Encyklika Dives in misericordia

Transkrypt

1 Encykliki Jana Pawła II Ks. Piotr Kroczek Encyklika Dives in misericordia Kontekst powstania encykliki Encyklika Dives in misericordia Jana Pawła II 1 to pierwsza encyklika w historii Kościoła w całości poświęcona Bogu bogatemu w miłosierdzie (Ef 2, 4) 2. Trzeba zaznaczyć, że zasadniczy temat tego dokumentu, czyli Boże miłosierdzie, to znak szczególny posługi na stolicy Piotrowej papieża Polaka. W pewnym sensie była to jego encyklika programowa powstała już w trzecim roku pontyfikatu. Jan 1 Joannes Paulus PP. II, Litterae encyclicae Dives in Misericordia de Divina Misericordia, , Acta Apostolicae Sedis (dalej: AAS) 72 (1980), s ; polska wersja przykładowo: Jan Paweł II, Dives in Misericordia. Encyklika Ojca Świętego o Bożym miłosierdziu, Warszawa 1981 (dalej: DM). 2 Cytaty i sigla biblijne za Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, w przekładzie z języków oryginalnych, opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań Warszawa 1983.

2 30 ks. Piotr Kroczek Paweł II powiedział w 1997 roku w Łagiewnikach: Orędzie miłosierdzia Bożego zawsze było mi bliskie i drogie. ( ) Było ono szczególnym oparciem i niewyczerpanym źródłem nadziei ( ), to i moje osobiste doświadczenie, które zabrałem ze sobą na Stolicę Piotrową i które niejako kształtuje obraz tego pontyfikatu. Dziękuję Opatrzności Bożej, że dane mi było osobiście przyczynić się do wypełnienia woli Chrystusa przez ustanowienie święta Miłosierdzia Bożego. Tu, przy relikwiach błogosławionej Faustyny Kowalskiej dziękuję też za dar jej beatyfikacji. Nieustannie proszę Boga o «miłosierdzie dla nas i świata całego» 3. Warto w tym miejscu nadmienić, że następca papieża z Polski, czyli papież Benedykt XVI w homilii w rocznicę śmierci Jana Pawła II powiedział, że Boże Miłosierdzie jest kluczem do zrozumienia jego [Jana Pawła II] pontyfikatu. Zdaniem Benedykta XVI jest tak właśnie dlatego, że Jan Paweł II pragnął, aby przesłanie miłosiernej miłości Boga i orędzie miłosierdzia głoszone przez siostrę Faustynę Kowalską, dotarło do wszystkich ludzi. Sługa Boży Jan Paweł II poznał i osobiście doświadczył ogromnych tragedii XX wieku i przez długi czas zastanawiał się, co mogłoby powstrzymać zalew zła. Odpowiedź znalazł w Bożej miłości. Tylko Boże Miłosierdzie jest bowiem zdolne położyć kres złu; tylko wszechwładna miłość Boga może przezwyciężyć potęgę złoczyńców oraz niszczącą moc egoizmu i nienawiści. Dlatego podczas ostatniej wizyty w Polsce, wracając do 3 Jan Paweł II, przemówienie wygłoszone w sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Łagiewnikach, Kraków, 7 czerwca 1997 r., [w:] Drogowskazy dla Polaków, Wydawnictwo M, CD-ROM, wersja 1.0. Inne ważne enuncjacje papieża dotyczące miłosierdzia, zob. np.: homilia podczas kanonizacji s. Faustyny Kowalskiej ze Zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia, apostołki miłosierdzia Bożego 30 kwietnia 2000 r. Dar Boży dla naszych czasów, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. XIV, s ; przemówienie do Papieskiej Rady Cor Unum 23 listopada 1981 r. Przyczyniajcie się do rehabilitacji ewangelicznego miłosierdzia, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane, dz. cyt., s ; przemówienie do Papieskiej Rady Cor Unum 22 listopada 1982 r. Trzeba ocalić miłosierdzie przez włączenie go w wielki plan Bożej miłości, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane, dz. cyt., s

