, , KONTAKTY RODZINNE DOROSŁYCH POLEK WARSZAWA, LISTOPAD 1993

Transkrypt

1 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ , , UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT W A R S Z A W A TELEFAX INTERNET: sekretariat@cbos.pl BS/171/139/93 KONTAKTY RODZINNE DOROSŁYCH POLEK KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LISTOPAD 1993 PRZEDRUK MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE DANYCH EMPIRYCZNYCH JEST DOZWOLONE WYŁĄCZNIE Z PODANIEM ŹRÓDŁA

2 W dyskusjach nad sytuacją współczesnej rodziny często porusza się temat słabnących więzi rodzinnych. Siła związków łączących członków rodziny zależy m.in. od ukształtowanych tradycją wzorów, ale też i od cech systemu ekonomicznego. Można ją scharakteryzować na przykład na podstwie częstości kontaktów między członkami rodzin. Jak często widujemy rodziców, teściów lub dorosłe dzieci, jak często spotykamy się z innymi krewnymi? O istnieniu więzi rodzinnych świadczy także wzajemna gotowość udzielania sobie pomocy w rozwiązywaniu różnych problemów życiowych. Kto komu najczęściej pomaga i w jakiej formie? Odpowiedzi na powyższe pytania stanowią przyczynek do dyskusji nad modelem polskiej rodziny. Dane do opracowania zaczerpnięto z badania CBOS poświęconego sytuacji rodzinnej i zawodowej polskich kobiet 1. Kontakty rodzinne Spośród różnych krewnych i powinowatych najczęstsze kontakty utrzymuje się - co oczywiste - z członkami najbliższej rodziny. 1 Badanie "Kobiety 93" zrealizowano w dniach 7-19 sierpinia 1993 r. na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie dorosłych kobiet (N=1087).

3 -2- Tabela 1 w procentach Wskazania ankietowanych Jak często raz na tydzień kilka razy kilka razy rzadziej widuje się lub częściej w miesiącu w roku niż raz w roku Pani z: - rodzicami teściami dorosłymi dziećmi rodzeństwem rodzeństwem męża innymi krewnymi Dane dotyczą respondentek, które prowadzą osobne gospodarstwa domowe i nie członkami rodziny wymienionymi w tabeli. mieszkają razem z Blisko 2/3 kobiet prowadzących własne gospodarstwa domowe spotyka się z rodzicami (matką, ojcem lub obojgiem jednocześnie) kilka razy w tygodniu, a prawie 1/4 ankietowanych kilka razy w miesiącu. Tylko nieznaczny odsetek respondentek (2%) utrzymuje z rodzicami sporadyczne kontakty - widuje ich rzadziej niż raz w roku. Równie częste są kontakty matek z dziećmi, które już prowadzą własne gospodarstwa domowe. Nieco ponad 60% ankietowanych kobiet widuje swoje dorosłe dzieci częściej niż raz w tygodniu, a 26% respondentek spotyka się z nimi raz bądź kilka razy w miesiącu. Matki wielodzietne spotykają się z dorosłymi dziećmi tak samo często jak kobiety mające jedno lub dwoje dzieci. Możemy przypuszczać, że kobiety wielodzietne dzielą swój czas między kilkoro dzieci, a z każdym z nich z osobna widują się prawdopodobnie rzadziej. W sumie jednak kontakty te są dla nich w równym stopniu absorbujące, co dla pozostałych matek.

4 -3- Około 40% zamężnych respondentek spotyka się kilka razy w tygodniu z teściami. Częstotliwość tych kontaktów maleje wraz z wiekiem ankietowanych. O ile nieco ponad połowa młodych kobiet (do 34 roku życia) widuje rodziców męża raz na tydzień lub częściej, o tyle kobiety starsze spotykają się z nimi kilka razy w miesiącu bądź kilka razy w roku. Więzi z rodzicami męża ulegają wyraźnemu osłabieniu w momencie rozwiązania małżeństwa. Wdowy spotykają się zteściami znacznie rzadziej niż mężatki, rozwódki zaś kontaktują się z nimi sporadycznie - ponad 3/4 rozwiedzionych kobiet widuje rodziców byłego męża tylko raz na kilka lat. Kontakty rodzinne w obrębie jednego pokolenia, tj. między dorosłym i mieszkającym osobno rodzeństwem, są rzadsze niż spotkania z rodzicami. Około 1/4 kobiet widuje brata lub siostrę kilka razy w miesiącu, a podobny odsetek respondentek spotyka się z nimi nie częściej niż kilka razy do roku. Ogólnie można powiedzieć, że kontakty rodzinne dorosłych Polek są dosyć intensywne, zwłaszcza w relacji rodzice - dzieci. Pewną rolę w kontaktach międzypokoleniowych odgrywa stopień zamożności-imwyższy jest dochód per capita w gospodarstwie domowym matki, tym częściej spotyka się ona z dorosłymi dziećmi prowadzącymi własne gospodarstwa domowe. Zależności tej nie zaobserwowano natomiast w przypadku kontaktów dorosłych córek z rodzicami. Kobiety lokujące się w najniższej grupie dochodu (poniżej 500 tys. zł na osobę miesięcznie) widują rodziców częściej niż kobiety zamożniejsze. Prawdopodobnie wiąże sięto z koniecznością korzystania z ich pomocy finansowej. Częstość kontaktów z rodziną jest zależna także od wieku respondentek. Szczególnie skłonne do spotkań rodzinnych są kobiety najmłodsze (do 24 roku życia) oraz - co często idzie w parze - panny. Wytłumaczeniem tego zjawiska jest najprawdopodobniej to, że obie te grupy kobiet mają znacznie więcej wolnego czasu niż respondentki starsze i zamężne. Nieco odmienna jest częstość kontaktów rodzinnych w mieście i na wsi. Mieszkanki miast (zwłaszcza dużych i średnich) widują krewnych częściej niż kobiety mieszkające na wsi. Wiąże sięto przede wszystkim z większym rozproszeniem ludności wiejskiej - na wsi wyprowadzenie się z domu rodzinnego częściej niż w mieście oznacza jednoczesną zmianę miejscowości.

