Bibliografia historii lubelskiego sportu

Transkrypt

1 Bibliografia historii lubelskiego sportu

2

3 Lubelskie Centrum Dokumentacji Historii Sportu Instytut Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej BIBLIOGRAFIA historii lubelskiego sportu Dariusz Słapek Ewa Zielińska Lublin 2013

4 Recenzenci dr hab. Janusz Wrona, prof. nadzw. UMCS dr hab. Marek Woźniak, prof. nadzw. UMCS Copyright Dariusz Słapek i Ewa Zielińska 2013 Współpraca Paweł Markiewicz Projekt okładki Anna i Zbigniew Kowalczyk Na okładce zdjęcie z wyścigu kolarskiego w Lublinie w dniu 3 maja 1933 r. Fotografia ze zbiorów Mai Lambert-Zamorowskiej. Skład Anna i Zbigniew Kowalczyk Druk i oprawa Zakład Usług Poligraficznych Jacek Kulas ISBN Wydanie I Lublin 2013 Wydawca Lubelskie Centrum Dokumentacji Historii Sportu pl. M. Curie-Skłodowskiej 4/217, Lublin info@historiasportu.umcs.lublin.pl tel

5 Jego Magnificencji Rektorowi UMCS w Lublinie Panu Profesorowi Stanisławowowi Michałowskiemu oraz Prezydentowi Lublina Panu Doktorowi Krzysztofowi Żukowi za zrozumienie, empatię, pomoc i atencję do sportu dziękujemy.

6

7 Spis treści Dariusz Słapek O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu (zamiast wprowadzenia) 9 Ewa Zielińska Wstęp 41 Wykaz ważniejszych skrótów 49 BIBLIOGRAFIA I. DZIAŁ OGÓLNY Bibliografie i katalogi Czasopisma sportowe, dodatki sportowe do czasopism i inne wydawnictwa ciągłe Słowniki biograficzne 54 II. SPORT W REGIONIE LUBELSKIM Źródła Region lubelski Miejscowości 64 III. DYSCYPLINY SPORTOWE Boks Gimnastyka Jeździectwo Kajakarstwo Kolarstwo Lekka atletyka Lotnictwo sportowe Łowiectwo Łucznictwo Narciarstwo Piłka koszykowa 81 7

8 Bibliografia historii lubelskiego sportu 12. Piłka nożna Piłka ręczna Piłka siatkowa Pływanie Ratownictwo wodne Rugby Sport samochodowy i motocyklowy Strzelectwo Szachy Szermierka Wschodnie sporty walki Wspinaczka wysokogórska Zapasy i sumo Żużel 89 IV. SPORT W SZKOŁACH Szkoły podstawowe i średnie Szkoły wyższe 91 V. OSOBY 94 VI. PRACE NIEPUBLIKOWANE Prace doktorskie Prace magisterskie Prace licencjackie Inne 104 Indeks 105 Dariusz Słapek Idea powołania Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu 125 Dariusz Słapek, Paweł Markiewicz Kalendarium działalności Lubelskiego Centrum Dokumentacji Historii Sportu 127 8

9 O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu (zamiast wprowadzenia) Sport w najprostszym, dalekim od miriad sofistycznych dysput rozumieniu tego wieloznacznego pojęcia, wydaje się immanentnie związany z teraźniejszością. Ograniczony w popularnym i przez to w powszechnym myśleniu do konkretnego wydarzenia (meczu, zawodów, igrzysk) dzieje się tu i teraz 1. W największym stopniu mieści się zatem w na ogół łatwej do zamknięcia w bardzo konkretnych cezurach współczesności, której naturalnymi limesami stają się zazwyczaj kanoniczne 90 minut, mniej znane kwarty, tercje czy rundy. Sport na tyle mocno tkwi w aktualiach, że w myśleniu o nim niejako mechanicznie marginalizujemy inne perspektywy jego obecności w czasie. A przecież sport (głównie w wizji widza, kibica, ale chyba też po części samych jego bezpośrednich uczestników, głównych aktorów) ekscytuje również samą myślą o możliwości uczestniczenia w nim w najbliższej przyszłości; w krótkiej perspektywie reguluje wszak nasz porządek dnia, w szerszej determinuje nawet gospodarowanie czasem, bo wielkie wydarzenia sportowe wymagają ogromu spójnych i logicznych, niejednostkowych przedsięwzięć. Ważny w tych wymiarach sport wymyka się zwykle refleksji historycznej i w tym kontekście bywa nieco lekceważony i marginalizowany. Z dnia na dzień naszą uwagę koncentrują kolejne nowe zawody, igrzyska i olimpiady, choć nigdy chyba w tej swego rodzaju sztafecie (sport stanowi pewnego rodzaju continuum, wiąże się, choć brzmi to nieco patetycznie, z ciągłością i trwaniem) nie umyka zupełnie wspomnienie zwłaszcza wielkich historycznych wiktorii, sukcesów i rekordów. Ten rodzaj pamięci należy niewątpliwie utrwalać i wzmacniać z innych przyczyn niż tylko z powodu zupełnie naturalnej potrzeby ciągłego identyfikowania się ze zwycięzcami. Organiczną częścią sportu są też porażki i przegrani, ale to nie ta jego cecha czyni z nas sportowców lub amatorów cielesnej rywalizacji. Sukces, nawet jeśli istotnie poprzez ową identyfikację cieszymy się tylko jego namiastką, emanującym z niego pozytywnym myśleniem, akceptować łatwiej niż przełykać gorycz porażki, którą zresztą szybko wymazujemy ze świadomości czyniąc miejsce dla kolejnych również naszych wiktorii. Sport powszechnie kojarzy się również z młodością, zdrowiem, cielesnym pięknem, radością, wolnością i swobodą. Również z tych powodów kodujemy go w indywidualnej pamięci. Zjawisko to ma wymiar bardzo osobisty, rzec nawet można intymny 1 T. Delaney, T. Madigan: Sports. Why People Love Them! New York Toronto 2009 s. 1 24, dają inne, dalekie od słownikowych schematów i standardów odpowiedzi na fundamentalne pytanie what is sport?. 9