3 Encykliki Jana Pawła II Encyklika Dives in misericordia 31 swej ziemi ojczystej, powiedział: «Nie ma dla człowieka innego źródła nadziei jak miłosierdzie Boga» 4. Oczywiście, przesłanie dotyczące Bożego miłosierdzia nie ogranicza się do pontyfikatu Jana Pawła II. Świadom tego papież z Polski powiedział: Światło Bożego Miłosierdzia, które Bóg zechciał niejako powierzyć światu na nowo poprzez charyzmat Siostry Faustyny, będzie rozjaśniało ludzkie drogi w trzecim tysiącleciu 5. I rzeczywiście, już papież Benedykt XVI ogłaszając Rok Wiary w liście apostolskim Porta fidei napisał, że ( ) będzie [ten rok] również dobrą okazją do wzmocnienia świadectwa [ludzkiego] miłosierdzia 6, które przecież jest odbiciem Bożego miłosierdzia 7. Celem prezentowanej w tym artykule papieskiej enuncjacji Dives in misericordia było niejako uzupełnienie pierwszej encykliki Jan Pawła II zatytułowanej Redemptor hominis 8 ogłoszonej w 1979 roku. W tym dokumencie papież pisał o konieczności otwarcia umysłów 4 Benedykt XVI, homilia Boże Miłosierdzie kluczem do zrozumienia pontyfikatu Jana Pawła II, , [w:] [ ]. 5 Jan Paweł II, homilia podczas kanonizacji s. Faustyny Kowalskiej ze Zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia, apostołki miłosierdzia Bożego 30 kwietnia 2000 r. Dar Boży dla naszych czasów, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. XIV, s Benedykt XVI, list apostolski Porta fidei ogłaszający Rok Wiary, Poznań 2012; tekst oficjalny: Litterae Apostolicae Motu Proprio Datae Porta fidei quibus Annus Fidei incohatur, , AAS 103 (2011), s Zob. Św. Siostra Faustyna Kowalska, Dzienniczek. Miłosierdzie Boże w duszy mojej, Kraków 1979, (dalej: Dzienniczek), nr 163: Pragę się cała przemienić w miłosierdzie Twoje i być żywym odbiciem Ciebie, o Panie, niech ten największy przymiot Boga, to jest niezgłębione miłosierdzie Jego, przejdzie przez serce i dusze moją do bliźnich. 8 Joannes Paulus PP. II, Litterae apostolicae Redemptor hominis Iesus Christus est centrum universi et historiae, , AAS 71 (1979), s ; polska wersja przykładowo: Jan Paweł II, Redemptor hominis. Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II, Warszawa 1979 (dalej: RH).

4 32 ks. Piotr Kroczek i serca pełniej na samego Chrystusa Jeden zwrot ducha, jeden kierunek umysłu, woli i serca: ad Christum Redemptorem hominis, ad Christum Redemptorem mundi. Ku Niemu kierujemy nasze spojrzenie, powtarzając wyznanie św. Piotra: «Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz słowa życia wiecznego», bo tylko w Nim, Synu Bożym, jest nasze zbawienie (J 6, 68; por. Dz 4, 8 nn.) (RH, 7). Natomiast w encyklice Dives in misericordia Ojciec Święty nauczał, że to otwarcie na Chrystusa nie może dokonać się inaczej, jak tyko poprzez coraz dojrzalsze odniesienie do Ojca i Jego miłości (DM, 1). Pragnę przeto, ażeby niniejsze rozważania przybliżyły wszystkim tę tajemnicę, stając się równocześnie żarliwym powołaniem Kościoła o miłosierdzie, którego tak bardzo potrzebuje człowiek i świat współczesny. Potrzebuje, choć często o tym nie wie (DM, 2). Treść encykliki Encyklika Dives in misericordia składa się z ośmiu rozdziałów. W rozdziale pierwszym zatytułowanym Kto mnie widzi, widzi i Ojca (DM, 1 2) papież pisze, że posłannictwo Kościoła skoncentrowane jest na człowieku. Im bardziej misja Kościoła jest antropocentryczna, tym bardziej musi potwierdzać się i urzeczywistniać teocentrycznie, to znaczy być skierowane w Jezusie Chrystusie ku Ojcu (DM, 1). Drugi rozdział encykliki pod tytułem Orędzie mesjańskie (DM, 3), przedstawia orędzie Jezusa Chrystusa jako Mesjasza w perspektywie miłosierdzia. Pan Jezus przychodzi do uciśnionych, obciążonych poczuciem winy z powodu grzechów, aby nam pokazać Ojca. Chrystus, stając się jako spełnienie proroctw mesjańskich wcieleniem owej miłości, która wyraża się ze szczególną siłą wobec cierpiących, pokrzywdzonych i grzesznych, uobecnia i w ten sposób najpełniej objawia Ojca, który jest Bogiem bogatym w miłosierdzie (DM, 3).

