Małgorzata Niewiadomska-Cudak

Transkrypt

1 Małgorzata Niewiadomska-Cudak 20 lat łódzkiego samorządu Pięć elekcji pięć kadencji

2 20 lat łódzkiego samorządu Pięć elekcji pięć kadencji

3 Spis treści Małgorzata Niewiadomska-Cudak Wstęp 5 I Kadencja II Kadencja III Kadencja IV Kadencja V Kadencja Zakończenie 64 Fotografie lat łódzkiego samorządu Pięć elekcji pięć kadencji Urząd Miasta Łodzi 2010

4 Wstęp Wydawca Urząd Miasta Łodzi Biuro Informacji i Komunikacji Społecznej ul. Piotrkowska 104 To jeszcze nie koniec. To nawet nie początek końca. To dopiero koniec początku. 1 Każde wybory są dla polityka i wyborców kolejnym wyzwaniem. 2 Mając to na uwadze, należy stwierdzić, iż wszystkie kadencje Rady Miejskiej w Łodzi były wyjątkowe, gdyż w ławach łódzkiego samorządu zasiadali wyjątkowi ludzie. Żmudnie uczyli się raczkującej demokracji, po to, aby tą wiedzą podzielić się z następcami. Nazwiska wszystkich radnych, zapisane na kartach historii, będą odczytywane przez potomnych. Każde stanowi ogromny wkład w budowę nowego polskiego samorządu terytorialnego i formowanie się lokalnych struktur politycznych. Niniejsza publikacja przedstawia skróconą analizę wyborów samorządowych w Łodzi na przestrzeni dwudziestu lat. Pod koniec 2010 roku ukaże się książka dotycząca wyborów samorządowych w Łodzi w latach Zobrazuje ona w sposób dogłębny ordynację wyborczą poszczególnych elekcji, przebieg procesu wyborczego, przedstawi uczestniczące w wyborach podmioty, strategie partii, które doprowadziły do uzyskania mandatów w radzie, a tym samym przejęcia odpowiedzialności za rządzenie miastem. W książce tej zamieszczone będą wywiady z aktualnymi i byłymi radnymi oraz byłymi prezydentami Łodzi. Podstawę źródłową wspomnianej pracy stanowiły materiały prasowe, dokumenty udostępnione przez rzecznika prasowego Rady Miejskiej w Łodzi panią Annę Kuźmicką, komunikaty Państwowej Komisji Wyborczej oraz Miejskiej Komisji Wyborczej i wiele innych materiałów źródłowych, których nie sposób w tym miejscu wymienić. Jubileusz 20-lecia pierwszych demokratycznych wyborów jest okazją do przybliżenia Czytelnikom najciekawszych wydarzeń i postaci, które na przestrzeni 20 lat miały istotne znaczenie dla funkcjonowania Rady Miejskiej i samorządu łódzkiego. Projekt graficzny Paweł Kawiński Zdjęcia Biuro Rady Miejskiej w Łodzi Druk i oprawa WIST Łódź Winston Churchill cyt. za: W. Gałązka, A. Krywicki, Nie wystarczy być czyli od zera do lidera, Wrocław 2004, s Stosowane przez polityków w czasie kampanii socjotechniki nie utrzymają ich stale na rynku wyborczym. Zwiększająca się świadomość obywatelska wyborcy powoduje bowiem, że coraz bardziej zwraca się uwagę na kompetencję i skuteczność danego polityka. Zob. W. Gałązka, A. Krzywicki, Nie wystarczy być, s

5 I Kadencja Uczestniczyłem we wspaniałym zjawisku tworzenia niezależnego samorządu. My się wszyscy tej samorządności uczyliśmy i chcieliśmy się uczyć. 1 Pierwsi łódzcy samorządowcy zbierali doświadczenia i uczyli się nowej pracy w radzie. Dla nich wolne wybory były nie tylko synonimem demokracji, ale odbudową w Polsce autentycznego samorządu. Idea ta mogła się zrodzić dopiero po 1989 r., wraz z rozpoczęciem procesu reformowania ustroju państwa, decentralizacji władzy i stopniowego przekazania jej w ręce obywateli. Pierwsze w pełni demokratyczne wybory samorządowe do rad gmin i miast, które odbyły się 27 maja 1990 r., odegrały ważną rolę, gdyż nie tylko reaktywowały autentyczny samorząd terytorialny, ale stanowiły początek systemu partyjnego w Polsce. Przyjęte w tych wyborach unormowania prawne dotyczące ordynacji wyborczej były w wielu aspektach niekorzystne dla partii politycznych. W tym okresie bowiem wśród twórców reformy samorządowej dominował pogląd o konieczności odpolitycznienia wyborów samorządowych. Według nowych przepisów wyborcy wybierali jedynie radnych do rad gmin. Członków organu wykonawczego, a więc zarządu powoływała rada gminy. Był to więc pośredni system wyboru, gdyż w 1990 roku, mimo pojawiających się głosów, nie zdecydowano się na bezpośredni wybór wójtów, burmistrzów i prezydentów. Tę dopiero raczkującą pierwszą kampanię samorządową zdominowały w całym kraju komitety obywatelskie, które zgłosiły kandydatów i 812 list w 743 okręgach wielomandatowych. W Łodzi o jeden mandat radnego ubiegało się 5 osób. 2 Podobnie jak w innych miastach w Polsce, listy zapełnili członkowie komitetów wyborczych. Miasto podzielono na 10 okręgów. Do wyborów przystąpiło 10 komitetów obywatelskich, środowiskowych i osiedlowych. Nie wszystkie startowały z każdego okręgu. Wyjątkami były Obywatelski Komitet Wyborczy Łódzkiego Porozumienia Obywatelskiego (ŁPO), Komitet Wyborczy Łodzi przy Wojewódzkim Komitecie Obywatelskim (WKO) oraz Ludowo-Narodowy Komitet Wyborczy. Natomiast Komitet Środowisk Kobiecych wystawił reprezentantów w czterech okręgach. Kandydaci sześciu komitetów osiedlowych startowali z macierzystych rejonów, tj. Komitet Osiedlowy nr 24 Doły Południe okręg 3, Osiedlowy Komitet Obywatelski Doły okręg 3, Komitet Osiedlowy nr 2 Dzielnicy Łódź-Górna 4, Komitet Osiedlowy nr 2 Zarzewska-Radomska 4, Komitet Osiedlowy nr 3 Łódź Poznańska-Siedlecka 4, Komitet Wyborczy Samorządu Osiedlowego Dolna Ruda 5. 3 Jeśli chodzi o partie polityczne, odmiennie niż w innych rejonach kraju, Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej wystartowała w wyborach pod własną nazwą. SdRP wystawiła swoich kandydatów w dziesięciu okręgach wyborczych. Listy otwierali lokalni liderzy partyjni. Stronnictwo Demokratyczne pod swoim szyldem występowało w dziewięciu okręgach. Ponadto do wyborów przystąpiły: Ruch Wolnych Demokratów, wystawiając listy w trzech okręgach, liberalna Unia Polityki Realnej miała swoje listy w czterech okręgach, Polska Partia Socjalistyczna w dwóch, Centrum Demokratyczne `90 w czterech. Kandydatów w jednym okręgu wyborczym zarejestrowały: Samorząd Mieszkańców Zdrowie, Izba Rzemieślnicza w Łodzi, Rada Osiedla Karolew, Środowisko Sportowe Polesia, Rzeczpospolita, Stowarzyszenie Chorych na Cukrzycę. Pięć osób startowało jako kandydaci niezależni. Średnia wieku kandydatów i odsetek z wyższym wykształceniem w trzech zwycięskich komitetach Wybory 1990 r. ŁPO SdRP WKO średnia wieku kandydatów z wyższym wykształceniem Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych zawartych w: Na nich będziemy głosować 27 maja, Dziennik Łódzki 1990, nr 114, s Fragment wywiadu z A. Jędrzejczakiem, w kadencji przewodniczącym Klubu Unii Demokratycznej, przeprowadzonego 2 października 2007 r. 2 Z materiałów udostępnionych przez rzecznika prasowego Rady Miejskiej w Łodzi 3 Obwieszczenie Wojewódzkiego Komisarza Wyborczego z 28 maja 1990 r. o wynikach wyborów do Rady Miejskiej w Łodzi 6 7