5 -4- Kto i komu najczęściej udziela pomocy? Jednym z wielu powodów regulujących intensywność kontaktów z rodziną i znajomymi jest chęć - a często również konieczność - niesienia im pomocy. RYS. 1. ROZKŁAD ODPOWIEDZI NA PYTANIA: CZY UDZIELA PANI KOMU UDZIELA KOMUŚ POMOCY: PANI POMOCY: CBOS FINANSOWEJ

6 -5- W OPIECE NAD DZIEĆMI RYS. 1. CD. W PIELĘGNOWANIU OSÓB CHORYCH, STARYCH, INWALIDÓW W ROBIENIU ZAKUPÓW, ZAŁATWIANIU CODZIENNYCH SPRAW

7 -6- Wróżne formy pomocy jest zaangażowanych - zgodnie ze swoimi deklaracjami - od kilkunastu do kilkudziesięciu procent respondentek. Do względnie częstszych sposobów pomagania innym należą: opieka nad dziećmi (23%) i pomoc finansowa (20%). Pomoc w różnych formach jest udzielana przede wszystkim członkom rodziny, zwłaszcza osobom najbliższym. Do najczęstszych przypadków należy pomoc udzielana dzieciom i świadczona rodzicom przez dzieci. Wydaje się, że jest to specyfika polskich stosunków rodzinnych, w których obok dużej intensywności kontaktów między członkami najbliższej rodziny występuje przedłużająca się na okres dorosłego życia zależność dzieci od rodziców. Prawie co dziesiąta Polka mająca dorosłe, aktywne zawodowo dzieci udziela im pomocy finansowej. Fakt dofinansowywania dzieci zależy między innymi od stopnia zamożności rodziców - im zamożniejsi rodzice, tym częstsza pomoc. W grupie matek osiągających najwyższe dochody (2 mln zł miesięcznie per capita) nieco ponad 20% udziela pomocy finansowej swoim dzieciom. Co ciekawe, w większym stopniu wspomagają materialnie dorosłe dzieci emerytki i rencistki (19%) niż kobiety czynne zawodowo (6%). Popularna jest także instytucja babci opiekującej się wnukami. Co siódma kobieta przyznaje, że regularnie wyręcza swoje dzieci w opiece nad ich dziećmi. Co ciekawe, babcie przede wszystkim podejmują opiekę nad wnukami ze strony córek, a nie synów, wychodząc prawdopodobnie z założenia, że opieka nad dziećmi syna należy do obowiązków jego żony. Zależności tej nie zaobserwowano natomiast w przypadku pomocy materialnej. Podsumowując możemy powiedzieć,żepomocy w różnych życiowych sprawach udzielają przede wszystkim rodzice dzieciom. Tylko 3% kobiet jest finansowo wspomagana przez swe dorosłe, aktywne zawodowo dzieci. Nieco więcej, bo około 6% kobiet otrzymuje pomoc w postaci załatwiania drobnych spraw codziennych oraz opieki w sytuacjach choroby czy kalectwa. Opieki i pomocy udzielają rodzicom przede wszystki córki, w mniejszym zaś stopniu synowie. Rzadko kiedy poza krąg najbliższych wychodzą takie formy pomocy, jak opieka nad dziećmi i pomoc finansowa. Tylko co dziesiąta respondentka pomaga w ten sposób osobom nie należącym do rodziny. Sąsiadom i znajomym służy sięprzede wszystkim opieką w sytuacjach choroby bądź kalectwa lub pomaga w załatwianiu drobnych codziennych spraw.

8 -7- Kontakty rodzinne dorosłych Polek są dość intensywne. Dotyczy to zwłaszcza kontaktów między pokoleniem dzieci i rodziców, które w większości przypadków mają miejsce co najmniej raz w tygodniu. Zamężne respondentki często widują także teściów. Spotkania z pozostałymi członkami rodziny - w tym także z rodzeństwem - są już rzadsze. Wzajemna pomoc w różnych sprawach życiowych - szczególnie zaś finansowa i opieka nad dziećmi - obejmuje głównie osoby z kręgu rodziny. Do najczęstszych przypadków należy pomoc udzielana przez rodziców dorosłym dzieciom. Formy, jaką ta pomoc przybiera, to wsparcie materialne i opieka roztaczana nad wnukami. Dzieci rewanżują się rodzicom opieką w chorobie i w przypadku kalectwa oraz załatwianiem drobnych spraw codziennych.