5 Encykliki Jana Pawła II Encyklika Dives in misericordia 33 Kolejny rozdział nosi tytuł Stary Testament (DM, 4) i ukazuje starotestamentalne korzenie miłosierdzia Boga. Papież pisze, że musimy do tej historii sięgnąć, aby tym pełniej ujawniło się owo miłosierdzie, które objawił Chrystus (DM, 4). W następnej części analizowanego dokumentu zatytułowanej Przypowieść o synu marnotrawnym (DM, 5 6) Jan Paweł II ukazuje miłosierdzie Boże w Nowym Testamencie. Po głębokiej analizie przedmiotowej przypowieści z Ewangelii św. Łukasza (Łk 15, 11 32) papież zauważa, że w tej perykopie sama istota miłosierdzia Bożego wypowiedziana zostaje w sposób szczególnie przejrzysty, choć słowo miłosierdzie nie pada w niej ani razu (DM, 5). Rozdział piąty został zatytułowany Misterium paschalne (DM, 7 9). Papież wskazuje w nim na mękę i śmierć Jezusa jako szczytowy punkt objawienia i urzeczywistnienia Bożego miłosierdzia (DM, 7). W tym rozdziale papież pisze także o Maryi jako Matce Miłosierdzia. Maryja jest bowiem Tą, która w sposób szczególny i wyjątkowy doświadczyła miłosierdzia, i która najpełniej zna tajemnicę Bożego miłosierdzia (DM, 9). Miłosierdzie z pokolenia na pokolenie to tytuł rozdziału szóstego (DM, 10 12), w którym papież pisze, że nasze pokolenie zostało również objęte słowami Bogurodzicy. Oznacza to, że możemy cieszyć się Bożym miłosierdziem, gdy tylko kierujemy się bojaźnią Bożą (DM, 10). W tym rozdziale papież zauważa także, że egzystencjalna sytuacja człowieka we współczesnym świecie w którym tak wiele jest zła zarówno fizycznego, jak moralnego (DM, 11) powoduje u człowieka poczucie zagrożenia. Pojawia się egzystencjalny lęk: Człowiek słusznie się lęka, że może paść ofiarą nacisku, który pozbawi go wewnętrznej wolności, możliwości wypowiadania prawdy, o jakiej jest przekonany, wiary, którą wyznaje, możliwości słuchania głosu sumienia, który wskazuje prawą drogę jego postępowaniu (DM, 11). Niejednokrotnie wydaje się, że lekarstwem na tę sytuację jest spra-