6 Liczba kandydatów do Rady Miejskiej w komitetach wyborczych Liczba wszystkich kandydatów Liczba mężczyzn Liczba kobiet ŁPO (87%) 10 (13%) Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (72%) 20 (28%) Unia Polityki Realnej 8 8 (100%) 0 (0%) Środowiska Kobiece w Łodzi 6 0 (0%) 6 (100%) Wojewódzki Komitet Obywatelski (86%) 11 (14%) Ludowo-Narodowy Komitet Wyborczy (81%) 12 (19%) Stronnictwo Demokratyczne (81%) 11 (19%) Centrum Demokratyczne (79%) 3 (21%) Ruch Wolnych Demokratów 6 5 (83%) 1 (17%) Komitet Osiedlowy nr 24 Doły Południe 1 1 (100%) 0 (0%) Osiedlowy Komitet Obywatelski Doły 3 3 (100%) 0 (0%) Komitet Osiedlowy nr 2 Dzielnicy Łódź-Górna 1 1 (100%) 0 (0%) Stowarzyszenie Chorych na Cukrzycę 1 1 (100%) 0 (0%) Komitet Osiedlowy nr 2 Zarzewska Radomska Komitet Osiedlowy nr 3 Łódź Poznańska Siedlecka 1 1 (100%) 0 (0%) 1 1 (100%) 0 (0%) Samorząd Osiedlowy Dolna Ruda 1 1 (100%) 0 (0%) Niezależni 7 5 (71%) 2 (29%) Samorząd Mieszkańców Zdrowie, Izba Rzemieślnicza w Łodzi 1 1 (100%) 0 (0%) Polska Partia Socjalistyczna (88%) 2 (12%) Rada Osiedla Karolew 1 0 (0%) 1 (100%) Środowisko Sportowe Polesia 1 1 (100%) 0 (0%) Rzeczpospolita 1 0 (0%) 1 (100%) Źródło : Obliczenia własne na podstawie danych z Państwowej Komisji Wyborczej Czołowe miejsca na listach ŁPO przypadły działaczom KPN i ZChN. Te dwie partie były trzonem Porozumienia i odgrywały największą rolę. Liderzy tych partii wyszli z założenia, że startując ze wspólnej listy uzyskają większe poparcie społeczne. Legitymowali się w większości wyższym wykształceniem i w swoich środowiskach zawodowych i politycznych byli dobrze znani. Wielu z nich przygodę samorządową rozpoczynało, kiedy mieli już ustabilizowaną pozycję zawodową. Kończąc działalność konspiracyjną, mogli nareszcie wyjść z podziemia i sprawdzić się w rządzeniu miastem. Średnia wieku liderów ŁPO wynosiła 49 lat, a pań 45. Wspólna lista stała się dla nich przepustką polityczną, szansą, jaka pojawiła się po raz pierwszy. Dlatego jej końcowy kształt, do momentu zarejestrowania u wojewódzkiego komisarza wyborczego, wymagał pogodzenia wytycznych i uchwał ŁPO, interesów partii politycznych i środowisk, w efekcie wybrania kandydatów mających za sobą historie działania w jawnych i konspiracyjnych strukturach i organizacjach opozycyjnych. Zalążkiem Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego Solidarność był Komitet Obywatelski Solidarność (najpierw Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie) półlegalna organizacja, zawiązana 18 grudnia Po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu i zatwier-dzeniu decyzji o wyborach parlamentarnych 4 czerwca 1989 roku, komitet przekształcił się w spontaniczny ogólnopolski ruch zwolenników zmian ustrojowych w Polsce. W Łodzi Gazeta Łódzka pod redakcją Iwony Katarasińskiej, startującej w wyborach samorządowych z listy WKO, wspierała w walce wyborczej kandydatów z tej listy. Startowali z niej przedstawiciele wielu ugrupowań społecznych, obywatelskich, towarzystw i partii politycznych. 5 WKO w 10 okręgach miało 80 kandydatów. W dwóch okręgach listę otwierały panie: w okręgu nr 4 Zdzisława Janowska, docent w Katedrze Organizacji i Kierowania Uniwersytetu Łódzkiego, członek Solidarności od 1980 r., oraz Iwona Katarasińska dziennikarz, redaktor naczelny Gazety Wyborczej Oddział Łódzki, członek Solidarności od 1980 r., wiceprezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. 6 Na listach WKO było 14% kobiet, w większości legitymujących się wyższym wykształceniem. Średnia wieku pań wynosiła 47 lat, a wszystkich kandydatów 43. WKO postawił na ludzi wykształconych 63% miało wyższe wykształcenie. Na czołowych miejscach znaleźli się członkowie Solidarności, należący do niej od 1980 r. Zdaniem prof. Grzegorza Matuszaka: Do ŁPO i WKO wchodziły różne ugrupowania, które je rozsadzały od wewnątrz. Na czas wyborów stworzenie dwóch dużych komitetów stało się jednak przydatne. 7 We wszystkich okręgach swoje listy wystawiła także Socjaldemokracja RP. Znalazło się na nich 71 osób o średniej wieku 46 lat, 39% miała wyższe wykształcenie. Panie stanowiły 28%,o średniej wieku 45 lat, ale tylko w jednym okręgu listę otwierała kobieta. Czołowe miej- 4 Zob. wikipedia.org/wiki/ Komitet Obywatelski Solidarność 5 Zob. Przed wyborami..., s.5; Forum Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego Dawnej WKO Solidarność, Express Ilustrowany, 1990, nr 81, s. 4 6 Tamże, s. 4 7 Fragmenty wywiadu z prof. G. Matuszakiem przeprowadzonego r. 8 9

