3. W miejscowości Dankowice Drugie zlokalizowany został również kompleks stawów hodowlanych Dankowice o powierzchni 8,49 ha, zasilanych wodami rzeki Liswarty Jakość wód powierzchniowych 6 Oceny stanu wód powierzchniowych dokonuje się poprzez porównanie wyniku klasyfikacji stanu ekologicznego i stanu chemicznego. Stan wód wyznaczany jest przez gorszy z tych stanów. Stan ekologiczny wód klasyfikowany jest na podstawie elementów biologicznych (charakteryzujących występowanie w wodach różnych zespołów organizmów), hydromorfologicznych (charakteryzujących cechy środowiska, które wpływają na warunki bytowania organizmów żywych) oraz fizykochemicznych. Decydujące znaczenie w klasyfikacji stanu ekologicznego mają elementy biologiczne. W odróżnieniu od stosowanej w latach poprzednich metodyki oceny jakości wód powierzchniowych, obecnie nie podlegają klasyfikacji wskaźniki mikrobiologiczne, które najczęściej decydowały o niekorzystnym wyniku oceny stanu wód. Stan ekologiczny części wód powierzchniowych klasyfikuje się przez nadanie im jednej z pięciu klas jakości: I klasa - stan bardzo dobry II klasa - stan dobry III klasa - stan umiarkowany IV klasa - stan słaby V klasa - stan zły Stan chemiczny (dobry/poniżej dobrego) określany jest na podstawie wskaźników chemicznych, charakteryzujących występowanie w wodach substancji priorytetowych. Metodyka oceny stanu ekologicznego i stanu chemicznego wód zawarta jest w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Poniżej przedstawiono wyniki monitoringu wód prowadzone na terenie Gminy Krzepice przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. 6 Opracowano na podstawie STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 31

32 Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych oraz podziemnych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (2011), klasyfikując stan ekologiczny (lub potencjał ekologiczny dla części wód silnie zmienionych) należy uwzględnić jednocześnie wymagania dodatkowe dla każdego z obszarów chronionych, jeśli są ustalone w odrębnych przepisach. W przypadku, gdy jednolita część występuje na kilku obszarach chronionych, przyjmuje się, że jest w dobrym lub bardzo dobrym stanie (lub potencjale ekologicznym), jeśli spełnione są jednocześnie wszystkie warunki określone dla tych obszarów chronionych. Na podstawie wyników badań uzyskanych w latach sporządzona została klasyfikacja stanu ekologicznego i stanu chemicznego w punktach pomiarowokontrolnych monitoringu wód. Stanu jednolitych części wód powierzchniowych monitorowana był przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Ogółem w latach na terenie województwa Śląskiego oceniono stan chemiczny 52 JCWP, z których dobry wystąpił w 15 JCWP, a w pozostałych 37 występowały przekroczenia środowiskowych norm jakości badanych substancji chemicznych. W 2013 roku ocenę stanu chemicznego wykonano dla 45 JCWP, gdzie badane były substancje priorytetowe oraz tzw. inne zanieczyszczenia, dla których określono środowiskowe normy jakości. Badania prowadzono w zakresie monitoringu operacyjnego w 43 punktach zlokalizowanych na rzekach i 2 na zbiornikach zaporowych. Zakres badań obejmował 24 substancje (tabela 2), które mogły być wprowadzane do JCWP lub które przekraczały normy środowiskowe w latach poprzednich. Ocenę wykonano zgodnie z wytycznymi GIOŚ na podstawie projektu rozporządzenia Ministra Środowiska. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP monitorowanych i niemonitorowanych w latach na terenie województwa Śląskiego zamieszczona jest na poniższym rysunku. 32

33 Rys. nr 3.1. Ocena stanu/potencjału ekologicznego JCWP monitorowanych i niemonitorowanych w latach na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. Stan ekologiczny wód na obszarze gminy był dobry i dostateczny ze względu na zanieczyszczenia typu chemicznego Poniżej na rysunku przedstawiono stanu jednolitych części wód w Województwie Śląskim 33

34 Rys. nr 3.2. Stan jednolitych części wód w latach na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. Zgodnie z zaleceniami GIOŚ w 2013 r WIOŚ w Katowicach sporządził ocenę stanu jednolitych części wód na podstawie metodyki zawartej w projekcie rozporządzenia o zmianie rozporządzenie w sprawie klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych. Przyjmuje się, że jednolita część wód występująca w danym obszarze 34

35 jest w dobrym stanie, gdy zarówno wyniki oceny jej stanu wykonane na podstawie punktu reprezentatywnego i wyniki oceny stanu wykonanej na podstawie danych punktu monitoringu obszarów chronionych wykazują stan dobry. Ocena stanu wód obejmuje klasyfikację stanu lub potencjału ekologicznego jednolitej części wód, klasyfikacje stanu chemicznego. W rozporządzeniu w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia ustalone zostały trzy kategorie jakości wód, wg których klasyfikuje się wody w zależności od stopnia ich zanieczyszczenia i związanych z nim procesów uzdatniania, jakim należy poddać zanieczyszczone wody aby uzyskać wodę przeznaczoną do spożycia: kategoria A1 - woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji; kategoria A2 - woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania końcowego); kategoria A3 - woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego). Jednolita część wód spełnia wymagania określone dla omawianego obszaru, jeśli wyniki badań przeprowadzonych w punkcie monitorowania wskazują na co najmniej dobry stan lub potencjał ekologiczny, dobry stan chemiczny oraz jeżeli spełnione są wymagania dodatkowe dla obszaru chronionego (stężenia zanieczyszczeń fizykochemicznych nie przekraczają wartości dopuszczalnych dla kategorii A1 lub A2, a poziom zanieczyszczeń bakteriologicznych nie przekracza wartości dla kategorii A3). Wymagania dla dobrego stanu chemicznego w obszarze chronionym są spełnione, jeżeli nie są przekroczone środowiskowe normy jakości wyrażone jako stężenie maksymalne i średnioroczne. Wody mają dobry stan, jeżeli mają dobry lub powyżej dobrego stan/potencjał ekologiczny, dobry stan chemiczny oraz są spełnione wymagania dla wyznaczonych w danej JCWP obszarów chronionych. Stan/potencjał ekologiczny umiarkowany, słaby i zły, stan chemiczny poniżej dobrego lub nie spełnianie wymogów określonych dla obszarów chronionych kwalifikuje wody do stanu złego. Ocenę stanu wód monitorowanych przez WIOŚ w Katowicach w latach wykonano dla 125 JCWP. Stanu wód nie oceniono dla 35 JCWP, które osiągnęły dobry i powyżej dobrego stan/potencjał ekologiczny, a w których nie badano substancji chemicznych. Wyniki oceny przedstawiono na powyższej mapie. Zgodnie z przeprowadzoną oceną na terenie Gminy Krzepice w JCWP wystąpił zły stan wód Jakość wód podziemnych Monitoring jakości wód podziemnych prowadzony jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na poziomie krajowym (sieć krajowa) oraz w sytuacjach uzasadnionych specyficznymi potrzebami regionu, także w sieciach regionalnych. System obserwacji monitoringowych obejmuje zwykłe (słodkie) wody podziemne, których 35

36 zawartość substancji rozpuszczonych (mineralizacja) nie przekracza 1000 mg/l. Badania stanu wód podziemnych w sieci krajowej prowadzi Państwowy Instytut Geologiczny, będący z mocy ustawy Prawo wodne państwową służbą hydrogeologiczną zobligowaną do wykonywania badań i oceny stanu wód podziemnych. Badania wód w sieciach regionalnych, w zakresie elementów fizykochemicznych, wykonywane są przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o ilości i stanie chemicznym wód podziemnych, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń w skali kraju, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych ukierunkowanych na osiągnięcie dobrego stanu wód, a także na potrzeby wypełnienia obowiązków sprawozdawczych wobec Komisji Europejskiej. Wyniki badań ocenia się zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. (Dz. U. nr 143 poz. 896) w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. Klasyfikacja obejmuje pięć klas jakości wód, z uwzględnieniem przepisów w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi: klasa I wody o bardzo dobrej jakości: - wartości wskaźników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej, - żaden ze wskaźników jakości wody nie przekracza wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, klasa II wody dobrej jakości: - wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne - wskaźniki jakości wody, z wyjątkiem Żelaza i manganu, nie przekraczają wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, klasa III wody zadowalającej jakości: - wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego, - mniejsza część wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, klasa IV wody niezadowalającej jakości: - wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania antropogenicznego, - większość wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, klasa V wody złej jakości: - wartości wskaźników jakości wody potwierdzają oddziaływania antropogeniczne, - woda nie spełnia wymagań określonych dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, dobry stan wód podziemnych oznacza stan osiągnięty przez część wód podziemnych, jeżeli zarówno jej stan ilościowy, jak i chemiczny jest określony, jako co najmniej dobry. Poniżej przedstawiono główne cele środowiskowe dla wód podziemnych na omawianym terenie zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną - art. 4: 36

37 zapobieganie dopływowi lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych, zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych (z zastrzeżeniami wymienionymi w RDW), zapewnienie równowagi pomiędzy poborem a zasilaniem wód podziemnych, wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego w skutek działalności człowieka. Dla spełnienia wymogu niepogarszania stanu części wód, dla części wód będących w co najmniej dobrym stanie chemicznym i ilościowym, celem środowiskowym będzie utrzymanie tego stanu. Obszar miasta i gminy położony jest w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych w utworach jury środkowej GZWP-325, Częstochowa W. Zbiornik ten na obszarach podatnych na infiltrację zanieczyszczeń powierzchniowych do warstwy wodonośnej wskazywany jest do wysokiej ochrony wód (OWO). Ochronie podlegają również obszary w obrębie wyznaczonych stref ochronny bezpośredniej oraz alimentacji ujęć wód podziemnych eksploatowanych dla celów komunalnych Monitoring wód podziemnych w sieci krajowej W roku 2013 badania wód podziemnych w sieci krajowej prowadzone były w ramach monitoringu operacyjnego w 42 punktach pomiarowych, ujmujących wody z utworów karbonu, triasu, jury i czwartorzędu. Monitoringiem objęto 11 jednolitych części wód podziemnych. Ocena stanu chemicznego wód podziemnych w monitorowanych punktach pomiarowych wykonana przez PIG PIB zgodnie z ww. rozporządzeniem Ministra Środowiska wykazała dobry stan chemiczny (klasy od I do III) w 28 punktach tj. w 67% badanych punktów. Przeważały wody klasy III, które wystąpiły w 24 punktach, wody klasy II wystąpiły w 4 punktach. Słaby stan chemiczny (klasy IV-V), wody IV klasy jakości stwierdzono w 14 punktach, w tym w 5 punktach wód wgłębnych oraz 9 punktach wód gruntowych. O słabym stanie chemicznym wód zadecydowały wskaźniki: mangan, żelazo, jon amonowy, azotany, odczyn, nikiel, siarczany, chlorki oraz cynk Monitoring wód podziemnych w sieci regionalnej W programie Państwowego Monitoringu Środowiska w sieci regionalnej w roku 2013 zaplanowano oraz wykonano badanie jakości wód podziemnych w 61 punktach pomiarowych zlokalizowanych w utworach triasu, jury, kredy i czwartorzędu. Monitoringiem objęto 12 jednolitych części wód podziemnych. Dobry stan chemiczny (klasy I-III), w zakresie oznaczanych wskaźników, wystąpił w 54 punktach tj. w 88 % badanych punktów. Wody III klasy jakości wystąpiły w 35 punktach pomiarowych, II klasy jakości w 19 punktach. Słaby stan chemiczny stwierdzono w 7 punktach (klasa IV 10 %, klasa V 2 %). Wodę niezadowalającej jakości (klasa IV) stwierdzono w 6 punktach pomiarowych. Wskaźnikami determinującymi ocenę były: azotany, cynk, glin, nikiel. Wodę złej jakości (V klasa) stwierdzono w 1 punkcie wód gruntowych J312/R Florków, w gminie Mykanów (powiat częstochowski) ze względu na wysokie stężenie chromu - 0,23 mgcr/l, przy wartości granicznej dla V klasy jakości >0,1 mgcr/l. Wysokie, ponadnormatywne stężenia chromu obserwowane są od momentu uruchomienia regionalnego monitoringu wód podziemnych w omawianym otworze, tj. od 1998 roku 37

38 i związane jest z prowadzoną w latach w Zakładach Chemicznych w Rudnikach produkcją związków chromu. Rys. nr 3.3. Jakość wód podziemnych w 2013 na terenie województwa Śląskiego na tle jednolitych części wód podziemnych źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 38