6 34 ks. Piotr Kroczek wiedliwość. Jednak, jak podkreśla Ojciec Święty: Doświadczenie przeszłości i współczesności wskazuje na to, że sprawiedliwość sama nie wystarcza. Człowiek, bowiem potrzebuje owej głębszej mocy, jaką jest miłość (DM, 12). Przedmiotem rozważań siódmego rozdziału encykliki jest Miłosierdzie Boga w posłannictwie kościoła (DM, 12 14). Papież pisze w nim, że Miłosierdzie Boże winien Kościół wyznawać i głosić je w całej prawdzie tego, co mówi nam o nim Objawienie ( ). [bowiem] Kościół żyje swoim autentycznym życiem, kiedy wyznaje i głosi miłosierdzie (DM, 13). Odbywa się to poprzez rozważanie Słowa Bożego, a nade wszystko świadome i dojrzałe uczestnictwo w Eucharystii oraz w sakramencie pokuty i pojednania (DM, 13). Ostatni rozdział został zatytułowany Modlitwa Kościoła naszych czasów (DM, 15). Papież stwierdza w nim, że Kościół nie może zapomnieć o modlitwie, która jest wołaniem o miłosierdzie Boga wobec wielorakiego zła, jakie ciąży nad ludzkością, i jakie jej zagraża (DM, 15). Wybrane zagadnienia przedstawione w encyklice Miłosierdzie a miłość Problem właściwego zrozumienia terminów miłosierdzie i miłość oraz ich wzajemnej relacji papież dostrzegł i zasygnalizował już na początku encykliki (DM, 3). Pisał, że jest to bardzo doniosły problem. Zrozumienie [bowiem] tych treści stanowi klucz do zrozumienia samej rzeczywistości miłosierdzia (DM, 3). Przedstawiając papieskie rozważanie w tym temacie, należy zacząć od tego, że Chrystus jako Mesjasz objawia Boga, który jest miłością (1 J 4, 16) i jednocześnie objawia Boga, który jest bogaty w miłosierdzie (Ef 2, 4). Ta prawda, bardziej jeszcze niż tematem nauczania Jezusa, jest rzeczywistością uobecnianą przez Chrystusa. To

7 Encykliki Jana Pawła II Encyklika Dives in misericordia 35 uobecnianie miłości i miłosierdzia Ojca jest podstawowym dowodem mesjańskiego posłannictwa Chrystusa i jednym z głównych tematów Jezusowego nauczania (DM, 3). Innymi słowy Jezus Chrystus ukazuje nam miłosiernego Ojca, który jest Miłością. Papież pisze także, iż Uwierzyć w Syna ukrzyżowanego, to znaczy «zobaczyć Ojca», to znaczy uwierzyć, że w świecie jest obecna miłość i że ta miłość jest potężniejsza od zła jakiegokolwiek, w które uwikłany jest człowiek, ludzkość, świat. Uwierzyć zaś w taką miłość to znaczy uwierzyć w miłosierdzie (DM, 7). Jezus swoją działalnością nieustannie objawiał to, że w świecie, w którym żyjemy, obecna jest miłość (DM, 3). Jest to miłość czynna, co oznacza, że zwraca się ona do człowieka i ogarnia wszystko, co składa się na jego człowieczeństwo. Papież pisze, że Miłość ta w sposób szczególny daje o sobie znać w zetknięciu z cierpieniem, krzywdą, ubóstwem, w zetknięciu z całą historyczną «ludzką kondycją», która na różne, sposoby ujawnia ograniczoność i słabość człowieka, zarówno fizyczną, jak i moralną. Właśnie ten sposób i zakres przejawiania się miłości nazywa się w języku biblijnym «miłosierdziem» (DM, 3). Papież wyjaśnia, że miłość staje się miłosierdziem wówczas, gdy wypada jej przekroczyć ścisłą miarę sprawiedliwości (DM, 5). To stwierdzenie wiedzie do kolejnego ważnego tematu encykliki, a mianowicie relacji sprawiedliwości do miłosierdzia. Miłosierdzie a sprawiedliwość Bez wątpienia sprawiedliwość jest prawdziwą cnotą człowieka. Uczy wyraźnie o tym Stary Testament. Stąd też powszechne dążenie i żądanie, ażeby stosunki międzyludzkie i społeczne opierać na sprawiedliwości. Jednakże, jak pisze papież, nie wolno opierać tych relacji na samej sprawiedliwości. Trzeba dostrzegać tę prawdę, że sprawiedliwość i miłosierdzie są ze sobą w ścisłym związku. Mówi o tym cała