7 sca mieli liderzy polityczni partii, m.in.: Grzegorz Matuszak, Włodzimierz Sitek, Władysław Skwarka, Wiesław Walczak, Tadeusz Matusiak. Koalicję utworzył w Łodzi Ludowo-Narodowy Komitet Wyborczy. W jego skład wchodzili przedstawiciele takich ugrupowań społecznych i politycznych, jak: Polskie Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe oraz PAX. Przewodniczącym komitetu został poseł Bogdan Łukaszewicz. 8 Komitet ten zarejestrował listy we wszystkich okręgach wyborczych, wprowadzając na nie 62 kandydatów, o średniej wieku 47 lat. Tylko dwie listy otwierały kobiety. Tu także przeważali mężczyźni, a kobiet było 19%, o średniej wieku 42 lata. Przeważali rolnicy ze średnim wykształceniem, tylko 39% miało wyższe. W dziewięciu okręgach listy zarejestrowało Stronnictwo Demokratyczne. 9 Wystawiło 59 kandydatów, ze średnią wieku 48 lata, wśród nich 19% kobiet. W większości byli to kupcy i rzemieślnicy legitymujący się średnim wykształceniem. Reprezentatywność kobiet i mężczyzn na listach wszystkich podmiotów politycznych startujących w pierwszych wyborach, była bardzo różna. Na czterech największych listach do samorządu kobiet było zaledwie kilkanaście procent, jedynie Socjaldemokracja RP dała paniom większe szanse. Spośród 422 kandydatów na radnych zgłoszono tylko 79 kobiet, a więc mniej niż 20 %. Kobiety znalazły się na liście Komitetu Środowisk Kobiecych, zarejestrowanej w czterech okręgach, na której 6 kandydatek: lekarza pediatra, dwie księgowe, emerytowana ekonomistka, ekonomistka i prawniczka, ubiegało się o miejsca w samorządzie. Średnia wieku wynosiła 52 lata. Ponad połowa społeczeństwa Łodzi to kobiety, dlatego panie z tej listy zachęcały wszystkie łodzianki, aby na nie głosowały. 10 Unia Polityki Realnej, startująca pod nazwą Liberalna Unia Polityki Realnej 11, jak i Polska Partia Socjalistyczna 12 wystawiły listy, rejestrując je zaledwie w kilku okręgach, akcentując jedynie swoje istnienie na łódzkiej scenie politycznej. Podczas pierwszych wyborów samorządowych wiele partii politycznych wolało iść do wyborów pod szyldem komitetów niż swoim własnym. Nieliczne zdecydowały się na 8 Ludzie i polityka, Dziennik Łódzki 1990, nr 96, s. 3 9 Wywodzi korzenie z partii o tej samej nazwie, utworzonej w kwietniu 1939 r. z reprezentujących klasę średnią Klubów Demokratycznych. W PRL partia miała swoje miejsce w Sejmie zagwarantowane przez Front Jedności Narodu, a później PRON. Wybory parlamentarne w 1991 r. zakończyły się porażką SD. W 1993 r. doszło do rozłamu. Zarówno SD, jak i Ruch Odrodzenia Stronnictwa Demokratycznego, nie przejawiają aktywności na scenie politycznej. Za: K.A. Paszkiewicz, Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej, Wrocław 2000, s Wybierajcie kobiety, Dziennik Łódzki 1990, nr 113, s.6 11 Partia powstała z połączenia Ruchu Polityki Realnej, istniejącego od 1987 r., ze stowarzyszeniem Unia Polityki Realnej, zarejestrowanym we Wrocławiu 7 kwietnia 1989 r. Do ewidencji partii UPR została wpisana 6 grudnia 1990 r. Przewodniczącym został Janusz Korwin-Mikke. Za: K. A. Paszkiewicz, Partie i koalicje, s Polska Partia Socjalistyczna została reaktywowana w 1987 r. Rozłamy w partii, które nastąpiły w 1988 r. i w 1989 r., zakończył XXV Kongres PPS, obradujący października 1990 r. Partia została zarejestrowana 20 września 1990 r. Za: K.A. Paszkiewicz, Partie, s 59 samodzielny start i nie ukrywały swojej nazwy. W przeciwieństwie do innych regionów Polski, Socjaldemokracja RP wystąpiła pod własnym szyldem. Ponieważ nie było przepisów dotyczących partii politycznych, można było je zakładać bez rejestracji. Do czasu uchwalenia ustawy o partiach politycznych 13 nie było reżimu prawnego, według którego mogły działać. Poziom rozdrobnienia, jaki uwidocznił się w pierwszych demokratycznych wyborach do Sejmu w 1991 r., na gruncie łódzkim miał oblicze dużych komitetów, kryjących pod swoją nazwą wiele partii i ich liderów zdających sobie dobrze sprawę, iż miarą zwycięstwa jest zawiązywanie koalicji wyborczych z ugrupowaniami o rodowodzie solidarnościowym i postkomunistycznym. Listy wyborcze układane były przez gremia partyjne. Czołowe miejsca zajmowali liderzy ugrupowań i osoby znane w swoich środowiskach. Liczyły się nazwiska, które mogą przyciągnąć wyborców i skierować ich głosy na daną formację. Silne osobowości pojawiły się w ŁPO. SdRP wystawiła na pierwszych miejscach członków zarządu partii. Iwona Katarasińska, znana łódzka dziennikarka, została twarzą WKO. Ten mechanizm układania miał stać się wyznacznikiem w kolejnych wyborach. Szefowie partii dobrze wiedzieli, że nawet przy niskim poparciu społecznym tylko czołowe miejsca mogą gwarantować zdobycie mandatu radnego. Ciekawie zapowiadała się kampania wyborcza, która charakteryzowała się podczas tych pierwszych w pełni wolnych wyborów samorządowych emocjonalnym napięciem oraz dużymi oczekiwaniami. W okresie gwałtownych przemian polskiej sceny politycznej partie i komitety startujące w Łodzi w wyborach samorządowych nie koncentrowały się na konstruowaniu swojej oferty wyborczej, zwłaszcza programu, pod kątem atrakcyjności dla obywateli, ale na wielkim społecznym zrywie ku demokracji. Na początku lat dziewięćdziesiątych wiele partii i komitetów nie miało programu, ograniczało się jedynie do tez i ogólnych założeń. Kryterium programowe okazało się trudnym elementem dla wielu z nich. Wszystkie programy sprowadzały się do prywatyzacji, utworzenia nowych miejsc pracy, ochrony zdrowia, wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, ochrony powietrza, wody i zieleni, wspierania budownictwa i ogólnie rozwoju miasta. Na łamach łódzkich gazet komitety informowały wyborców o spotkaniach, przebiegu i sposobie głosowania. W Łodzi, podobnie jak w kraju, obóz Solidarności przestał być monolitem i podzielił się na zwalczające frakcje. Jego członkowie znaleźli się na listach ŁPO i WKO. Dwa ugrupowania wyrosłe z etosu i rodowodu Solidarności stały się głównymi konkurentami w walce wyborczej. Obydwa komitety zaczęły posługiwać się nazwą i symbolem Solidarności. W sondażu, przeprowadzonym przez Gazetę Łódzką kilka dni przed wyborami, dużo osób deklarowało, że odda głos na Solidarność. Respondenci często nie mieli pojęcia, że są aż dwa ugrupowania Solidarności. Wielu wiedziało o istnieniu WKO i ŁPO, ale nie znało różnic pomiędzy nimi Pierwszą ustawę o partiach politycznych uchwalono 28 lipca 1990 r. 14 Ilu łodzian pójdzie do urn? Gazeta Łódzka 1990, nr 38, s

8 Kolejny podział, z jakim przyszło się zmagać w czasie rywalizacji samorządowej, to stworzony już w czasie wyborów parlamentarnych w 1989 r. w Polsce na obóz postkomunistyczny i solidarnościowy. Dlatego łódzcy działacze SdRP postanowili propagować zamieszczone na swoich plakatach wyborczych hasło Nie bój się, głosuj na SdRP. Partia ta opowiadała się za demokratycznym socjalizmem. Liderzy lewicy podkreślali, iż jedynym źródłem władzy jest wola społeczeństwa wyrażona w demokratycznych i proporcjonalnych wyborach. ŁPO kierowało swoją kampanię do ludzi, którzy byli niezadowoleni z poprzedniego ustroju, głosujących w wyborach w 1989 r. na Komitet Obywatelski Solidarność, pielęgnujących wartości chrześcijańskie, niepodległościowe i narodowe. KPN wchodząca w skład ŁPO nawoływała, na swoich indywidualnych plakatach do głosowania tych wyborców, którzy są za odzyskaniem niepodległości. Z wyborcami komunikowano się za pomocą przekazu pozytywnego, w myśl zasady po tylu latach zasługujesz na lepsze. Dlatego w programie skupiano się przede wszystkim na tym, co chce się zrobić dla mieszkańców miasta. Zastosowano także metodę idź głosować, polegającą na przypominaniu wyborcom o tym, że należy iść na głosowanie. Z kanałów komunikacji startujące ugrupowania wybrały dwa podstawowe: bezpośredni i pośredni. Ten drugi dopiero raczkował. Nikt wówczas nie myślał o billboardach, spotach reklamowych. Najpopularniejszą formą oddziaływania były plakaty i ulotki, to tworzone na zwykłych domowych maszynach do pisania. Najskuteczniejszym rodzajem kontaktów bezpośrednich okazały się otwarte spotkania z wyborcami, dyżury w domach kultury i w siedzibie komitetu, festyny, spotkania w salkach katechetycznych, w parkach. Za pośrednictwem prasy przekazywano wyborcom informacje dotyczące dyżurów kandydatów na radnych, festynów z udziałem artystów łódzkich scen, aukcji dzieł sztuki, z których dochód miał zasilać fundusz wyborczy komitetu, o mszy świętej w intencji ojczyzny i wyborów. 15 Mimo że kampania w 1990 roku była nastawiona na bezpośredni kontakt z wyborcą, to już wtedy komitety zdawały sobie sprawę z ogromnej roli mediów, a zwłaszcza telewizji. Jednym z najczęściej używanych nośników przekazu stał się jednak w walce o fotel radnego, plakat wyborczy. Jakość materiałów wyborczych zależała od środków finansowych. Niektóre partie, jak PPS, nie dysponując dużym zasobem finansowym, odbijały plakaty na kiepskim powielaczu. Na plakatach ŁPO pojawił się orzeł w koronie, a WKO zbiorowe zdjęcie kandydatów zrobione na placu Wolności. Pierwsze w pełni demokratyczne wybory samorządowe miały stać się początkiem odpowiedzialności radnych wybranych przez mieszkańców Łodzi za rozwój miasta. Były więc zrywem obywatelskim, wynikającym z zachłyśnięcia się wolnością. Stały się także zalążkiem nowych ugrupowań na łódzkiej scenie politycznej. 15 Audiencja ŁPO u księdza biskupa ordynariusza, Festyn wyborczy ŁPO, Express Ilustrowany, 1990, nr 82, s.7 W łódzkiej Radzie Miejskiej było do obsadzenia 80 mandatów. W wyniku wyborów podzielono je między trzy ugrupowania: ŁPO 50 (62,5%), WKO 24 (30%), SdRP 6 (7,5%). Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Państwowej Komisji Wyborczej W osiemdziesięcioosobowej radzie znalazło się zaledwie 9 kobiet (7,2%), 5 było w ŁPO, 3 w WKO i jedna w SdRP. 16 Z danych wynika, iż podczas pierwszych demokratycznych wyborów samorządowych ugrupowania nie przywiązywały wagi do umieszczenia odpowiedniej reprezentacji kobiet na listach. Te panie, które się na nich znalazły, miały ugruntowaną pozycję w swoim środowisku politycznym i ich nazwiska mogły tylko przysporzyć dodatkowych głosów. W składzie Rady Miejskiej znalazło się łącznie 37 przedstawicieli różnych partii, co stanowiło 46% składu 17. W przodującym ugrupowaniu, czyli ŁPO, które zdobyło 50 miejsc, najwięcej mandatów uzyskali członkowie Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego 14, Konfederacji Polski Niepodległej 12, Stronnictwa Pracy 3, Polskiej Partii Zielonych 2. Razem partie te uzyskały 31mandatów, pozostałe przypadły działaczom duszpasterstwa 4, członkom Izby Lekarskiej 2, członkom Archikonfraterni Literackiej 2 oraz radnym z poparcia środowisk politycznych porozumień obywatelskich. 18 Rozbicie polityczne, kłótnie między ŁPO i WKO, miały wpływ na przebieg wyborów i frekwencję, mimo iż programy wyborcze tych komitetów były zbieżne. 19 W Łodzi wybory samorządowe wygrały centroprawicowe partie skupione wokół ŁPO, wprowadzając aż 50 swoich przedstawicieli. Komitet ten sięgnął po symbolikę Solidarności, nie stroniąc od tak drastycznych metod, jak spreparowanie plakatu Głosuj na listę nr 1. Solidarność. Lech Wałęsa. 20 Analizując przyczyny wyborczego zwycięstwa ŁPO socjolodzy z Uniwersytetu Łódzkiego wskazali także na posługiwanie się szyldem Solidarności, poparcie kościoła, umieszczenie na listach kandydatów do Rady Miejskiej osób znanych, a wśród nich reprezentantów nowej władzy. 21 Wskazywano również na korzystne dla ŁPO przedwyborcze programy w telewizji, poparcie zadeklarowane w TV przez niektórych posłów OKP 22, dobrze zorganizowany elektorat członków i sympatyków partii politycznych skupionych w ŁPO, poparcie Zarządu Regionu S, lepiej zorganizowana, agresywna kampania wyborcza oraz sympatie polityczne społeczeństwa Obliczenia własne na podstawie danych z Państwowej Komisji Wyborczej 17 Kogo wybraliśmy, Gazeta Łódzka 1990, nr 39, s.1. W ramach ŁPO 31 mandatów i 6 dla SDRP przyp. autorka 18 Po wyborach, Express Ilustrowany, 1990, nr 42, s.3 19 Tamże, s 3 20 Kto wygrał, Gazeta Łódzka 1990, nr 40, s Chociażby wojewody łódzkiego Waldemara Bohdanowicza przypisek autora 22 Takie poparcie zadeklarował Stefan Niesiołowski przypisek autora 23 Usprawnić WKO, Gazeta Wyborcza 1990 nr 54, op. cit. s