10 Bibliografia historii lubelskiego sportu i sentymentalny. Warto sobie jednak uświadomić rolę i znaczenie sportu w zbiorowym doświadczeniu. Oto niektóre mecze piłkarskie w Lublinie gromadziły przecież ponad dwudziestotysięczną widownię i dopiero w takiej sytuacji wielu uświadamiało sobie, że stanowią cząstkę dużo większej całości To pewnie wówczas mogło rodzić się specyficzne poczucie przywiązania do małej ojczyzny. Aktualna kondycja wielu lubelskich obiektów sportowych (i ożywiających je drużyn) czyni ten rodzaj wspomnienia refleksją wysoce abstrakcyjną, ale są w Kozim Grodzie inne miejsca, które w naturalny sposób uruchamiają charakterystyczną sportową pamięć. Od ponad trzech lat w Lublinie znajduje się Bulwar im. Stanisława Zalewskiego 2. Spacer nad Bystrzycą z widokiem dwu stadionów sportowych może okazywać się mocno inspirujący dla wszystkich obdarzonych nawet niewielką dozą historycznej wrażliwości. Uaktywniać ją mogą nie tylko określone przestrzenie, bo przecież z topografii miasta zupełnie zniknęły dawne cyklodromy (np. ten z okolic ul. Chopina), stadiony (mniej więcej u zbiegu ulic Hempla i Okopowej) i skocznie narciarskie (na Wieniawie), a hale sportowe zmieniły swe pierwotne przeznaczenie (sklep Bazar Lubelskiej Spółdzielni Spożywców). Myślenie historyczne uruchamiać mogą na wskroś bieżące zdarzenia, pozornie odległe od Bulwaru im. Stanisława Zalewskiego okoliczności i sytuacje. Ot, choćby ostatnie, zakończone sporym sukcesem reprezentacji Polski, Mistrzostwa Świata w Piłce Ręcznej Kobiet w Serbii (grudzień 2013 roku). Analizą tego występu zajmą się najpewniej specjaliści od taktyki, motoryki i cech wolicjonalnych, ale czyż zasadną nie będzie myśl o tym, że w jakiejś mierze geneza tego renesansu polskiej kobiecej piłki ręcznej nie tkwi przypadkiem w Lublinie Argumenty za taką właśnie, chyba nie nazbyt ryzykowną tezą, znajdzie pewnie niejeden amator historii lubelskiego sportu, bo dowodów poszukiwać może w ciągle żywej pamięci. Ten specyficzny rezerwuar wiedzy nie jest jednak źródłem uniwersalnym, idealnym i niewyczerpanym. Warto zatem poza ludzką pamięcią wykorzystać potencjał źródeł historycznych i możliwości środowiska profesjonalnych lubelskich badaczy przeszłości. W eksploracji dziejów (także historii sportu) nie chodzi jedynie o pamięć, skądinąd ważną, bo ta, pielęgnowana, pozwala przetrwać, zachować, uchronić itd. Nie do końca też idzie o czystą wiedzę (odpowiadającą na rudymentarne pytania typu kto, gdzie i kiedy?), gdyż ta dopiero stanowi materię w podejmowaniu wyzwań najtrudniejszych i najciekawszych zarazem, wskazuje odpowiedzi na pytania o przyczyny, genezę i skutki, daje asumpt do wyjaśniania, tłumaczenia i wskazywania racji. Jeśli istotnie wyjaśnianie jest szukaniem związków między stwierdzonymi faktami, to wyzwanie dla historyka lubelskiego sportu stanowi pewnego rodzaju wyzwolenie, oderwanie się od właściwych temu przedmiotowi zainteresowania detali i szczegółów 2 Szerzej o postaci patrz: M. Maj: Ring wolny. Fotobiografia Stanisława Zalewskiego legendy polskiego boksu. Lublin

11 O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu (po ich rozpoznaniu), aby w spojrzeniu na nie z odpowiedniego dystansu, dostrzec w tej skomplikowanej i niejednorodnej materii ważki element funkcjonowania miasta jako organizmu, którego sprawność i jakość działania weryfikować można także w oparciu o kondycję dziejącego się w jego wnętrzu sportu. Warto wreszcie w gąszczu sportowych drobiazgów odnajdywać nici, więzy, rodzaj spoiwa, który czyni z mieszkańców miasta (bo wzbudza w nich emocje, specyficzne co do skali i jakości, trudne do uwolnienia w obrębie choćby tak zwanej wysokiej kultury) świadomych uczestników określonej wspólnoty opartej nie tylko na podobieństwie kondycji np. prawnej i grze ekonomicznych interesów. Wyzwolone także poprzez sport poczucie dumy, empatia i synergia kreują pospołu lokalny patriotyzm, miłość do małej ojczyzny i, choć stanowią wartość trudną do matematycznego wymierzenia, to o jej rozpoznanie i zdefiniowanie warto kruszyć kopie. Nie sposób nad tym rodzącym się w ramach sportu wspólnotowym myśleniem przechodzić do porządku dziennego! Warto czynić zeń jeden z najważniejszych motywów i powodów historycznej refleksji nad dziejami lubelskiego sportu. Mam pełną świadomość, że ten nazbyt rozbudowany wstęp mocno trąci publicystyką, sporo w nim przecież emocji, do których przede wszystkim odwołuje się wykorzystana dotąd argumentacja, razi niemal zupełny brak przypisów i przywoływania fachowej literatury, w narracji zaś nie trudno dostrzec elementy retoryki, które niekiedy dominują nad właściwą historykowi chłodną narracją... O ile niebawem zmianie ulegnie sama forma narracji, to zasadniczy cel artykułu pozostanie constans o tyle, że ciągle obecne w nim będą apele o zmianę istniejącego stanu wiedzy i znaczącą akcelerację badań nad historią lubelskiego sportu. Refleksja nad ich kondycją stale prowokuje bowiem nie tyle do utyskiwań i narzekania, co wywołuje raczej palącą potrzebę likwidowania wieloletnich zaniechań, niwelowania usterek, wypełniania luk i najczęściej, niestety, zasypywania prawdziwej przepaści, jaka dzieli nas od innych polskich miast podobnej wielkości i znaczenia, które z dziejów swego sportu już dawno uczyniły przedmiot ciekawych i po wielekroć pożytecznych badań (także w sferze szeroko pojmowanej promocji 3 ). Niniejszy artykuł w magicznym, jednorazowym akcie twórczym nie zlikwiduje, co oczywiste, wspomnianych ułomności stanu lubelskiej refleksji nad dziejami rodzimego sportu. Nieśmiało stawia sobie natomiast jako nadrzędny i bezwzględnie priorytetowy cel swego rodzaju zdiagnozowanie tej kondycji, próbę wskazania powodów jej miałkości i, co zabrzmi mocno eufemistycznie, niedoskonałości. Aby różnorodne obecne 3 Nie chcę prezentować w tym miejscu bogatej listy miast, miasteczek nawet, które poszły tą właśnie drogą. Kolejne przypisy przekonują o bogactwie wydawnictw tego typu. Symptomatyczny jest przykład Wrocławia i pracy pod wiele mówiącym tytułem 1000 lat wrocławskiego sportu (Wrocław 2002), autorstwa M. Ordyłowskiego i A. Ostrowskiego. 11