39 Źródła przeobrażeń wód podziemnych Wody podziemne, podobnie jak wody powierzchniowe, stale podlegają antropopresji. Mogą być narażone na różnego rodzaju czynniki degradujące wpływające na ich jakość i zasobność. Wśród potencjalnych i rzeczywistych źródeł zanieczyszczeń wód podziemnych występujących na terenie gminy można wyliczyć: - komunalne: składowiska odpadów, także dzikie wysypiska, ścieki, oczyszczalnie ścieków, ujęcia wód (możliwość nieumyślnego bądź celowego zanieczyszczenia); - transportowe: stacje paliw, szlaki komunikacyjne (możliwość przedostawania się związków ropopochodnych, zwiększony ruch samochodów, większe stężenia zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł komunikacyjnych w glebie), obszary magazynowo - składowe; - rolnicze: nawozy, pestycydy i środki ochrony roślin, gnojownie przy gospodarstwach rolnych, składowanie obornika bez płyt obornikowych, parki maszyn rolniczych dużych gospodarstw rolnych (niewykorzystane w procesach produkcji nawozy oraz środki ochrony roślin czy też pestycydy infiltrują w głąb ziemi, stwarzając źródła zanieczyszczenia przede wszystkim w rejonach zasilania wód podziemnych; zanieczyszczenia rolnicze objawiają się ponadnormatywnymi stężeniami związków azotu w wodach podziemnych); - atmosferyczne: związane z emisją zanieczyszczeń do atmosfery i ich opadem (z uwagi na słabe uprzemysłowienie, zanieczyszczenia atmosferyczne mają charakter drugorzędny i są związane z napływem zanieczyszczeń z innych części województwa oraz województw ościennych); - naturalne (na skutek zalania przez powódź lub nawalne deszcze i miejsc składowania substancji niebezpiecznych) Główne Zbiorniki Wód Podziemnych w obszarze województwa śląskiego Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) to zbiornik wydzielony ze względu na szczególne znaczenie regionalne dla obecnego i perspektywicznego zaopatrzenie ludności w wodę, charakteryzujący się bardzo korzystnymi warunkami do ich eksploatacji oraz spełniający określone kryteria ilościowe i jakościowe. Podstawowe kryteria to: wydajność potencjalna otworu studziennego powyżej 70 m 3 /h, wydajność ujęcia powyżej m 3 /dobę, przewodność powyżej 10 m 2 /h, a woda nadaje się do zaopatrzenia ludności w stanie surowym lub po jej prostym uzdatnieniu. W obszarach deficytowych do wyznaczenia GZWP stosuje się indywidualne kryteria ilościowe, które mogą być znacznie niższe. Po raz pierwszy GZWP zostały wydzielone w skali przeglądowej 1 : w latach , w ramach Centralnego Programu Badań Podstawowych CPBP W ramach tych prac, na terenie Polski, wydzielono 180 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, z czego 40 według kryteriów indywidualnych. Wyniki prac zawarto w opracowaniu Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, pod red. A.S. Kleczkowskiego. Obszar wydzielonych na terenie Polski GZWP wyniósł km 2, a zasoby dyspozycyjne oszacowano na 7,35 km 3 /rok. Wyznaczone w tym okresie obszary najwyższej ochrony ONO oraz obszar wysokiej ochrony OWO, objęły strefy zasilania oraz obszary 39

40 rozprzestrzenienia zbiorników. Miały one zapewnić powstrzymanie degradacji jakości wód oraz zachowanie ich stanu dobrego. Na terenie województwa śląskiego wydzielono 24 GZWP, z czego 9 zbiorników leży w całości, a pozostałe 15 częściowo w granicach województwa. Wykaz GZWP na obszarze województwa śląskiego wraz z głównymi parametrami wg Kleczkowski red., 1990, Poniżej w tabeli zawarto lokalizację GZWP w rejonie Gminy Krzepice, a na tle granic województwa śląskiego przedstawiono na mapie Rys. 3.4 Tabela nr 3.1 Lokalizacja GZWP w rejonie Gminy Krzepice Numer GZWP Nazwa GZWP Zbiornik Częstochowa (W) Zbiornik Częstochowa (E) Stratygrafia Pow. GZWP wg Kleczkowski (1990) [km 2 ] Zasoby dyspozycyjne [m 3 /d] Rodzaj zasobów dyspozycyjnych Pow.obszaru ochronnego OWO+ONO [km 2 ] J szacunkowe 240 J szacunkowe

41 Rys. nr 3.4. Aktualna lokalizacja GZWP na terenie województwa Śląskiego źródło: Stan Środowiska w Województwie Śląskim w 2013 r. GZWP występują przede wszystkim w utworach triasu, jury, kredy oraz czwartorzędu. W latach kolejnych rozpoczęto dokumentowanie poszczególnych GZWP w skalach bardziej szczegółowych. Podstawą merytoryczną powyższych dokumentacji były wskazania metodyczne zawarte w opracowaniu Dokumentowanie zbiorników wód podziemnych i ustalenie zasad ochrony obszarów ich zasilania (Ulman Bortnowska, 1995). Tryb sporządzania dokumentacji określony został w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 23 sierpnia 1994 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinna odpowiadać dokumentacja hydrogeologiczna i geologiczno-inżynierska (Dz. U. Nr 93, poz. 444). W zakres prac dokumentacyjnych wchodziła weryfikacja granic GZWP, określenie obszarów ochronnych 41

42 wraz ze wskazaniem zasad użytkowania terenu w ich obrębie. W tym trybie, na terenie województwa śląskiego, w latach , wykonano 9 dokumentacji. Dokumentacje sporządzono dla następujących Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: Zbiornik Częstochowa (W) nr 325, Zbiornik Częstochowa (E) nr 326, Zbiornik Lubliniec-Myszków nr 327, Zbiornik Gliwice nr 330, Zbiornik Opole-Zawadzkie nr 333, Zbiornik Pszczyna nr 346, Niecka Miechowska (NW) nr 408, Niecka Miechowska (SE) nr 409 oraz Zbiornik Chrzanów nr 452. Stan udokumentowania GZWP, na terenie woj. śląskiego, w latach zawarto w tabeli 4. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wymusiło implementację prawa unijnego do polskiego ustawodawstwa. Obecne uwarunkowania prawne zmieniają nieco cel, a szczególnie zasady ustalania obszarów ochronnych dla GZWP. Główne zasady nowego spojrzenia na szeroko pojęte działania w zakresie ochrony wód podziemnych wynikają z wymogów Dyrektywy 2000/60/EC z 23 października 2000 r. (tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej) oraz Dyrektywy 91/676/EWG z 12 grudnia 1991 dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzenia rolniczego (tzw. Dyrektywa Azotanowa), które ustalają główne ramy działań UE w zakresie polityki wodnej. Wody GZWP podlegają ochronie prawnej na zasadach zawartych, zwłaszcza w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. (j.t. Dz.U.2012.poz.145 z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (j.t. Dz.U.2013.poz.1232, z późn. zm.). Zgodnie z art. 98, ust. 1 Prawa ochrony środowiska (POŚ), wody GZWP oraz obszarów ich zasilania mogą być objęte dodatkową ochroną, poprzez ustanowienie dla nich obszarów ochronnych (art. 98, ust.2). Począwszy od 2009 r., obszary ochronne GZWP są wyznaczane w oparciu o ujednoliconą metodykę zawartą w opracowaniu Metodyka wyznaczania obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych dla potrzeb planowania i gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy (Herbich i in.,2009). Metodyka wyznaczania obszarów ochronnych.. została zaakceptowane przez Prezesa KZGW a opracowania według niej sporządzone pozwolą na wdrożenie przez KZGW programów gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy w celu osiągnięcia dobrego stanu wód. Obecnie obowiązujące zasady metodyczne opierają się o dwuetapowy schemat wyznaczania obszarów ochronnych GZWP. W pierwszym etapie ustala się granice obszaru ochronnego GZWP w oparciu o uwarunkowania hydrogeologiczne, gdzie najistotniejszym kryterium jest czas dopływu wody do zbiornika. Zaleca się przyjęcie izochrony dopływu 25 letniego, jako podstawy wyznaczenia granic obszaru ochronnego. W drugim etapie uszczegóławia się granice w oparciu o analizę obecnego sposobu użytkowania terenu oraz planowanego sposobu jego zagospodarowania (wg miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego). Prawo wodne w art. 59 ust. 1 i 2 określa, iż obszary ochronne zbiorników wód podziemnych stanowią obszary, na których obowiązują zakazy i nakazy oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacją. Na obszarach ochronnych można zabronić wznoszenia obiektów budowlanych oraz zakazać robót mogących trwale zanieczyścić grunty lub wody, a w szczególności lokalizowania inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Zgodnie z art. 60 Prawa wodnego, obszar ochronny ustanawia w drodze aktu prawa miejscowego dyrektor RZGW, w oparciu o plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza wskazując zakazy, nakazy i ograniczenia oraz obszary, na których one 42

43 obowiązują. W związku z obowiązującym prawem plany gospodarowania wodami w obrębie dorzeczy oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego powinny być konsultowane z właściwym dyrektorem RZGW. Zgodnie z art. 130 ust.1 Prawa ochrony środowiska, ustanowienie obszarów ochronnych może wiązać się z ograniczeniami w korzystaniu z nieruchomości. Na mocy art. 134 obowiązanym do wypłaty odszkodowania lub wykupu nieruchomości, dla której nastąpiło ograniczenie w sposobie jej użytkowania w wyniku ustanowienia obszaru ochronnego jest Skarb Państwa, reprezentowany przez dyrektora właściwego RZGW. Aktualny stan udokumentowania GZWP w granicach woj. śląskiego zawarto w tab. 3.3 oraz na rys. 3.4 Na terenie województwa śląskiego, w 2014 r. rozpoczęto procedurę ustanawiania obszaru ochronnego dla GZWP 330-Gliwce, przez właściwego dyrektora RZGW w Gliwicach. 7 Tabela nr 3.2 Stan udokumentowanych GZWP w rejonie Gminy Krzepice Numer GZWP Nazwa GZWP Zbiornik Częstochowa (W) Zbiornik Częstochowa (E) Rok dokument. Pow. GZWP [km 2 ] Zasoby dyspozycyjne [m 3 /d] Rodzaj zasobów dyspozycyjnych , szacunkowe , szacunkowe Tabela nr 3.3 Aktualny wykaz oraz stan udokumentowanych GZWP w rejonie Gminy Krzepice Numer GZWP Nazwa GZWP Zbiornik Częstochowa (W) Zbiornik Częstochowa (E) Położenie na terenie woj. śląskiego Stan udokumentowania na dzień r. Termin sporządzenia nowej dokumentacji częściowe udokumentowany 2008 częściowe udokumentowany źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 43

44 Rys. nr 3.5. Aktualna stan udokumentowanych GZWP na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 44

45 Ochrona ujęć wód W celu ograniczenia wpływu na zasób i jakość wód podziemnych wprowadza się strefy ochrony wokół ujęć wód. Strefy ochronne wokół poszczególnych ujęć wody podziemnej ustanawia dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej lub w przypadku wyznaczenia tylko terenu ochrony bezpośredniej organ wydający pozwolenie wodnoprawne (Starosta), na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody, wskazując zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których obowiązują. Konieczność ustanowienia stref ochronnych wynika z analizy warunków hydrogeologicznych rejonów ujęcia. Zadaniem stref ochronnych jest pełne zabezpieczenie terenu ujęcia oraz obszaru oddziaływania na ujęcie przed przypadkowym lub umyślnym zanieczyszczeniem, co może doprowadzić do pogorszenia jakości zasobów wodnych. W celu ochrony ujęć wód podziemnych i powierzchniowych w drodze postępowań administracyjnych ustanawiane są tereny ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wód. Część ujęć leży na gruntach ich właścicieli, którzy we własnym zakresie tworzą strefę ochrony bezpośredniej. Większość jest też położona na terenach objętych różnymi formami ochrony przyrody wprowadzającymi zakazy zapobiegające zagrożeniom, dla których ustanawia się strefę ochrony pośredniej. W granicach terenu ochrony bezpośredniej w strefie ochronnej ujęcia wody należy: - odprowadzać wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody, - zagospodarować teren zielenią, - odprowadzać poza granicę terenu ochrony bezpośredniej ścieki z urządzeń sanitarnych, służących do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody, - ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody. Na terenach ochrony pośredniej może być zabronione lub ograniczone wykonywanie robót oraz innych czynności powodujących zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia, a w szczególności: - wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi, - rolnicze wykorzystanie ścieków, - przechowywanie lub składowanie odpadów promieniotwórczych, - stosowanie nawozów oraz środków ochrony roślin, - budowa autostrad, dróg oraz torów kolejowych, - wykonywanie robót melioracyjnych oraz wykopów ziemnych, - lokalizowanie zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt, - lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych oraz innych substancji, a także rurociągów do ich transportu, - lokalizowanie składowisk odpadów komunalnych lub przemysłowych, - mycie pojazdów mechanicznych, - urządzanie parkingów, obozowisk oraz kąpielisk, - lokalizowanie nowych ujęć wody, - lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie zwłok zwierzęcych. 45

46 Gospodarka wodno-ściekowa Zużycie wód Właściwa gospodarka wodna polega na zabezpieczeniu odpowiedniej ilości i jakości wody na potrzeby ludności, przemysłu i rolnictwa oraz zagospodarowaniu zasobami w sposób oszczędny i racjonalny, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują deficyty wody. Na przestrzeni lat ogólne ilości wody dostarczonej gospodarstwom domowym i zbiorowego zamieszkania kształtowały się następująco: Tabela 3.4. Zużycie wody wg danych GUS Jednostka terytorialna ogółem dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 Powiat kłobucki 2726,5 2721,8 2847,7 2759,6 3269,6 3389,4 3298,4 3408,0 3404,2 Krzepice (3) 325,5 323,5 327,9 334,7 337,4 355,7 354,6 368,9 356,2 Źródło: GUS - BDL Ilość zużywanej wody na terenie gminy w latach miała tendencję rosnącą Ujęcia wód oraz sieci wodociągowe Ujęcia wód podziemnych - charakterystyka nazwa ujęcia: Ujęcie wody w Krzepicach ul. Mickiewicza 36 miejscowości (dzielnice) zaopatrywane z ujęcia - cała Gmina Krzepice (Krzepice, Zajączki Drugie, Zajączki Pierwsze, Szarki, Stanki, Dankowice Pierwsze, Dankowice Drugie, Dankowice Trzecie, Dankowice-Piaski, Podłęże Królewskie, Starokrzepice, Lutrowskie) wiek ujmowanej warstwy wodonośnej: czwartorzęd faktyczna wielkość poboru w ostatnich 4 latach m 3 /rok, m 3 /rok m 3 /rok m 3 /rok 46