9 Wiele osób chciało zagłosować po prostu na Solidarność, być może nie widziało różnicy między WKO i ŁPO, posługującymi się znaczkiem Solidarności. W tym kontekście wybierano osoby znane w mieście i swoich środowiskach, znajdujące się na jednej z dwóch list. Liderzy ZChN uważali, iż wynik wyborów uzasadnia przejęcie władzy w mieście przez ŁPO i obsadzenie wszystkich kluczowych stanowisk oraz wzięcie całej odpowiedzialności za losy miasta. Przewodniczącym Rady Miejskiej został Andrzej Ostoja-Owsiany z KPN, pre-zydentem Łodzi Grzegorz Palka, przewodniczący ZChN w rejonie łódzkim, jednym z wiceprezydentów Euzebiusz Zawadzki z KPN. Resztę stanowisk podzielono wśród członków ŁPO. 24 WKO i SdRP zepchnięte zostały do roli opozycji. Po wyborze władz miasta radni WKO wydali oświadczenie, w którym wyrazili oburzenie, iż całą władzę w mieście przejęła partyjna koalicja Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego i Konfederacji Polski Niepodległej, tym samym lekceważąc 30% wyborców, głosujących na kandydatów WKO. 25 W myśl hasła Wygraliśmy wybory, bierzemy całą władzę i całą odpowiedzialność prezydent G. Palka chciał mieć swoje media i wszystkie odpowiedzialne stanowiska w mieście, obsadzone osobami z najbliższego otoczenia. Podkreślał przy tym, iż skoro zarząd miasta przejął odpowiedzialność za kierowanie miastem, to kompletując kadry wybiera osoby najlepsze. 26 Do realizacji pomysłów zarządu miasta potrzebne było zaplecze w radzie. Klub radnych ŁPO podczas głosowań na sesjach Rady Miejskiej okazał się bardzo zdyscyplinowany. Po roku funkcjonowania Rady Miejskiej, członkowie prezydium rady za sukces uznali fakt, że mimo wielu burz centroprawicowy zarząd miasta trzyma się mocno i zapewnia Łodzi stabilność. Wskazywano, iż w innych miastach w Polsce władze wybrane po samorządowych wyborach już nie istnieją. Tymczasem pojawiły się opinie, że radni nie dyskutują o problemach gospodarczych miasta. Opozycja zarzucała rządzącym brak jakiegokolwiek planu perspektywicznego dla gminy. Podkreślała także, iż jedynym programem centroprawicowej koalicji było zdobycie władzy w mieście. Demonstracja niechęci ugrupowań politycznych, tworzących łódzką Radę Miejską, uzewnętrzniała się w czasie plenarnych posiedzeń. Radni WKO, będący w opozycji do władz w mieście, twierdzili, iż w czasie głosowań liderzy ŁPO obserwują, czy członkowie klubu głosują zgodnie z partyjnymi dyrektywami. Prezydent Palka odpierając te zarzuty twierdził, że jest to dowód na trwałość utworzonego sojuszu. Jak podkreślano, łódzka rada najwięcej czasu poświęci- 24 Wiceprzewodniczącymi rady zostali: Zbigniew Klajnert, Michał Tosiek i Mieczysław Malczyk ten ostatni na pierwszej sesji Rady Miejskiej potwierdził słowa G. Palki, iż Łódzkie Porozumienie Obywatelskie bierze na siebie pełną odpowiedzialność za najbliższą przyszłość Łodzi, kolejnymi wiceprezydentami zostali Elżbieta Hibner i Janusz Michaluk, do zarządu miasta weszli: Andrzej Potaczyk, Jarosław Roliński, Mirosław Wieczorek, wszyscy z ŁPO. Za: Zblokowana demokracja, Gazeta Łódzka 1990, nr 44,. s 1 25 Oświadczenie Radnych WKO, Gazeta Łódzka 1990, nr 48, s Radni WKO opuścili salę, Gazeta Łódzka 1990, nr 56. s.2. ła na podporządkowanie sobie Dziennika Łódzkiego i zmianom nazw ulic, co określano mianem dekomunizacji ich nazw. 27 Według kryteriów zasadniczych nurtów ideologicznych 28, partie działające w łódzkim samorządzie pierwszej kadencji możemy zaliczyć do nurtu chrześcijańsko-demokratycznego ZChN, niepodległościowego KPN, liberalnego KLD, UD, socjaldemokratycznego SdRP. Do końca pierwszej samorządowej kadencji jedynie klub SdRP pozostał w niezmienionym składzie. Część członków WKO po powstaniu Unii Demokratycznej utworzyła klub radnych tej partii w radzie. Kilka osób wystąpiło z ŁPO, tworząc Klub Radnych Liberałów. Było to również związane z powstaniem w 1990 r. Kongresu Liberalno-Demokratycznego i jego dobrym wynikiem w wyborach parlamentarnych. Po odejściu z ŁPO i WKO osiemnaście osób złożyło deklaracje o nieprzynależności do żadnego klubu. Pod koniec kadencji ŁPO liczyło 37 radnych, a z 23-osobowego WKO pozostało 6 bezpartyjnych osób. Prezydent G. Palka nadal mógł liczyć na większość w radzie, mimo uszczuplenia klubu ŁPO, dzięki radnym niezależnym, ale także radnym opozycyjnym, zwłaszcza przy rozsądnych projektach, co w wywiadzie podkreślił Andrzej Jędrzejczak 29, przewodniczący klubu UD. Szefem partii w województwie łódzkim wówczas został Marek Czekalski. 30 Klub Liberałów, liczący 5 osób, złożony w większości z byłych członków ŁPO, był przyjazny ówczesnemu zarządowi miasta. W kwestii angażowania się władz w działalność gospodarczą liberałowie zajmowali stanowisko, iż powinno się zawierać spółki o kluczowym znaczeniu dla miasta i regionu. 31 Centroprawicowe władze Łodzi nie mogły poradzić sobie z narastającym bezrobociem. W województwie łódzkim w 1991 roku zarejestrowanych w biurach pracy było 87,2 tys. bezrobotnych, a w kwietniu 1994 r. już 110,8 tys. (w tym kobiet 52 tys.) Szczególnie trudno było o pracę w samej Łodzi. W 1991 r. utrzymywał się spadek produkcji przemysłowej. W porównaniu z 1990 r. wyniósł on 18,6% (w Polsce 14,2 proc), mimo że spółdzielnie oddały o 5% mieszkań więcej niż w 1990 r. spadła liczba mieszkań w budowie o 23 proc. 32 Za fatalną sytuację gospodarczą w mieście musiały zapłacić rządzące ugrupowania klęską wybor- 27 Rada w radę, Gazeta Łódzka 1991, (za:) Kronika Rady Miejskiej w Łodzi, 1991,. s W. Sokół zaproponował także taką klasyfikację, szczegółowo omawiając najważniejsze nurty partyjne w Polsce, zob. W. Sokół, M. Żmigrodzki, Partie i systemy, s Wywiad z Andrzejem Jędrzejczakiem został przeprowadzony 2 października 2007 r. 30 Początkowo działacz Związku Młodzieży Socjalistycznej, członek PZPR. W 1980 r. uczestniczył w tworzeniu Solidarności. Wybrany na przewodniczącego Ogólnopolskiej Sekcji Włókienniczej Solidarności, członek Zarządu Regionu i delegat na I Krajowy Zjazd NSZZ S. W 1990 r. wybrany z listy WKO na radnego Rady Miejskiej w Łodzi, koordynował prezydencką kampanię wyborczą Tadeusza Mazowieckiego. Funkcję przewodniczącego UD w województwie łódzkim pełnił przez dwie kadencje. Za: Czekalski 31 D. Matuszak, Ponad podziałami, Dziennik Łódzki, 1991, Kronika Rady Miasta, 1991, s Kolejny rok pod kreską, Dziennik Łódzki Za: Kronika Rady Miejskiej Łodzi, s 62 oraz Łódzkie w statystyce, Wiadomości Dania 1994, materiały prasowe Biura Prasowego RM w Łodzi