12 Bibliografia historii lubelskiego sportu w nim sądy i opinie, pointowane apelami, supozycjami, sugestiami i propozycjami zmian nie były jedynie ledwie słyszalnym głosem wołającego na puszczy, zdecydowałem zdjąć właściwe nauce białe rękawiczki, porzucić formę dyskursu pełną niedomówień, niejednoznaczności i swego rodzaju kurtuazji. W pełni i ciągle subiektywne opinie oraz wartościowania postaram się wyrazić expressis verbis mając świadomość, że nie muszą być one zawsze sprawiedliwe. Uciekający czas, pogłębiająca się przepaść między skalą i natężeniem badań nad dziejami sportu w Lublinie i innych ośrodkach akademickich kraju, przemiany w obrębie teorii historii coraz częściej akceptującej i traktującej dzieje sportu jako subdyscyplinę poważnej historiografii i ważki, integralny element wartej naukowej refleksji przestrzeni aktywności człowieka w przeszłości, nakazują ostrość i jednoznaczność w ferowaniu wielu zasadniczych sądów. Niech prowokują, niech nie dają spokoju, niech wreszcie inspirują Niech jednak nikogo nie zwiedzie, przestrzegam, względna, oparta tylko na objętości obfitość Bibliografii historii lubelskiego sportu. Stanowi ona poniekąd efekt przyjętych reguł jej przygotowania (o czym szerzej w dalszym ciągu rozważań), raczej elastycznych i nie na tyle restrykcyjnych (co było możliwe), aby summa summarum okazała się ona ledwie kilkunastustronicową broszurą 4. Związani z warszawską Akademią Wychowania Fizycznego historycy sportu, Kajetan Hędzelek, Maria Rotkiewicz i Sławomir Wilk, którzy w 1985 roku opracowali Bibliografię historii kultury fizycznej, wyjaśniali powody jej powstania znaczącym dorobkiem, jaki na przestrzeni trzech dziesięcioleci stał się udziałem relatywnie ciągle nowej/młodej subdyscypliny, historii wychowania fizycznego (mieszczącej się jednak wówczas raczej w ramach szeroko pojmowanej humanistycznej versus biologiczno-medycznej refleksji nad tymi formami aktywności człowieka; być może z tego powodu w tytule zrezygnowano z obecności pojęcia sport na korzyść kultury fizycznej ) 5. Pukająca do drzwi akademickich dyscyplin i poszukująca legitymacji 4 Być może wówczas sugestywność takiej broszury, właśnie jej publicystyczny wydźwięk byłby znakomicie większy. O jej rozbudowaniu zdecydowały jednak poważne względy natury merytorycznej. Po pierwsze, nie mogły się znaleźć w niej jedynie teksty, które z racji tytułu wykazują swoją lubelską proweniencję i treści. Po drugie, co ważniejsze, w Bibliografii umieszczono prace, które niezależnie od miałkości/lakoniczności informacji na temat sportu lubelskiego, stanowią jednak kanon lektury badacza dziejów sportu, dają mu szeroką obudowę erudycyjną i pozwalają na poznanie szerszych kontekstów jego organizacji i funkcjonowania. 5 Bibliografia historii kultury fizycznej (pozycje wybrane). Wybór i oprac. K. Hądzelek, M. Rotkiewicz, S. Wilk. Warszawa 1985 s. 5: Dziś historia kultury fizycznej ma znaczny dorobek, wyrażający się licznymi pracami o charakterze podstawowym, studiami i monografiami, próbami syntezy, jak również wieloma opracowaniami szczegółowymi, problemowymi, jubileuszowymi itp. [ ] Problematyka historii kultury fizycznej nie doczekała się jednak opracowania bibliograficznego. Co nie oznacza, że wcześniej takowe nie istniały, starsze miały charakter zestawień nazbyt ogólnych i ograniczonych chronologicznie często sztucznie wyznaczanymi cezurami. 12

13 O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu dla swego uznania i akceptacji historia wychowania fizycznego manifestowała urbi et orbi własne istnienie zmaterializowane na ponad stu stronach wypełnionych notkami bibliograficznymi. Zaiste, w żaden sposób nie można podobnego uzasadnienia wykorzystywać próbując racjonalizować powstanie Bibliografii historii lubelskiego sportu. Problem dziejów lubelskiego sportu z pewnością nie obrósł w literaturę do tego stopnia, aby jej obfitość i bogactwo powodowało zakłopotanie środowiska badaczy, którzy miewają poważne problemy z holistycznym rozpoznaniem interesujących ich publikacji. Jeśli w podobnej literaturze (natury bibliograficznej) poszukiwać argumentów możliwych do wykorzystania dla wyjaśnienia powodów przygotowania lubelskiego kompendium wiedzy o literaturze przedmiotu, warto sięgnąć do początków dyscypliny zwanej zrazu historią wychowania fizycznego. Jej powojenna geneza łączy się automatycznie z utworzeniem w 1953 roku w warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej i powołaniem w jego strukturze wewnętrznej Zakładu Historii i Organizacji Kultury Fizycznej oraz Zakładu Pedagogiki i Historii Kultury Fizycznej. Jedną z pierwszych inicjatyw nowego Instytutu były studia bibliograficzne. Niewątpliwie decyzję o ich prowadzeniu uznać należy za niezwykle roztropną i rozsądną. Publikowane w latach bibliografie wychowania fizycznego i sportu w Polsce (dające zestawienia literatury począwszy od publikacji z roku 1841 na 1969 kończąc) 6 stanowiły pewien punkt, bilans otwarcia dla ledwo raczkującej dyscypliny. Pokazywały miejsce, w jakim się ona znajdowała, dając jednocześnie szansę relatywnie szybkiego wypełniania luk oraz łatwiejszego definiowania potrzeb w istniejącym stanie wiedzy (i, trzeba to dodać, spełniania ideologicznych wymagań, co do kierunków badań np. nad sportem robotniczym ). Nie ulega wątpliwości, że inicjatywy te spełniły swoją rolę w dwójnasób inspirowały do konkretnych badań, pokazując przestrzenie, swego rodzaju terra incognita, warte szczególnej eksploracji, a poniekąd sprawiły też, że młoda i nowa humanistyczna refleksja o sporcie zrazu uzyskała autonomię, by z czasem wyłoniła się z pewnej jej części historia sportu Reasumując wątek racjonalizacji potrzeby powstania Bibliografii historii lubelskiego sportu, należy zatem niemal dokładnie powtórzyć argumenty, które ponad pół wieku temu ukierunkowały zainteresowania ówczesnego Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej właśnie na inspirujące studia bibliograficzne 7. Lubelska bibliografia 6 Ibidem, s. 5, nota od 1 3. Por. K. Hądzelek: Kierunki i ośrodki badań dziejów kultury fizycznej w Polsce. W: Studia i szkice z dziejów kultury fizycznej. Księga wydana w okazji 60 rocznicy urodzin Profesora Bernarda Woltmanna. Gorzów Wielkopolski 1992 s Zupełnie nieroztropną byłaby próba uczynienia z historii lubelskiego sportu jakiejś naukowej subdyscypliny, bo bodaj zawsze badania w tym zakresie tkwić będą mocno w uścisku regionalistyki. 13