47 Stacje uzdatniania wody lokalizacja (miejscowość), nazwa SUW - Krzepice ul. Mickiewicza 36 ujęcie podłączone do SUW technologia uzdatniania Woda surowa podawana z ujęcia po wstępnym napowietrzaniu w mieszaczu wodno-powietrznym kierowana jest do dwóch aeratorów gdzie następuje zasadniczy proces napowietrzania. Po napowietrzeniu woda kierowana jest do dwustopniowych filtrów pośpiesznych. Na pierwszym stopniu filtracyjnym zaopatrzonym w złoża żwirowe z wody usuwane jest żelazo, po czym woda kierowana jest na drugi stopień filtracyjny wypełniony złożem katalitycznym (hydroantracyt), gdzie usuwany jest mangan. Do tak uzdatnionej wody dodawany jest w niewielkich ilościach podchloryn-sodu (w celu zabezpieczenia wody przed ewentualnym skażeniem bakteriologicznym), a następnie woda kierowana jest do zbiornika wody czystej skąd za pomocą pomp tłoczona jest do sieci rozdzielczej. przepustowość stacji m 3 /d (max. przepustowość produkcyjna 4540 m 3 /d) sposób odprowadzenia wód popłucznych i ich ilość r m 3 /rok r m 3 /rok r m 3 /rok r m 3 /rok Wody popłuczne kierowane są do dwukomorowego osadnika, a następnie do rzeki Kukówki faktyczna wielkość (produkcji wody) woda sprzedana w ostatnich 4 latach: r ,4 m 3 /rok r ,4 m 3 /rok r ,7 m 3 /rok r ,4 m 3 /rok Sieci wodociągowe: - sieci rozdzielcze: Teren całej gminy (Krzepice, Zajączki Drugie, Zajączki Pierwsze, Szarki, Stanki, Dankowice Pierwsze, Dankowice Drugie, Dankowice Trzecie, Dankowice-Piaski, Podłęże Królewskie, Starokrzepice, Lutrowskie) - długość 78,7 km - stan sieci dostateczny, w miarę możliwości sieć będzie częściowo w kolejnych latach wymieniana/modernizowana Poniżej w tabelach zamieszczono dane pochodzące z BDL dotyczące gminnej sieci wodociągowej na terenie Gminy Krzepice i powiatu kłobuckiego. 47

48 Tabela 3.5. Sieć wodociągowa na terenie Gminy Krzepice. Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom domowym Jednostka terytorialna dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 Powiat kłobucki 2249,0 2307,5 2296,8 2210,4 2327,8 2337,2 2277,2 2343,9 2312,3 Krzepice (3) 256,2 258,1 260,1 263,2 271,2 264,9 265,6 270,4 257,6 Krzepice - miasto (4) 128,8 126,5 127,6 131,6 136,9 131,6 132,7 134,5 128,4 Krzepice - obszar wiejski (5) 127,4 131,6 132,5 131,6 134,3 133,3 132,9 135,9 129,2 Tabela 3.6. długość czynnej sieci rozdzielczej na terenie Gminy Krzepice długość czynnej sieci rozdzielczej Jednostka terytorialna km km km km km km km km km Powiat kłobucki 879,8 881,4 885,8 890,7 894,0 901,4 905,7 907,2 909,8 Krzepice (3) 73,1 73,1 75,2 75,8 75,8 76,5 76,5 77,7 78,7 Krzepice - miasto (4) 29,0 29,0 31,1 31,7 31,7 32,4 32,4 33,4 34,3 Krzepice - obszar wiejski (5) 44,1 44,1 44,1 44,1 44,1 44,1 44,1 44,3 44,4 Tabela 3.7. Zużycie wody w gospodarstwach domowych ogółem na 1 mieszkańca na terenie gminy i powiatu kłobuckiego zużycie wody w gospodarstwach domowych ogółem na 1 mieszkańca Jednostka terytorialna m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 Powiat kłobucki 26,5 27,2 27,1 26,1 27,4 27,3 26,6 27,3 27,0 Krzepice (3) 27,2 27,4 27,8 28,1 28,9 28,1 28,2 28,9 27,8 Krzepice - miasto (4) 28,4 28,0 28,3 29,4 30,4 29,0 29,4 29,8 28,7 Krzepice - obszar wiejski (5) 26,2 27,0 27,3 27,0 27,5 27,3 27,2 28,1 26,9 Źródło Tab : Bank Danych Lokalnych 48

49 Tabela 3.8. Ludność korzystająca z sieci wodociągowej na terenie Gminy Krzepice ludność korzystająca z sieci wodociągowej Jednostka terytorialna osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba Powiat kłobucki Krzepice (3) Krzepice - miasto (4) Krzepice - obszar wiejski (5) Źródło: Bank Danych Lokalnych Ilość odprowadzanych ścieków Ilości ścieków doprowadzanych do wód lub do ziemi oraz bilans ich oczyszczania przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 3.9. Bilans ścieków oczyszczanych z terenu Gminy Krzepice ścieki odprowadzone Jednostka terytorialna dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 dam3 Powiat kłobucki 795,3 874,1 928,4 957,1 993, ,0 Krzepice (3) 146,1 145,5 167,9 168,1 178, ,0 Źródło: Bank Danych Regionalnych 49

50 Tabela 3.10 Ładunki w ściekach dopływających i odpływających źródło sprawozdanie statystyczne OS5 Rodzaj zanieczyszczeń Ścieki dopływające [kg/rok] Ścieki oczyszczone [kg/rok] BZT CHZT Zawiesina ogólna Azot ogólny Fosfor ogólny Poziom ścieków wymagających oczyszczania związany jest z ilością wody zużywanej na terenie Gminy Krzepice. Biorąc pod uwagę, że wzrasta liczba ścieków wymagających oczyszczania, szczególnie korzystnym zjawiskiem jest wzrost udziału ścieków oczyszczonych. Wynika to z działań podejmowanych w zakresie rozbudowy infrastruktury gospodarki ściekowej: rozbudowa kanalizacji Systemy kanalizacyjne Obecnie Gmina jest skanalizowana w ok 70 %. Zbiorcza sieć kanalizacyjna obsługuje miejscowości: Krzepice, (za wyjątkiem ul. Rolniczej i ul. Podkurnia), Zajączki Pierwsze, Zajączki Drugie (za wyjątkiem ul. Łękawica), Szarki, Starokrzepice (za wyjątkiem ul. Jaworowa), część m. Lutrowskie. Na koniec 2013r. długość czynnej sieci kanalizacyjnej w Gminie Krzepice wynosiła ok. 86 km. Dane zamieszczono w tabeli poniżej. Tabela nr 3.11 Dane dotyczące kanalizacji Rok 2014 Długość sieci kanalizacyjnej [km] 85,7 w tym: - grawitacyjna - 51,2 - tłoczna - 12,2 - przykanaliki - 22,3 - przepomopownie ścieków - 21 szt. Ilość przyłączy kanalizacyjnych [szt.] Liczba osób obsługiwanych [Mk] Obszar, z którego oczyszczalnia zbiera ścieki systemem sieci kanalizacyjnej to: Krzepice (za wyjątkiem ul. Rolniczej i ul. Podkurnia), Zajączki Pierwsze, Zajączki Drugie (za 50

51 wyjątkiem ul. Łękawica), Szarki, Starokrzepice (za wyjątkiem ul. Jaworowa), część m. Lutrowskie. Nieruchomości na obszarach nieskanalizowanych posiadają zbiorniki bezodpływowe szamba lub przydomowe oczyszczalnie ścieków. Większość ścieków z terenu gminy oczyszczanych jest na Oczyszczalni ścieków komunalnych w Krzepicach o przepustowości 1620 m 3 /d. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna oparta na technologii osadu czynnego. Oczyszczalnia ścieków położona jest w północno wschodniej części Krzepic, poza zabudową mieszkalną, w obrębie ulicy Kazimierza Wielkiego. Teren oczyszczalni zlokalizowany jest na działkach o nr. ew. 313/1, 313/2 i 330. Obecnie po przebudowie przepustowość hydrauliczna oczyszczalni dla już wykonanego etapu wynosi 1620 m 3 /dobę. Oczyszczalnia jest wykonana jako mechaniczno - biologiczna, pracująca w technologii sekwencyjnych reaktorów biologicznych (SBR). W ramach modernizacji i rozbudowy oczyszczalni ścieków nie dokonano zmiany technologii biologicznomechanicznego oczyszczania ścieków, a jedynie wykonano niezbędne nowe obiekty gospodarki ściekowej i osadowej oraz modernizację istniejących obiektów tak aby pozwalały na spełnienie zarówno warunków biologicznych jak i hydraulicznych prawidłowego oczyszczania napływających ścieków. Po rozbudowie przepustowość hydrauliczna oczyszczalni w Krzepicach wzrosła z 1080 do m 3 /dobę. W ramach rozbudowy wybudowano nowe obiektów, modernizację istniejących oraz likwidację części obiektów. W skład nowo wybudowanych obiektów weszły: 1. Reaktor biologiczny SBR o średnicy wewnętrznej 14,0 m i pojemności czynnej Vcz = 677 m 3 1szt. 2. Komora tlenowej stabilizacji osadu o średnicy wewnętrznej 10,0 m i pojemności czynnej Vcz = 314 m 3 1szt. 3. Grawitacyjny zagęszczacz osadu o średnicy wewnętrznej 7,0 m i pojemności czynnej Vcz = 115 m 3 1szt. 4. Pompownia osadu zbudowana jako podziemny zbiornik żelbetowy zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie zagęszczacza osadu - 1szt. 5. Komora rozdziału o wymiarach w świetle 2,7 m x 1,9 m i wysokości 2,0 m 1szt. 6. Komora przepływomierza o wymiarach w świetle 3,9 m x 1,9 m i wysokości 2,0 m zbudowana jako podziemny zbiornik żelbetowy 1szt. 7. Wylot ścieków oczyszczonych do rzeki Liswarty w km km biegu rzeki. Nowy wylot umiejscowiony w bezpośrednim sąsiedztwie oczyszczalni ścieków. Wylot wykonany w formie betonowego prefabrykatu. Ubezpieczenie skarpy rzeki Liswarty w rejonie wylotu oraz skarpy przeciwległej stanowi geowłóknina oraz kosze gabionowe o wymiarach 100 x 100 x 50 cm (dł. x szer. x wys.) ułożone na odcinku 6,6 m, tj. po 3,0 m poniżej i powyżej wylotu ścieków. Dno rzeki ubezpieczone narzutem kamiennym zabezpieczonym palisadą na całej szerokości umacnianego odcinka rzeki. 8. Basen służący do odprowadzania piany powstałej w reaktorach biologicznych zbudowany jako zbiornik żelbetowy o pojemności czynnej Vcz = 75m 3 1 szt. 9. Neutralizator ścieków chemicznych z tacy dezynfekcyjnej o pojemności V = 1,5 m 3 wykonany z kręgów betonowych o średnicy wewnętrznej 1200 mm - 1 szt. 10. Kontener przy zlewni nieczystości płynnych z układem odbiorczo-pomiarowym identyfikującym przewoźnika ścieków dowożonych 1 sztuka 51

52 11. Aparatura kontrolno pomiarowa i automatyka sterowania pracą oczyszczalni. 12. System sterowania pracą oczyszczalni. 13. Instalacje elektryczne Istniejące obiekty też zostały poddane przebudowie i modernizacji na oczyszczalni 1. Pompownia ścieków surowych - 1 sztuka 2. Reaktory biologiczne SBR 2 sztuki 3. Komora tlenowej stabilizacji osadu KTS 1 sztuka 4. Zlewnia nieczystości płynnych wraz z projektowanym kontenerem z układem odbiorczo-pomiarowym identyfikujący przewoźnika 1 sztuka 5. Taca dezynfekcyjna 1 sztuka 6. Stacja dmuchaw Poniżej w tabelach podano szczegółowe dane dotyczące kanalizacji, wielkości ładunków zanieczyszczeń oraz inne dane statystyczne. Tabela nr 3.12 Informacja o oczyszczalniach ścieków na terenie gminy źródło m.in. sprawozdanie statystyczne OS5 Rok Wielkość oczyszczalni (m 3 /dobę) Liczba RLM Ścieki dopływające i oczyszczone m 3 /rok Ilość wytworzonych osadów, piasku, skratek [Mg] Mg s.m.o Systemy indywidualne gospodarki ściekowej Zgodnie z ustawą Prawo Wodne z dn r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 145 z późn. zm.) w miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacyjnych nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne rozwiązania zapewniające ochronę środowiska. Do rozwiązań takich zaliczyć należy: - budowa zbiorników bezodpływowych (szamb), - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Zbiorniki bezodpływowe Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach z dnia r. (tj. Dz. U. z 2013 r., poz z późn. zm. ) nakłada na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej (art. 3, ust. 3). 52

53 Dzięki ewidencji łatwiej jest określić stan, zagrożenia i potrzeby ochrony środowiska, a także kontrolować warunki utrzymania czystości i porządku przez właścicieli nieruchomości (brak zawierania umów). Jest to obecnie ważny problem w kwestii eksploatacji zbiorników bezodpływowych, ponieważ większość eksploatowanych zbiorników to urządzenia stare, które nie gwarantują szczelności. Prowadzi to do bezpośredniego zagrożenia środowiska, a zwłaszcza wód gruntowych i powierzchniowych. W Gminie Krzepice obowiązuje regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Krzepice Uchwała Nr Rady Miejskiej w Krzepicach z dnia 31 stycznia 2013 r. w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Krzepice. Jest on jednym z podstawowych aktów prawa miejscowego w zakresie zagadnień ochrony środowiska. Nakłada on na właścicieli i zarządców nieruchomości szereg obowiązków związanych z gospodarką odpadami oraz obowiązki związane z gospodarką nieczystościami płynnymi Problemy i zagrożenia Źródło zanieczyszczenia stanowią powierzchniowe spływy zanieczyszczeń z otaczających je terenów, wody opadowe, roztopowe, eutrofizacja. Zagrożenia stanowią również: dzikie składowiska odpadów, stosowanie nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, nawadnianie pól ściekami. Ponadto w obszarach przemysłowych zanieczyszczenia wód powodowane są przez emisję zanieczyszczeń gazowych i pyłowych przenikających z opadami atmosferycznymi, składowiska odpadów przemysłowych, wykonywanie robót budowlanych, spływy powierzchniowe z dróg. Kolejny pojawiający się cyklicznie problem to susza. Praktycznie susze w całej Polsce pojawiają się w cyklach kilkuletnich. Tendencje pojawiania się ich w ostatnim 25 leciu wskazują, że statystycznie może ona występować co 2 3 lata Powietrze Jakość powietrza Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić na dwie grupy: pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego. Największymi antropogenicznymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są: procesy energetycznego spalania paliw oraz przemysłowe procesy technologiczne (tzw. emisja punktowa), komunikacja (tzw. emisja liniowa) oraz sektor komunalno-bytowy (tzw. emisja powierzchniowa). Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń pyłowych w 2013 roku były zakłady wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (49,7 % emisji ogółem). W dalszej kolejności najwyższa emisja zanieczyszczeń pyłowych pochodziła z zakładów przetwórstwa przemysłowego (41,0 %) oraz z górnictwa i wydobywania (8,9 %). Sektor 53