8 36 ks. Piotr Kroczek tradycja biblijna, a nade wszystko mesjańskie posłannictwo Jezusa Chrystusa (DM, 14). Trzeba wyjść od tego, że u Boga bowiem sprawiedliwość oznacza Jego transcendentną doskonałość. U Boga miłość jest od sprawiedliwości większa. Jest większa w tym znaczeniu, że jest pierwsza i bardziej podstawowa (DM, 4) 9. Co więcej, Miłość niejako warunkuje sprawiedliwość, a sprawiedliwość ostatecznie służy miłości. Ten prymat i pierwszeństwo miłości wobec sprawiedliwości, ujawnia się zdaniem Ojca Świętego właśnie poprzez miłosierdzie (DM, 4). Trzeba więc jasno i dobitnie powiedzieć, że Miłosierdzie różni się od sprawiedliwości, a jednak jej się nie sprzeciwia (DM, 4). Pojęcia miłosierdzie i sprawiedliwość są ze sobą w pełni zgodne. Co więcej, papież podkreśla, że są one ściśle powiązane, bowiem Autentyczne miłosierdzie jest jakby głębszym źródłem sprawiedliwości (DM, 14). To bowiem miłosierdzie posiada moc wypełnienia sprawiedliwości nową treścią. Treść ta najprościej i najpełniej uwydatnia się w przebaczeniu (DM, 12). Zastosowanie nauczania encykliki w życiu wiernego Przepowiadanie Ewangelii wszystkim narodom to obowiązek i wrodzone zadanie Kościoła (por. kan ) 10. Nauczanie to ma na celu prowadzenie wiernych do zbawienia. Z tej racji, poprzez wiarę boską i katolicką lub na zasadzie religijnego posłuszeństwa rozumu i woli, musi być ono aplikowane i przez to obecne w życiu katolików (por. kan. 750 i kan. 752). W ten sposób wierni mogą realizować swój 9 Por. STh II II, q. 30, a. 4, oraz M. Sopoćko, De misericordia Dei deque eiusdem festo instituendo. Tractatus dogmaticus ac liturgicus, Varsaviae 1947, s. 8, nr 2b: Misericordia Dei maximum attributum est pro nobis, in quantum ex ea in praesenti statu naturae maximum commodum capimus. 10 Cytowane kanony pochodzą z Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, AAS 75 (1983), cz. 2, s ; przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Poznań 1984.

9 Encykliki Jana Pawła II Encyklika Dives in misericordia 37 obowiązek i skutecznie przyczyniać się do wzrostu Kościoła i ustawicznie wspierać rozwój jego świętości (kan. 210). Ten obowiązek dotyczy także głoszenia i uobecniania w życiu Miłosierdzia Bożego. Rozumiała to doskonale św. Siostra Faustyna, pisząc w swoim Dzienniczku: Pragnę wysławiać nieskończone miłosierdzie Twoje w życiu, w godzinie śmierci i w zmartwychwstaniu, i w nieskończoność 11. Z analizowanej encykliki można wyodrębnić kilka kluczowych tematów mających znaczenie dla prowadzenia życia zgodnego z wyznawaną wiarą i starania o prowadzenie świętego życia, które Pan Jezus, boski Nauczyciel i Wzór wszelkiej doskonałości, głosił uczniom swoim jakiegokolwiek stanu wszystkim razem i każdemu z osobna (LG 12, 40). Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5, 48). Miłosierdzie w życiu wiernego Po pierwsze, trzeba zauważyć, że największym i pierwszym przykazaniem jest przykazanie miłości: Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem (Mt 22, 37), którego dopełnienie znajduje się w jednym z błogosławieństw: Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią (Mt 5, 7). Chrystus, objawiając miłość i miłosierdzie Boga, równocześnie postawił ludziom wymaganie, aby w życiu swoim kierowali się miłością i miłosierdziem (DM, 3). Te wymagania stanowią rdzeń orędzia mesjańskiego, sam rdzeń etosu Ewangelii (DM, 3). Powinny być więc one także centrum życia wiernego. 11 Dzienniczek, nr Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio dogmatica Lumen gentium de Ecclesia, 21 listopada 1964, AAS 57 (1965), s. 5 75; tekst łacińsko-polski: Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, [w:] Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1986, s