10 czą w następnych wyborach. Andrzej Ostoja-Owsiany do niewątpliwych osiągnięć kadencji zaliczył ogromną pracę przy komunalizacji mienia, sprywatyzowanie handlu, usług i części zasobów mieszkaniowych oraz przebudowę głównej ulicy Łodzi Piotrkowskiej. 33 Podkreślano także, iż to prezydent Palka rozpoczął budowę łódzkiego lotniska. Za najważniejsze osiągnięcie zarządu, organu wykonawczego rady, uważano to, że przetrwał. Podkreślano nadmierne upolitycznienie rady. Na zarządzie miasta ciążyło stwierdzenie prezydenta G. Palki, iż bierze całą władzę i całą odpowiedzialność, stąd utrwalił się podział na my i oni. 34 Jednoznaczna postawa prezydenta, co do innych podmiotów politycznych w Radzie, doprowadziła do niedopuszczenia zarówno przedstawicieli WKO, a przede wszystkim postkomunistów do wpływu na rządzenie miastem. Należy zaznaczyć, iż w tej kadencji wytworzył się układ koalicji centroprawicowej, opartej na sojuszu ideowym dwóch znaczących podmiotów. Polityka koalicyjna stała się odtąd ważnym elementem łódzkiego życia politycznego. Było to jednak możliwe dzięki transformacji ustrojowej. Kolejne wybory samorządowe przewartościowały scenę polityczną w Łodzi. ZChN i KPN straciły pozycję liderów. Tę pozycję miało zająć nowe ugrupowanie, wywodzące się z ruchu solidarnościowego, powstałe w wyniku wojny na górze. 27 maja 1994 r. kończyła się pierwsza kadencja Rady Miejskiej w Łodzi. Strategiczne decyzje dotyczące miasta, do czasu wyboru nowej rady, mieli podejmować prezydent, wiceprezydenci i zarząd. 33 E. Łukasiewicz, Rachunek za cztery lata, Dziennik Łódzki 1994, s. 13 materiały prasowe udostępnione przez Biuro Rady Miejskiej w Łodzi 34 Tamże, s 13 Kazimierz Bednarski Adam Błaszczyk Waldemar Bohdanowicz Bolesław Bolanowski Jerzy Budziarek Robert Budziński Adam Bukowczyk Karol Chądzyński Longin Chlebowski Jacek Cybusz Jerzy Czarnecki Marek Czekalski Jarosław Daszkiewicz Jerzy Domagalski Jerzy Drygalski Andrzej Ganicz Tadeusz Grabowski Elżbieta Hibner Wiesława Holajda Zdzisława Janowska Mirosław Jerzmanowski Andrzej Jędrzejczak Jerzy Jończyk Jadwiga Józefowicz Mirosław Kaczmarek Andrzej Kamiński Halina Kasińska Jerzy Kaszański Iwona Katarasińska Zbigniew Klajnert Edward Kolbusz Władysław Kotełko Ewa Kralkowska Józef Krygiel Krzysztof Kuźmiński Jacek Kwaśniewski Paweł Lipski Wacław Łęcki Bogumił Łukaszewski Wiesław Łukomski Mieczysław Malczyk Tomasz Malinowski Andrzej Marchwicki Marek Markiewicz Andrzej Martula Tadeusz Matusiak Grzegorz Matuszak Wojciech Michalski Janusz Michaluk Roman Mieczyński Andrzej Mikołajczyk Piotr Milczarek Ryszard Mróz Lucjan Muszyński Krystyna Osada Andrzej Ostoja-Owsiany Krzysztof Pakulski Grzegorz Palka Bogusław Pałucki Bolesław Parzyjagła Bogusław Piasecki Radni Rady Miejskiej w kadencji Andrzej Potapczyk Maria Potargowicz Marek Pyka Cezary Rembowski Jarosław Roliński Dariusz Rospendek Włodzimierz Roszkowski Grażyna Siewiera Eugeniusz Sindlewski Włodzimierz Sitek Helena Sitkowska Władysław Skwarka Józef Szymczyk Innocenty Święcicki Bogusław Święcicki Marek Tadeusiak Andrzej Terlecki Michał Tosiek Wiesław Walczak Wojciech Walczak Grzegorz Walczak Jerzy Wałęza Mirosław Wieczorek Marek Wiernik Zbigniew Wilczyński Ryszard Wojciechowski Elżbieta Zalewska- Szymańska Euzebiusz Zawadzki Jan Ziemnicki Wiesław Żyźniewski 16 17