54 komunalno - bytowy w głównej mierze odpowiedzialny jest za podwyższone stężenia pyłu zawieszonego i benzo(a)pirenu w sezonie zimowym. Stosowanie w gospodarstwach domowych niskosprawnych urządzeń i instalacji kotłowych, ich zły stan techniczny i nieprawidłowa eksploatacja oraz spalanie złej jakości paliw, a także odpadów komunalnych są głównym powodem tzw. niskiej emisji. Komunikacja wpływa na całoroczny poziom NOX, pyłu zawieszonego i benzenu. Szczególnie duże stężenia tych zanieczyszczeń występują na skrzyżowaniach oraz drogach o dużym natężeniu ruchu, biegnących przez obszary położone w zwartej zabudowie. Przyczyną zwiększonej emisji ze źródeł komunikacyjnych jest zły stan techniczny pojazdów, nieprawidłowa ich eksploatacja oraz korki uliczne. Wśród największych zakładów emitujących substancje do powietrza w województwie w dalszym ciągu pozostają zakłady energetyczne i ciepłownicze oraz zakłady przemysłowe wymagające znacznych ilości energii do procesów technologicznych. Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013, poz z późn. zm.) oceny są dokonywane w strefach, w tym w aglomeracjach. Na terenie województwa śląskiego zostało wydzielonych 5 stref zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 10 sierpnia 2012 roku w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. 2012, poz 914). Strefy te zostały wymienione poniżej: strefa śląska, aglomeracja górnośląska, aglomeracja rybnicko-jastrzębska, miasto Bielsko-Biała, miasto Częstochowa. Podstawę klasyfikacji stref zgodnie z art. 89 ww. ustawy stanowiły dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji z dozwolonymi przypadkami przekroczeń, poziomy docelowe oraz poziomy celów długoterminowych, ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012, poz. 1031). Dla wszystkich substancji podlegających ocenie, strefy zaliczane są do jednej z poniższych klas: klasa A - jeżeli stężenia zanieczyszczeń na jej terenie nie przekraczały odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, klasa C - jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie przekraczały poziomy dopuszczalne lub docelowe powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy ten margines jest określony, klasa D1 - jeżeli stężenia ozonu w powietrzu na jej terenie nie przekraczały poziomu celów długoterminowych, klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu na jej terenie przekraczały poziom celów długoterminowych. Gmina Krzepice znajdowała się w zasięgu strefy Śląskiej. Pod pojęciem strefy kryją się aglomeracje o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy oraz obszary jednego lub więcej powiatów położonych na obszarze tego samego województwa, niewchodzących w skład aglomeracji. 54

55 Prawo ochrony środowiska narzuca obowiązek dokonywania, co roku oceny jakości powietrza, celem dostarczenia informacji o przestrzennym rozkładzie stężeń zanieczyszczeń, wskazania potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącej sieci monitoringu, czy też w zakresie działań mających poprawić jakość powietrza. Kryteria oceny określone są w: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r., poz. 1031), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r., poz. 1032), W 2013 r. pomiary stężeń zanieczyszczeń powietrza nie były prowadzone na terenie Gminy Krzepice. Lista zanieczyszczeń pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia obejmuje: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10, pył PM2,5, arsen, benzo(α)piren, ołów, kadm oraz nikiel. Do zanieczyszczeń, które uwzględniane są w ocenie ze względu na ochronę roślin należą: dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz ozon. Dwunastą roczną ocenę jakości powietrza w województwie śląskim przeprowadzono w oparciu o wyniki badań ze 145 stanowisk pomiarowych obejmujących pomiary: wysokiej jakości na stałych stacjach monitoringu, rozumiane jako pomiary ciągłe, prowadzone z zastosowaniem mierników automatycznych 17 stanowisk pomiarowych dwutlenku azotu, 1 - tlenków azotu, 17 - dwutlenku siarki, 10 ozonu, 6 pyłu zawieszonego PM10, 10 - tlenku węgla, 3 stanowiska benzenu, manualne: na stałych stacjach monitoringu prowadzone codziennie 16 stanowisk pyłu PM10, 8 stanowisk pyłu PM2,5, 8 - stężeń ołowiu, 8 - kadmu, 8 niklu, 9 arsenu, 13 benzo(α)pirenu, pasywne 11 stanowisk benzenu. Ogółem w ocenie wykorzystano wyniki z 64 stanowisk automatycznych, 70 stanowisk manualnych oraz 11 pasywnych. Ponadto, do określenia granic obszaru przekroczeń normatywnych stężeń pyłów PM10 i PM2,5 zastosowano statystyczną metodę analiz przestrzennych (Ważone Odwrotne Odległości IDW) dostępną w ArcGIS Spatial Analyst. Uzyskano dzięki niej informacje o stężeniach badanych substancji na terenach, gdzie nie jest prowadzony pomiar, zlokalizowanych pomiędzy punktami, dla których znane jest stężenie. Do określenia obszaru przekroczeń wykorzystano dane pomiarowe z 2013 roku ze stanowisk pomiarowych z terenu województw: śląskiego, małopolskiego, łódzkiego, opolskiego oraz Republiki Czeskiej. Na podstawie informacji o zagospodarowaniu terenu określono powierzchnię obszarów przekroczeń. W ocenie uzyskano następujące wyniki klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin: klasa D2 - przekroczenia poziomu celu długoterminowego ozonu wyrażonego jako AOT 40 - na stacji tła regionalnego w Złotym Potoku (gm. Ja nów) wskaźnik ten uśredniony dla kolejnych 5 lat wyniósł (μg/m 3 )*h klasa A - brak przekroczeń wartości dopuszczalnych dla tlenków azotu i dwutlenku siarki oraz poziomu docelowego ozonu w strefie śląskiej. 55

56 W klasyfikacji ze względu na ochronę zdrowia klasa A: dla zanieczyszczeń takich jak: benzen ołów, arsen, kadm, nikiel, tlenek węgla - we wszystkich strefach klasa A, co oznacza konieczność utrzymania jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie, dla dwutlenku azotu w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej, miastach Bielsko-Biała i Częstochowa oraz w strefie śląskiej, dla dwutlenku siarki w aglomeracji górnośląskiej i rybnicko-jastrzębskiej, mieście Bielsko-Biała i Częstochowa oraz strefie śląskiej, dla ozonu w aglomeracji górnośląskiej, aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej, mieście Bielsko-Biała i Częstochowa ze względu na ochronę zdrowia klasa C: dla dwutlenku azotu w aglomeracji górnośląskiej dla ozonu w strefie śląskiej oraz klasa D2, ze względu na przekraczanie poziomu celów długoterminowych w 5 strefach obejmujących całe województwo, dla benzo(α)pirenu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 w 5 strefach (aglomeracje: górnośląska i rybnicko-jastrzębska, miasta: Bielsko-Biała, Częstochowa i strefa śląska). Rys. nr 3.6. Wyniki klasyfikacji stref dla ozonu kryterium ochrony roślin na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 56

57 Rys. nr 3.7. Wyniki klasyfikacji stref dla dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu kryterium ochrony roślin na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 57

58 Rys. nr 3.8. Klasyfikacja stref dla benzenu kryterium ochrony zdrowia na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. Rys. nr 3.9. Klasyfikacja stref dla arsenu, kadmu, niklu i ołowiu kryterium ochrony zdrowia na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 58

59 Rys. nr Klasyfikacja stref dla tlenku węgla kryterium ochrony zdrowia na terenie województwa Śląskiego źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R Wyniki pomiarów - monitoringu Poniżej omówiono wyniki badań uzyskane w 2013 roku w ramach realizacji Programu Państwowego Monitoringu Środowiska województwa śląskiego na lata Średnie stężenia benzenu nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego (5 µg/m 3 ) na żadnym stanowisku pomiarowym. Najniższe wartości odnotowano na stanowiskach, na których pomiary prowadzone były w sposób automatyczny: w Dąbrowie Górniczej, ul. Tysiąclecia 2,2 µg/m 3 (44 % poziomu dopuszczalnego), w Rybniku ul. Borki 2,5 µg/m 3 (50 % poziomu dopuszczalnego), w Złotym Potoku gm. Janów (26 %). Klasa D2 określona dla strefy śląskiej dla ozonu związana jest z podejmowaniem działań w kierunku obniżenia stężeń w celu osiągnięcia poziomu celów długoterminowych do roku Strefy klasy C wymagają określenia programu ochrony powietrza. W przypadku stref, dla których na stanowiskach pomiarów metodą pasywną stężenia wynosiły od 46 % do 100 % poziomu dopuszczalnego. W porównaniu z 2012 rokiem wartości średnioroczne wzrosły na stanowisku w Dąbrowie Górniczej o 29 %, Częstochowie o 13 %, Czechowicach Dziedzicach o 8 %, Żywcu o 7 %, Bielsku-Białej i Czerwionce Leszczynach oraz Katowicach (stacja komunikacyjna o 4 %), na pozostałych obniżyły się maksymalnie o ok. 40 %. 59

60 Średnie roczne stężenia arsenu, kadmu i niklu wynosiły odpowiednio: od 18% do 37% poziomu docelowego (6 ng/m 3 ) - dla arsenu; od 11% do 46% poziomu docelowego (5 ng/m 3 ) - dla kadmu; od 9% do 23% poziomu docelowego (20 ng/m 3 ) - dla niklu. W porównaniu do 2012 roku w 2013 roku stężenia arsenu obniżyły się na 6 z 9 stanowisk, wzrosły w Pszczynie o 13 % i Godowie o 16 %, w Katowicach pozostały na tym samym poziomie, co w roku poprzednim. Stężenie kadmu wzrosło na stanowisku w Godowie o 146 %, w Tarnowskich Górach o 35 %, Pszczynie o 65 % a na pozostałych 5 stanowiskach obniżyło się. Stężenie niklu wzrosło na 7 stanowiskach, maksymalnie o 170 % w Godowie, obniżyło się o 15 % w Rybniku. Średnie roczne stężenia ołowiu wyniosły od 3 % (Bielsko-Biała) do 11 % (Tarnowskie Góry i Godów) poziomu dopuszczalnego (0,5 µg/m 3 ). Obniżenie stężenia w porównaniu z 2012 rokiem nastąpiło na 5 stanowiskach. Wzrost nastąpił w Godowie o 50 %, Pszczynie o 21 %, Tarnowskich Górach o 8 %. Maksymalne stężenia 8 godzinne tlenku węgla nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego (10000 μg/m 3 ) na żadnym ze stanowisk i wynosiły od 23 % do 49 % wartości dopuszczalnej. Najwyższa wartość wystąpiła w Częstochowie na stacji komunikacyjnej (4880 μg/m 3 ). W porównaniu z wartościami z 2012 roku, na 10 stanowiskach stężenia obniżyły się. Największe spadki wystąpiły w Rybniku i Wodzisławiu Śląskim o 58 % i 59 %, najmniejsze o 33 % w Częstochowie ul. Armii Krajowej. Wartości średnie dwutlenku azotu poza stacjami komunikacyjnymi nie przekroczyły wartości dopuszczalnej 40 µg/m 3. Na stacji komunikacyjnej w Katowicach przekroczyły poziom dopuszczalny o 7%. Wartości przekroczeń są niższe niż w 2012 roku, w Katowicach zmalały z 49 do 43 µg/m 3, a w Częstochowie z 42 do 37 µg/m 3. Wartości stężeń wynosiły od 23 % do 88 % wartości dopuszczalnej, poza stacją komunikacyjną w Katowicach. Na 15 z 17 stanowisk wartości średnioroczne zmniejszyły się maksymalnie o 10 %, na dwóch stanowiskach w Cieszynie i Ustroniu pozostały na niezmienionym poziomie. Stężenia maksymalne 1- godzinne (200 µg/m 3 ) nie zostały przekroczone na żadnym stanowisku pomiarowym i mieściły się w zakresie 27 % - 86 % poziomu dopuszczalnego Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na stacji w Złotym Potoku, oceniane wg kryterium ochrony roślin, wyniosło 11 µg/m 3 i nie wykazało przekroczenia wartości dopuszczalnej. Stężenia dwutlenku siarki w 2013 roku wykazały: wg kryterium ochrony zdrowia: brak przekroczeń dopuszczalnej częstości przekraczania poziomów dopuszczalnych stężeń 1-godzinnych (24 razy); brak przekroczeń poziomu dopuszczalnego stężeń 24-godzinnych (125 µg/m 3 ). Przekroczenie dopuszczalnej częstości przekraczania poziomu dopuszczalnego nastąpiło 3-krotne w Żywcu oraz 1-krotne w Bielsku-Białej, wg kryterium ochrony roślin: brak przekroczenia poziomu dopuszczalnego w sezonie zimowym na stacji tła regionalnego - w Złotym Potoku zanotowano 13 μg/m 3. Wyniki badań stężeń ozonu na stacjach wykazały: dopuszczalna częstość przekroczenia poziomu docelowego 8-godzinnego, wynoszącego 120 μg/m 3 w roku kalendarzowym uśrednionego za okres trzech lat 60