10 38 ks. Piotr Kroczek Obecność miłosierdzia w codziennym życiu wiernego przejawia się poprzez postawę bezinteresowności, solidarności, hojności i przebaczenia. Postawa miłosierna to pochylenie się nad wszelką ludzką nędzą, materialną i duchową oraz służba bliźniemu szczególnie wobec ubogich i chorych. To także pomoc dziecku zaniedbanemu duchowo i materialnie. Miłosierdzie przejawia się w niesieniu rady, pocieszenia, duchowego i moralnego wsparcia tym, którzy podejmują wewnętrzną walkę ze złem 13. Miłosierdzie objawia się jako dowartościowywanie, jako podnoszenie w górę, jako wydobywanie dobra spod wszelkich nawarstwień zła, które jest w świecie i w człowieku (DM, 9). Tym wszystkim jest miłosierdzie. Przebaczenie w życiu wiernego Druga myśl z analizowanej encykliki, która wymaga uobecnienia w życiu wiernego, związana z miłosierdziem, to konieczność obecności w tym w życiu katolika przebaczenia. Sam Chrystus uczy przebaczenia. Apostołka Jego Miłosierdzia św. siostra Faustyna pisała: Dopomóż mi, Panie, aby język mój był miłosierny, bym nigdy nie mówiła ujemnie o bliźnich, ale dla każdego miała słowo pociechy i przebaczenia 14. Tę potrzebę przebaczania uświadamiać powinniśmy sobie w czasie odmawiania modlitwy Pańskiej, gdy prosimy odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom, tym, którzy przeciw nam zawinili (Mt 6, 12). Przebaczenie też stanowi podstawowy warunek pojednania nie tylko w stosunku Boga do człowieka, ale także w stosunkach wzajemnych pomiędzy ludźmi pisze w encyklice papież (DM, 14). Prze- 13 Jan Paweł II, homilia podczas kanonizacji s. Faustyny Kowalskiej ze Zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia, apostołki miłosierdzia Bożego, 30 kwietnia 2000 r., [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. XIV, s. 646; tenże, homilia podczas mszy św. na Błoniach krakowskich w czasie ósmej podróży apostolskiej do Polski, 18 sierpnia 2002 r., [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. IX, s Dzienniczek, nr 163.

11 Encykliki Jana Pawła II Encyklika Dives in misericordia 39 baczenie świadczy o tym, że w świecie jest obecna miłość, która jest potężniejsza niż grzech. Sprawiedliwość, choć jest jedną z kardynalnych cnót, nie może być absolutyzowana, w tym sensie, że nie może stanowić jednego wzorca postępowania. Sprawiedliwość potrafi być bowiem nieraz bezwzględna i prowadzić do tego, że w imię sprawiedliwości każdy będzie dochodził swych praw w stosunku do drugiego, a drzemiące w człowieku egoizmy różnego gatunku mogą albo zamienić życie i współżycie ludzi w system ucisku słabszych przez silniejszych, albo też w arenę nieustannej walki jednych przeciw drugim (DM, 14). Przebaczenie oczywiście nie niweczy obiektywnych wymagań sprawiedliwości, ale jest niezbędne, aby ludzki świat mógł stawać się bardziej ludzkim (DM, 14). Naśladowanie Maryi przez wiernego Wiadomo, że prawdziwe nabożeństwo ku czci Matki Bożej polega na Jej wiernym naśladowaniu. Także Maryja jako Matka Miłosierdzia powinna być wzorem dla wierzących. O Maryjo, Niepokalana Dziewico, ( ) wierne naśladowanie Ciebie uświęci mnie jedynie 15 pisała w Dzienniczku św. Siostra Faustyna. Pierwszym sposobem naśladowania Maryi w tym szlachetnym tytule jest pełniejsze poznanie Tajemnicy Bożego miłosierdzia. Papież stwierdził, że Maryja wiedziała ile ono kosztowało i wie, jak wielkie ono jest (DM, 7). Poznanie tych tajemnic jest niezwykle trudnym zadaniem, są to bowiem tajemnice, nad którymi zdumiewają się niebiosa 16. Drugim sposobem naśladowania Matki Bożej jest przemiana swojej duszy i całej osobowości na wzór Maryi, która widziała poprzez zawiłe wydarzenia dziejów Izraela, działanie Bożego miłosierdzia, które 15 Dzienniczek, nr Zob. Dzienniczek, nr 1684.