14 Bibliografia historii lubelskiego sportu jest efektem wspomnianej już, choć jeszcze nie do końca szczegółowo zaprezentowanej diagnozy i, pozostając w medycznej frazeologii, ma stanowić pierwszy etap nieco wstrząsowej terapii, swego rodzaju odbicia przy stopniowym wychodzeniu z zapaści 8. Wieloaspektową deskrypcję kondycji naukowych (i bardziej popularnych w formie również) studiów nad dziejami lubelskiego sportu poprzedzić jednak musi refleksja nad roztropnością wykorzystania w tytule bibliografii przymiotnika lubelska. Z oczywistych powodów jest on wieloznaczny, bo kryje się za nim to, co lubelskie i miejskie zarazem, jak również to, co lubelskie a jednocześnie regionalne, szersze w kontekście topograficznym i historycznym, co z Lubelszczyzną, ziemią lubelską raczej niż z samym Lublinem związane. Początki nowożytnego sportu, sięgające w regionie drugiej połowy XIX wieku, w naturalny sposób ograniczają spory wokół właściwego, historycznego rozumienia pojęć wykorzystanych powyżej. Granice tego obszaru wyznaczano oczywiście administracyjnie i w tym względzie pojawiało się wiele różnic w odniesieniu do współczesnej mapy Województwa Lubelskiego 9. Od czasów rozbiorów po współczesność Lublin zawsze jednak stanowił dla obszaru między Wisłą a Bugiem i od Płd. Podlasia na północy po Roztocze na południu swego rodzaju miasto stołeczne, choćby pod względem kulturalnym, stylu bycia, trendów obecnych w życiu codziennym i formach aktywności społecznej 10. Jeśli w którymś z tych obszarów mieścić sport (o czym rozstrzyganie nie jest ani łatwe, ani oczywiste), to także w tym względzie największe miasto promieniowało na inne, inspirowało je, a te z kolei naśladowały stołeczne wzorce 11. Trudno na tej podstawie twierdzić, że lubelskie stanowiło przed 1918 rokiem obszar specyficzny i odmienny pod względem cech rozwoju 8 Z tego powodu nie ma swojego odpowiednika w obrębie istniejącego gatunku, tzn. w innych bibliografiach historii sportu, które miałyby identyczne priorytety i publicystyczne cele. Seryjnie publikowane regionalne w charakterze zestawienia H. Laskiewicza: Bibliografia kultury fizycznej Ziem Zachodnich i Północnych w okresie 25-lecia PRL. Kultura Fizyczna 1969, nr 7 9, były efektem, co nie ulega najmniejszej wątpliwości, ważkiego zapotrzebowania politycznego i ideologicznego. 9 Patrz szerzej: W. Ćwik, J. Reder: Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz. Lublin W syntetycznej formie patrz: J. Wrona: XIX i XX wiek. Lublin w przestrzeni polityczno-ustrojowej. W: Lublin. Lublin 2013 s J. Chełmecki: Kultura masowa a sport w Polsce w okresie międzywojennym. W: Kultura fizyczna. Tradycje i współczesność kultury fizycznej w Polsce. Prace Naukowe WSP w Częstochowie 5, 2003 s , uważa, że, przynajmniej w badanym przez niego okresie, sport stawał się elementem tworzącego się w Polsce społeczeństwa kultury masowej. 11 Miejskość zjawiska w industrialnym okresie jego rozwoju wydaje się oczywista. Por. A. Guttmann: From Ritual to Record. The Nature of Modern Sports. New York 1978 passim. Nie mam pewności, czy pierwszy bicykl, na którym uczył się jeździć Bolesław Prus, pojawił się najpierw w Nałęczowie, czy może wcześniej w Lublinie. Por. A. Grychowski: Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich od średniowiecza do 1968 roku. Lublin 1974 s. 202, 206. Co do swej skali i znaczenia to egzotyczne novum nabrało jednak znaczenia w Lublinie. Por. M. Skawiński: Lubelskie Towarzystwo Cyklistów ( ). Wychowanie Fizyczne i Sport 1, 1983 s. 97nn. 14

15 O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu sportu obszar (enklawę) Królestwa Polskiego. Ryzykować można co najwyżej opinię, że granice rozbiorów uczyniły z Lublina i regionu przestrzeń, która dużo bardziej podatna była na wzorce płynące z Warszawy 12 niż ze Lwowa, z jego wspaniale, dzięki autonomii, rozwijającym się sportem. Za cechy regionu należy uznać, niestety, pewnego rodzaju cywilizacyjne zapóźnienie, biedę i ubóstwo oraz brak szeroko pojmowanych infrastrukturalnych podstaw bujnego i dynamicznego rozwoju w lubelskim zarówno wychowania fizycznego, jak i sportu. Nieco, ale tylko nieco inaczej, wyznaczać można lubelską przestrzeń sportową jako kategorię historyczną w epoce międzywojnia oraz po II wojnie światowej. W okresie tym zasadniczo dominowała Wielka Lubelszczyzna, ale bodaj tylko w sensie topograficznym, nie zaś w kontekście decydującego o obliczu i kondycji sportu bogactwa regionu 13. Lublin był jednak wówczas niekwestionowaną, bo także administracyjną stolicą regionu. Przekładało się to również na struktury i zarządzanie sportem w okresie II RP i PRL. To właśnie w Lublinie znajdowały się regionalne centrale i władze sportowe, tu zapadały decyzje dotyczące sportu w samym mieście i poza nim. To, co działo się w sporcie lokalnym nie wynikało już tylko z zawsze żywotnego naśladowania określonych wzorców, a legitymizowane było przede wszystkim adekwatnymi regulacjami prawnymi 14. Kończąc tę siłą rzeczy lakoniczną refleksję nieco sofistycznie a patetycznie jednocześnie rzec można, że sport jako wieloaspektowy fenomen nie zna granic i często wymyka się w pełni racjo- 12 Patrz szerzej: Związki Lubelszczyzny z Warszawą w XVIII XIX wieku. Red. W. Ćwik. Warszawa Łódź Nie ulega wątpliwości, że osiągnięcia zwłaszcza warszawskich historyków sportu w dziedzinie badań nad historią sportu Królestwa Polskiego w końcu XIX i początkach XX wieku są dla stanu wiedzy o lubelskim sporcie o wiele ważniejsze niż dociekania dotyczące dziejów kultury fizycznej wspomnianego Lwowa, Krakowa czy Poznania. Jedynie gwoli ilustracji wskazuję w tym miejscu przykłady takich niezwykle pożytecznych publikacji: K. Poznański: Rola Warszawy w upowszechnianiu wychowania fizycznego i sportu w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku. Zeszyty Naukowe AWF w Krakowie 85, 2002 s ; J. Chełmecki: Społeczne i polityczne uwarunkowania rozwoju sportu w Rosji i Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku. W: Kultura fizyczna i sport w zwierciadle nauk społecznych. Red. W. Cynarski, J. Kosiewicz, K. Obodyński. Rzeszów 2012 s ; Idem: Początki piłki nożnej w Królestwie Polskim. W: Początki piłki nożnej w Polsce. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Małopolski Związek Piłki Nożnej i Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie. Red. J. Chełmecki. Warszawa 2012 s ; Idem: Społeczne i polityczne uwarunkowania działalności Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Warszawie w latach W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s ; M. Ponczek: Sokół w Królestwie Polskim i w Rosji ( ). W: Zarys dziejów Sokolstwa Polskiego w latach Red. E. Małolepszy, Z. Pawluczuk. Częstochowa 2001 s Zaryzykuję opinię, że jedynie powołanie i funkcjonowanie województwa ze stolicą w Białej Podlaskiej ( ) uczyniło z tego regionu obszar trwalej autonomiczny pod względem rozwoju sportu w odniesieniu do innych części Lubelskiego. Tę odmienność tzw. Południowego Podlasia znakomicie zresztą widać w niniejszej bibliografii. Patrz także: niepublikowany doktorat R. Golanko: Kultura fizyczna w województwie bialskopodlaskim w latach AWF Poznań M. Skawiński: Kultura fizyczna na Lubelszczyźnie w latach Warszawa 1989 passim. 15