61 ( ) była niższa niż lub równa 25 dni na wszystkich stanowiskach w aglomeracji górnośląskiej, rybnicko-jastrzębskiej, w Bielsku Białej i Częstochowie, natomiast w strefie śląskiej została przekroczona na stanowiskach w Ustroniu (30 dni), Złotym Potoku (32 dni), Cieszynie (27 dni), za wyjątkiem Wodzisławia (17 dni), przekroczenie od 31 % do 47 % na terenie całego województwa poziomu celu długoterminowego - na wszystkich stanowiskach pomiarowych wystąpiły przekroczenia maksymalnych 8-godzinnych stężeń ozonu ze względu na ochronę ludzi, największe przekroczenia odnotowano w Wodzisławiu o 47 %, ze względu na ochronę roślin - brak przekroczenia poziomu docelowego oraz przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu wyrażonego jako AOT 40 - na stacji tła regionalnego wskaźnik ten uśredniony dla kolejnych 5 lat wyniósł (μg/m 3 )*h, przy poziomie docelowym wynoszącym (μg/m 3 )*h i uśredniony dla roku wyniósł (μg/m 3 )*h, przy poziomie celu długoterminowego wynoszącym 6000 (μg/m 3 )*h. Średnioroczne stężenia benzo(a)pirenu na wszystkich stanowiskach zostały przekroczone i wyniosły (wartość docelowa 1 ng/m 3 ): aglomeracja górnośląska od 5 do 8 ng/m 3, aglomeracja rybnicko-jastrzębska od 6 do 11 ng/m 3, Bielsko-Biała miasto 5 ng/m 3, Częstochowa miasto 3 ng/m 3, strefa śląska od 5 do 11 ng/m 3. W porównaniu do 2012 roku, na 2 stanowiskach stężenia średnioroczne uległy zwiększeniu tj. w Pszczynie o 5 % i Lublińcu o 58 %. Obniżenie wartości średniorocznych odnotowano na 11 stanowiskach. Najznaczniej w Katowicach o 37 % i Częstochowie o 33 %. W okresie letnim oraz zimowym na stacjach w Rybniku i Godowie były obserwowane najwyższe stężenia, które wynosiły odpowiednio latem - 3 ng/m 3 oraz zimą 18 ng/m 3 w Godowie i 19 ng/m 3 w Rybniku. Średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego PM10 mieściły się w przedziale od 74 % do 145 % poziomu dopuszczalnego. Na 18 stanowiskach spośród 22, z których wyniki wykorzystano do oceny, stężenia średnioroczne były wyższe niż 40 µg/m 3, na stanowiskach w Cieszynie, Lublińcu, Częstochowie i w Złotym Potoku (gm. Janów) stężenia średnioroczne były niższe niż poziom dopuszczalny. Na wszystkich 22 stanowiskach odnotowano wyższą niż 35 dopuszczalną częstość przekraczania poziomu 24-godzinnego wynoszącego 50 µg/m 3. Wartości średnie stężeń pyłu PM10 w 2013 roku wyniosły (wartość dopuszczalna 40 µg/m 3 ): - w aglomeracji górnośląskiej od 43 do 48 µg/m 3, - w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej od 45 - w Bielsku-Białej - 41 µg/m 3, - w Częstochowie - 35 µg/m 3, - w strefie śląskiej od 30 do 58 µg/m 3. W porównaniu do 2012 roku stężenia średnie roczne: - w aglomeracji górnośląskiej zmniejszyły się na siedmiu stanowiskach (Gliwice o 3 %, Tychy o 5 %, Zabrze i Sosnowiec o 9 %, Katowice o 12 %, Dąbrowa Górnicza o 23 % oraz o 4 % na stacji komunikacyjnej Al. Górnośląska w Katowicach), - w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej zmniejszyły się na stanowiskach w Rybniku o 3 %, w Żorach o 5 %, 61

62 - w strefie Bielsko-Biała miasto zmniejszyły się o 3 %, - w strefie Częstochowa miasto zmniejszyły się o 14 %, - w strefie śląskiej zmniejszyły się na pięciu stanowiskach (Myszków o 16 %, Złoty Potok o 13 %, Knurów o 5 %, Zawiercie i Żywiec ul. Słowackiego o 3 %) oraz wzrosły na czterech stanowiskach w Lublińcu o 7 %, Pszczynie o 28 %, Godowie o 11 %, Tarnowskich Górach o 2 %, w Cieszynie pozostały na podobnym poziomie jak w 2012 roku. Liczba przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 była wyższa niż dopuszczalna częstość (35 dni) i wynosiła w: - aglomeracji górnośląskiej - od 2,7 do 3,5 razy więcej niż dopuszczalna, - aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej - od 2,7 do 3,6 razy więcej, - w Bielsku-Białej - 2,4 razy więcej, - w Częstochowie - 1,7 razy więcej, - w strefie śląskiej - od 1,2 do 4,2 razy więcej. W porównaniu do 2012 roku, częstości przekroczeń w 2013 roku: - w aglomeracji górnośląskiej na 2 z 7 badanych stanowisk zmniejszyły się w Dąbrowie Górniczej o 10% i Katowicach ul. Kossutha o 17%, wzrosły w Tychach o 23%, Gliwicach o 21%, Katowicach Al. Górnośląska i Zabrzu o 17%, Sosnowcu o 8%, - w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej w Rybniku wzrosły o 38%, w Żorach zmniejszyły się o 9%, - w Bielsku-Białej wzrosły o 19%, - w Częstochowie zmniejszyły się o 25%, - w strefie śląskiej zmniejszyły się na 5 z 11 stanowisk (o 3 % w Knurowie, o 11 % w Myszkowie, o 32 % w Złotym Potoku, o 14% w Wodzisławiu o 6 % w Żywcu ul. Słowackiego), wzrosły na pięciu stanowiskach (o 93 % w Lublińcu, o 56 % w Pszczynie, o 45 % w Godowie, o 37 % w Tarnowskich Górach o 20 %, o 1 % w Zawierciu), w Cieszynie pozostały na takim samym poziomie jak w roku poprzednim. Kompletność serii pomiarów w 2013 roku wynosiła: - w aglomeracji górnośląskiej od 92% do 99%, - w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej od 94% do 98%, - w Bielsku-Białej - 97%, - w Częstochowie - 98%, - w strefie śląskiej - od 84% do 100%. W porównaniu do 2012 roku na 10 z 22 stanowisk kompletność wzrosła maksymalnie w Lublińcu o 18%, zmalała na 9, maksymalnie w Cieszynie do 84%, na 3 stanowiskach pozostała na tym samym poziomie (Sosnowiec, Tychy i Zabrze). W 2013 roku wartości 90,4 percentyla dla stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 przekroczyły poziom 50 µg/m 3 na wszystkich stanowiskach, osiągając maksymalne przekroczenie w aglomeracji górnośląskiej o 80 %, w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej o 122 %, w Bielsku-Białej o 72 %, w Częstochowie o 20% oraz o 146 % w strefie śląskiej. W porównaniu do roku poprzedniego na 18 stanowiskach nastąpiło obniżenie poziomu maksymalnie o 26 %, na czterech wzrosło maksymalnie o 13 %. W 2013 przez 16 dni (34 przypadki przekroczeń na stanowiskach pomiarowych) stężenia pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa śląskiego były równe lub wyższe niż 200 μg/m 3 (próg informowania). Na 15 z 24 stanowisk wystąpiły stężenia 24-godzinne 62

63 pyłu PM10 równe lub wyższe niż wartość progowa informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu PM10. Najwięcej przekroczeń na 12 stanowiskach zanotowano 24 stycznia. Niekorzystne skutki zdrowotne ze względu na wystąpienie poziomów alarmowych pyłu zawieszonego PM10 określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, wystąpiły w strefie śląskiej 24 stycznia w Żywcu oraz 27 stycznia w Pszczynie. Wartość dopuszczalna stężenia pyłu zawieszonego PM2,5, powiększona o margines tolerancji, wynosząca 26 μg/m 3, została przekroczona w 2013 roku na 7 stanowiskach, poza stanowiskiem tła regionalnego w Złotym Potoku (23 μg/m 3 ) i wyniosła: - w aglomeracji górnośląskiej 33 μg/m 3 w Katowicach ul. Kossutha, 35 μg/m 3 w Gliwicach i 37 μg/m 3 w Katowicach al. Górnośląska (stacja komunikacyjna), - w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej - 31 μg/m 3, - w strefie Bielsko-Biała miasto - 34 μg/m 3, - w strefie Częstochowa miasto - 29 μg/m 3, - w strefie śląskiej - od 23 do 38 μg/m 3 w Godowie. W porównaniu z rokiem 2012, w 2013 roku wzrost wartości nastąpił w Gliwicach o 2% i Złotym Potoku o 28% (wzrost stężeń związany ze wzrostem kompletności serii pomiarowej z 77% do 91%). Na pozostałych stacjach nastąpiło zmniejszenie stężenia o ok. 5%. Stężenia średnie miesięczne pyłu PM2,5 podobnie jak pyłu PM10 wykazują zmienność sezonową. Najwyższe wartości występują w okresie zimowym. W 2012 roku maksymalne średnie miesięczne stężenia wystąpiły w lutym na wszystkich stanowiskach, wynosząc od 67 μg/m 3 (Częstochowa) do 93 μg/m 3 (Katowice al. Górnośląska). W 2013 roku maksymalne miesięczne stężenia wystąpiły na wszystkich stanowiskach w styczniu, wynosząc od 41 μg/m 3 (Złoty Potok gm. Janów) do 84 μg/m 3 (Godów pow. wodzisławski). Zimą najczęściej wysokie stężenia średnie miesięczne pyłów PM2,5 występują w Godowie, a latem na stacji komunikacyjnej w Katowicach al. Górnośląska. Udział pyłu PM2,5 w pyle PM10 w latach zawierał się w przedziale od 65 % w Żorach do 86 % na stacji komunikacyjnej w Katowicach. W 2013 roku zmniejszył się przedział zmienności od 70 % w Żorach do 77 % w Katowicach oraz w Złotym Potoku. W Godowie na stacji monitoringu transgranicznego przenoszenia zanieczyszczeń wyniósł 75 %. Stężenia pyłu PM2,5 uzyskane na pięciu stanowiskach (Częstochowa, Bielsko Biała, Katowice i Gliwice w aglomeracji górnośląskiej, Żory w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej) oraz z 27 stanowisk pomiarów prowadzonych przez inne wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska stanowią podstawę do obliczenia wartości wskaźnika średniego narażenia. Główny Inspektor Ochrony Środowiska oblicza wartość wskaźnika średniego narażenia na pył PM2,5 za rok poprzedni dla miast o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji oraz wartość krajowego wskaźnika średniego narażenia, zgodnie z art. 86a ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Wskaźniki te obliczane są metodą określoną w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie sposobu obliczania wskaźników średniego narażenia oraz sposobu oceny dotrzymania pułapu stężenia ekspozycji (Dz. U. 2012, poz. 1029). Dla roku 2013 najwyższe wartości wskaźnika w Polsce uzyskano dla aglomeracji krakowskiej (37 µg/m 3 ) oraz dla miast i aglomeracji województwa śląskiego, od 32 do 63

64 34 µg/m 3. W porównaniu do roku 2012 wskaźnik obniżył się w aglomeracjach i miastach od 4,6 µg/m 3 dla aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej do 2,4 µg/m 3 dla aglomeracji górnośląskiej. Wartość krajowego wskaźnika średniego narażenia na pył PM2,5 dla roku 2013 wyniosła 25 µg/m 3 i była najniższa spośród krajowych wskaźników obliczonych dla lat W miastach powyżej 100 tys. mieszkańców i aglomeracjach, w których wartość wskaźnika średniego narażenia przekracza pułap stężenia ekspozycji, jest konieczność podjęcia dodatkowych działań w obszarze ochrony powietrza, które pozwolą na osiągnięcie w roku 2015 pułapu stężenia ekspozycji, na poziomie 20 µg/m 3. Analiza stężeń 24- godzinnych pyłu zawieszonego PM10, przekraczających wartość dopuszczalną i średnich prędkości wiatru, wykazała występowanie niekorzystnych warunków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń na stacjach przez 60 % czasu w roku w Cieszynie, 66 % w Rybniku, 73 % w Częstochowie ul. Baczyńskiego i Złotym Potoku (gm. Janów), 86 % w Gliwicach, Zabrzu, Żywcu, 87 % w Bielsku-Białej i 97 % czasu w roku w Katowicach ul. Kossutha. Na stanowisku w Godowie, tylko przez 5% czasu w roku występowały niekorzystne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, a przez ponad 30 % czasu prędkość wiatru była wyższa niż 5 m/s. W dniu 24 stycznia na wszystkich stanowiskach prędkość wiatru była niższa niż 0,6 m/s, poza Godowem, gdzie wyniosła 3,8 m/s. Główną przyczyną wystąpienia przekroczeń pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenu w okresie zimowym jest emisja z indywidualnego ogrzewania budynków, w okresie letnim bliskość głównej drogi z intensywnym ruchem, emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych, np. dróg, chodników, boisk oraz niekorzystne warunki meteorologiczne, występujące podczas powolnego rozprzestrzeniania się emitowanych lokalnie zanieczyszczeń, w związku z małą prędkością wiatru (poniżej 1,5 m/s), a także w części południowej województwa (powiat wodzisławski) przyczyną wystąpienia przekroczeń jest napływ zanieczyszczeń spoza kraju. Prowadzone na stacji w Godowie pomiary parametrów meteorologicznych w 2013 roku wskazują, że ok. 30% wszystkich kierunków wiatru w roku pochodzi z sektora WSW-SSE. Udział wiatrów z tego sektora był zmienny w roku i wynosił od 12 % do 60 % w grudniu. Główną przyczyną wystąpienia przekroczeń dwutlenku azotu jest emisja ze źródeł liniowych (komunikacyjnych). Przyczyną wystąpienia przekroczeń ozonu jest oddziaływanie naturalnych źródeł emisji lub zjawisk naturalnych niezwiązanych z działalnością człowieka. Z badań przeprowadzonych na terenie Polski w ramach państwowego monitoringu środowiska wynika, że ozon jest zanieczyszczeniem w strefie przyziemnej wykazującym tendencje do przekraczania poziomów dopuszczalnych na wielu obszarach kraju i Europy. Wysokie stężenia tej substancji pojawiają się w sprzyjających warunkach atmosferycznych tj. wysokiej temperatury i promieniowania słonecznego. Warunki meteorologiczne miały znaczący wpływ na jakość powietrza. 8 8 źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 64