11 I Kadencja

12 20 21

13 II Kadencja Samorząd trzeba uwolnić od złych wpływów, zbudować nowy ład moralny w życiu państwowym, publicznym, politycznym i społeczno-gospodarczym 35 Drugie wybory samorządowe, które odbyły się 19 czerwca 1994 r., pozwoliły się rozwinąć i wykrystalizować nowemu systemowi partyjnemu w Polsce. Przyspieszone wybory parlamentarne wpłynęły w istotny sposób na zmianę sceny politycznej w Łodzi. Dzięki wprowadzeniu nowej ordynacji wyborczej położono kres rozdrobnieniu i fragmentaryzacji parlamentu. Wybory samorządowe w 1994 roku, z uwagi na przeobrażenia na politycznej scenie krajowej, przebiegały w zupełnie innej atmosferze niż poprzednie. W przeciwieństwie do elekcji parlamentarnej, samorządową przeprowadzono według tej samej ordynacji, co cztery lata wcześniej. Partie i koalicje wyborcze odważniej niż podczas ostatniej elekcji występowały pod własnymi szyldami. W wyborach w 1994 r., wśród podmiotów desygnujących kandydatów na radnych, wszystkie partie polityczne zgłosiły ich mniej niż komitety obywatelskie w 1990 r. Mogło to świadczyć o słabości tych pierwszych. Jednak znacznie zaostrzyła się konkurencja, gdyż średnio o fotel radnego ubiegały się 3,5 osoby (w 1990 r. 2,8 osoby). 36 W Łodzi o jeden mandat radnego walczyło ponad 10 osób. 37 Zarejestrowano 835 kandydatów, a najwięcej list zgłoszono w Śródmieściu. Na listach przeważali mężczyźni z wyższym wykształceniem pomiędzy 35. i 50. rokiem zycia. Najstarszy pan miał 78 lat, a najmłodszy 19. Miasto, podobnie jak w poprzednich wyborach, podzielono na 10 okręgów wyborczych. W każdym wystawiono po kilkanaście list kandydatów, a w okręgu nr 8 najwięcej, bo aż 16 list. W wyborach wzięły udział 22 komitety, a 10 wystawiło listy we wszystkich okręgach. Ugrupowania postsolidarnościowe, które poniosły porażkę w wyborach parlamentarnych do elekcji samorządowej w Łodzi przystępowały nie pod własnymi nazwami, tylko w koalicjach pod nowymi szyldami. Koalicje tworzono po to, aby nie dopuścić do przejęcia władzy w terenie przez ugrupowania lewicowe. Lewica w Łodzi, podobnie jak w kraju, chcąc 35 Fragment wywiadu z Marianem Papisem, radnym czterech kadencji, startującym z listy ŁPO, przeprowadzonego 25 października 2007 r. 36 J. Mordwiłko, Ewolucja prawa wyborczego i wyborów do samorządu terytorialnego w latach , (w:) 10 lat demokratycznego prawa wyborczego Rzeczypospolitej Polskiej ( ), Państwowa Komisja wyborcza, Warszawa, 2000, op.cit., s.176 oraz J. Raciborski, Polskie wybory. Zachowania wyborcze społeczeństwa polskiego , Warszawa 1997, s Z materiałów udostępnionych przez rzecznika prasowego Rady Miejskiej w Łodzi powtórzyć sukces wyborów do parlamentu, wystąpiła skonsolidowana, stabilna bez konfliktów i rozłamów. Partie po lewej stronie sceny politycznej SLD, PSL i UP poszły do wyborów pod sprawdzonymi nazwami, gdyż chciały potwierdzić sukces z 19 września 1993 r. Unia Pracy i PSL wystąpiły pod nazwą Łodzianie dla Łodzi Unia Pracy i PSL. SdRP startowało jako SLD, skupiając pod tym szyldem także członków Ruchu NIE, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Terenowego Przedstawicielstwa OPZZ, Polskiego Związku Działkowców, Demokratycznej Unii Kobiet, Federacji NSZZ Przemysłu Lekkiego, Stowarzyszenia Pokolenia czy Młodzieży na rzecz Państwa Świeckiego. Łódzka prawica poszła do wyborów w kilku koalicjach. Porozumienie Centrum w przeciwieństwie do innych miast w Polsce, 38 utworzyło koalicję m.in. z Unią Wolności. Przedstawiciele Unii Wolności 39 wystąpili pod nazwą Obywatelskie Forum Wyborcze Nowa Łódź wraz z członkami Solidarności, Porozumienia Centrum, Partii Konserwatywnej, Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa Pracy, Stowarzyszenia Młodzi Demokraci, Okręgowej Izby Lekarskiej, Polskiego Związku Niewidomych, radami osiedli. Była to najszersza koalicja ugrupowań postsolidarnościowych w Łodzi. Przedstawiciele Konfederacji Polski Niepodległej, poszli do wyborów pod szyldem Konfederacja Pracy. Liderem ugrupowania stał się poseł Andrzej Ostoja-Owsiany, przewodniczący RM pierwszej kadencji. W koalicji tej znaleźli się także przedstawiciele Związku Zawodowego Kontra, Związku Strzeleckiego Strzelec, Polskiego Związku Zachodniego i Polskiej Partii Ekologicznej Zieloni. 40 Inny lider KPN Andrzej Terlecki, postanowił utworzyć samodzielną koalicję Ruch Samorządowy Nasza Łódź, Naszym Miastem, przez co musiał opuścić szeregi KPN. 41 W ramach ŁPO Liga Łódzka wystartowali członkowie Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, obecni na tej liście z ramienia Prawej Łodzi koalicji stronnictw i organizacji prawicowych, Wspólnoty Widzewskiej i Ligi dla Górnej, 42 kandydaci Koalicji Konserwatywnej, Partii Chrześcijańskich Demokratów, Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, Polskiego Stronnictwa Ludowego Porozumienie Ludowe, Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Demokracji Polskiej, Polskiego Związku Katolicko-Społecz- 38 Wyborcze puzzle, Dziennik Łódzki 1994, s.23 z materiałów prasowych udostępnionych przez rzecznika prasowego RM 39 Unia Wolności powstała 23 kwietnia 1994 r. na kongresie zjednoczeniowym, który odbył się w Warszawie, z połączenia Unii Demokratycznej i Kongresu Liberalno-Demokratycznego. Bezpośrednia przyczyną zjednoczenia były przegrane wybory parlamentarne w 1993 r. przez obóz postsolidarnościowy, w wyniku których KLD poniósł klęskę, nie wchodząc do parlamentu, (za:) K. A. Paszkiewicz, Partie i koalicje, op. cit., s P. Wesołowski, Mapa wyborcza Łodzi, Gazeta Łódzka, 1994, s 5, z materiałów prasowych udostępnionych przez rzecznika prasowego RM 41 K. Augustyniak, Łódzki pejzaż wyborczy, Wiadomości dnia, 1994, z materiałów udostępnionych przez rzecznika prasowego RM 42 P. Wesołowski, Mapa wyborcza, Gazeta Łódzka, s