16 Bibliografia historii lubelskiego sportu nalnemu poznaniu (mnożyć można przykłady jego totalnie niekonwencjonalnych faz rozwoju i równie zaskakujących czynników je stymulujących). Jest zjawiskiem heterogenicznym, zależnym od wielu pozornie odległych od niego dziedzin życia i okoliczności, które zazwyczaj uznaje się za mało istotne. Jedno jest natomiast pewne, badania jak również bibliografia ograniczone jedynie do samego miasta Lublina byłyby pod wieloma względami ułomne, zakładałyby bowiem funkcjonowanie miasta jako swego rodzaju wyspy także pod względem rozwoju sportu. Łatwiej przecież przekonywać do szerzej pojmowanej stołeczności Lublina, jeśli istotnie da się udowodnić jego dominację, czy raczej pierwszeństwo w sferze sportu. Dla jasności wykładu pozwolę sobie wśród czynników determinujących także rozwój badań (właściwie ich miałkość) nad dziejami sportu lubelskiego miasta i regionu wydzielić te natury obiektywnej, ogólnej, które bynajmniej nie są cechą wyłącznie lubelskiego środowiska historyków. Wśród nich niewątpliwie na czołowym miejscu umieścić należy pewną nie do końca racjonalną niechęć historyków i historiografii do sportu. Geneza tych animozji sięga pewnie antyku grecko-rzymskiego i opiera się na ogół na mocno wstrzemięźliwym stosunku ówczesnych elit, filozofów greckich i rzymskich mentorów, do ciała i cielesności oraz równie chłodnej relacji wobec przestrzeni, instytucjonalnych form ich szczególnego kultywowania, helleńskich agonów (zwłaszcza profesjonalnej atletyki) i rzymskich widowisk. O dziwo, jedynym w całości zachowanym antycznym dziełem, które stanowi sofistyczną pochwałę agonistyki jest traktat Flawiusza Filostratosa, Gymnastikos, powstały dopiero na przełomie II i III wieku n.e. 15. Konflikt między ciałem a duszą jeszcze bardziej eksponowało chrześcijaństwo i aż do XIX wieku aktywność cielesną tolerowano jedynie wówczas, kiedy mieściła się ona w sposobach właściwego wychowania młodzieży. Jeśli dodać, że historiografia antyczna, wzorem Tukidydesa i Tacyta, za główny przedmiot zainteresowania prawdziwych historyków uznała sferę polityki, a wzorzec ten czasy postantyczne przynajmniej do początków XX wieku uznały za swego rodzaju ak sjomat, to nie po winno budzić 15 Igrzyska uznawano często za rodzaj rozrywki i to nie najwyższych lotów, rzecz banalną i trywialną na tyle, że radość i zachwyt wzbudzać mogły jedynie u kobiet i niewolników Właściwe im kultywowanie ciała mogło być jedynie zajęciem godnym pogardy wobec ćwiczenia zalet i cnót właściwych nieśmiertelnej duszy. Z tego powodu także sport antyczny łaknął swego rodzaju podstawy ideologicznej, idei stanowiącej jego teoretyczne uzasadnienie. Jedyna, w której słuszność nie wątpiono i nie poddawano krytyce, to idea kalokagathii, równowagi walorów ciała i duszy. Jednak już sam Platon był przekonany, że osiągnięcie tego boskiego w istocie stanu jest tylko wysoką, nieosiągalną dla śmiertelników abstrakcją. Patrz szerzej: D. Słapek: Sport i widowiska w świecie antycznym. Warszawa Kraków 2010 passim; Flawiusz Filostratos: O Altetyce, z jęz. greckiego przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył M. Szarmach. Toruń Trudno nawet ten niewielki traktat uznać za dzieło stricte historyczne. 16

17 O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu zdziwienia nieco pogardliwe podejście historyków do zagadnienia sportu (nawet jeśli Pierre de Coubertin stworzył dla niego wspaniałą i piękną mitologię) 16. Wspomniana wstrzemięźliwość poważnej historiografii, zauroczonej wizją tworzenia równie poważnych dzieł skoncentrowanych na dziejach polityczno-militarnych i gospodarczych, wytworzyła pewną intelektualną próżnię 17 wypełnioną początkowo przez historyków wychowania i oświaty (np. na przełomie XIX i XX wieku kwestie wychowania fizycznego podejmował Antoni Karbowiak, uniwersytecki historyk, zaś w okresie międzywojennym w pełni zagadnieniom tym poświęcił się Eugeniusz Piasecki, lekarz, teoretyk wychowania fizycznego i higieny 18 ). Przywołane przykłady są o tyle charakterystyczne, że ilustrują rodzący się już wówczas dualizm badań, zjawisko ciągle aktualne w naukowej, humanistycznej refleksji nad sportem. Wymaga ono pewnego komentarza, gdyż w nim także zdaje się tkwić źródło pewnego rodzaju niechęci, czy raczej rezygnacji środowiska akademickich historyków z badań nad historią wychowania fizycznego i sportu. Sądzić bowiem można, że obok poruszonej wyżej kwestii genezy wstrzemięźliwości historyków wobec traktowania historii sportu jako integralnej części dziejów, rodząca się ze szkoły E. Piaseckiego gałąź badań, bujnie rozkwitająca po II wojnie światowej (vide znaczenie roku 1953), poczęła stanowić swego rodzaju usprawiedliwienie dla zaniechań czynionych w kręgach uniwersyteckich eksploratorów przeszłości. Wydaje się, iż dodatkowym czynnikiem spowalniającym integrację badań był dokuczliwy brak metodologicznej refleksji nad studiowaniem dziejów sportu, która mogłaby położyć kres owej dezintegracji. Jej stworzenie jest jednak zadaniem 16 Nieco szerzej na temat tej niechęci: W. Lipoński: Prawda historyczna a jej zniekształcenia i zafałszowania w badaniach dziejów sportu. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s ; Idem: Sport. W: Polska na tle procesów rozwojowych Europy w XX wieku. Red. S. Sierpowski. Poznań 2002 s. 205; Idem: Z dziejów opozycji intelektualnej wobec sportu i wychowania fizycznego w Polsce w latach Cz Kultura Fizyczna 1972, nr 12; 1973, nr 1; 1973, nr 3; D. Dudek: Pojęcie kultury fizycznej w polskiej tradycji terminologicznej do roku W: Z najnowszych dziejów kultury fizycznej i turystyki w Polsce. T. 1: Dzieje kultury fizycznej i turystyki w Polsce w końcu XIX i XX wieku. Red. T. Drozdek-Małolepsza. Częstochowa 2011 s. 19nn; T. Łepkowski: Wokół sportu. W: Idem: Przeszłość miniona i teraźniejsza. Warszawa 1980 s Sport epoki wiktoriańskiej okrzepł, wszedł w fazę znaczącej instytucjonalizacji i służył jako wzorzec chętnie naśladowany przez arystokrację innych krajów europejskich. Igrzyska ery nowożytnej również stanowiły argument za tym, że sport wymyka się z przestrzeni wyłącznie życia codziennego elit i zaczyna budzić zainteresowanie jako przedmiot naukowych dociekań. Por. np. N. Wigglesworth: The Story of Sport in England. New York 2007; R. Crego: Sports and Games of the 18th and 19th Centuries. Westport 2003 s ; A. Guttmann: The Olympics: A History of the Modern Games. Urbana 1992 s Patrz np. A. Wałęga: Antoni Karbowiak ( ) współtwórca polskiej historii wychowania jako dyscypliny naukowej. Biuletyn Historii Wychowania 1 2, s ; K. Mrozowska: Twórcy historii wychowania jako dyscypliny naukowej. Rozprawy z Dziejów Oświaty 32, 1989 s ; K. Toporowicz: Eugeniusz Piasecki Życie i dzieło. Warszawa