65 3.4. Energia odnawialna Odnawialne źródła energii należą do grupy czystych, których wykorzystywanie przyczynia się do poprawy stanu środowiska naturalnego. Za odnawialne źródło energii, uważa się źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię: wody, wiatru, promieniowania słonecznego, energię spiętrzeń lub gorących źródeł wodnych, energię powstającą przy spalaniu biomasy oraz biogazu. Rys Schemat pochodzenia odnawialnych źródeł energii Wzrost udziału źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo energetycznym, przyczynia się do poprawy efektywności wykorzystania i oszczędności zasobów surowców energetycznych oraz stanu środowiska. Aby ograniczyć wykorzystywanie konwencjonalnych źródeł energii coraz częściej na czołowym miejscu stawia się wykorzystanie wiatru jako źródła energii. Udział odnawialnych źródeł energii w bilansie zasobów energetycznych, prócz podstawowego celu poprawy stanu środowiska, ma przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Zakłada się, że największym odbiorcą energii ze źródeł odnawialnych może być rolnictwo, mieszkalnictwo i komunikacja. Polityka energetyczna Polski do 2025 roku wskazała docelowe udziały energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, i tak do roku ,5 % oraz % w bilansie energii pierwotnej stanowić ma energia odnawialna. Coraz większe zużycie energii, głównie węgla, powoduje emisję do atmosfery gazów szklarniowych (dwutlenku węgla, tlenku węgla, azotu, freonów i innych) i bezprecedensowe zmiany w składzie chemicznym atmosfery. W celu ograniczania wykorzystania konwencjonalnych źródeł energii coraz częściej na czołowym miejscu stawia się wykorzystanie wiatru jako źródła energii. Rozwój odnawialnych źródeł energii, wraz z przedsięwzięciami zmierzającymi do ograniczenia i bardziej efektywnego wykorzystania energii, ma priorytetowe znaczenie zarówno w skali kraju, jak i Europy. Województwo podkarpackie posiada stosunkowo dobre warunki do rozwoju energetyki z odnawialnych źródeł energii (m. in. energii słonecznej, energii wiatru, energii wody). 65

66 Przeprowadzane badania potwierdzają bardzo dobre warunki nasłonecznienia w województwie. Średnie nasłonecznienie miesięczne wynosi odpowiednio od 0,8 kwh/m²/dzień w grudniu do 5,04 kwh/m² w lipcu. Warunki te stwarzają duże możliwości wykorzystania energii słonecznej do celów użytkowych. W powiecie od kilku lat obserwowany jest wzrost liczby budynków mieszkalnych z zamontowanymi instalacjami solarnymi. Instalowane są one głównie w systemach odbierających ciepło, można też spotkać układy fotowoltaiczne. Instalacje solarne montowane są również na budynkach użyteczności publicznej m. in.: na jednostkach oświatowych (przedszkola, szkoły), obiektach służby zdrowia i opieki zdrowotnej (szpitale, domy pomocy społecznej), sportowych, sakralnych oraz hotelach i pensjonatach. W regionie coraz częściej wykorzystuje się również energię wiatru, gdyż jest to obszar o dużym potencjale dla energetyki wiatrowej. Spośród inwestycji będących przykładem dobrych praktyk z wykorzystaniem energii słonecznej należy wymienić kryte pływalnie i baseny kąpielowe wykorzystujące kolektory słoneczne do ogrzewania wody. Kolejnym przykładem dobrych praktyk z wykorzystaniem energii słonecznej jest innowacyjna instalacja ogniw fotowoltaicznych. Odnawialne źródła energii w przeciwieństwie do paliw kopalnych powinny być rozpatrywane jako zasoby energetyczne o rosnącym znaczeniu w bilansie energetycznym gminy, tym bardziej, że dużą część terenu zajmują obszary prawnie chronione. Jednak właśnie ze względu na walory przyrodnicze, w tym także tereny chronionego krajobrazu, właściwie nie ma możliwości prawnych lokalizowania np. siłowni wiatrowych. Pozyskiwanie energii poprzez wykorzystanie siły wiatru, wody, energii słonecznej czy geotermalnej jest bardzo korzystne dla gminy z punktu widzenia ochrony środowiska. Siłownie wiatrowe, elektrownie wodne, baterie słoneczne oraz ogrzewanie geotermalne bazują na odnawialnym źródle energii tym samym nie wyczerpują istniejących zasobów surowców mineralnych, nie emitują gazów, wyłączają stosunkowo niewielki obszar z dotychczasowego użytkowania, a przy tym koszt ich instalacji jest stosunkowo niski Zasoby przyrodnicze Lasy i zalesienia Zgodnie z regionalizacją przyrodniczo-leśną (Trampler i In r.) obszar miasta i gminy Krzepice położony jest w Krainie Małopolskiej (VI), w Dzielnicy Wyżyna Woźnicko Wieluńska (VI.6), Lasy, grunty zadrzewione oraz zakrzaczenia zajmują niewielką powierzchnię. Stanowią one zaledwie ok. 9,8% ogólnej powierzchni gminy, w tym lasy ok. 9,6%. Największy powierzchnio, zwarty kompleks leśny występujący w północno-zachodniej części gminy należy do Nadleśnictwa Kłobuck leśnictwa Parzymiechy (obr. ewid. Zajączki I). Struktura siedliskowa lasów występujących na terenie gminy jest zróżnicowana. Wśród lasów należących do Nadleśnictwa Kłobuck obr. Parzymiechy dominują siedliska lasowe, w tym las mieszany świeży (LMśw), las świeży (Lśw) i las wilgotny (Lw). Wśród lasów pozostałych siedliska borowe - bór świeży (Bśw) oraz fragmentarycznie bór mieszany świeży (BMśw). 66

67 Lasy państwowe występujące na terenie gminy administrowane przez Nadleśnictwo Kłobuck uznane zostały za lasy ochronne w kategorii: lasy wodochronne oddz. 170 do 175 i oddz. 179 (obr. Parzymiechy) oraz stanowiące drzewostany uszkodzone na skutek działalności przemysłu oddz. 372 (obr. Kłobuck, leśnictwo Zwierzyniec I). Lasy i zadrzewienia w rejonie Krzepic pozostają pod wpływem kwaśnych deszczy (odczyn ph wody opadowej <5) oraz emisji przemysłowych z zakładów położonych na terenie GOP, Opola (elektrownie, huty) i Olesna. Występujące na terenie miasta i gminy Krzepice kompleksy leśne będące w zarządzie Nadleśnictwa Kłobuck pozostają w I-ej strefie słabych uszkodzeń drzewostanów (oddz.: 179, 170 do 175 obr. Parzymiechy) oraz w II-ej strefie średnich uszkodzeń drzewostanów (oddz.: 372 obr. Kłobuck, leśnictwo Zwierzyniec). Szatę roślinną miasta i gminy Krzepice reprezentują antropogeniczne zbiorowiska roślinne - agrocenozy gruntów ornych, łąk i pastwisk z drobnymi płatami zadrzewień i zakrzewień oraz nieliczne, niewielkie powierzchniowo kompleksy leśne. Pod względem gospodarczym teren gminy ma charakter rolniczy. Użytki rolne stanowią ok. 83 % ogólnej powierzchni miasta i gminy Krzepice, w tym: grunty orne ok. 61% oraz łąki i pastwiska trwałe ok. 19 %. Kompleksom roślin uprawnych towarzyszą zespoły roślin pospolitych, w dużej mierze uzależnionych od gatunków roślin uprawianych. Mimo rolniczego charakteru gminy występują na jej terenie stanowiska i zbiorowiska interesujących rzadkich oraz objętych ochroną ścisłą lub częściową gatunków roślin. Na terenie gminy występuje np. 9 stanowisk cennych gatunków roślin naczyniowych, w tym: konitrut błotny (Gratiola officinalis), kukułka Fuchsa (Dactylovhiza fuchsii), pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna), paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare), paprotnik kolczysty (Polystichum aculeatum), kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis), widłak goździsty (Lycopodium calvatum). Wśród zbiorowisk leśno-zaroślowych występuje stanowisko mchu płaskomerzyka pokrewnego (Plagiomnium affine). Wśród roślinności wodnej w żyznych zbiornikach śródlądowych spotyka się: moczarkę kanadyjską (Elodea canadensis), rogatka sztywnego (Cevatophylletum demersi) oraz wywłócznika okółkowego (Myriophylletum verticilati). Na terenie gminy występują również szuwary, w szczególności - szuwar manny Mielec (Glycerietum maximae) oraz szuwar wielkoturzycowy ze związku Magnocaricion. Szuwar manny mielec oraz turzyce stanowią główną roślinność przybrzeżną zbiornika wodnego Dankowice. Na terenie gminy odnotowano również występowanie 2 zespołów ze związku Calthion palustris, który reprezentuje antropogeniczne zbiorowiska meliorowanych, dobrze nawożonych dwu- i wielokośnych łąk wilgotnych zagospodarowanych dla celów paszowych. Są to: łąka śmiałkowa zbiorowisko łąkowe z dominacją śmiałka darniowego oraz pastwisko sitowe (Epilobio Juncetum effusi) zbiorowisko łąkowo-pastwiskowe z panującym sitem rozpierzchłym. Specyficznymi ekosystemami roślinnymi na terenie gminy są również skwery, zespoły zieleni towarzyszącej obiektom sakralnym oraz zadrzewienia cmentarne. Odgrywają one istotną rolę w zachowaniu równowagi ekologicznej, stanowiąc enklawę zieleni w zubożałej przyrodniczo zurbanizowanej części gminy. 67

68 System obszarów i obiektów prawnie chronionych W obowiązującym w Polsce prawie ochrona przyrody regulowana jest przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 627 z późn. zm.). W jej rozumieniu ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody tj.: dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; siedlisk przyrodniczych; siedlisk roślin, zwierząt i grzybów zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych; tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; krajobrazu; zieleni w miastach i na wsiach; zadrzewień. W/w ustawa wprowadza następujące formy ochrony przyrody: Parki narodowe Obejmują obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody, a także odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. W granicach Gminy Krzepice nie występują parki narodowe Rezerwaty przyrody Obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Parki krajobrazowe Obejmują obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Na obszarach graniczących z parkiem krajobrazowym może być wyznaczona otulina. 68

69 Utworzenie, likwidacja lub zmiana granic parku krajobrazowego następuje w drodze uchwały sejmiku województwa po uzgodnieniu z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Obszary chronionego krajobrazu Obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz, o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Wyznaczanie, likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu, następuje w drodze uchwały sejmiku województwa po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Obszary Natura 2000 Obszary Natura 2000 to najmłodsza z form ochrony przyrody, wprowadzona w 2004 r. w Polsce jako jeden z obowiązków związanych z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Obszary Natura 2000 powstają we wszystkich państwach członkowskich tworząc Europejską Sieć Ekologiczną Natura Celem jest objęcie ochroną około 200 najcenniejszych i zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych i ponad 1000 rzadkich i zagrożonych gatunków. Unikalność tej formy ochrony przyrody polega na tym, że kraje członkowskie tworzą sieć na podstawie jednakowych założeń określonych w prawie i wytycznych Unii Europejskiej, zarządzają nią przy zastosowaniu podobnych instrumentów, wspólnie troszczą się o odpowiednie środki finansowe i jej promocję. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Ustanowienie lub zniesienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Stanowiska dokumentacyjne Są to niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt. Użytki ekologiczne Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, 69

70 płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Ustanowienie lub zniesienie użytku ekologicznego następuje w drodze uchwały rady gminy po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Ustanowienie lub zniesienie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Gmina Krzepice Rysunek 3.12 Lokalizacja rezerwatów i obszarów Natura 2000 zlokalizowanych w otoczeniu Gminy Krzepice [źródło: opracowano na podstawie GEOSERWIS] Obszar miasta i gminy Krzepice położony jest fragmentarycznie w obrębie projektowanej Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET Polska. Obszar doliny rzeki Liswarty bowiem na odcinku od jej kolana w rejonie Krzepic do granicy na wschodzie wraz z terenami położonymi na północ od doliny Liswarty pozostają w zasięgu obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym 15 K Obszaru Wyżyny Wieluńskiej, wchodzącego w skład w/w Krajowej Sieci Ekologicznej. Na terenie gminy nie występują obszary, mające szczególne znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej tworzące sieć ekologiczną obszarów ochrony Natura 2000 oraz ostoje CORINE. 70

71 W strukturze ekologicznej przestrzeni przyrodniczej obszaru istotną rolę z uwagi na brak dużych powierzchniowo kompleksów leśnych, odgrywa dolina rzeki Liswarty stanowiąca o głównych powiązaniach przyrodniczo klimatyczno wodnych gminy z terenami różnorodności biologicznej położonymi poza jej granicami. Wyróżniająca się w krajobrazie dolina rzeki Liswarty wraz z niewielkimi zespołami leśnymi w jej otoczeniu oraz dolina rzeki Pankówki stanowią o powiązaniach ekologicznych z terenami wartościowymi pod względem przyrodniczym tj. Parkiem Krajobrazowym Lasy nad Górną Liswartą a za pośrednictwem rzeki Warty również z Załęczańskim Parkiem Krajobrazowym. O powiązaniach gminy z terenami otaczającymi decyduje również charakterystyczna dla tego rejonu budowa geologiczna oraz związane z nią wody podziemne występujące w utworach jury środkowej, spełniające kryteria dla Głównych Zbiorników Wód Podziemnych GZWP 325)J2), Częstochowa W. W granicach tego zbiornika, wskazywanego do wysokiej ochrony wód (OWO) znajduje się południowozachodni fragment gminy. O walorach przyrodniczych gminy decyduje występowanie pomnika przyrody ożywionej w miejscowości Kuków oraz siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty w szczególności fragmenty siedlisk typu: żyzna buczyna niżowa, śródlądowe kwaśne dąbrowy, łęgi olszowe, olszowojesionowe i jesionowe oraz szeregu chronionych i rzadkich gatunków zwierząt. Obszary chronione Na terenie miasta i gminy Krzepice ochronie podlegają: - lasy grupy I-ej ochronne ustanowione Zarządzeniem MOŚZNiL nr 100 z dnia 23 lipca 1996 r. w sprawie uznania za ochronne lasów stanowiących własność Skarbu Państwa będących w zarządzie PGL Nadleśnictwa Kłobuck - zbiornik wodny Dankowice o powierzchni ewid. 8,49 ha obiekt stawowy o obrębie hodowlanym ustanowionym Rozporządzeniem Wojewody Częstochowskiego Nr 26/98 z dnia 17 grudnia 1998 r., zgodnie z Obwieszczeniem Wojewody Śląskiego z dnia 15 marca 1999 r. (Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego nr 8 z 1999 r., poz. 42) - strefy ochrony bezpośredniej ujęcia komunalnego w Krzepicach 4 ujęcia wód podziemnych z utworów czwartorzędowych - ustanowione decyzją Starostwa Powiatowego w Kłobucku ROŚ.IV.6223/5/03 z dnia r Problemy i zagrożenia Podstawowym problemem jest antropopresja. Powoduje zmniejszenie bioróżnorodności, wymieranie gatunków, a co za tym idzie ubożenie ekosystemów i degradację krajobrazu. Generalnie największe szkody w środowisku przyrodniczym powodowane przez człowieka związane są z: budownictwem przemysłowe w pobliżu terenów cennych przyrodniczo, nielegalnymi składowiskami śmieci, dewastacją parków i zieleńców, chorobami, szkodnikami, pożarami lasów, 71