12 40 ks. Piotr Kroczek jest darem Boga z pokolenia na pokolenie (por. Łk 1, 50) (DM, 9). Czciciel Matki Najświętszej powinien także umieć zobaczyć działanie Boga nie tylko we własnym życiu, ale także w życiu innych braci i sióstr, całej ludzkości. Wiąże się to z silną wiarą w Bożą Opatrzność, która zawsze dostarcza tego, co potrzeba 17. Bibliografia Benedictus PP. XVI, Litterae Apostolicae Motu Proprio Datae Porta fidei quibus Annus Fidei incohatur, , AAS 103 (2011), s ; polska wersja: Benedykt XVI, List apostolski Porta fidei ogłaszający Rok Wiary, Poznań Benedykt XVI, Homilia Boże Miłosierdzie kluczem do zrozumienia pontyfikatu Jana Pawła II, , [w:] storico/2008/04/02/benedykt_xvi:_boże_miłosierdzie_kluczem_ do_zrozumienia_pontyfikat/pol [ ]. Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, AAS 75 (1983), cz. 2, s ; przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu Polski, Poznań Faustyna Kowalska, Dzienniczek. Miłosierdzie Boże w duszy mojej, Kraków Jan Paweł II, homilia podczas kanonizacji s. Faustyny Kowalskiej ze Zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia, apostołki miłosierdzia Bożego 30 kwietnia 2000 r. Dar Boży dla naszych czasów, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. XIV, s Jan Paweł II, homilia podczas mszy św. na Błoniach krakowskich w czasie ósmej podróży apostolskiej do Polski, 18 sierpnia 2002 r., [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. IX, s Jan Paweł II, przemówienie do Papieskiej Rady Cor Unum 22 listopada 1982 r. Trzeba ocalić miłosierdzie przez włączenie go w wielki 17 Dzienniczek, nr 1154.

13 Encykliki Jana Pawła II Encyklika Dives in misericordia 41 plan Bożej miłości, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. XIV, s Jan Paweł II, przemówienie do Papieskiej Rady Cor Unum 23 listopada 1981 r. Przyczyniajcie się do rehabilitacji ewangelicznego miłosierdzia, [w:] Jan Paweł II, Dzieła zebrane Jana Pawła II, t. XIV, s Jan Paweł II, przemówienie wygłoszone w sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Łagiewnikach, Kraków, 7 czerwca 1997 r., [w:] Drogowskazy dla Polaków, Wydawnictwo M, CD-ROM, wersja 1.0. Joannes Paulus PP. II, Litterae apostolicae Redemptor hominis Iesus Christus est centrum universi et historiae, , AAS 71 (1979), s ; polska wersja: Jan Paweł II, Redemptor hominis. Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II, Warszawa Joannes Paulus PP. II, Litterae encyclicae Dives in Misericordia de Divina Misericordia, , Acta Apostolicae Sedis 72 (1980), s , polska wersja: Jan Paweł II, Dives in Misericordia. Encyklika Ojca Świętego o Bożym miłosierdziu, Warszawa Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, w przekładzie z języków oryginalnych, opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań Warszawa Sacrosanctum Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio dogmatica Lumen gentium de Ecclesia, 21 listopada 1964, AAS 57 (1965), s. 5 75; tekst łacińsko-polski: Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, [w:] Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1986, s Sopoćko M., De misericordia Dei deque eiusdem festo instituendo. Tractatus dogmaticus ac liturgicus, Varsaviae 1947.

14

15 Encykliki Jana Pawła II Ks. Dariusz Krok Encyklika Laborem exercens Praca ludzka, realizowana poprzez konkretne działania wykonywane w środowisku społecznym, wyraża w pełni istotę człowieka jego wolność, wspólnotowość, rozumność i zaangażowanie. W hierarchii wartości praca zajmuje jedno z najważniejszych miejsc, obok wartości duchowych, kulturowych i społecznych. Wynika to w dużej mierze z ilości czasu, który jest poświęcany przez człowieka na pracę. Patrząc realistycznie, ludzie zarówno w przeszłości, jak i teraźniejszości są zaangażowani w pracę zawodową około jednej czwartej, a nawet i więcej, ich dorosłego czasu życia. Mimo tak istotnego czasu poświęcanego pracy i jej wartości, praca nie jest wartością autoteliczną, która wyrażałaby nadrzędność kapitału nad ludzkim wysiłkiem, gdyż następowałoby wówczas uprzedmiotowienie człowieka. Praca jest wartością, która służy samorealizacji człowieka jako podmiotu,