14 nego 43 oraz osoby z Klubu Inteligencji Katolickiej, Społecznego Komitetu Pamięci J. Piłsudskiego, Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, Stowarzyszenia Włókienników Polskich, kandydaci lig dla poszczególnych dzielnic Liga Polesia, Liga Górnej oraz Dzielnicowych Porozumień Obywatelskich. Liderem ŁPO Liga Łódzka został dotychczasowy prezydent Łodzi Grzegorz Palka. Środowisko osób niepełnosprawnych wystawiło 24 kandydatów we wszystkich okręgach, tworząc Koalicję Organizacji Samopomocowych KOS. Deklarowali całkowitą apolityczność. Na ich listach znaleźli się m.in. lekarze i działacze społeczni. W skład tej koalicji weszło 16 organizacji działających na rzecz niepełnosprawnych. 44 Senator Janowska i poseł Saar z BBWR, łódzcy parlamentarzyści, utworzyli swój komitet wyborczy pod nazwą Niezależni Senator Janowskiej Posła Saara, który wystawił listy we wszystkich okręgach. Kandydaci tego komitetu reklamowali się, jako apolityczni fachowcy. 45 Zaskoczeniem było także wystawienie list we wszystkich okręgach wyborczych przez Spółdzielnię Spożywców Społem. Na każdej z nich znalazło się zaledwie dwóch, trzech zupełnie nieznanych kandydatów. Unia Polityki Realnej, Ruch dla Rzeczypospolitej 46 i Ruch Trzeciej Rzeczypospolitej 47 startowały, jako Koalicja na rzecz Łodzi Prawica, wystawiając listy kandydatów we wszystkich okręgach. Koalicjanci reprezentowali skrajny liberalizm. Listy w dziewięciu okręgach wystawiło także Polskie Towarzystwo Samarytańskie, blisko współpracujące z parafiami i opierające się na elektoracie katolickim. Lista Polskiej Partii Socjalistycznej miała swoich kandydatów w sześciu okręgach. Kandydatów w okręgu nr 2 wystawił komitet Mieszkańcy Osiedla im. Władysława Jagiełły, a w okręgu nr 3 jedną osobę zaproponował komitet pod nazwą Nasza Łódź-Przyszłość Naszych Dzieci. Forum Samorządowe wystawiło listy w trzech okręgach, a w dwóch Chrześcijański Związek Zawodowy ks. Jerzego Popiełuszki. W dzielnicy Śródmieście listę zarejestrował komitet Nasze Podwórko, w jednym okręgu swoje listy miały: Ruch Ekologiczny Polski Greenpeace, Komitet Wyborczy Konwent Prawicy, blok W obronie najsłabszych. Podobnie jak w porzednich wyborach, podmioty startujące nie postarały się o większą reprezentację pań na swoich listach. Z większych koalicji jednie w Ruchu Samorządowym Nasza Łódź Naszym Miastem, co czwarty kandydat to kobieta. Ale żadna z pań w tym komitecie nie startowała z pierwszego miejsca. O czołowe lokaty dla pań postarały się koalicje: ŁPO Liga Łódzka była to Elżbieta Hibner, wiceprezydent Łodzi pierwszej kadencji samorządowej, SLD Elżbieta Zalewska, radna ubiegająca się ponownie o mandat, Łodzianie dla Łodzi UP i PSL Ewa Kralkowska także ubiegająca się o ponowną elekcję, lekarz wojewódzki oraz Niezależni senator Janowskiej i posła Saara dwie listy w okręgach nr 2 i 7. Gdyby porównać średnią wieku kandydatów i ich wykształcenie na listach podmiotów, które w 1990 dostały się do Rady Miejskiej Łodzi z ich odpowiednikami politycznymi, startującymi w wyborach w 1994 r., to wyniki przedstawiałyby się następująco 48 : Średnia wieku kandydatów i odsetek z wyższym wykształceniem w zwycięskich komitetach w 1994 r. Wybory 1994 r. ŁPO SLD średnia wieku kandydatów proc. z wyższym wykształceniem OFW Nowa Łódź Łodzianie dla Łodzi Unia Pracy i PSL Koalicja na Rzecz Łodzi Prawica Forum samorządowe Ogłoszenie wyborcze umieszczone w Gazecie Łódzkiej 1994, nr 140(1187), s 4 44 M. Kozerawska, Wejście KOS-a, Gazeta Łódzka, 1994, materiały prasowe udostępnione przez rzecznika prasowego RM. 45 P. Wesołowski, Mapa wyborcza, s Partie powołali działacze Forum Myśli Chrześcijańsko-Demokratycznej, frakcji chadeckiej Porozumienia Centrum, którzy opuścili PC 31 maja 1992, gdyż sprzeciwiali się wchodzeniu w układy przez Jarosława Kaczyńskiego z przeciwnikami rządu Jana Olszewskiego. Partia została zarejestrowana w grudniu 1992 r., a na jej czele stanął J. Olszewski, (za:) K. A.. Paszkiewicz, Partie koalicje, op.cit. s Organizacja została wpisana do rejestru partii 7 sierpnia 1992 r., a powstała na skutek konfliktu między prezydentem L. Wałęsą a ministrem obrony narodowej Janem Parysem. Konflikt pogłębił się na skutek apelu J. Parysa do warszawskiego Porozumienia Obywatelskiego o tworzenie komitetów obrony państwa. Powstające Komitety Obrony Parysa przekształciły się w Ruch Trzeciej Rzeczypospolitej, (za:) K. A. Paszkiewicz, Partie i koalicje, s Zobacz elekcja , tabela dotycząca wykształcenia i wieku radnych Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z obwieszczenia Miejskiej Komisji Wyborczej z dnia 27 maja 1994 r

15 Liczba kandydatów do Rady Miejskiej w komitetach wyborczych Liczba wszystkich kandydatów Liczba mężczyzn Liczba kobiet ŁPO (85%) 12 (15%) SLD (81%) 15 (19%) Łodzianie dla Łodzi- Unia Pracy i PSL (78%) 17 (22%) Konfederacja Pracy (85%) 12 (15%) Koalicja Organizacji Samopomocowych KOS (66%) 8 (34%) Niezależni sen. Janowskiej (71%) 23 (29%) Ruch Samorządowy Nasza Łódź Nasze Miasto (67%) 26 (33%) Spółdzielnie Spożywców Społem (68%) 6 (32%) Obywatelskie Forum Wyborcze Nowa Łódź (86%) 11 (14%) Lista PPS (62%) 9 (38%) Koalicja na rzecz Łodzi Prawica (86%) 10 (14%) Polskie Towarzystwo Samarytańskie (57%) 20 (43%) Mieszkańcy osiedla im. Władysława Jagiełły 2 0 (0%) 2 (100%) Nasz Łódź przyszłość naszych dzieci 1 1 (100%) 0 (0%) Wspólna szansa 3 2 (66%) 1 (34%) Forum samorządowe (83%) 4 (17%) Niezależni (100%) 0 (0%) Chrześcijański ZZ Ks. Jerzego Popiełuszki (71%) 5 (29%) Nasze podwórko 9 7 (78%) 2 (22%) Ruch ekologiczny Greenpeace 9 4 (44%) 5 (56%) Komitet wyborczy- Konwent Prawicy 4 3 (75%) 1 (25%) W obronie najsłabszych 5 2 (40%) 3 (60%) Źródło : Obliczenia własne na podstawie danych z Państwowej Komisji Wyborczej Z analizy wynika, iż średnia wieku w SLD, ŁPO-Liga Łódzka, OFW Nowa Łódź (dawniej WKO) niewiele się zmieniła, natomiast jeśli chodzi o wykształcenie, to Komitet Wyborczy SLD (wcześniej SdRP) zadbał, aby pojawiło się więcej osób z wyższym wykształceniem. Tym razem pań na liście SLD było mniej niż cztery lata wcześniej. Niewiele, bo zaledwie o jeden procent wzrosła liczba kobiet w ŁPO. Kandydaci SLD, ŁPO-Liga Łódzka, OFW Nowa Łódź znaleźli się później w Radzie Miejskiej II kadencji. Oprócz tych podmiotów politycznych, jedną reprezentantkę do samorządu wprowadził komitet Łodzianie dla Łodzi Unia Pracy i PSL. Była to Ewa Kralkowska, lekarka, która zajmowała pierwsze miejsce na liście w okręgu nr 2. Tylko jeden reprezentant Koalicji na rzecz Łodzi Prawica zasiadał w samorządzie w latach Natomiast Forum Samorządowe wprowadziło do rady dwóch przedstawicieli. Mechanizm układania list wyborczych był podobny jak w poprzedniej elekcji. Większość przyszłych radnych, podobnie jak w wyborach z 1990 r., startowała z okręgu zamieszkania. O miejscu na liście po raz kolejny decydowali liderzy partyjni oraz pełniona funkcja w partii, a także rozpoznawalność kandydata. Nadal istniał podział na Polskę postkomunistyczną i postsolidarnościową. Pierwsza oś podziału wskazywała na różnicę w ocenie PRL, a druga różnicę w ocenie roli kościoła katolickiego w życiu publicznym 49. Druga samorządowa kampania wyborcza było odmienna od pierwszej. To już nie był zryw narodowy, ale chęć zaakcentowania przez społeczeństwo akceptacji bądź niechęci do przeprowadzanych przemian polityczno-ekonomicznych. Po raz kolejny łodzianie mieli podjąć decyzję, poprzez wybór reprezentantów ugrupowań politycznych, jaka wizja polityczna ma być realizowana w Łodzi przez najbliższe cztery lata. Porównując kampanię z 1994 z kampanią 1990 należy stwierdzić, iż podmioty biorące w niej udział poszerzyły metody dotarcia do wyborców. Coraz więcej odbywało się spotkań z wyborcami, a w celu lepszego dotarcia do nich zaangażowano pocztę i środki masowego przekazu. W przeciwieństwie do wyborów z 1990 r., w prasie przedstawiano częściej charakterystykę indywidualnych kandydatów niż całych komitetów wyborczych. 50 Wykorzystując techniki medialne, kandydaci kreowali swój wizerunek, tworząc najlepszą pozycję dla siebie względem konkurencji. Nie marzono jeszcze wtedy o wielkich debatach telewizyjnych. W tej kampanii działacze poszczególnych podmiotów politycznych organizowali konferencje prasowe, które stały się sposobem ugrupowań na komunikowanie się z elektoratem. Pojawiły się dwa rodzaje ulotek: zbiorowe i indywidualne. Kanydydaci na radnych zaczęli przywiązywać większą wagę do autoprezentacji. Punktem wyjścia w tworzeniu kampanii politycznej stał się wyborca, a nie sam kandydat. 51 Przebieg kampanii upodabniał się do gry na rynku wyborczym Zob. szerzej M. Mazur, Polski system, op. cit. s Dlaczego kandyduję?, Gazeta Łódzka, 1994, s. 3, z materiałów prasowych rzecznika prasowego RM. 51 W. Cwalina, A. Falkowski, Marketing polityczny, perspektywa psychologiczna, Gdańsk 2006, s M. Niewiadomska-Cudak, Etapy ewolucji samorządowych kampanii wyborczych na przykładzie Łodzi na przełomie lat W: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki, Zarządzania i administracji w Warszawie, Zeszyt 2(10) 2009, Warszawa 2009, s