72 pracami melioracyjne polegające na odwadnianiu terenów podmokłych, bagiennych i torfowiskowych prowadzące do zmiany biotopów torfowiskowych, wodnych, szuwarowych i podmokłych łąk, przecinaniem terenów cennych przyrodniczo ciągami komunikacyjnymi, emisją zanieczyszczeń od powietrza. Działania takie powodują przede wszystkim zmniejszanie się liczby składowisk wielu gatunków roślin oraz przekształcanie siedlisk. Eliminacja cennych składników szaty roślinnej może nastąpić również w wyniku procesów spontanicznej sukcesji jak zarastanie krzewami, czy przekształcenia płatów boru świeżego w bór mieszany Hałas Podstawy oceny klimatu akustycznego w środowisku Ocenę stanu akustycznego środowiska dokonuje się obowiązkowo dla: aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. (w gestii starosty; oceny dokonywane w formie map akustycznych opracowanych i aktualizowanych w cyklach pięcioletnich). Powiat nie stanowi aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców w związku z powyższym nie jest objęty obowiązkiem wykonania oceny akustycznej; terenów poza aglomeracjami, na których eksploatacja obiektów może powodować przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (w gestii zarządców, właścicieli dróg, linii kolejowych, lotnisk). Zarządcy dróg, linii kolejowych powinni dokonać oceny akustycznej dla dróg, po których przejeżdża ponad pojazdów rocznie i linii kolejowych, po których przejeżdża ponad pociągów rocznie. Od 1 stycznia 2011 r. ilość ta zmniejsza się do w przypadku dróg i do w przypadku linii kolejowych. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska dokonuje oceny stanu akustycznego na terenach nie wymienionych powyżej. Dopuszczalne wartości poziomów hałasu w środowisku określone są w tabeli 1 Załącznika do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r., poz. 112). WIOŚ w Katowicach realizując Program Państwowego Monitoringu Środowiska dla województwa śląskiego na lata , w 2013 roku wykonał badania akustyczne hałasu kolejowego w gminach Poraj i Toszek, oraz drogowego na terenach gmin: Gilowice, Krzepice, Kuźnia Raciborska, Pawonków, Rydułtowy, Ślemień, Wilamowice, Zebrzydowice. Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian, dokonano na podstawie wyników pomiarów poziomu hałasu, określonych wskaźnikami hałasu L, DWN i L, N, oraz z uwzględnieniem pozostałych danych, takich jak sposób zagospodarowania terenu (art. 117, ustawy Prawo ochrony środowiska, Poś Dz. U poz z późn. zm.) oraz demograficznych. Realizacja zadań związanych z badaniami i oceną stanu akustycznego środowiska została wykonana na terenach poza aglomeracjami o liczbie mieszkańców większej niż

73 tysięcy. Monitoring hałasu kolejowego i drogowego prowadzony był przez akredytowane Pracownie Laboratorium WIOŚ w Katowicach, umiejscowione w delegaturach w Bielsku- Białej i Częstochowie. Monitorowanie hałasu przebiegało wielodobowo, wg metody pomiarów ciągłych w ograniczonym czasie, przez okres zazwyczaj pełnego tygodnia. Wielkości imisji i zasięgów oddziaływania hałasu w sąsiedztwie wybranych dróg i linii kolejowych, zostały przedstawione na mapach akustycznych. Uzyskano je posługując się programami komputerowymi LIMA oraz ArcGis. Mapy te zweryfikowano pomiarowo podczas sesji pomiarowych hałasu, uwzględniając w nich zarówno dni robocze jak i weekendowe. Informacje uzyskiwane na drodze badań monitoringowych (w tym z zakresu akustyki środowiska) przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, stanowią dla administracji różnego szczebla podstawę do zarządzania strategicznego poprzez plany oraz programy ochrony środowiska, do opracowywania, których wykorzystywane są informacje o trendach zmian środowiska. Dla terenów, na których wystąpiły przekroczenia standardów imisyjnych środowiska, określonych w ocenie stanu w ramach PMŚ, wskazane prawem organy administracji zobowiązane są do opracowywania programów ochrony środowiska jako całości lub poszczególnych jego komponentów np. klimatu akustycznego. Szczegółowe opracowania tematyczne związane z oceną klimatu akustycznego poszczególnych miejscowości zostały przekazane władzom właściwych miast i gmin do wykorzystania, oraz zamieszczone zostały na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach Hałas komunikacyjny Uciążliwość hałasową stanowi głównie hałas komunikacyjny, występujący wzdłuż ciągów komunikacyjnych - dróg, ulic, szczególnie tras tranzytowych, kolei. Na poziom hałasu drogowego ma wpływ szereg czynników, przede wszystkim: natężenie ruchu, średnia prędkość pojazdów, ich stan techniczny, płynność ruchu, udział pojazdów ciężkich i hałaśliwych, pochylenie podłużne drogi, łuki, rodzaj i stan nawierzchni. Dla hałasów drogowych i kolejowych dopuszczalne wartości poziomów hałasu wynoszą w porze dziennej w zależności od funkcji terenu od 50 do 65 db, w porze nocnej db. Źródłami tego rodzaju hałasu są przede wszystkim źródła liniowe związane z komunikacją drogową i kolejową. Do czynników wpływających na obniżenie jakości środowiska akustycznego należy hałas komunikacyjny, związany głównie z drogą krajową ale i też drogami powiatowymi. Hałas drogowy W ramach monitoringu hałasu drogowego, w 2013 roku zostały przeprowadzone analizy akustyczne dla 12 rejonów badań, na terenie 8 gmin województwa śląskiego. Rejony te wyszczególniono na mapie, gdzie również zostały przedstawione gminy, na terenie, których przeprowadzono monitoring hałasu komunikacyjnego w latach

74 Wykresy słupkowe, obrazują wartości średnie poziomów dźwięku z okresu 7 dób w tygodniu, dla wskaźników LDWN i N Dopuszczalne poziomy hałasu dla pory dzienno-wieczorno-nocnej zaznaczono na wykresach linią poziomą koloru żółtego a dla nocy zaznaczono linią koloru niebieskiego. Powyższe wskaźniki hałasu mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzania map akustycznych i w konsekwencji podejmowania programów naprawczych ochrony środowiska przed hałasem. Zestawienie wskaźników oceny hałasu drogowego LDWN i LN, uzyskanych w 2013 roku, dla analizowanych miejscowości, pokazano na wykresach 3.13, W kryterium lokalizacji stanowiska pomiarowego, kierowano się również funkcją odległości pierwszej linii zabudowy mieszkaniowej od źródeł hałasu, jakie stanowiły wybrane drogi. Analiza wyników pomiarów monitoringowych hałasu drogowego wykazała, iż w świetle obowiązujących standardów akustycznych, tylko w części badanych punktów wystąpiły przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu, uwzględniając wskaźniki LDWN i LN dla wyszczególnionych miejscowości objętych monitoringiem hałasu drogowego w 2013 r., z uwzględnieniem miejsc stanowisk pomiarowych i ich odległości od skrajni badanej drogi. Największe przekroczenia wartości dopuszczalnej hałasu drogowego dla wskaźnika średniorocznego LDWN, zarejestrowano w miejscowości Kończyce Małe, w gminie Zebrzydowice, w punkcie pomiarowym zlokalizowanym przy ulicy Jagiellońskiej - przekroczenie o 10,7 db. Dla wskaźnika średniorocznego LN, najwyższe przekroczenie wartości dopuszczalnej, odnotowano w tym samym punkcie pomiarowym o 7,6 db. W celu zobrazowania zasięgu oddziaływania hałasu dla tego rejonu badań, poniżej zamieszczono fragment mapy akustycznej (rys. 3.15). W czterech kolejnych gminach przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu drogowego, biorąc pod uwagę wskaźnik LDWN, miały następujące wartości: Rydułtowy (6,5 db i 0,2 db), Wilamowice (3,5 db), Krzepice (1,5 db), Kuźnia Raciborska (1,1 db). Wielkość uciążliwości hałasu na terenach analizowanych gmin, pod względem przekroczenia wskaźnika LN, (pora nocy), przedstawia się następująco: Krzepice (3,6 db), Rydułtowy (3,4 db i 1,1 db), Kuźnia Raciborska (1,5 db). W gminach: Ślemień, Gilowice i Pawonków nie stwierdzono przekroczeń standardów akustycznych. 74

75 Rysunek 3.13 Wielkość średniorocznych wskaźników oceny hałasu Ldwn dla poszczególnych miejscowości z z uwzględnieniem miejsc stanowisk pomiarowych w 2013 r. Rysunek 3.14 Wielkość średniorocznych wskaźników oceny hałasu Ln dla poszczególnych miejscowości z uwzględnieniem miejsc stanowisk pomiarowych - w 2013 r. 75

76 Rysunek 3.15 Wielkość średniorocznych wskaźników oceny hałasu dla poszczególnych miejscowości - w 2013 r Hałas przemysłowy Generalnie systemy lokalizacji nowych inwestycji oraz potrzeba sporządzania ocen oddziaływania na środowisko, kontrole i egzekucja nałożonych kar pozwalają na ograniczenie hałasu pochodzącego z zakładów przemysłowych. Dla źródeł hałasu tego rodzaju, ze względu na ich niewielkie rozmiary, istnieją możliwości techniczne ograniczenia emisji hałasu do środowiska przez stosowanie tłumików akustycznych, 9 źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 76

77 obudów poszczególnych urządzeń czy zwiększenie izolacyjności akustycznej ścian pomieszczeń, w których znajdują się dane maszyny wytwarzające hałas. Zakłady przemysłowe i warsztaty usługowe są źródłami hałasu o ograniczonym zasięgu oddziaływania, wpływają one na klimat akustyczny, jednakże wpływ ten ma charakter lokalny. Takie stacjonarne źródła hałasu mogą jednak powodować uciążliwości dla osób zamieszkujących w ich najbliższym sąsiedztwie. W gminie brak jest dużych zakładów przemysłowych mogących powodować uciążliwość Problemy i zagrożenia Uciążliwości hałasowe spowodowane są głównie przez emisje hałasu komunikacyjnego. Związane jest to ze wzrostem natężenia ruchu drogowego. Wzmożony ruch związany jest dodatkowo z przejazdami tranzytowymi. Jednocześnie wzrost liczby pojazdów uczestniczących w ruchu wiąże się z problemami w płynności przejazdów. Na uciążliwości spowodowane hałasem komunikacyjnym wpływa również zły stan techniczny dróg. Natomiast najczęstszymi przyczynami nadmiernej emisji hałasu z zakładów przemysłowych do środowiska są: brak właściwych zabezpieczeń akustycznych źródeł hałasu pracujących na zewnątrz budynków produkcyjnych (instalacje wentylacyjno-klimatyzacyjne), niewystarczająca izolacyjność akustyczna ścian budynków produkcyjnych, niewłaściwa organizacja działalności produkcyjnej realizowanej z udziałem hałaśliwych środków technicznych Zagrożenia naturalne Retencja wód i zagrożenie powodziowe Zdolnością retencyjną nazywa się zdolność do gromadzenia zasobów wodnych i przetrzymywania ich w określonym czasie. Wzrost zdolności retencyjnych zlewni wynika z opóźniania spływu powierzchniowego oraz zmiany wód opadowych i roztopowych na odpływ gruntowy. Retencja pozwala na rozłożenie w czasie nadmiaru odpływających wód i powstrzymanie ich okresu deficytu. Ogólnie rozróżnia się retencję naturalną oraz sztuczną sterowaną i niesterowalną. 77