18 Bibliografia historii lubelskiego sportu niezwykle trudnym, zdeterminowanym głównie heterogoniczną naturą sportu, który długo nie był i najpewniej jeszcze ciągle do końca nie jest zjawiskiem autotelicznym 19. Tę cechę sportu i kultury fizycznej jako przedmiotu badań dostrzegają współcześni teoretycy, ale ciągle świadomość wewnętrznej złożoności obu zjawisk nie przekłada się na uniwersalną receptę dotyczącą prowadzenia nad nimi akademickich studiów 20. Trzeba przy tym wyraźnie przyznać, że jedyny wyraźny, rodzący się w ciągle żywej dyskusji teoretycznej postulat w tej sferze, opiera się na trudnej w realizacji idei prowadzenia nad sportem badań interdyscyplinarnych 21. Ciągłe znaki zapytania i wątpliwości 19 O ile można dyskutować, czy sport XXI wieku w istocie stał się już wartością samą w sobie, zjawiskiem na tyle jednorodnym i tak jednoznacznie zdefiniowanym (jeśli chodzi o jego substancję, strukturę i funkcje), że przydaje mu się cechy autonomiczne, często właściwe tylko jemu, inne od łączonych z pozostałymi sferami aktywności człowieka (np. religią, wojną, polityką), to z pewnością jego historyczne formy na taką samodzielność się nie wybiły. O ile sport współczesny w pewnym zakresie tłumaczy się niejako sam przez się, nie zaś przez zewnętrzne okoliczności, to np. o greckich i rzymskich igrzyskach, czy nawet średniowiecznych turniejach rycerskich, zabawach i grach ludowych epoki wczesnonowożytnej powiedzieć można, że mocno tkwiły w nich wartości instrumentalne, bo ich istnienie i funkcjonowanie nader często służyło jako narzędzie realizacji celów pozostających poza nimi samymi. Przez opozycję do autotelizmu można o sporcie antycznym rzec, że był heteroteliczny, odwoływał się do okoliczności zewnętrznych, istniał w obrębie złożonego kontekstu. Był raczej jego wypadkową i pochodną, sięgając do greckiej etymologii pojęcia, po prostu nie kierował sam sobą i nie był celem samym w sobie. O terminie autoteles u stoików patrz: M. Frede: Essays on Ancient Philosophy. Minneapolis 1987 s. 140n. Skala i moc genetycznych oraz funkcjonalnych uwikłań podanych wyżej przykładów historycznych form aktywności fizycznej człowieka w inne dziedziny życia, strukturalne do nich podobieństwa, czyniły je zrozumiałymi jedynie w odniesieniu do tego szerokiego kontekstu. Długo pozostawały np. na usługach wojny i na różne sposoby się z nią stykały, stanowiły jej propedeutykę. Genetycznie wiązały się z rytuałami religijnymi, a ich ewolucyjnie postępująca laicyzacja nigdy ostatecznie nie wyrwała ich ze sfery praktyk religijnych. Trudno zgodzić się z opinią P. Godlewskiego: Współczesne heterogeniczne oblicze sportu refleksja terminologiczna i metodologiczna. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. T.1: Historia kultury fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s. 43, że Sport nie jest już j a k k i e d y ś (podkreśl. D.S.) w miarę jednorodny. Drobne kiedyś stanowi istotną różnicę, być może ta jednorodność tyczy w większym stopniu XIX wieku, choć i ten sąd budzi wiele zastrzeżeń. 20 O heterogeniczności sportu patrz np.: M. Juszkiewicz: Sport heterogeniczny. W: Aksjologia sportu. Red. Z. Dziubiński. Warszawa 2001 s ; E. Kałamacka: Historia kultury fizycznej i jej znaczenie dla rozwoju nauk o kulturze fizycznej. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. T.1: Historia kultury fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s. 24; P. Godlewski: W poszukiwaniu paradygmatu historii sportu. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s ; Idem: Współczesne heterogeniczne oblicze, s. 43n; Idem: O miejscu badań historii sportu w nauce. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s Godlewski (ibidem, s. 11) zauważa nawet, że badania prowadzone od ponad półwiecza w ramach nauk o kulturze fizycznej nie przyniosły jeszcze historii sportu i kultury fizycznej miejsca w taksonomii nauki polskiej i z formalnego punktu widzenia nie jest ona specjalnością naukową. 21 O potrzebie studiów interdyscyplinarnych: Godlewski: Współczesne heterogeniczne oblicze, s. 47n; Kałamacka: Historia kultury fizycznej, s. 24nn. Relatywnie łatwo deklarować, że jedynie historia kultury fizycznej ma możliwości holistycznego spojrzenia na wszelkie zagadnienia kultury fizycznej i scalać ze sobą 18

19 O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu w jakiś sposób nie tyle zniechęcają do poważnych, zwłaszcza syntetycznych, pogłębionych studiów historycznych, co przynajmniej dystansują historyków od zainteresowania sportem, a w konsekwencji główny nurt badań nad historią sportu stale koncentruje się w Akademiach Wychowania Fizycznego (o lubelskich skutkach tego faktu niżej). Istotne, że coraz częściej w katedrach historii sportu (mniejsza o ich różne, często dość enigmatyczne nazwy) pracują wykształceni historycy, którzy w roli mentorów dyscyplinują często niehistoryczne pod względem wykształcenia i przygotowania naukowego środowisko do trzymania rygorów właściwych dyscyplinie historycznej i jej paradygmatom metodologicznym 22. Ciekawym sposobem niwelowania różnic stała się Letnia Szkoła Historyków Kultury Fizycznej zainicjowana w 1985 roku przez Profesora Jerzego Gaja, który podjął niezwykle cenną inicjatywę organizowania w cyklu dwuletnim warsztatowych spotkań młodych historyków kultury fizycznej i sportu 23. Pozytywnym sygnałem wydawał się XVI Powszechny Zjazd Historyków Polskich we wrześniu 1999 roku we Wrocławiu. Sekcja XXV Zjazdu nosiła tytuł Historia sportu i wychowania fizycznego. Dorobek subdyscypliny został tym samym doceniony, ale trudno zjazd traktować jako akt nobilitacji, a co najważniejsze, dowód wyjścia historii sportu z pewnej izolacji. Oto spośród 20 referatów tylko jeden wygłosił historyk spoza AWF 24. Swego rodzaju hermetyczność obu środowisk zdaje się ciągle na pozór odległe dziedziny nauki o niej traktujące. Por. Ibidem, s ; Z. Krawczyk: Kultura fizyczna. Ciągłość i zmiana. W: Sport i kultura. Red. Idem. Warszawa 1981 s Niewiele zmieniają refleksje niektórych historyków. Por. opinię Łepkowskiego: Wokół sportu, s. 232, wyrażona ponad trzydzieści lat temu: Czy w związku z ogromnymi zmianami, jakie zaszły w sporcie i jego roli w kulturze i polityce na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu a zwłaszcza dwudziestu pięciu lat, nie stał się on nowym obszarem historii i nowym obiektem historiografii?. O krytyce części prac powstających w środowisku AWF-ów (ich kronikarskim charakterze, fetyszyzowaniu detali, braku konceptualizacji, wartościowania, monotematyczności, wąsko pojmowanego regionalizmu, natręctwa wynikowego, polonocentryzmie wreszcie) patrz: Godlewski: W poszukiwaniu paradygmatu, s. 19, 26; Idem: Wychowanie fizyczne i sport w badaniach historii kultury fizycznej. Rzeczywistość i potrzeby. W: Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych. Red. E. Wachowski. Poznań 1995 passim. O częstych brakach warsztatowych, M. Ponczek: Z rozważań nad dorobkiem i miejscem historii kultury fizycznej w nauce. W: Studia z historii i teorii kultury fizycznej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi K. Obodyńskiemu. Red. W. Cynarski, A. Nowakowski, S. Zaborniak. Rzeszów 2008 s W takim nurcie badań najpewniej akademiccy historycy nie chcieliby się znaleźć 23 Inicjatywa dotyczy ciągle dominującej w tym środowisku absolwentów AWF-ów, nie zaś uniwersyteckiej historii. Szerzej: J. Gaj: Letnia Szkoła Historyków Kultury Fizycznej. W: Studia z dziejów kultury fizycznej. Red. T. Jurek. Gorzów 2002 s. 197nn; J. Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej w dwudziestoleciu międzywojennym. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 8. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2008 s. 97. Niestety, zamieszczane na końcu każdego z ośmiu tomów materiałów pokonferencyjnych, liczące po kilkadziesiąt osób listy uczestników, nie wykazują śladu obecności jakiegokolwiek badacza lubelskiego 24 Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej, s. 100; Ponczek: Z rozważań nad dorobkiem i miejscem historii kultury fizycznej, s. 142; K. Hądzelek: O kierunkach i potrzebach badań dziejów wycho- 19