16 Łódzkie Porozumienie Obywatelskie Liga Polska opublikowało przez broszurkę pt. Scenariusz rozwoju Łodzi, Polityka lokalna polityką publiczną, otwartą i czytelną dla mieszkańców, 53 stała się fundamentem programu politycznego tego komitetu. Celem tego komitetu było budowanie Polski i wspólnoty lokalnej zasobnej gospodarczo, nowocześnie zarządzanej. Jak podkreślano, program ŁPO opierał się na zasadniczych wartościach i celach, którymi były rodzina wspólnota lokalna ojczyzna, tradycje patriotyczne, wolność i niepodległość. Podkreślano także konieczność zwiększenia znaczenia samorządu terytorialnego utworzenie powiatu samorządowego, uzupełniającego zadania gmin. Najszerszą koalicję ugrupowań postsolidarnościowych od Unii Wolności poprzez Chrześcijańsko-Demokratyczne Stronnictwo Pracy, Partię Konserwatywną, aż do Porozumienia Centrum utworzyło Obywatelskie Forum Wyborcze Nowa Łódź. OFW Nowa Łódź reklamowało się na ulotkach jako koalicja ludzi i ugrupowań pragnących działać ponad podziałami politycznymi, wywodzących się z Solidarności i środowisk niezależnych, będących w opozycji wobec koalicji ZChN i KPN, odcinających się od odpowiedzialności za błędy ekipy dotychczas rządzącej miastem. Koalicję zachwalano jako tę, która jest gwarantem reform prowadzonych dla dobra mieszkańców i sprawnego administrowania miastem. Swój program Nowa Łódź określała jako dający gwarancję rozwoju miasta. Koalicją mającą swoje listy we wszystkich okręgach wyborczych był Sojusz Lewicy Demokratycznej. Jej trzonem było SdRP. Podczas kampanii wyborczej skupiono się na krytyce obecnych władz Łodzi. Program wyborczy SLD miał się opierać na planie perspektywicznym przewidującym rozwój miasta do 2000 roku. Lewica opowiadała się za rozwojem samorządności, kształtowaniem społeczeństwa obywatelskiego i demokratycznym państem prawa. Zwycięzcą wyborów samorządowych okazał się w Łodzi Sojusz Lewicy Demokratycznej, zdobywając w 80-osobowej Radzie Miejskiej 36 mandatów (33,95% poparcia), 23 przypadły ŁPO Liga Łódzka (20,12%), a 17 OFW Nowa Łódź (14,84%), 2 zdobyło Forum Samorządowe (1,44%), po jednym Łodzianie dla Łodzi Unia Pracy i PSL (5,59%) oraz Koalicja na rzecz Łodzi-Prawica (5,40%). 54 Wynika z tego, iż 76 mandatów w radzie zdobyły trzy koalicje związane z SdRP, ZChN i UW. Unia Pracy wprowadziła tylko jednego radnego, PC, KPN, UPR, PSL żadnego. Natomiast ŁPO Liga Łódzka, gdzie większość stanowili działacze ZChN, dzierżący przez ostatnie cztery lata władzę w Łodzi, zdobyły ponad 1/4 mandatów. Przeciwnicy prezydenta Palki uważali, że na dobry wynik ŁPO LŁ wpłynęły niska frekwencja i agitacja w kościołach. Sukces wyborczy ŁPO LŁ zawdzięczało, jak uważano, czytelnemu programowi skierowanego do wyborców oraz swojej wyrazistości. Wyborcy o prawicowych sympatiach woleli wybrać ŁPO LŁ niż Koalicję na rzecz Łodzi Prawica skupiającą działaczy Unii Polityki Realnej i Ruchu dla Rzeczypospolitej, która uzyskała tylko jeden mandat. Szeroką koalicję Nowej Łodzi, w której oprócz działaczy dawnego KLD i UD znaleźli się członkowie PC, PK i S, interpretowano jako nieudaną, gdyż wyborcy głosowali na kandydatów, którzy mieli przy nazwisku nazwę Unia Wolności. O wielkiej przegranej mogły mówić komitety wyborcze, które przedstawiały się jako apolityczne grupy samorządowe, a ich kandydaci jako bezpartyjni fachowcy. Niezależni senator Janowskiej i posła Saara, a także Nasza Łódź Nasze Miasto z liderem Andrzejem Terleckim nie zdobyli żadnego mandatu. 55 Po wyborach w 1994 r. ŁPO Liga Łódzka, z dominującą rolą członków ZChN, chcąc nadal rządzić miastem, musiała wejść w koalicję z Nową Łodzią reprezentowaną głównie przez działaczy Unii Wolności. Ta koalicja rządziła miastem przez dwa lata, a przez następne dwa, już do końca kadencji, członkowie ŁPO LŁ stali się samorządową opozycją wobec nieformalnego porozumienia lewicowo-centrowego. Grzegorz Matuszak w sprawozdaniu z działalności Rady Miejskiej w Łodzi w kadencji do niewątpliwych osiągnięć zaliczył to, że udało się uniknąć negatywnych skutków poważnych przesileń politycznych, komisarycznego zarządu i zaprzepaszczenia idei samorządności. Do osiągnięć zaliczył również rozsądek i umiarkowanie, jakie, mimo rozmaitych ekstremalnych inicjatyw z prawa i z lewa, zachowała większość radnych. Udało się uniknąć spektakularnych głupstw, które stały się udziałem innych samorządów: Rada Miejska nie debatowała o problemach międzynarodowych, na temat pornografii, lustracji i dekomunizacji, w zasadzie, jak podkreślił przewodniczący rady, nie prowadzono szerszych dysput i sporów ideologicznych oraz światopoglądowych. Wśród porażek wymienił krytyczny odbiór Rady Miejskiej przez media i opinię publiczną, ale, jak podkreślił, radni na taką opinię zasłużenie zapracowali, zwłaszcza w pierwszej części kadencji, prowadząc jałowe spory polityczne. Za porażkę uznał także brak zgody wszystkich klubów na przyjęcie przez Radę ogólnej deklaracji etycznego postępowania radnego. Mimo odbycia w ciągu 4 lat 92 sesji, blisko 1800 posiedzeń komisji, około 750 spotkań zespołów i podkomisji, radni byli mało kreatywni w tworzeniu perspektyw polityki miejskiej. Ograniczyli się do roli krytycznych recenzentów wobec propozycji zarządu. 56 Radny Władysław Skwarka (SLD) do porażek samorządu zaliczył: próby upolitycznienia obrad rady w ciągu ostatnich dwóch lat, ciągłe zmiany przynależności klubowej prawej strony sceny politycznej, brak konstruktywnej opozycji, negowanie wszystkiego przy braku własnych rozwiązań w myśl zasady im gorzej, tym lepiej. Natomiast wśród dokonań minionej kadencji wymienił: powołanie zarządu autorskiego, który zakończył tzw. wojnę na górze. Zdaniem Włodzimierza Stańczyka ( Nowa Łódź Unia Wolności): Pod względem politycznym kadencja ta była bardzo skomplikowana. Odejście prawicy z koalicji rządzącej miastem było trudną próbą. Dzięki powstaniu zarządu autorskiego, przy wsparciu dwóch klubów SLD i Unii Wolności, mogliśmy dokończyć rozpoczęte inicjatywy. Gdyby po odejściu prawicy nastąpiły nowe wybory czy zarząd komisaryczny, rozwój miasta mógłby zostać zahamo- 53 Z materiałów wyborczych udostępnionych przez Sekcję Dokumentów Życia Społecznego w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego 54 Kogo wybraliśmy, Gazeta Łódzka 1994, nr 142 (1189), s P. Wesołowski, Gdzie popłyną, Gazeta Łódzka z 12 czerwca 1994 r., op.cit., z materiałów wyborczych udostępnionych przez rzecznika prasowego RM 56 Materiały udostępnione przez Annę Kuźmicką, rzecznika prasowego Rady Miejskiej w Łodzi 28 29