78 W przypadku małych zlewni podstawowe znaczenie dla gospodarowania ich zasobami ma tzw. Mała retencja; jest ona rozumiana jako działania techniczne i nietechniczne mające na celu ochronę ilościową i jakościową zasobów wodnych poprzez spowalnianie obiegu wody. Małą retencję należy traktować jako działanie długofalowe i obejmujące obszar całych zlewni rzecznych. Obecnie najbardziej efektywnym sposobem zwiększania retencji jest: budowa małych zbiorników wodnych i oczek wodnych regulacja odpływu ze stawów i oczek wodnych gromadzenie wody w rowach melioracyjnych, kanałach retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich zwiększenie retencji dolinowej Głównym zadaniem małej retencji jest gromadzenie wody do bezpośredniego użycia, ale również regulacja i kontrola wody w środowisku. Realizacja obiektów małej retencji przyczynia się również do: spowolnienia odpływu wód powierzchniowych podniesienia poziomu wód gruntowych powstrzymania degradacji siedlisk wodno bagiennych zwiększenia różnorodności biologicznej obszaru powstrzymania erozji terenowej Obiekty małej retencji można podzielić ze względu na funkcje, jakie mogą pełnić. Mogą służyć głównie jako obiekty magazynujące wodę na potrzeby gospodarcze (nawodnienia rolnicze, hodowla ryb, mała energetyka), przeciwpowodziowe, przeciwpożarowe, przeciwdziałające erozji wodnej, mające znaczenie krajobrazowe i rekreacyjne, ekologiczne. Potencjalne zagrożenie stanowi rzeka Wisłok, która ma charakter rzeki górskiej i wraz z dopływami i szeregiem potoków tworzy sieć rzeczną, która w czasie obfitych i długotrwałych opadów kształtuje obszar zalewowy. Wzrost strat powodziowych wskazuje na konieczność prowadzenia właściwej polityki związanej z prowadzeniem ochrony przed powodzią w warunkach trybu zarządzania powodzią i trybu zintegrowanej ochrony przed powodzią. Kluczowe znaczenie ma tutaj połączenie prewencji z bezpośrednią ochroną. Prewencja przeciwpowodziowa to działania wyprzedzające w obszarze zagrożonym i w zlewni powyżej, które umożliwiają ograniczenie szkód powodziowych na danym obszarze zagrożonym powodzią: - ograniczenie rozwoju zagospodarowania terenów zalewowych, - dobre praktyki stosowane w warunkach rozwoju urbanizacji zlewni, których celem jest ograniczenie uszczelnienia gruntu w wyniku tej zabudowy, a tym samym zachowanie w maksymalnym stopniu naturalnego potencjału retencyjnego tego terenu, - dobre praktyki stosowane w rolnictwie, które ograniczają erozję glebową i spływ zanieczyszczeń rolniczych do wód, - dobre praktyki w podnoszeniu lesistości i w planowaniu struktury zalesień, które podnoszą retencyjność terenu zagrożonego oraz ograniczają spływ powierzchniowy ze zlewni wyżej położonej. Bezpośrednia ochrona, obejmująca działania ograniczające wielkość powodzi to następujące grupy metod ochrony: - środki techniczne: sterowana retencja zbiornikowa, mała retencja rekompensujące zabudowę i rozwój infrastruktury, poldery powodziowe, 78

79 - środki nie techniczne: powiększenie naturalnej retencji, renaturyzacja rzek i ich dolin połączone z ochroną ekosystemów. Jednym z elementów ochrony przed powodzią jest magazynowanie wody w rezerwach przeciwpowodziowych, czyli duża i mała retencja zbiornikowa, jak również lokalna w postaci polderów oraz naturalna retencja rzeczna. Rozwój małej retencji wpisuje się również w kierunkowe cele gospodarki wodnej Projektu Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami do roku 2030 opracowanej w Ministerstwie Środowiska, który misą m. in.: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wody zależnych; zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód; podniesienie skuteczności ochrony w sytuacjach nadzwyczajnych (np. powódź, susza). Ochrona przed skutkami suszy Cały teren kraju ulega stopniowemu przesuszaniu poprzez zmniejszanie naturalnej retencyjności zlewni oraz obniżaniu się poziomów zwierciadeł wód podziemnych oraz zmian klimatu. To zagrożenie w Gminie Krzepice jest istotne jak dla innych rejonów Polski. Informacja na temat terenów zagrożonych powodzią: Na terenie gminy występują obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią określone na podstawie Studium ochrony przeciwpowodziowej sporządzonego przez dyrektora RZGW. Ograniczenia w zagospodarowaniu przestrzennym na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią określone zostały w przepisach ustawy Prawo wodne. Tylko w szczególnych przypadkach, jeżeli nie utrudni to ochrony przed powodzią, dyrektor RZGW może, w drodze decyzji, na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, zwolnić od zakazów, określając warunki niezbędne dla ochrony jakości wód, jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla jakości wód w przypadku wystąpienia powozi. Na terenie gminy występują tereny zalewowe. Zgodnie z wykonanym Studium określającym obszar bezpośredniego zagrożenia powodzią dla zlewni górnej Warty rzeki Liswarty (materiały RZGW Poznań) wynika, iż w obrębie doliny rzeki Liswarty występują tereny bezpośredniego zagrożenia powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia p = 1% (raz na 100 lat). W zasięgu zlewu powodziowego znalazły się fragmenty terenów zainwestowanych w m. Krzepice, ul. Nowokrzepice, Starokrzepic ul. Zawodzie oraz Zajączki Pierwsze. W dokumentach planistycznych jest utworzona strefa bezpośredniego zagrożenia powodzią na terenach występujących wzdłuż rzek położonych na terenie gminy: Liswarta, Pankówka, Piszczka, Piskarka. 79

80 3.8. Poważne awarie przemysłowe Nadzwyczajne zagrożenia dla środowiska oraz człowieka mogą mieć miejsce w wyniku: prowadzenia działalności przemysłowej z użyciem substancji niebezpiecznych, transportu materiałów i substancji niebezpiecznych, celowej działalności człowieka związanej z pozbywaniem się, w sprzeczności z przepisami, substancji lub materiałów niebezpiecznych Zakłady o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, w zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR) lub za zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR). Rejestr zakładów ZDR i ZZR prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach jest ilościowo zgodny z rejestrem zakładów ZDR i ZZR Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w Katowicach. Na podstawie prowadzonych rejestrów można wskazać 15 zakładów o dużym ryzyku (ZDR), 23 zakłady zgłoszone do grupy o zwiększonym ryzyku (ZZR), 69 pozostałe zakłady mogące spowodować poważne awarie przemysłowe. Na terenie Gminy Krzepice nie występują zagrożenia związane z poważnymi awariami przemysłowymi Transport materiałów niebezpiecznych Na terenie gminy źródłem potencjalnych awarii może być transport materiałów niebezpiecznych. Brak sieci dróg szybkiego ruchu stwarza problemy związane z transportem towarowym, zwłaszcza w okolicach miast położonych przy drogach o największym natężeniu ruchu. Innym źródłem nadzwyczajnych zagrożeń są drogi i szlaki komunikacyjne, po których odbywa się przewóz materiałów niebezpiecznych dla środowiska. Największa częstotliwość przewozów materiałów niebezpiecznych w gminie występuje na drodze krajowej nr Problemy i zagrożenia Wśród czynników negatywnych należy wymienić: brak wyznaczonych tras przejazdu dla pojazdów samochodowych transportujących substancje niebezpieczne, zły stan nawierzchni dróg, większe niż w innych regionach kraju zagrożenie powodziowe. 80

81 3.9. Promieniowanie elektromagnetyczne Promieniowanie elektromagnetyczne dzielimy na jonizujące i niejonizujące. Podział ten wynika z ograniczonej wielkości energii, która wystarcza do jonizacji cząstek materii. Granica ta wynosi około 1015 Hz. Promieniowanie elektromagnetyczne jonizujące zawiera się w zakresie częstotliwości powyżej tej granicy i jego oddziaływanie powoduje uszkodzenie organów wewnętrznych i zmiany DNA. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące jest to promieniowanie, którego energia oddziałując na każde ciało materialne (w tym także na organizmy żywe), nie powoduje w nim procesu jonizacji i zawiera się poniżej granicy 1015 Hz. Z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej częstotliwości VLF i ekstremalnie niskiej częstotliwości ELF. Promieniowanie to powstaje w wyniku działania zespołów sieci i urządzeń elektrycznych w pracy, w domu, urządzeń elektromedycznych do badań diagnostycznych i zabiegów fizykochemicznych, stacji nadawczych, urządzeń energetycznych, telekomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Odpowiednio do coraz niższej częstotliwości podzakresów promieniowania niejonizującego energia promieniowania elektromagnetycznego jest coraz niższa, ale jednocześnie wiedza o oddziaływaniu na materię żywą jest coraz mniejsza. Człowiek w swym rozwoju nie był eksponowany na promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu ELF, VLF, radiofal i mikrofal. Są to więc zakresy, w których źródła są budowane przez człowieka i to zaledwie od około stu lat. Trzy podzakresy: pole stałe DC, podczerwień i światło widzialne, są dla człowieka zakresami naturalnymi Elektroenergetyka Powszechność użytkowania energii elektrycznej wymusza budowanie sieci elektroenergetycznej na całym terenie zagospodarowanym przez ludzi i w zależności od ich potrzeb. Infrastruktura energetyczna jest podzielona na sieć przesyłową, zasilającą i rozdzielczą. Sieć elektroenergetyczna gminy jest dobrze rozwinięta. Wymaga ona jednak we fragmentach - w celu poprawy jakości i niezawodności zasilania - rozbudowy i modernizacji. Przez teren gminy przebiegają również 2 linie elektromagnetyczne tj. 400 KV Joachimów - Dobrzeń - Mikułowa, 110 KV Kłobuck - Janinów. Ww. obiekty są źródłem promieniowania elektromagnetycznego. Określenie rzeczywistego wpływu na środowisko sieci i urządzeń możliwe jest jednak dopiero po wykonaniu stosownych badań dla poszczególnych elementów. Przebieg sieci elektroenergetycznych należy uwzględniać przy planowaniu przestrzennym, w związku z funkcjonowaniem wokół tych linii obszarów ograniczonego użytkowania terenu, które wynoszą: 1) dla linii o napięciu 15 kv po 6,5 m w obie strony od osi linii, 2) dla linii o napięciu 110 kv po 20 m w obie strony od osi linii, 3) dla linii o napięciu 400 kv po 40 m w obie strony od osi linii. 81

82 W w/w pasach nie mogą być lokalizowane budynki przeznaczone na stały pobyt ludzi i nasadzenia zieleni wysokiej. Lokalizacja innych obiektów lub zagospodarowanie terenu strefy może nastąpić za zgodą i na warunkach gestora sieci Sieć telefonii komórkowej Stacje bazowe są podstawowym elementem struktury sieci komórkowej. Stanowią one urządzenie nadawczo odbiorcze, łączące sieć telefonii komórkowej z telefonami komórkowymi. Budowa stacji bazowych jest inwestycją wymagającą zgłoszenia budowy właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Konfiguracja systemu antenowego stacji bazowej nie może spowodować wystąpienia elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego o poziomach przekraczających poziom dopuszczalny (w rejonach dostępnych dla ludzi) określony w przepisach ustawy Prawo ochrony środowiska. Na terenie miasta i gminy Krzepice zlokalizowane są 4 stacje telefonii komórkowej - przy ul. Częstochowskiej (ferma krów), ul. Rolniczej, na wieży Kościoła w Krzepicach i przy ulicy Dolnej Promieniowanie elektromagnetyczne na terenie Gminy Krzepice Zgodnie z definicją zapisaną w ustawie Prawo ochrony środowiska, poprzez pola elektromagnetyczne (PEM) rozumie się pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu od 0 Hz do 300 GHz. Źródłem sztucznie wytworzonych pól elektromagnetycznych w środowisku są przede wszystkim urządzenia służące do przesyłu energii elektrycznej (linie elektroenergetyczne, stacje transformatorowe) oraz instalacje radiokomunikacyjne (stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne). Gwałtowny rozwój telekomunikacji bezprzewodowej spowodował konieczność rozbudowy sieci stacji bazowych, co w znaczący sposób wpłynęło na rejestrowane poziomy pól elektromagnetycznych wysokiej częstotliwości. Przykładem jest szybko rozwijająca się usługa mobilnego dostępu do internetu, korzystająca ze standardu LTE (Long Term Evolution). Zgodnie z obowiązującymi przepisami organy Inspekcji Ochrony Środowiska upoważnione są do kontroli poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w ramach działań inspekcyjnych oraz prowadzą pomiary okresowe ujęte w Programie Państwowego Monitoringu Środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach w 2013 roku wykonał 45 dwugodzinnych ciągłych pomiarów promieniowania elektromagnetycznego w zakresie częstotliwości od 100 khz do 3 GHz. Badania prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645), w 45 punktach zlokalizowanych w granicach województwa śląskiego po 15 na terenie miast powyżej 50 tys. mieszkańców, pozostałych miastach oraz terenach wiejskich. Wyniki pomiarów 82

83 w poszczególnych punktach wraz ze średnią arytmetyczną dla poszczególnych rodzajów terenu, zestawiono w tabeli poniżej. Tabela Wyniki pomiarów monitoringowych w 2013 r. przeprowadzonych w pobliżu Gminy Krzepice Lp. Lokalizacja punktu pomiarowego Data pomiaru Pomiary wykonane w 2013 r. Średnie natężenie pola elektrycznego [V/m] 34 Panki, ul. 1-go Maja ,23 Przeprowadzone w 2013 roku pomiary monitoringowe PEM, nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Wyznaczona średnia arytmetyczna wartość skutecznych natężeń pola elektrycznego wyznaczona na podstawie wszystkich pomiarów wykonanych w 2013 roku wyniosła 0,23 V/m, przy dopuszczalnym poziomie 7 V/m określonym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października. Nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Na podstawie badań poziomów pól elektromagnetycznych, przeprowadzonych przez WIOŚ stwierdza się, że największe poziomy pól elektromagnetycznych występują w otoczeniu obiektów elektroenergetycznych oraz radiowych anten nadawczych, natomiast w przypadku stacji bazowych telefonii komórkowych poziomy pól elektromagnetycznych utrzymują się na poziomach znacznie niższych od dopuszczalnych. Badania poziomów pól elektromagnetycznych przeprowadzone w 2012 r. wskazują, że najwyższe, jednak dużo niższe od dopuszczalnych, poziomy pól elektromagnetycznych występują w dużych aglomeracjach miejskich. Na obszarach wiejskich (jak w przypadku Gminy Krzepice), z uwagi na mniejszą koncentrację źródeł promieniowania, wykazuje się odpowiednio niższe poziomy pól elektromagnetycznych. Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: - utrzymanie poziomów pół elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach - zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Wokół źródeł pól elektromagnetycznych tworzy się w razie potrzeby obszary ograniczonego użytkowania. Aby ograniczyć uciążliwości promieniowania elektromagnetycznego koniecznym jest podejmowanie niezbędnych działań polegających na: analizie wpływu na środowisko nowych obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne (na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu i pozwoleń na budowę) oraz zobowiązywaniu inwestorów do pomiarów kontrolnych rzeczywistego rozkładu elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego w otoczeniu stacji i uwzględniania kierunków radiolinii przy ewentualnym lokalizowaniu nowych obiektów związanych z przebywaniem ludzi źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 83

84 Rysunek 3.16 Punkty monitoringu na terenie Województwa Śląskiego oceny PEM w 2013 r. - źródło: STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2013 R. 84