20 Bibliografia historii lubelskiego sportu trwać. Piotr Godlewski zdecydował się nawet wprowadzić pewien porządek do istniejącego dualizmu badań proponując wyznaczenie dla przedstawicieli nauk o kulturze fizycznej określonego pola eksploracji nazwanego badaniem sportu w ujęciu historycznym, w odróżnieniu od badania historycznego odbywającego się w ramach akademickiej nauki historycznej 25. Z pewną przykrością należy skonstatować, że cała ta bogata dyskusja toczy się poza środowiskiem lubelskich historyków, którzy nie biorą w niej udziału i w pewien sposób milczeniem tym zdają się akceptować status quo. Wydaje się bowiem, że zaprezentowany wyżej w możliwie najbardziej lakonicznej formie stan badań (raczej prowadzące je podzielone środowiska) nad dziejami sportu w Polsce, niczym w soczewce widoczny jest w kondycji lubelskiej historycznej refleksji nad historią tego regionalnego. W ogromnym skrócie powiedzieć można, że badania w ujęciu historycznym prowadzi Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej, natomiast historycy z UMCS i KUL w relacji do sportu jako dyscypliny badawczej wciąż zachowują chyba nazbyt daleko idący dystans 26. wania fizycznego i sportu. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. T. 1: Historia kultury fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s Lista uczestników i tematy wygłoszonych wówczas (ciągle nieopublikowanych!) referatów na stronie: ext.php?url=http%3a%2f%2fwww.hist.uni.wroc.pl%2fzjazd%2f13-25.htm&name=jerzy+che%c5%82 mecki&showads=1&1c=pl-&rg=pl&rip=pl Warto dodać, że powstała w 1993 roku sekcja historii kultury fizycznej dwa lata później została członkiem zbiorowym prestiżowego stowarzyszenia The International Society for the History of Physical Education and Sport (ISHPES). Por. B. Woltmann: Refleksje na temat badań w zakresie historii kultury fizycznej w Polsce. W: Wkład nauk humanistycznych do wiedzy o kulturze fizycznej. T.1: Historia kultury fizycznej (studia i szkice). Red. T. Rychta, J. Chełmecki. Warszawa 2003 s Godlewski: O miejscu badań historii sportu w nauce, s. 15, twierdzi, iż badanie sportu w ujęciu historycznym, to nauka o ewolucji funkcjonalnych możliwości człowieka, o jego działalności w pozaprodukcyjnym czasie, współzawodnictwie, rywalizacji i doskonaleniu ciała, o takich czynnościach życia społecznego jak rozrywka, gra, oraz o związkach społecznych zachodzących pomiędzy ludźmi w toku tych wszystkich procesów. Historia sportu natomiast (ibidem s. 16, 28) jest ukierunkowana na ukazywanie jego szerokich kontekstów, zagadnień związanych z wielkimi procesami społecznymi i kulturowymi, związkami sportu z polityką, gospodarką etc. Por. też rozważania Godlewskiego: W poszukiwaniu paradygmatu, s , o idiograficznym i nomotetycznym modelu badań w zakresie historii sportu. O izolacjonizmie środowiska badaczy historii kultury fizycznej pisze wyraźnie Lipoński: Prawda historyczna a jej zniekształcenia, s W publikacjach, które stanowią pewnego rodzaju podsumowanie dociekań naukowych w dziedzinie dziejów sportu i wychowania fizycznego wskazuje się pozytywne przykłady otwarcia historyków na sportową problematykę badawczą w nurcie badań regionalistycznych, ale kazusy te nie dotyczą środowiska lubelskiego. Patrz np. Chełmecki: Stan badań nad historią kultury fizycznej, s. 99, 103; Hądzelek: Kierunki i ośrodki badań dziejów kultury fizycznej, s. 40; Z. Pawluczuk: Historiografia polskiego ruchu sokolskiego. W: 120 lat Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Krakowie. Red. A. Łopata. Kraków 2005 s ; M. Ponczek, T. Drozdek Małolepsza, E. Małolepszy: Miejsce i rola ruchu sokolskiego w dziejach Polski i Polaków. W: Z dziejów Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Polsce. W 135 rocznicę powstania. Red. 20

21 O kondycji i potrzebie badań nad dziejami lubelskiego sportu Ta porządkująca uwaga wymaga odpowiedniego komentarza, ale warto jeszcze zastanowić się nad efektem milczenia środowiska lubelskiego w dyskusji nad istotą i celami badań nad historią kultury fizycznej. Oto ważnym jej elementem, niejako konstytuującym dyscyplinę, było zdefiniowanie celów i zadań jej dociekań. Poza zupełnie oczywistymi funkcjami poznawczymi, kształcącymi i wychowawczymi, niezwykle często wskazuje się i tę integrująco-integracyjną 27. Nie chodzi tu jednak o fakt, że historia kultury fizycznej i sportu dają szansę scalania i spajania różnych dyscyplin humanistycznych i społecznych w określonym akcie badawczym (por. nota 20). W historii sportu można natomiast poszukiwać genezy ważkich więzów, które dodatkowo (?) cementują, a nawet kreują określone społeczności, determinują ich zwartość i poczucie wspólnoty niwelując przy tym siłę czynników potencjalnie destrukcyjnych, odśrodkowych. Inspiracja tą funkcją sportu, w nieco literackiej formule przywołanej we wstępie niniejszego tekstu, przyniosła przynajmniej kilka niezwykle ciekawych, oryginalnych artykułów 28. Kazimierz Niemierka w publikacji Rola sportu w procesie integracji ludności na terenie ziemi wałbrzyskiej w latach , pokazuje, jak w badanej społeczności, składającej się aż z osiemnastu grup narodowościowych, funkcje integracyjne poczęło odgrywać trzydzieści (sic!) powstałych w tak krótkim czasie klubów przyzakładowych. Czy nie warto podobnych badań przeprowadzić dla Lublina okresu międzywojnia lub epoki tzw. Polski Lubelskiej? Dobry przykład dał socjolog Jan Turowski, który w swoim obrazie socjologiczno-urbanistycznym Świdnika zwrócił uwagę na doniosłą rolę w kreowaniu wspólnoty miejskiej klubu Avii i miejscowego Aeroklubu 29. Oba cele, wychowawczy i integracyjny, wydają się o tyle W. Cynarski, K. Obodyński, M. Mirkiewicz. Rzeszów 2004 s. 8 21; Woltmann: Refleksje na temat badań w zakresie historii kultury fizycznej, s. 21nn. 27 Literatura tego zagadnienia jest dość rozległa. Patrz zatem np.: Godlewski: W poszukiwaniu paradygmatu, s Szerzej, G. Młodzikowski: Uniwersalne wartości sportu. W: Sport i kultura. Red. Z. Krawczyk. Warszawa 1981 s Niezwykle ciekawie o funkcjach wychowawczych dziejów sportu pisze J. Chełmecki: Powrót do korzeni. Gdzie w historii polskiego sportu można znaleźć wzorce działań społecznych? W: Wolontariat w edukacji, sporcie, w ruchu olimpijskim i paraolimpijskim. Red. J. Nowocień, K. Zuchora. Warszawa 2011 s K. Hądzelek: Sport jako czynnik identyfikacji narodowej. W: Sport i kultura. Red. Z. Krawczyk. Warszawa 1981 s ; J. Urniaż: Rola sportu w procesie integracji społecznej na Warmii i Mazurach po 1945 roku. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 4. Red. B. Woltmann. Gorzów Wielkopolski 2000 s ; A. Gąsiorowski: Rola kultury fizycznej w utrwalaniu polskości na Warmii, Mazurach i Powiślu. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1 2, 1986 s ; K. Niemierka: Rola sportu w procesie integracji ludności na terenie ziemi wałbrzyskiej w latach W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce. T. 7. Red. L. Nowak. Gorzów Wielkopolski 2006 s J. Turowski: Studium socjologiczno-urbanistyczne miasta. Badania miasta Świdnika. Studia Socjologiczne 4, 11, 1963 s O tym, że podobną, budowaną w sporej części także na sportowych emocjach wspólnotowością, charakteryzował się również międzywojenny Lublin dowodzi pozornie mało istotny fakt. Oto na obszarze środkowego Nadodrza tuż po zakończeniu II wojny światowej powstała 21

22 Bibliografia historii lubelskiego sportu istotne, że roztropnie zrealizowane wytrącają z rąk argumenty tym, którzy dzieje lokalnego sportu (a od niego właśnie wypadałoby zacząć nadrabiać zaległości w relacji do dorobku wielu innych ośrodków miejskich i regionów Polski) mieścić chcą jedynie w ramach nieco wstrzemięźliwie ocenianej klasyki amatorskiego regionalizmu. Wskazane przykłady powinny być traktowane jako niezbity dowód na to, że historia sportu nie musi materializować się jedynie w postaci z natury ciekawych artykułów (bo sportem, te deklaracje mają wymiar niemal powszechny, interesują się wszyscy). Nie muszą przypominać dawnych antiquitates, zwłaszcza encyklopedycznych erudtiones, powstających bez spójnej metody badawczej gwoli uczynienia z nich popisu elokwencji i erudycji przejawiającego się w liczbie nagromadzonych informacji na zwykle atrakcyjny dla przeciętnego odbiorcy temat. Historiografia sportu wcale nie musi realizować się w publikacjach pełnych wyłącznie technicznych detali, dokładnych wyników, rubryk pełnych rekordów, statystyk, matematycznych wręcz tabel, zestawień itp. Taki anachroniczny nurt badań, w istocie mocno antykwaryczny sposób podejścia do dziejów sportu, owszem, istnieje, ale bynajmniej nie powinien stawać się domeną uniwersyteckich historyków 30. Światowa historiografia sportu przynajmniej od początku lat 70. XX wieku nabrała niespotykanego dotąd rozmachu i dynamiki głównie w zakresie metodyczno-metodologicznym. Nowe, interdyscyplinarne podejście przyniosło przede wszystkim porzucenie wizji aktywności fizycznej jako zdarzenia sportowego w czystej i tradycyjnej postaci. Za bardziej istotne uznano jego otoczenie, wielowymiarowe konteksty i znaczenia (niekiedy bardziej istotni i intrygujący od sportowców okazali się ich widzowie ). Najbardziej skutecznym kołem zamachowym rozwoju historiografii, generalnie humanistycznej refleksji nad sportem, stało się przekonanie, że sport można traktować jako okno, które dotąd niedoceniane i wykorzystywane raczej w niewielkim zakresie pozwala spojrzeć na przeszłość z niezwykle oryginalnej perspektywy. drużyna sportowa o swojsko brzmiącej nazwie Lublinianka. Epizod ten przekonuje nie tylko do sporej migracji zwłaszcza młodych Lublinian na tzw. Ziemie Odzyskane, ale też przenoszenia na nie ukształtowanych w ramach dawnej małej ojczyzny znaczących wycinków, spektakularnych obrazków jej funkcjonowania. Problem wymaga niewątpliwie dalszych badań. O wyjątkowej Lubliniance wspomina T. Jurek: Rola działaczy przedwojennych w rozwoju kultury fizycznej na środkowym Nadodrzu ( ). W: Z najnowszej historii kultury fizycznej. Red. L. Szymański. Wrocław 1993 s W. Lipoński: Humanistyczna encyklopedia sportu. Warszawa 1987 s. 8, słusznie określił tego typu prace mianem dziennikarskich ; uczynił to pewnie dlatego, że ten rodzaj wynikowych informacji pojawia się w relacjach sportowych niejako z komentatorskiego obowiązku, którego skalą doskonałości staje się wyłącznie faktograficzna pamięć, mierzona na przykład kolejnymi cyframi po przecinku w wynikach biegów sprinterskich. Prace tego typu znalazły się w niniejszej bibliografii w bardzo ograniczonym zakresie. Miałkość kondycji lubelskiej historiografii sportu sprawiła, że zabrakło nam determinacji w konsekwentnym ich usunięciu, jako wyraźnego i znaczącego sygnału, co do ich wartościowania. Na temat wczesnonowożytnych antykwarystów patrz szerzej np. K. Pomian: Zbieracze i osobliwości. Paryż, Wenecja XVI XVIII wieku. Warszawa 1996 s. 117n, 162n, 294nn. 22